Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Interiecto enim diapsalma, quae impietatem populi essent mansura, declarat. mox namque et templi desolatio et ciuitatis euersio et ipsos illos captiuitas consecuta est. quin etiam nunc ingressu ciuitatis eiusdem edicto romani regis inhibentur. et cum deserta sanctorum sancta et prophetias silere et placationum hostias deesse et dignitatem omnem deformatam ministerii leuitici recordantur, conuersi nunc et fame uerbi dei et cibi salutaris adfecti ad solacium praesentium miserarium circumire [*]( 5 Ioh. III, 17. 12 Ps. II, 7; Aot. ap. XIII, 33. ) [*]( oe a 1 cersas corr. m. 2 V ne ingressuro ex ngressuro rn. 2 V 2 caelos ex taelos m. 2 V paterna deesset VRPT paterna de oaelo deesset E 3 primoribus (om. in) V in prioribus R 5 gentes 11m. R praecatur VR 6 dš ex di m. 2 V 7 per eum RFTE 10 occursusque oratio V occursus oratio PT 11 psalmogeniti uocibus alio — primo omissis R1, primogenito ex paalmogeniti curr. man. rec. 12 fuerit (er eras.) R 14 depraecatur VR 17 aequo R 19 in impietatem E impietas P esset P 20 et ciuitatis ex oiuitatia m. 2 V 21 euersio — captiaitas ir. marg. inf. add. m. 2 V 22 eius V 28 profetias VR placationum (om. at) V 96 leuuitici V fame (Qm. et) V 516 praesentiu (u in ra#..V—4 litt.) R. )

186
sunt soliti ciuitatem. id enim sequitur: conuertentur ad uesperam et famem patientur ut canesetcircumibunt ciuitatem. famis huius tempus et per prophetam alium denuntiat deus cum dicit: ecce induco famem super terram: non famem panis, neque sitim aquae ; sed famemuerbi, ut audiatur uerbum dei, inpudentiam eorum ac rabiem in nuncupatione canum arguens secundum illud: libera me de ore leonis et de manu canis unicam meam. et hunc quidem habentinteriorisconscientiae suae dolorem, cum se dispersos, cum captiuos, cum tributarios congemescunt, sine templo, sine sacerdote, sine regno: et hoc, posteaquam in maiestatis dominum saluatoremque mundi manus impias intulerunt.

Sed ubi de peccato crucifixi unigeniti dei arguuntur, impii esse non desinunt; et dolore translatae ad gentes diuinae cognitionis adcensi ore adhuc uerbisque desaeuiunt. sequitur enim: ecce loquentur in ore suo et gladius in labiis eorum.

Sed hanc obtrectandi atque insectandi impietatem non solum in his, sed etiam in gentibus, quae audire detrectant, ita diuinus sermo condemnat: quoniam quis audiuit? et tu, domine, deridebis eos, pro nihilo habebis omnes gentes. nemine audiente inridentur a deo; quia, ubi dicitur: quis?, ibi aut rarus significatur aut nullus : nullus secundum illud: quis similis tibi in diis, domine? [*](4 Amos VIII, 11. 8 Ps. XXI, 21. 25 Ps. LXXXVIII, 7; LXXXV, 8. ) [*]( 2 canis V circflibunt V circnibant R 8 famis huius tīpus et te per V famis huius pes per R famem huius temporie per PTE 4 denuntiat deus (ds) cum dicit scripsi cf. adn. Bened. denuntianB (denuncians R) cum dicit VR denuntians dicit FTE 5 aq R 6 inpeudentiam V 7 atq. T qua P in nuncupatione ex in nuncupationem corr. m. 1 V 11 congemescunt V congemiscunt RPTE 14 arguentur VR 15 ex dolore V 16 accenai RPT ore ex ori nt. 2 V 17 loquitur F* m a loquuntur VI PT 19 adque VR inpietate V, cf. Acad. p. 27 20 qu e arrr. m. 2 V audire ex audiri m. 2 V audere R detractant R 22 et tu dm V 23 irridentur TE 24 nullus poster. loco om. RPT 25 qui V similis tui R diis ex dies nI. 2 r. )

187
rarus autem in eo, cum dicitur: quis dabit ex Sion sa 1 utare Israhel? inridentur igitur non audientes et in quorum ore labiisque sit gladius; quia in caelis habitans deus subsannabit aduersus deum et Christum eius reges ac principes congregatos. gentes etiam omnes spernet uisitatas et non oboedientes; quia, quamuis ex his sit portio quantulacumque credentium, tamen uniuersitas reputatur in plurimis secundum illud domini dictum: numquid, cum ueneritfilius hominis, inueniet fidem super terram? non quod non inaliquibus reperietur, quibus et dicetur: uenite. benedicti patris mei, possidete praeparatum uobis regnum n constitutione mundi; sed, cum pauci ex omnibus gentibus sint fideles, non per paucos efficitur, ne non omnes gentes sint infideles. inridendarum autem gentium ea maxime causa est, quod, dum crucifixum, dum mortuum, dum sepultum stultitia prudentiae saecularis exprobrat, magnae pietatis sacramentum non intellegentes filium dei resurgentem ex mortuis et maiestatis esse dominum non credunt.

Sed habens ille potestatem animae ponendae et animae resumendae, quia hoc mandatum accepit a patre, inrisis spretisque gentibus subiecit: fortitudinem meam ad te custodiam, quia deus susceptor meus est: deus meus, misericordia eius praeueniet. me, deus meusostendit mihi inter inimicos meos. fortitudinem suam ad deum custodiet, animam suam scilicet, quam deposuit resumendo; [*]( 1 Ps. XIII, 7; LII, 7. 8 Lnc. XVIII, 8. 10 Matth. XXV, 34. ) [*](1 rursus antem PT daubit corr. m. 2 V exioriR 2 iatrahel V et om. R 3 gladiisque si gladius V 4 regia V principes (e in ras. a m. 2) r 5 obydientes V 7 et credentium V putatur V 8 uenerit ex ueneris m. 2 V 9 super add. m. 2 r 10 repperietur VHP* sed cf. F. Neue Forment. II, 473 benedicti ex benedicto m. 1 V 11 praeparatum ex m e praepparatum R 14 aute corr. m. 2 V aut corr. m. ? R gentem V 15 staltia P stnltae V 16 exprobrae V exprobrant PE 17 di ex die corr. m. 2 r 19 sed habens sed ille (del. m. 2) V poM animae ponendae uerba repetita et animae ponendae del. m. 2 V 20 spraetisque R 22 meus es RPTE, sed c/. Sabatier II, 117 24 ad deum qui cnstodiet P. )

188
nemo enim auferet eam ab eo, quia uirtus sua et refugium suum sit, in cuius manibus commendauerit spiritum suum. cuius misericordia eum praeueniet, ut etiam ante resurrectionem dei filius intellegatur, cum moriente eo, obscurato sole, lux deperit, cum pendente eo in cruce tremit terra, cum descendente eo ad inferos sanctos eius inferi non tenent, cum emittente eo spiritum uelum templi tamquam custodia illinc spiritali erumpente discinditur, cum postremo centurio proclamat: uere dei filius erat iste. custodita igitur ad deum fortitudine sua, quia lux lucet in tenebris et tenebrae eam non conprehenderunt, et prseueniente eum misericordia sua ostendit ei inter inimicos eius, quia susceptor . eius esset, cum id etiam inimici confessione patuisset: uere eum dei filium esse centurio proclamat. et haec tum quidem ita cognita sunt.

Sed quia secundum illud: et uidebunt in quem conpunxerunt etiam in futurum inter inimicos eius ostendet deus, quod eius sit susceptor, quippe cum secundum apostolum introgressa gentium plenitudine id, quod Israhel sit relicum. saluabitur, ut quod scriptum est inpleatur: ueniet ex Sion. qui liberabit et auertet impietates ab lacob-et hoc illis a me testamentum, cum auferam impietates eorum, ad significationem itaque repositae huius misericordise speique subiecit: ne occideris eos, ne quando obliuiscantur legis tuae: disparge illos in uirtute [*]( 9 Matth. XXVII, 64; Marc. XV, 39. 10 Ioh. I. 4. 16 Zach. XII, 10: Ioh. XIX, 37. 20 Esai. LIX, 20. 21 Rom. XI, 27. ) [*]( 1 aufert PTE et quia corr. m. 1 R et quia VPE refugium ex refugiem corr. m. 2 V 6 in oruce = (una litt. eras.) R in oruce r tremuit terra PT remittere F 8 discingitur V 9 ueri Vb adeum RPT 10 fortitudo V 11 conpraehenderunt R praeueniente ex praeuente 7' 13 potuisset V uere enim eum E dfi uere eu T 14 quidem tum Pb 17 in futuro 7' ostendit V 18 sit tx ostendit corr. m. 2 J' 19 introgressa ex introgesta m. 2 V gentium mnltitudine R istrahel V reliqum R reliquum PTE 20 scribtum V exion R 21 quiliberabit ex queliberauit m. 2 V qui eripiat R impietates ex impietate P impietatem T ut hoc R 24 nec occideria V 26 disparge (par sup. lin. add. m. 2) V disperge RPTE in uirtutute 11. )

189
tua et destrue eos, protector meus domine, delicta oris eorum, sermonem labiorum ipsorum; et conprehendantur in superbia sua et de exsecratione etmendacio conuellentur inconsummatione;in ira consummationis et non erunt et scient, quoniam deus dominatur Iacob finium terrae. inimici quidem propter nos, sed dilecti propter patres; misericordiae id, quod eorum est relicum, reseruatur. dispersi quidem interim circum omnes fere gentes, sed consparsione eorum sancta seque radice liberabuntur. destruentur ergo secundum prophetiam non occisi, sed dispersi et destruentur in delictis oris eorum et sermone. labiorum, cum ex Sion ueniat liberator, de quo clamauerunt: crucifige, crucifige et cui dixerunt: nos patrem habemus Abraham et rursum: quis tibi dedit hanc potestatem? et: in qua potestate haec agis? in hac igitur superbia conprehendentur, cum saluatori suo haec a se ingesta esse non cognoscant: auersaque impietate de exsecratione ac mendacio auellentur et hoc in consummatione, quia, cum intrauerit gentium plenitudo, tum quod Israhel est relicum saluabitur. in ira autem consummationis non erunt, quia impietates ex Sion ueniens auertet: non autem non erunt, qui et sunt cognituri cognoscentque, quia deus Iacob dominetur finium terrae, non iam in funiculo hereditatis et in Iacob portione [*]( 13 Luc. XXIII, 21. Ioh. VIII, 39. 14 Luc. XX, 2. 15 Matth. XXI, 23. ) [*]( 1 distrue V dilecta V 2 et conprehendantur — in consummatione om. V et conprehendantur — conuellentur in marg. infer. add. m. 3 R comprehendentur ed. post Par. 1572 4 conuellantur R* consummatione (om. in) in ira consummationis R in consummatione consummatio in ira consummationis PE rf. infra lin. 18 sq. 5 quonia d5 dominatur Iacob V quoniam deus dominabitur Iacob R quoniam deus Iacob dominabitur e quia deus Iacob dominator T quia dfLs dominat* P 7 patres n patris m.2 V 8 reliqum R reliquum PTE 9 consparsione VRP1 conspersione piE conspersiones T sanota adque V R sancta atque e 10 profitiam V 11 et ante destruentur om. R 12 exion (exio V) VR 18 orucifige semel R dixerant V 14 habraham r ahraam T 15 agis ex facis T 16 conpraehendentur VR incesta R 17 auersaque ^ R adaersaquae V 18 qua cum V quae cum R 19 reliqum R reliquam PTE 20 in ira — quia olh. V impietates ex impietatia P 21 exion VR 29 cognoscente V. )
190
noscendus, sed deus Iacob, idest, quia, qui in homine Iacob deus intellectus et uisus est, dominator sit terrse finium, quorum et creator est confitendus.

Sed illos interim desolationis ae dispersionis suae manet poena. nam etsi consummationi temporum propter patres et electos haec dispensatio misericordise reseruetur, interiecto tamen diapsalma, quid in eos interim repetita significatione constitutum fuerit, ostenditur. sequitur enim: et conuertentur in uesperum et famem patientur ut canes et circumibunt ciuitatem. ipsi dispergentur ad manducandum: si autem non saturabuntur, et murmurabunt. amissa ciuitate temploque deserto et secundum romani regis edicta circumeuntes tantum, non etiam ineuntes ciuitatem famis eos non huius panis et cibi, sed oblationum, hostiarum et uisionum, quibus omnibus saturabantur, adficiet, aduersum custodem suum canum inprobitate latrantes. et dispergentur ad manducandum: quia per diuersa speciem sacerdotii illius legitimi et holocausti et circumcisionis imitantur, cum hsec tantum non nisi intra Hierosolymam sint legitima constituta. sed ad manducandum dispersi non saturantur. non enim nisi sanctis et deo placitis et loci ipsius ac templi constitutione religiosis sollemnitatibus explebuntur. sed adhuc ei murmurabunt: ne hac quidem fame festiuitatum suarum edomiti, ut secundum murmur, quo in deserto deum exacerbauerunt, psenitentise quiete resipiscant.. [*]( 1 quia qui Bened. in adn., quia VRPa qui ex quia T qui e 2 dominator tJ dominabitur m. 2 V o temporum ex temporam m. 2 V 6 hanc P o dispensati corr. m. 2 V 7 quid ex quide m. 1 V in ex inter m. 2|V 9 canis V circuibunt R 18 ineuntes ex non ineuntes m. 2 V iotroeuntes T fames PTE 14 sed cibi P cibi T ostiarum V & uisionum R uisionum VPTE 15 saturabantur (abantur add. m. 2 V) VRTa saturabuntur Vt 17 manducantur ex manducandum m. 2 V sacerdotii illius ex sacerdotillius m. 3 R sacerdotii alius ex sacerdotium alius m. 2 V sacerdotii alias un. Vat. rec. 18 olocausti V holoc = austi P holochausti T 19 int ex in T hierosolimam R hierosolyma VT 20 disporsi = (erlU. u ?) R 21 nisi oni. Vlie ipsius templi ac constitutione V ipsius hao templi constitutione b 22 solemnitatibus TE & murmurabunt R murmurabunt (ex murmurabuntnr >n. 2 V) VPTb *23 fame add. m. 2 V 24 ut um. R qd in deserto R 25 resipiscant ex resipistant m. 2 T. )

191

Sed inter haec spes omnes suas et gratulationes psalmi fine concludit dicens: ego autem cantabo uirtuti tuae. exaltabo mane misericordiam tuam: quia factus es susceptor meus et refugium meum in die tribulationis mese. adiutor meus tibi psallam: quia deus susceptor meus, deus meus misericordia mea. et ista quidem omnia possunt ad prophetae gratulationem referri: sed neque a domini sunt confessione diuersa. haec enim eorum dispersio passionis impietatem est consecuta. sed quod in misericordia dei mane, quia susceptor et refugium eius factus est, exultaturus est, uidetur id ad resurrectionis tempus esse referendum; quia, cum omni tempore laus dei cantanda sit a propheta, resurgenti tamen ex mortuis diluculo in cselosque redituro exultatio matutinae gratulationis est propria, domino nostro testi Christo, qui est benedictus in saecula saeculorum. amen.