Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Multa in psalmo ante rerum gesta praescripta sunt, qua' necesse est ad alicuius intellegentiae significationem his, que [*](2 tue VP 3 & exultabo R exultabo P'T ed. Basil. 1550) 4 et refagiam — suaceptor meus om. Y et refugium in (um. meum) PT* 7 quidem om. PTE 8 a del. m. 2 V 9 impietate R sed a i quotquot P 10 dei om. PT manent P manet e qui V qua li faotoa sit T 11 exultaturus est sup. lin. a m. i V est exultaturus 7' u exultaturos (om. est) P 13 tamen ex tam m. 2 V deluculo] Tx U gratulationis ex gratulatio m. 3 R est om. R dno Ii V domino nro T domino RPE 15 in omnia saecula s. a. VPTE Explioit pwlmus LVIII. inoipit psalmns LVIIII VP Explioit psalmus LVIII. incipit LVIIII R Expl. de LVIII. inoip. de LIX T 17 in his quae h. I. VR sed cf. in/r. cap. 1 et 2 in tituli inscriptione R in titulis V sed cf. infra et Sabatier II. 119 18 in doctrina VRα, 19 Subal. et corr. ex SuBaLeTH R 22 in om. T praescribta V 23 ad om. PT significatione T. )

192
effectu sunt, anteferri: cum in finem, cum pro his, qui demutabuntur, cum tituli inscriptio, cum in doctrinam Dauid superscriptio conprehendit. post quse gestorum tempus adscribitur: succenditMesopotamiam etSyriam Sobal, et conuertit loab et percussit uallem Salinarum duodecim milia. quo psalmus omnis ab historia dissentit. nam cum Sobal percussit cum Mesopot-amia et Syria, quae ab eodem ad bellum commota et accensa et capta est, hanc maximi belli uictoriam ingens gratulationis laetitia consecuta est. psalmus autem totus tristis et msestus est, cum super repulso detractoque populo dolor est, cum commotae turbatseque terrae querella est, cum sanandse contritionis eius oratio est. deinde id, quod in Salinarum ualle memoratum est, neque in historia, neque in aliquorum translatorum intellegentia. est. nam secundum Aquilam, qui translator legis ludseis post passionem domini fuit, ita scribitur: cum percussit ualles. sed hic secundum litteram scribens et extra spiritalem intellegentiam manens belli locum edidit. translatio autem illa seniorum septuaginta et legitima et spiritalis, ante passionem domini gestaque suscepta, per nominum naturarumque species nunc quoque, ut in omnibus psalmis, causam sensumque manifestat, in commemoratione gestorum non argumentum psalmi, sed tempus [*]( 1 in fine VRP cu ante pro his mpr. scr. m. 1 R 2 inscribtio V in doctrina VPTe. 3 supersoribtio V superscriptio ex aupersoriptid (?) R conpraehendit (co in ras- R) VR post quase V 4 et syriam iobal omissis nerbis et conuertit. Ioab V et airiam subalet = (eras, h?) o. I. R et airia sub al. et c. I. P 6 milia om. V quod VPT qd R omnia om. e 7 cum add. m. 2 V subal R percosros RPTE cum del. m. 2 V et siria quae R syriaq: T 8 ab eo T ad supr. scr. m. 1R 10 estristis (is in fin. add. m. 2) V 11 destructoque ae TE 12 quaerella VR sanad* corr. m. 2 V contritionis ex contristionis m. 2 V 18 in salinarum moratum est V 14 in hystoria P 15 aquit. lam (qui in ras. a m. 2) V aqlSn P acylan R legis om. R indaeus T 16 di V 17 spiritale ex spiritale ai m. 2 V intelligentiam habens PT 18 dedit R 19 di V 20 gestorumque VRPa. gestoramque ordine T locus nondum sanatus nomin = u R 21 uti nominibus R sensusque P 22 in commemorationS P. )
193
ostendens: ne ob id, quod continetur in gestis, sed ut tum, cum ea gesta sunt, scriptus esse noscatur.

Sed antequam de tempore loquimur prophetise, quia multum ad intellegentiam psalmi proficit scire, quando sit scriptus, de superscriptione tractemus, quae intellegenda refertur ad finem et his, qui inmutabuntur: qui ex impietate scilicet ac uitiis desinentes ad religionem atque innocentiam transferentur et ex peccatis synagogae ad ecclesiae gratiam demutabuntur, sicut in eo psalmo, qui primus pro his, qui inmutabuntur, est scriptus, ostendimus, cum dicitur: audi filia et uide et inclina aurem tuamet obliuiscere populum tuum et domum patris tui; quoniam concupiuit rex speciem tuam; et rursum in eodem: pro patribus. tuis facti sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram. filiorum itaque demutatione facta pro patribus paternam domum obliuiscitur, deo regi magis regina placitura, cuius morte renouatur ad uitam. et idcirco tituli inscriptio pro his, qui inmutabuntur, adscribitur, gloriam mortis eius, qui pro omnibus mortuus, tituli inscriptione testante, et testante ad doctrinam Dauid, ut omnes eum Dauid, qui et oriens et iustus et rex aeternus est, nouerimus; qui inimicas nobis infestasque uirtutes cum duce suo peremit, omnibus his, qui aduersum nos uitiorum bella accendere erant soliti, extinctis: non in ualle planctus. neque in ualle tabernaculorum, sed in ualle salium; id enim magis quam salinarum graecus sermo declarat, cum ex se iam non [*](10 Ps. XLIV, 11 sq. 13 rbid. 17. ) [*]( 1 ostendens ex ostendit m. 2 V 3 loquamur R3P'I'ε loquemur a 4 proficit ex profecit P profecit V soriptum V *5 de superscribtione VR in fine V 7 adque V 8 eclesiae V 10 est ex et m. 2 V scribtas VR dicimua R audi filia om. P parua lacuna rel. 14 nati sunt RE fili V constitueB principes V 15 super ex super eos m. 2 V fi liorum P 16 obliuiacitur ex obliuie m. 2 V 17 morte add. m. 2 V 18 inscribtio V 19 gloriam T gloria VR gloriae PE est mortuus T mortuus est E 20 et testante om. V dauit V s m 21 omnesecundum dauit corr. m. 2 V rex et aeternus est VPTE 22 inimicuB V infectasque P 94 plantas V 26 sallium P saliud V 26 declarat ex declurat m. 2 V. ) [*]( XXII. HUar. Piet para I. ) [*]( 13 )

194
flebiles habitationes nec lamentanda tabernacula, sed salem potius haec mundi huius uallis exhibeat, eos scilicet eorumque similes, quibus dictum est: uos estis sal terrse, in quibus maxime anticus ille nosque incendens hostis extinctus est. pro his igitur in fine commutandis et sub testimonio ac tituli inscriptione ad Dauid edocendis psalmus hic scribitur, non alio tempore, quam cum Nathan propheta throni aeterni regem ex Dauid semine nuntiauit. in eo enim tempore haec, quae in rebus gestis prsescribuntur, effecta sunt, in quo prophetia aeterni regis ostensa est. intellegendus ergo psalmus pro his est, qui inmutabuntur, in Dauid aeternum regem edocendis, et qui pro amissis patribus erunt ex commutatione iam filii. ita enim coepit:

Deus, reppulisti nos et destruxisti nos: iratus es et misertus es nobis. commouisti terram et conturbasti eam: sana contritiones eius, quia mota est. ostendisti populo tuo dura, potasti nos uino conpunctionis. dedisti metuentibus te significationem, ut fugiant a facie arcus. secundum communem saeculi sensum irse miserationique non conuenit, neque ipsius in eosdem uterque hic idem conueniet adfectus, ut ultionis uoluntati uoluntas miserationis admixta sit. solis autem hoc patribus pie irascentibus congruit, ut misericors eorum ira in peccatis sit filiorum, secundum etiam illud beati Pauli. cum ita Satanae in interitum carnis tradit, ut spiritus saluus sit in die domini, uindictae praesentis seueritatem ad salutem spiritus proficere demonstrans. seternus ergo ille et caelestis [*]( 8 Matth. V, 13. 28 I Cor. 5, 5. ) [*]( 1 nec ex nec cum m. 1 V sallem potius P sales potius T uallem potius (u in raa. a m. 2) V 4 antiqua R antiquus PTE 6 a dauid T . h Dauid e edocentis VRa edocentes P, c/. A cad. p. 16 7 troni P ex supr. scr. m. 1 R om. V 8 semine esse VE nuntianit ex nontianit m. 2 V nunciauit R 11 in dauid om. V 12 erant V 13 dextrucxiati V iratus es nobis ex iratus est m. 2 V iratus ea nobis ITb, cf. Sahatier II, 119 16 commota Pb tuo om. R potasti ex putasti m. 2 V 17 metuentibus ex metuentis m. 1 V 90 idem om. Pb ut om. V 21 uoluntati uoluntas (tati uolun add. m. 2) V uoluntati (in ras.) uoluntas P miserationi ex miserationis R 22 misericor V 23 si filiorum R 24 in om. R 25 uindice V 26 ille caelestis PTE. )

195
omnibus pater, qui et dixit: ego occidam et ego sanabo, sic repellit et destruit suos, ut misereatur iratus. destruxit enim Hierusalem templum, sed caelestem sanctis reddidit ciuitatem; reppulit ab operationibus legis, sed iustificationem fidei iustificans ex fide impium tribuit; dissoluit terrestre regnum, sed reges constituit caelorum. ita iram misericordia consecuta est, dam damno terrenorum praesentium ingens aeternorum bonorum retributio repensatur.

Et hsec quidem non magis ad Israhel, quam ad uniuersitatem humani generis aptata sunt; quia ex uno in omnes sententia. mortis et uitse labor exiit, cum dictum est: maledicta terra in operibus tuis, nunc autem per unum in omnes donum uitse et iustificationis gratia abundauit, ut quorum terra maledicta est, horum nunc conformia deo corpora sint, et quae commota metu et ignoratione turbata et labore contrita est et ipso illo lsetificantis uini conpuncta potu. nunc susceptae significationis secura uirtute futurae irae defugiat potestatem. in arcu enim, ut frequenter tractauimus, praeparatae ad p“nam impiis irse terror ostenditur secundum illud: numquid irascetur per singulos dies? arcum suum tetendit et parauit eum et in eo parauit uasa mortis, sagittas suas arsuris operatus est. metuentibus igitur significationem dedit uel signi in frontibus, uel fidei in cordibus, uel testimonii in operibus, uel glorise in confessionibus, uel uictorise in martyribus. ut a facie arcus irseque fugiatur, [*]( 1 Dent. XXXII, 39. 11 Gen. III, 17. 19 Ps. VII, 13 sq. ) [*]( 1 et sanabo R 2 reppulit P et deatruit uiros corr. m. 2 V digtruiit V 4 repulit TE ab operationib. regis V iustifioationem m a iastificationis m. 2 V 6 ira misericordia corr. m. 2 V 7 bonorum R add. m. 2 V om. PT 9 hiBtrahel V 10 apta P 11 extat R 12 snia V in omnes donum om. PT 18 et om. Pe iustificationis cr iustificationes m. 2 V 14 conformando corpora V 15 et labore nini eon om. V 16 et ipso illo P laetificatis R 17 scificationis T 19 ira 4 terror P irascitur R 20 per singulos dies nisi conuertamini arcum suum R 21 et parabit eum et in eo parauit V et parauit in eo RPTK 22 arsuris ex arsuri R operatus est ex superatus est R 23 dedit add. m. 2 V uel fide P 24 ut = uictoriae R 25 in martyriis t a fasiae P iraequae Rl. ) [*]( 13* )

196
ut dictum est: natio uiperarum, quis monstrauit uobis fugere ab ira uentura? gratulantis igitur humani generis haec uox est post regnum mortis, post diaboli terrores, post laborum peccatorumque onera, post infelicis laetitiae dolorem, quia uitiorum gaudia, cum sint intellecta, conpungunt. in uino enim secundum apostolum lasciuia est. et sicut est uinum cor hominis laetificans, ita et uinum est cor hominis conpungens. nam et calix irse est, sicuti et calix uitae est.

Post haec ergo et post hoc uini conpunctionis uinum significatione fugiendi arcus iraeque concessa uniuersitas fidelium aeternis spebus exultat. id enim mox diapsalma interueniente declarat: ut liberentur dilecti tui, salua dextera tua et exaudi me. — dextera domini fecit uirtutem et a dextris deo uirtus dei coexcitata secum humilitatis nostrae carne consedit. data ergo significatione fugiendi a facie arcus liberantur dilecti et per dei dexteram saluantur. et a qua facie arcus liberentur saluenturque, apostolus docuit dicens: qui liberauit nos de potestate tenebrarum et transtulit in regnum filii dilectionis suae. liberandi ergo dilecti saluandique per dexteram dei sunt.

Sed salutis huius ad fidei firmitatem noscenda est prophetia. sequitur enim: deus locutus est in sancto suo: laetabor [*]( 1 Matth. III, 7. 6 Ephps. V, 18. 14 Ps. CXVII, 16. 18 Coloss. I, 13. ) [*]( 2 fugerae V1 ab uentura ira 7' gratulantis ex gratulantes m. 2 V 3 post diaboli tortorea P 4 onera ex one m. 1 V honera PT infelicis er infelices P infaelicis V 5 gaudia ex gaudiae m. 2 V intellec- & tae R 6 enim T etenim Pb lasciua R 8 nam et calix uitae est R sicuti et calix irae est in marg. add. m. 1 R 10 hoc uini conpunctionis i uinum (u num V) VR hoc uinum uini conpunctionia uinum P hoc uinum compunctionis T hoc compunctionis uinum E gignificationS R signi. ficationem V 11 concensa R 12 aeternis rebus R aeternis speciebus P diabpsalma P 13 dextera tua om. V 14 et a dextris (et dextria R) do uirtus di VR et a dextera do uirtus di Pb et ad dextera dl uirtus di T et a dextris dei uirtus dei e 16 coexcitata secus P excitatus m eum V 16 refugiendi V 17 saluanturque R 22 firmitate corr. m. 2 V profetia ex profetiae m. 2 V. )

197
et partiborSicimam etconuallem tabernaculorum dimetibor. meus estGalaad et meus estManasses et Ephrsem fortitudo capitis mei, Iuda rex meus, Moab olla spei mese. in Idumseam extendam calciamentum meum: mihi allophyli subditi sunt. in sancto deus locutus est, in eo nempe, cui etiam dsemones clamant: scimus, quia tu sanctus dei es et de quo angelus euangelizat: et quod ex te nascetur sanctum, uocabitur filius dei. in hoc itaque sancto locutus est, cum dicit: pater, qui in me loquitur, ipse facit opera sua. locutus ergo in sancto deus in principio sermonis exultat. exultabit enim ut gigans ad currendam uiam, exultabit in Sicima partienda. Sicima Samaria est, quae eadem et Sichem est, quam Iacob Ioseph filio suo sub benedictione spiritus deputauit, haec, cum omnibus antea legis temporibus in impietate mansisset, euangelium domini ex parte suscipiens: nam hodieque pars eius inreligiosissimis studiis de studio uetere • detinetur: illic enim uaccae adoratae, illic mons relicto sacrario electus. illic regnum aduersum ludam excitatum. sed eodem [*]( 7 Marc. I, 24. 8 Luc. I, 35. 10 Ioh. XIV, 10. 12 Ps. XVIII, fi. ) [*]( h 1 partibor VPTE diuidam R aicimam P connallem ex conualent m. 2 V 2 dimetihor V, cf. Sabatier II, 119 dimetiar RPTE galaad b fi poitr. m ras.) V gala at P 3 et tefren corr. m. 2 V et efiraim P et efFrem R fortitudo VRPE assumptio T iuda — spei meae supr. tcr. m. 1 P 4 in idumeam VR in idumea P 5 allophili RT ex allopili corr, m. 2 V allofili P cf. Acad. p. 21 8 euuangelizat R 10 opera taa R 11 locutus ergo = = - (eras. est) in sancto deus R locutus est. ergo in sancto dS PT locutos ergo deus in sancto E 12 exultabi t corr. m. 2 V exultauit Re gigas TE exultauit VR et exaltauit e h 13 sicima P Sichima E in samaria est PT 14 Bichem ex snhem m. 1 R syohem VP ioeef V ioeep R sub benedictione (ne ex nem m. 2) sps V aub benedictione spu R sub benediotionis spiritu e 15 ante V 16 in om. V euuangelium R Buscicpiens V suscipiens R suscepit PTE, cf. Addenda 17 hodiequae P ueteri ex uetere R ueteri T 18 detenetur V adorate R odorate P7' 19 eo VPTE. t )
198
primum dominus accedens etiam credente Samaritana et aquae uiuse potum precante fidem intulit; mox etiam apostolis praedicantibus participes sancti spiritus facti sunt. partita ergo Sicima est, cum fideles ab infidelibus separantur. et est futuri iudicii ista diuisio, sicut scriptum est: ueniet dominus serui illius in die, qua non sperat, et hora, qua ignorat: et diuidet eum partemque eius ponet cum hypocritis. diuisa ergo Samaria est uel iudicio, uel fide secundum illud: non ueni pacem mittere in terram. sed diuisionem.

Neque solum loquens in sancto deus Sicimam partitus est, sed etiam conuallem tabernaculorum dimensus est, hanc siquidem habitationis humanae demersam humilemque sedem. quam et alio loco ob segritudines uitse ac lamentationes calamitatum uallem planctus esse commemorat dicens: deposuerunt in u all e plorationis; dimensus ergo banc est, quia . gentium plenitudo spectatur. et ubi modus est credentium futurus, illic dimensionis examen est, partem intra ecclesiam congregandis, parte alia in eadem ualle residentibus.