Epistulae

Accepimus per Rogatianum carissimum nostrum diaconum a uobis missum litteras quas ad nos fecisti, frater dilectissime, et gratias propter haec Deo maximas egimus quod contigerit, ut qui corpore ab inuicem separamur sic spiritu adunemur quasi non unam tantum regionem tenentes, sed in ipsa atque in eadem domo simul inhabitantes. quod et decet dicere, quia et spiritalis domus Dei una est. erit enim in nouissimis, ait, diebus manifestus mons Domini et domus Dei super uerticesmontium. in qua conuenientes cum iocunditate adunantur, secundum quod et in psalmo hoc postulatur a Domino inhabitare in domo Dei per omnes dies uitae. unde et in alio loco manifestatum est esse apud sanctos magnam uoluntatis caritatem in unum conuenire. ecce, inquit, quam bonum et uoluptabile est ut habitent fratres in unum.

Adunatio enim et pax et concordia non solum hominibus fidelibus et cognoscentibus ueritatem sed et angelis ipsis caelestibus uoluptatem maximam praestat, quibus dicit sermo diuinus esse gaudium in uno peccatore paenitentiam agente et ad unitatis uinculum reuertente. quod utique non diceretur de angelis conuersationem in caelis habentibus, nisi ipsi quoque essent nobis adunati qui nostra adunatione laetantur, sicut e contrario utique contristantur, quando uident diuersas quorundam mentes et scissas uoluntates, quasi non tantum unum et eundem Deum [*]( 9 Es. 2, 2. 15 Pe. 122, 1. ) [*]( Epist. LXXV. — Incipit epistula Firmiliani ad Cyprianum o, Firmilianns ad Cyprianum I, Incipit Caecili Cypriani ad Quintum feliciter Q, intcr. om. E - 2 in domino om. 0 4 dilectissime] kme o in ras. m. 2 5 haec] hoc v domino v, d*o M, do* Q 7 ipsa] ona cod. Goulartii 9 in om. E ait] propheta add. v 11 qua] quam EIov 12 et om. o 14 caritatem] alacritatem coni. Bouth 15 noiuptabilem Q 16 inhabitent I 19 uolumptatem Q 20 agentem MQ\' 21 reaertentem MQ] )

Sed haec interim quae ab Stephano gesta sunt praetereantur, ne dum audaciae et insolentiae eius meminimus, de rebus ab eo improbe gestis longiorem maestitiam nobis inferamus. de uobis autem cognoscentes quod secundum regulam ueritatis et sapientiam Christi hoc de quo nunc quaeritur disposueritis, cum magna laetitia exultauimus et Deo gratias egimus, qui inuenimus in fratribus tam longe positis tantam nobiscum fidei et ueritatis unanimitatem. potens est enim gratia Dei copulare et coniungere caritatis atque unitatis uinculo etiam ea quae uidentur longiore terrarum spatio esse diuisa, secundum quod et olim interuallo temporum separatos ab Iob et Noe qui in primis fuerant Ezechielem et Danielem posteriores aetate ad unanimitatis uinculum uirtus diuina coniunxit, ** sed quamuis temporibus longis discreti essent, eadem tamen diuina inspiratione sentirent. quod et nunc in uobis animaduertimus, ut qui longissimis regionibus a nobis separati estis sensu tamen et spiritu copulatos uos esse nobiscum probaretis. quod totum hoc fit diuina unitate. nam cum Dominus unus atque idem sit qui habitat in nobis, coniungit ubique et [*]( 1 et] ac o cumfabnlatio Q 3 possnlamus M1 (possumus M2 Q) 6 coepimus IM (cepimus Q) 7 gratia. Q (gratiae M) 8 quae] qua v 10 passionem Q passione domini om. Iv 14 cognoscente Q 15 christus Q magna cum o 16 exultabimus Q qui] quia IOfJ 17 positos Ml (positis M* Q) positis II explicit epistola Firmiliani ad scm Cyprianum o 21 fuerunt M (fuerant Q) hiezechielem EI 22 danihelum Q 23 sed EQ, sed super ut I, ut v; lacunam indicaui 25 longisimas Ql (longissimis MQ2) 26 sensi Q copulato M1 (copulatos M2Q) 27 probaretis E baretia in ras. )

Nos uero ea quae a uobis scripta sunt quasi nostra propria suscepimus nec in transcursu legimus, sed saepe repetita memoriae mandauimus: neque obest utilitati. salutari aut eadem retexere ad confirmandam ueritatem aut et quaedam addere ad cumulandam probationem. si quid autem a nobis additum fuerit, non sic additur quasi a nobis aliquid minus dictum sit, sed quoniam sermo diuinus humanam naturam supergreditur nec potest totum et perfectum anima concipere, idcirco et tantus est numerus prophetarum ut multiplex et diuina sapientia per multos distribuatur. unde et tacere praecipitur primo in prophetia loquenti, si secundo fuerit reuelatum. qua ex causa necessario apud nos fit t ut per singulos annos seniores et praepositi in unum conueniamus ad disponenda ea quae curae nostrae commissa sunt, ut si qua grauiora sunt communi consilio dirigantur, lapsis quoque fratribus et post lauacrum salutare a diabolo uulneratis per paenitentiam medella quaeratur, non quasi a nobis remissionem peccatorum consequantur, sed ut per nos ad intellegentiam delictorum suorum conuertantur et Domino plenius satisfacere cogantur .

Quoniam uero legatus iste a uobis missus regredi ad uos festinabat et hibernum tempus urguebat, quantum potuimus ad [*]( 6 Pa. 72, 27. 9 Io. 17, 21. ) [*]( 1 copulatus uos M (copulat suos Q) 2 ad dum M (a dno Q) 8 unitatem Q 9 tu E s. I. 10 sint] unum sint If) 18 mandamus EI 18 animo M (anima Q) 19 et OIR. f) 20 loquenti* si E, loquentis Q 26 medela Elf) 27 ad E 8. 1. m. 2 )

Eos autem qui Romae sunt non ea in omnibus obseruare quae sint ab origine tradita et frustra apostolorum auctoritatem praetendere scire quis etiam inde potest, quod circa celebrandos dies Paschae et circa multa alia diuinae rei sacramenta uideat esse apud illos aliquas diuersitates nec obseruari illic omnia aequaliter quae Hierosolymis obseruantur, secundum quod in ceteris quoque plurimis prouinciis multa pro locorum et hominum diuersitate uariantur, nec tamen propter hoc ab ecclesiae catholicae pace atque unitate aliquando discessum est. quod nunc Stephanus ausus est facere rumpens aduersus uos pacem, quam semper antecessores eius uobiscum amore et honore mutuo custodierunt, adhuc etiam infamans Petrum et Paulum beatos apostolos, quasi [*]( 3 prohibuerit ElM (prohibuerint Q) tradiderit EI, tradiderunt Q 4 responditis Q 5 ipsa heresis Q 8 sacrilega Q 9 apelles Iv 14 est EIQ2, t Q1, et M 15 semetipsos E 16 aduersus v 21 auctoritate Q 23 circa om. E 25 hierusolimis EQ, iherosolimis I 26 hominum coni. Baluzius, nominum EIQv 28 pace ex paschae E, paschae Q 29 aduersum Iv 31 fumans Q )

Sed et ad illam partem bene a uobis responsum est, ubi Stephanus in epistola sua dixit haereticos quoque ipsos in baptismo conuenire et quod alterutrum ad se uenientes non baptizent, sed communicent tantum, quasi et nos hoc facere debeamus. quo in loco, etsi uos iam probastis satis ridiculum esse ut quis sequatur errantes, illud tamen ex abundanti addimus non esse mirum sic haeretici agant, qui etsi in quibusdam minoribus discrepant, in eo tamen quod est maximum unum et eundem consensum tenent, ut blasphement creatorem, quaedam somnia sibi et fantasma ignoti Dei confingentes, quo utique consequens est sic consentire in baptismi sui uanitate ut consentiunt in repudianda diuinitatis ueritate. de quibus quoniam longum est ad singula eorum uel scelesta uel superuacua respondere, satis est breuiter illud in conpendio dicere eos qui non teneant uerum Dominum patrem tenere non posse nec filii nec spiritus sancti ueritatem, secundum quod etiam illi qui Cataphrygas appellantur et nouas prophetias usurpare conantur nec patrem possunt habere nec filium quia nec spiritum sanctum: a quibus si quaeramus quem Christum praedicent, respondebunt eum se praedicare qui miserit spiritum per Montanum et Priscam locutum. in quibus cum animaduertamus non ueritatis spiritum sed erroris fuisse, cognoscimus eos qui falsam illorum prophetiam contra Christi fidem uindicant Christum habere non posse. sed et ceteri quique haeretici, si se ab ecclesia Dei sciderint, nihil habere potestatis aut gratiae possunt, quando omnis potestas et gratia in ecclesia constituta sit, ubi praesident maiores natu qui et baptizandi et [*]( 3 quae E2 I, qui E\' Q asserunt El, adserint Q 7 quod] quod ad Ev 8 debemus Q 9 quisq. Q (quia M) 13 tenet E quadam Q 14 phantasmata v quo] quos c 16 ueritatem Q 18 eos I sed s. I. uel ac 19 teneri M (tenere Q) posse I, possint EQ et 8.1.1 fili Q 20 catafrigas EIQ (uel catafrige I 8.1.) 21 quia nec spiritum sanctum scripsi, quam scm MQI, nec scm Q1, nec EI, nec spiritum sanctum v ex Cauckii coni; cf. p. 815,15 24 prisca EQ 25 sed terroria Q 26 prophetia Q 28 si om. Q )

Et quoniam Stephanus et qui illi consentiunt contendunt dimissionem peccatorum et secundam natiuitatem in haereticorum baptisma posse procedere, apud quos etiam ipsi confitentur spiritum sanctum non esse, considerent et intellegant spiritalem natiuitatem sine spiritu esse non posse, secundum quod et beatus apostolus Paulus eos qui ab Iohanne baptizati fuerant, priusquam missus esset a Domino spiritus sanctus, baptizauit denuo spiritali baptismo et sic eis manum inposuit ut acciperent spiritum sanctum. quale est autem ut cum Paulum post Iohannis baptisma iterato discipulos suos baptizasse uideamus, nos eos qui ab haeresi ad ecclesiam ueniunt post inlicitam et profanam eorum tinctionem baptizare dubitemus? nisi si his episcopis qui nunc minor fuit Paulus, ut hi quidem possint per solam manus inpositionem uenientibus haereticis dare spiritum sanctum, Paulus autem idoneus non fuerit qui ab Iohanne baptizatis spiritum sanctum per manus inpositionem daret, nisi eos prius etiam ecclesiae baptismo baptizasset.

Illud quoque absurdum quod non putant quaerendum esse quis sit ille qui baptizauerit, eo quod qui baptizatus sit gratiam consequi potuerit inuocata trinitate nominum patris et filii et spiritus sancti. deinde haec erit sapientia quam scribit Paulus esse in his qui perfecti sunt, ut qui est in ecclesia perfectus et sapiens hoc [*]( 1 manu M (manum Q) haeretico v 3 et] nec v, aut Morelius 4 quod] quo Q 6 galathia I et cilicia om. v 11 quos] quo Q 13 natinitatem] in hereticorum bajvtiBma add. E, exp. m. 2 14 paulus apostolus I 15 spB scs a dno Iv, a dno scs EQ 20 qui MQX, quibus EIQ*, de quibus coni. Pamelius, qui sunt coni. Routh; sed nihil mutemdum 28 poterit Mv . Irwioca trinitatem EI 29 quam M a eras. (quam Q) 30 ut quis I, at quis Cauchius hoc] qui hoc v )

Volo autem uobis et de historia quae apud nos facta est exponere ad hoc ipsum pertinente. ante uiginti enim et duos fere annos temporibus post Alexandrum imperatorem multae istic conflictationes et pressurae acciderunt uel in commune omnibus hominibus uel priuatim christianis: terrae etiam motus plurimi et frequentes extiterunt, ut et per Cappadociam et per Pontum multa subruerent, quaedam etiam ciuitates in profundum recepta dirupti soli hiatu deuorarentur, ut ex hoc persecutio quoque grauis aduersum nos nominis fieret, quae post longam retro aetatis pacem repente oborta de inopinato et insueto malo ad turbandum populum nostrum terribilior effecta est. Serenianus tunc fuit in nostra prouincia praeses, acerbus et dirus persecutor. in hac autem perturbatione constitutis fidelibus et huc atque illuc persecutionis metu fugientibus et patrias suas [*]( 11 Marc. 13, 6. ) [*]( 9 omnis Q 11 ipse M 8.1 m. 2 (exh. Q) 13 denique] quippe v 15 baptisma E 17 nolo E historia rei coni. Bouth 19 isti E 22 ut et]. Et EMQ, nt I 24 dirrupti E 25 graacs Q\' (graais MQ2) nomini MQ\', christiani nominis EIQ*v quaeue M* (quae Mx Q) 26 aetates Q 28 aceraas EIIQ 29 hue] hoc Q 30 illac Qlt illoc Q\' (illuc M) )

Quid igitur de huius baptismo dicemus, quo nequissimus daemon per mulierem baptizauit? numquid et hoc Stephanus et qui illi consentiunt conprobant, maxime cui nec symbolum trinitatis nec interrogatio legitima et ecclesiastica defuit? potest credi aut remissio peccatorum data aut lauacri salutaris regeneratio rite perfecta, ubi omnia quamuis ad imaginem ueritatis tamen per daemonem gesta sunt? nisi si et daemonem in nomine patris et filii et spiritus sancti gratiam baptismi dedisse contendunt qui haereticorum baptismata adserunt, apud quos sine dubio idem error est, daemonum fallacia ipsa est, quando apud illos omnino sanctus spiritus non est.

Illud etiam quale est quod uult Stephanus, his qui apud haereticos baptizantur adesse praesentiam et sanctimonia Christi ? nam si non mentitur apostolus dicens: quotquot in Christo tincti estis, Christum induistis, utique qui illic in Christo baptizatus est induit Christum. si autem induit Christum, accipere potuit et spiritum sanctum, qui a Christo missus est, et frustra illi uenienti ad accipiendum spiritum manus inponitur: nisi si a Christo spiritum diuidunt ut apud haereticos sit quidem Christus, non sit autem illic spiritus sanctus. [*]( 21 GaL 3, 27. ) [*]( 1 multas 1 moliebatur] mouebatur EIQ 3 panem] pacem EI 4 sine] non sine coni. Oxon.; sine sacramentum solitae precationis offerret coni Sigaltius 5 usitate MQl 6 nichil J, nil v 13 ubi] ubiuis EI 14 demone MQl 15 contendunt I, contemnunt EQ et s. l. I 16 baptisma 117 deserant E et s. I. I, defendunt 117 17 error est] errorem MQl 18 illos] illud illoa E sps BCS Iv 20 sanctimoniam Iv 21 quodquod MQ1 26 diuidunt Q, induit EI, noa induit coni. Cauchim, non ducit coni. Bouth 27 illic autem Q )

Decurramus uero breuiter et cetera quae a uobis copiose et plenissime dicta sunt festinante uel maxime ad uos Rogatiano diacono carissimo nostro. sequitur enim illud quod interrogandi sunt a nobis qui haereticos defendunt utrum carnale sit eorum baptisma an spiritale. si enim carnale est; nihil differunt a Iudaeorum baptismo, quo sic illi utuntur ut eo tamquam communi et uulgari lauacro tantum sordes abluantur. si autem spiritale est, quomodo apud illos esse baptisma spiritale potest apud quos sanctus spiritus non est ? ac per hoc aqua qua tinguntur lauacrum est illis carnale tantum, non baptismi sacramentum.

Quod si baptisma haereticorum habere potest regenerationem secundae natiuitatis, non haeretici sed filii Dei conputandi sunt qui apud illos baptizantur. secunda enim natiuitas quae est in baptismo filios Dei generat. si autem sponsa Christi una est, quae est ecclesia catholica, ipsa est quae sola generat Deo filios. neque enim multae sponsae Christi, cum dicat apostolus: despondi uos uni uiro uirginem sanctam adsignare Christo, et: audi filia et uide et inclina aurem tuam et obliuiscere populi tui, quia desiderauit rex speciem tuam, et: ueni sponsa de Libano, aduenies et pertransibis a principio fidei, et: ingressus sum in hortum meum, soror mea, sponsa. uidemus unam personam ubique proponi, quia et sponsa est una. non est autem una nobiscum haereticorum synagoga, quia nec sponsa est adultera et fornicaria. unde nec potest filios Deo parere. nisi si secundum quod Stephano uidetur haeresis quidem parit et exponit, expositos autem ecclesia suscipit, et quos non ipsa peperit pro suis nutrit, cum filiorum alienorum mater esse non possit et ideo Christus Dominus noster unam esse manifestans sponsam [*]( 16 II Cor. 11, 2. 18 Ps. 44,11. 20 Cant. 4, 8. 21 Cant. 5,1 ) [*]( 3 diacone Q 6 tamquam IQ\'1, tantam MQI, tantum E 7 sordes abluantur scripsi, sorde saluantnr Q, sorde lauantur E, sordes lauentur Iv si] sin v 9 sps scs EIv qua om. E 12 non ** M ab eras. (non Q) heretici sed filii dei I, hereticis et fidei EQ 14 est] es M (est Q) 15 deo] dei EIv 16 multae sunt Bouth, 17 sanctam EQ, castam Iv 18 filiae M1 (filia Q sed a s. l.) 19 populum tuum M1 (populi tui MtQ) 23 una est Q 25 deo EIQ, dei Mv 26 si om. EI 27 pepererit v ) [*]( 52* )

Sed nec illud praetereundum est a nobis quod a nobis necessario dictum est, quod ecclesia secundum canticum canticorum hortus sit conclusus et fons signatus, paradisus cum fructu pomorum. qui autem numquam in hunc hortum introierunt neque paradisum a Deo creatore plantatum uiderunt, quomodo de fonte qui intus inclusus est et diuino sigillo signatus est aquam uiuam lauacri salutaris praebere alicui poterunt? cum uero et area Noe nihil aliud fuerit quam sacramentum ecclesiae Christi, quae tunc omnibus foris pereuntibus eos solos seruauit qui intra arcam fuerunt, manifeste instruimur ad ecclesiae unitatem perspiciendum, quemadmodum et Petrus posuit dicens : sic et nos similiter saluos faciet baptisma, ostendens quoniam quomodo qui cum Noe in area non fuerunt non tantum purgati et saluati per aquam non sunt, sed statim diluuio illo perierunt, sic et nunc quicumque in ecclesia cum Christo non sunt foris peribunt,. nisi ad unicum et salutare ecclesiae lauacrum per paenitentiam conuertantur.

Qualis uero error sit et quanta caecitas eius, qui remissionem peccatorum dicit apud synagogas haereticorum dari posse nec permanet in fundamento unius ecclesiae, quae semel a Christo super petram solidata est, hinc intellegi potest quod soli Petro Christus dixerit: quaecumque ligaueris super terram, erunt ligata et in caelis, et quaecumque solueris super terram, erunt soluta et in caelis, et iterum in [*]( 1 Luc. 11, 23. 9 cf. Cant. 4, 12. 13. 18 I Petr. 3, 21. 28 Matth. 16, 19. (cf. 18, 18.) ) [*]( 7 nec ** Q, nec et M necessarium EJ. 9 ∗∗∗ et Q, est et M 10 ortum EIQ 15 foris] fons Q (fyis M) seruabit EQ 16 archam EI et postea 17 perspiciendam v; cf. p. 822,18 apostoloa petrus., 18 nos] nos V baptismo E 20 dilabio Q 22 salntarem Q 24 quanta] quanta it El., 27 super Q, supra EIv petra Q )

Atque ego in hac parte iuste indignor ad hanc tam apertam et manifestam Stephani stultitiam, quod qui sic de episcopatus sui loco gloriatur et se successionem Petri tenere contendit, super quem fundamenta ecclesiae collocata sunt, multas alias petrae inducat et ecclesiarum multarum noua aedificia constituat, dum esse illic baptisma sua auctoritate defendit. nam qui baptizantur complent sine dubio ecclesiae numerum: qui autem baptisma eorum probat, de baptizatis et ecclesiam illic esse confirmat. nec intellegit offuscari a se et quodam modo aboleri christianae petrae ueritatem qui sic prodit et deserit unitatem. Iudaeos tamen quamuis ignorantia caecos et grauissimo facinore constrictos zelum Dei apostolus habere profitetur. Stephanus qui per successionem cathedram Petri habere se praedicat nullo aduersus haereticos zelo excitatur, concedens illis non modicam sed maximam gratiae potestatem, ut dicat eos et adseueret per baptismi sacramentum sordes ueteris hominis abluere, antiqua mortis peccata donare, regeneratione caelesti filios Dei facere, ad aeternam uitam diuini lauacri sanctificatione reparare. quae si [*]( 2 lo. 20, 22. 28. ) [*]( 1 quando E 8. I. m. 2, om. Q 3 et om. M (exh. Q) 6 ordinationem Q 13 morte om. EI 14 aperta Q 22 obfnBcari Iv adoleri Q 24 ignorantiae EIQ 28 diceret Q eos J, eis EQ per om. M (exh. Q) 30 deo Q (dei M) 31 sanctificationem Q quae si MQI, qui si Q\'ł, qui Iv )

Sed in multum, inquit, proficit nomen Christi ad fidem et baptismi sanctificationem, ut quicumque et ubicumque in nomine Christi baptizatus fuerit consequatur statim gratiam Christi: quando huic loco breuiter occurri possit et dici quoniam si in nomine Christi ualuit foris baptisma ad hominem purgandum, in eiusdem Christi nomine ualere illic potuit et manus inpositio ad accipiendum spiritum sanctum. et incipient cetera quoque quae apud haereticos aguntur iusta et legitima uideri, quando in nomine Christi gerantur, secundum quod uos in epistola uestra exsecuti estis non nisi in ecclesia sola ualere posse Christi nomen, cui uni concesserit Christus caelestis gratiae potestatem.

Quod autem pertineat ad consnetndinem refntandum quam uideantur opponere ueritati, quis tam nanus sit ut ueritati consuetudinem praeferat aut qui perspecta luce tenebras non derelinquat ? nisi si et Iudaeos Christo aduentante id est ueritate adiuuat in aliquo antiquissima consuetudo, quod relicta nona ueritatis uia in uetustate permanserint. quod quidem aduersus Stephanum uos dicere Afri potestis cognita ueritate errorem nos consuetudinis reliquisse. ceterum. nos ueritati et consuetudinem iungimus et consuetudini Romanorum consuetudinem sed ueritatis opponimus, ab initio hoc tenentes quod a Christo et ab apostolis traditum est. nec meminimus hoc apud nos aliquando coepisse, cum semper sic istic obseruatum sit ut non nisi unam Dei ecclesiam nossemus et sanctum baptisma non nisi sanctae ecclesiae conputaremus. plane quoniam quidam de eorum [*]( 2 aliud] aliud agit v quibus om. 11 (exh. Q) 4 participes E 9 gratia Q 11 oris M (foris Q) 13 incipient] uel incipiant I So I. 14 quae om. EQlM 16 nomen christi v 18 pertinet Iv refntandam Ev, reputandum Q; cf. p. 820,17 19 uidentui Iv 21 neritate] neniente add. Q 22 adiuuant Q noua] non M (noua Q) 29 sic om. EI )

Ad illud autem quod pro haereticis ponunt et aiunt apostolum dixisse siue per occasionem, siue per ueritatem Christus adnuntiatur, ut respondeamus, ineptum est, quando manifestum sit apostolum in epistola sua qua hoc dixit neque haereticorum neque baptismi eorum mentionem fecisse, sed locutum esse de fratribus tantum siue perfide secum loquentibus siue in fide sincera perseuerantibus, nec oporteat hoc longo tractatu excutere, sed ipsam satis sit epistolam legere et quid apostolus dixerit de ipso apostolo recognoscere.