Epistulae

Cyprian Saint, Bishop of Carthage

Cyprian. Saint. S. Thasci Caecili Cypriani Opera omnia, Pars II (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 3.2). Hartel, Wilhelm von, editor. Vienna: Gerold, 1871.

Si eorum qui de illis priore anno indicanerunt numerus cum presbyteris et diaconis conputetur, plures tunc adfuerunt iudicio et cognitioni quam sunt idem isti qui cum Fortunato nunc uidentur esse coniuncti. scire enim debes, frater carissime, eum posteaquam pseudoepiscopus ab haereticis factus eat, iam paene ab omnibus esse desertum. namque hi quibus in praeteritum praestigiae obtendebantur et dabantur uerba fallacia quod simul ad ecclesiam regressuri dicerentur, posteaquam uiderunt illic pseudoepiscopum factum, frustratos et deceptos se esse didicerunt et remeant cotidie adque ad ecclesiam pulsant, nobis tamen a quibus ratio Domino reddenda est anxie ponderantibus et sollicite examinantibus qui recipi et admitti ad ecclesiam debeant. quibusdam enim ita aut crimina sua obsistunt aut fratres obstinate et firmiter renituntur ut recipi omnino non possint cum scandalo et periculo plurimorum. neque enim sic putramina quaedam colligenda sunt ut quae integra et sana sunt uulnerentur, nec utilis aut consultus est pastor qui ita morbidas et contactas [*]( 6 Matth. 5, 37. ) [*]( 1 iam de illis Qv 2 uinctam) inQolutam CRV 3 nuper damh naueront CR 4 de is L, om. R censuram Cl 5 nobilis B inconstantis eae constantia C 6 doceat et om. Q 8 iudicauerint LP numeros L* 9 diaconibus CPt) sed nibus inC e. l. afuerunt L iudicio 6t cognitioni om. C 10 idem om. C qui cum] quicumque R 11 eum om. C 12 ab ex ad C iam om. C 13 hii Q, ii Rv, his LP; cf. pag. 678,7 14 praestrigiae LQ, praestigia v dabantur om. CR 16 frustra eos C dicerent Ml (didicerunt SPQ), dixerunt ex dicertmt C 17 remeatur C 18 reddita Q 19 et examinantibus Q 20 fratribus C 21 possunt ClP cum] nisi cum Rv 22 putamina C* 23 collegenda C quae] quam L et sana otn. L uulnerantur Cx 24 utilis] ut illis Q, ullis P contractas ClQ \\ )

685

oues gregi admiscet ut gregem totum mali cohaerentis adflictatione contaminet. [non attendas ad numerum illorum: melior est enim unus timens Deum quam mille filii impii, sicut locutus est Dominus per prophetam dicens: fili, ne iocunderis in filiis impiis, si multiplicentur tibi, cum non fuerit timor Dei in ipsis.] o si posses, frater carissime, istic interesse nobiscum cum praui isti et peruersi de schismate reuertuntur.: uideres quis mihi labor sit persuadere patientiam fratribus nostris, ut animi dolore sopito recipiendis malis curandisque consentiant. namque ut gaudent et laetantur cum tolerabiles et minus culpabiles redeunt, ita contra fremunt et reluctantur quotiens inemendabiles et proterui et uel adulteriis uel sacrificiis contaminati et post haec adhuc insuper et superbi sic ad ecclesiam remeant, ut bona intus ingenia corrumpant. uix plebi persuadeo, immo extorqueo, ut tales patiantur admitti. et iustior factus est fraternitatis dolor ex eo quod unus adque alius obnitente plebe et contradicente mea tamen facilitate suscepti peiores extiterunt quam prius fuerant nec fidem paenitentiae seruare potuerunt, quia nec cum uera paenitentia uenerant.

De istis nero quid dicam qui nunc ad te cum Felicissimo omnium criminum reo nauigauerunt legati a Fortunato pseudoepiscopo missi, tam falsas ad te litteras adferentes quam est et ipse cuius litteras ferunt falsus, quam est eis peccatorum multiplex [*]( 4 Sir 16, 1. 2. ) [*]( 1 gregis B admiecit P adflictatione LQPBV, afSictione Cv), afirictione coniectura exemplari Gottingensi adscripta 2 contaminem R non attendas... I.6 in ipsis om. CLPQB 6 possis CB isti] istic Q 7 snperuersi Q .8 qui CB 9 recipiantur malis C 11 cnlpabilis Q ita Q* in rae., a M, ia B frement P 12 emendabiles C proterue LI, propterai CB et uelut C < 13 et] corripiuntur C • et superbi om. P 14 plebia C suadeo CB 15 et torqueo B ammitti L, amitti Q iniustior LP 16 * actus C dolos L\' obnitente] optinente Q 17 dicente me Atamen P facultate Q . 18 fidem] fide tam in fictam corr. C. penitentiam Ca 20 quod L felicissimo] faeditate C m ras. 21 rei ex reo C legato Li, legat exp. C ad fortunato C to 8. Z. pseudoepis M (psendoepo Q sed o corr.) 22 missi tam Q m. 2 in ras., sitan M, mittam C ipse ... est om. C 28 adferunt B quaml quae PQR eis] eius Cv )

686

conscientia, quam execrabilis uita, quam turpis, ut etsi in ecclesia essent, eici tales de ecclesia debuissent ? denique quia conscientiam suam norunt, nec audent uenire aut ad ecclesiae limen accedere, sed foris per prouinciam circumueniendis fratribus et spoliandis pererrant, et omnibus iam satis noti adque undique pro suis facinoribus exclusi, illuc etiam ad uos nauigant. neque enim potest illis frons esse ad nos accedendi aut apud nos consistendi, cum sint acerbissima et grauissima crimina quae eis a fratribus* ingerantur. si iudicium nostrum uoluerint experiri ueniant. denique si qua illis excusatio et defensio potest esse, uideamus quem habeant satisfactionis suae sensum, quem adferant paenitentiae fructum. nec ecclesia istic cuiquam cluditur nec episcopus alicui denegatur. patientia et facilitas et humanitas nostra uenientibus praesto est. opto omnes in ecclesiam regredi, opto uniuersos conmilitones nostros intra Christi castra et Dei patris domicilia concludi. remitto omnia, multa dissimulo studio et uoto colligendae fraternitatis. etiam quae in Deum commissa sunt non pleno iudicio religionis examino. delictis plus quam quod oportet remittendis paene ipse delinquo. amplector prompta et plena dilectione cum paenitentia reuertentes, peccatum suum satisfactione humili et simplici confitentes.

Si qui autem sunt qui putant se ad ecclesiam non precibus sed minis regredi posse aut existimant aditum se sibi non lamentationibus et satisfactionibus sed terroribus facere, pro certo [*]( 1 etai in] et sine B 3 audient PR, nos audent v uenire CLPRV, adire Qv ad] de B ecclesia C 4 climen Ll accedentes 01 sed exp. C 6 pro exper C 7 enim om. LP fons L accedenti aut capud 01 8 acernissimi M (acerbissima Q) et granissima oм. LM (exh. Q) 9 ingeruntur v experiri om. V 10 ueniaent L, uenient C esse] tuisse C 11 adferant corr. in offerant C 12 fluctum L ecclesia stic Z, eclesiastico P, ecclesiastici Q 12 episcopatus Q 13 patientiae et exp. C, in marg. patientiae nostra] sancta CR 14 omnes om. C 15 obmilitones R sed ob in ras. 16 conclude R dissimili L et] ac CR 17 etiam] iam C commissa. Q (commisse M) 18 quam quod] quam CRv 19 dimittendis V p.ene C 1 eras. ipso M (ipse Q) 21 satisfactione] factione C 23 aut] ut isti C sed isti 8. I. se om. PQ\' (exh. Q) ibi M (sibi Q) non] nam C, non precibus B 24 et satisfactionibus om. L certe 01 )

687

habeant contra tales clusam stare ecclesiam Domini nec castra Christi inuicta et fortia et Domino tuente munita minis cedere. sacerdos Dei euangelium tenens ut Christi praecepta custodiens occidi potest, uinci non potest. suggerit et subministrat nobis exempla uirtutis ac fidei Zacharias antistes Dei: qui cum terreri minis et lapidatione non posset, in templo Dei occisus est damans et identidem dicens quod nos quoque contra haereticos clamamus et dicimus: haec dicit Dominus: dereliquistis uias Domini, et Dominus derelinquet uos. neque enim quia pauci temerarii et inprobi caelestes et salutares uias Domini derelinquunt et sancta non agentes a sancto spiritu . deseruntur, ideo et nos diuinae traditionis inmemores esse debemus ut maiora esse furentium scelera quam sacerdotum iudicia censeamus aut plus existimemus ad inpugnandum posse humana conanima quam quod ad protegendum praeualet diuina tutela.

An ad hoc, frater carissime, deponenda est catholicae ecclesiae dignitas et plebis intus positae fidelis adque incorrupta maiestas et sacerdotalis quoque auctoritas ac potestas, ut iudicare uelle se dicant de ecclesiae praeposito extra ecclesiam constituti [haeretici], de sano saucii, de integro uulnerati, de stante lapsi, de iudice rei, de sacerdote sacrilegi? quid superest quam, [*]( 8 II Chr. 24, 20. ) [*]( 1 clausam PQv dno C1 ne ex nec B 2 christi om. V et domino] domino v 3 sacerdotales C1, saoerdo..s Q (sacerdotes M) ut] et CPBv 4 non potest uinci v sumministrat CL, oummini- Btrat Q 5 zaccharias LPQ, zaccarias CB antestites CR, antiet stites LQ 6 possit C est] et C 7 identidem] et idemidest C 9 delinquet L1, dereliquit P 10 temerari LQR .. improbis C1 11 dno C derelinquentes C et otn. P 12 et ideo QlM, ideo Q* dinina et L memores Q debeamus Cl 13 ut ex et C forentium L 14 ant] ut C existimemus plus CBv inpngnandum] indignandum C 15 quod ad] ad ex quod C 16 frat∗∗ kme P, frs kmi C 18 ac] et C se uelle CB 19 proposito CQBv constitutos C a s. I. haeretici LP, de haereticis MQ1, de christiano haeretici . Q*, OS de episcopo haeretici (haereti C) ORV; uncis inclttsi 20 sanci Q, sant B, saatios (7* de stante] id est ante L 21 lapsos C* reos 02 sacrilegos C* quam corr. in nisi C . )

688

ut ecclesia Capitolio cedat et recedentibus sacerdotibus ac Domini altare remouentibus in cleri nostri sacrum uenerandumque congestum simulacra adque idola cum aris suis transeant, et Nouatiano declamandi aduersum nos adque increpandi largior et plenior materia praestetur, si hi qui sacrificauerunt et Christum publice negauerunt non tantum rogari et sine acta paenitentia admitti, sed adhuc insuper coeperint terroris sui potestate dominari? si pacem postulant, arma deponant: si satisfaciunt, quid minantur ? ant si comminantur, sciant quia a sacerdotibus Dei non timentur. neque enim et antichristus cum uenire coeperit introibit ecclesiam quia minatur, aut annis eius et uiolentiae ceditur quia resistentes perempturum se esse profitetur. armant nos haeretici dum nos putant sua commina tione terreri, nec in faciem nos deiciunt, sed magis erigunt et accendunt, dum ipsam pacem persecutione peiorem fratribus faciunt. et optamus quidem ne quod locuntur furore inpleant crimine, ne qui uerbis perfidis et crudelibus peccant factis quoque delinquant. oramus ac deprecamur Deum quem prouocare illi et exacerbare non desinunt, ut eorum corda mitescant, ut furore deposito ad sanitatem mentes redeant, ut pectora operta delictorum tenebris paenitentiae lumen agnoscant et magis petant fundi pro se preces adque orationes antistitis quam ipsi fundant sanguinem sacerdotis. si autem in suo furore permanserint adque in [*]( 1 ecclesiam Q; ecclesiae C capitulo C domini altare] de i > altare C 2 congestum] consensum B, concessum C 3 simulacrum C aris] armis ex maris C transeunt LQ 4 aduersus C nos adque] simulacra atque B 5 si hi B, si mihi Q, si ui L, sine P, si uel fort.; si hi ... 1. 7 paenitentia om. C et ch. p. negauerunt owe. B 7 poenitentiae B sed adhuc] se atq. C coeperunt Q terrere u; errore C, temporis PQ 8 sni] sub C dominari corr. in dominandi C postulabant 01 9 ant si comminantur om. B 10 dei sacerdotibus CBv 11 in ecclesiam Pv minatns est C est 8. l. 12 eius et] esset B cedetnr CB 14 faciem Oxon., facie LPQ, pace CRv 15 penecutionem CXM (persecntione Q) peiore P 16 inpleantnr LP 17 ne] nec LP, om. C 18 deprecamns ex dum precamur C dum quem et CB 20 mentes V, mentis CLPQBo pectora operta V, pectora LP, pecoatorea a Q, peccatores CB 21 adgnoscant L 22 antestitis C1 R, antistites LP ipso B )

689

istis insidiis ac minis suis parricidalibus crudeliter perseuerauerint, nullus Dei sacerdos sic infirmus est, sic iacens et abiectus, sic inbecillitate humanae mediocritatis inualidus qui non contra hostes et inpugnatores Dei diuinitus erigatur, cuius non humilitas et infirmitas uigore et robore Domini protegentis animetur. nostra nihil interest aut a quo aut quando pereamus mortis et sanguinis praemium de Domino recepturi. illorum flenda et lamentanda condicio est quos sic diabolus excaecat ut aeterna gehennae supplicia non cogitantes antichristi iam propinquantis aduentum conentur imitari.

Et quamquam sciam, frater carissime, pro mutua dilectione quam debemus et exhibemus inuicem nobis, florentissimo illic clero tecum praesidenti et sanctissimae adque amplissimae plebi legere te semper litteras nostras, tamen nunc et admoneo et peto ut quod alias sponte adque honorifice facis etiam petente me facias, ut hac epistula mea lecta, si quod illic contagium uenenati sermonis et pestiferae seminationis inrepserat, id omne de fratrum auribus et pectoribus exuatur et bonorum integra ac sincera dilectio ab omnibus haereticae detractationis sordibus repurgetur.

Declinent autem de cetero fortiter et euitent dilectissimi fratres nostri uerba et conloquia eorum quorum sermo ut cancer serpit, sicut apostolus dicit: corrumpunt ingenia bona confabulationes pessimae. et iterum: [*]( 22 II Tim. 2, 17. 23 I Cor. 15, 33. 24 Tit. 3, 10. 11. ) [*]( 1 ac minis] signis ex agnis C 2 nullus] atq. in istis nullus B est] et PQ 5 dns B, do C protegente C te in ras. 6 nihil est inter Q ant q.] ut quando B pereamur Q, perimamur CBv 7 flendi et lamentandi 01 8 condicio] concisio Qv quo si ex quod C aeternae PQ (aeterna M) 9 gehenna Q cogitantem B 12 debemus] habemus CV et exibemus CR, om. P1Q 13 plebi] pro mutua dilectione plebi B 14 nunc et] nunc Q 16 et facies C hac] haec CQ si] sit ut C nt 8. l. illis C uenenati ex ueritatis C 17 seminationis sordibus B, contaminationis C 18 fratruum Q eisuatur LP . 19 detrectationis BfJ, detractionis C 21 euitent P it corr., euidenW C er eras. dilectissimi om. C 23 dicit] addidit C 24 confabnlatione P ) [*]( m. ) [*]( 44 )

690

haereticum hominem post unam correptionem euita, sciens quia peruersus est huiusmodi et peccat et est a semet ipso damnatus. et per Salomonem loquitur spiritus sanctus. peruersus, inquit, in suo ore portat perditionem et in labiis suis ignem condit. item denuo monet dicens: saepi aures tuas spinis et noli audire linguam nequam. et iterum: malus obaudit linguae iniquorum, iustus autem non intendit labiis mendacibus. quod quamquam sciam illic fraternitatem nostram uestra scilicet prouidentia munitam sed et sua uigilantia satis cautam nec capi haereticorum uenenis posse nec decipi, tantumque apud illos praeualere magisteria et praecepta diuina quantus illis in Deum timor est: tamen ex abundanti uel sollicitudo nostra uel caritas scribere ad uos ista persuasit, at nulla cum talibus commercia copulentur, nulla cum malis conuiuia uel conloquia misceantur simusque ab eis tam separati quam sunt illi de ecclesia profugi, quia scriptum est: si autem ecclesiam contempserit, sit tibi tamquam ethnicus et publicanus. et beatus apostolus non monet tantum, sed et iubet a talibus recedatur, praecipimus, inquit, uobis in nomine Domini Iesu Christi ut recedatis ab omnibus fratribus ambulantibus inordinate et non secundum traditionem quam acceperunt a nobis. nulla societas fidei et perfidiae potest esse. qui cum Christo [*]( 4 Prou. 16, 27. 6 Sir. 28, 24 7 Prou. 17, 4. 17 Matth. 18, 17. 20 n Thess. 3, 6. ) [*]( 1 unam] et Becundam add. C 8.1. 2 peccantet C\'B 3 a re eorr. ita e se C solomonem CPQ 4 ore suo v portae L; peruersa add. Q s. l.m. 2 5 perditionia LQ et in labiis om. Q sui Q1M, saae Q* condetis Q* (condit MQ1) 7 nequam om. C 8 intendet L\'PQ\' (intendit MQ2) 9 quod OM. Y sciam] se iam Q illi R fratenutatis L 10 nostram) nestram V nestras Bl, nostrm Y scilicet et Q pronidentiam ClL moDitam CBlQV, monita B\', unitatem L uigilantiam C 11 canta B 12 tantum quae Q, tam quae L praenaleret et Q 14 sollicitndine LP 16 his C 17 isti Y de] ab CBV 18 et ecclesia C, et ecclesiam v tamquam] quasi C 20 sed et] sed Q a talibus P, a talibus ut LQv, ut a talibus CR 21 dni nri CQ ntchristiJB1 )

691

non est, qui aduersarius Christi est, qui unitati et paci eius inimicus est, nobiscum non potest cohaerere. si cum precibus et satisfactionibus ueniunt, audiantur. si maledicta et minas ingerunt, respuantur. opto te, frater carissime, semper bene ualere.

CVPRIANVS CORNELIO FRATRI S.

Cognouimus, frater carissime, fidei ac uirtutis uestrae testimonia gloriosa et confessionis uestrae honorem sic exultanter accepimus ut in meritis ac laudibus uestris nos quoque participes et socios conputemus. nam cum nobis et ecclesia una sit et mens iuncta et indiuidua concordia, quis non sacerdos in consacerdotis sui laudibus tamquam in suis propriis gratuletur aut quae fraternitas non in fratrum gaudio ubique laetetur? exprimi satis non potest quanta istic exultatio fuerit et quanta laetitia cum de, uobis prospera et fortia conperissemus ducem te illic confessionis fratribus extitisse, sed et confessionem ducis de fratrum consensione creuisse, ut dum praecedis ad gloriam feceris multos gloriae [*]( 1 christi est qui om. B unitatis et pacis CB 4 opto ... ualere om. CPMQ1 in dno semper bene ualere et nostri meininiase B. — Ad (Explicit ad P) Cornelium de quinque presbyteris et Fortunato pseudoepiecopo eiplicit (om. P) LP, Ad Comelium secunda (epistula tertia Q) explicit QB, Explicit liber secundus C. — ) [*](Epist. LX. — Incipit ad Cornelium de confessione eius (\'1\' add. T) LPT, Incipit ad Cornelium aepistala M (initium epist. deest in Q), Incipit ad eundem tertia de confessione eius R, Incipit ad eundem liber tertius ad confess. feliciter C. — 8 frs T1 kmi T1, om. CB 9 sic om. C, si B exultantes C 10 nos] non M 11 et] ac C 8. 1. nobis M et ecclesiae T, ecclesia CB 12 et M 8. 1. m. 2 13 quae ex quia C fraternitatis Cl 14 non om. C in om. B fratruum MTl . non ubique C sed non 8. l. 15 istis B, isti M, ista C exsultate B laetitiae 01 16 ducem te] ducentis ex ducente C confessiones C 17 confessionis ducem Bamb. (B) conaensione LMPV, confessione CBT 18 praecedisse C multos feceris CBTv.. ) [*](44* )

692

comites et confessorem populum suaseris fieri, dam primus paratus, es pro omnibus confiteri: ut non inueniamus quid prius praedicare in uobis debeamus, utrumne tuam promptam et stabilem fidem an inseparabilem fratrum caritatem. uirtus illic episcopi praecedentis publice conprobata est, adunatio sequentis fraternitatis ostensa est. dum apud uos unus animus et una uox est, ecclesia omnis Romana confessa est.

Claruit, frater carissime, fides quam de nobis beatus apostolus praedicauit. hanc laudem uirtutis et roboris firmitatem iam tunc in spiritu praeuidebat et praeconio futurorum merita uestra contestans dum parentes laudat filios prouocabat. dum sic unanimes, dum fortes estis, magna et ceteris fratribus unanimitatis et fortitudinis exempla tribuistis. docuistis granditer Deum timere, Christo firmiter adhaerere, plebem sacerdotibus in periculo iungi, in persecutione fratres a fratribus non separari, concordiam simul iunctam uinci omnino non posse, quicquid simul petitur a cunctis Deum pacis pacificis exhibere. prosiluerat aduersarius terrore uiolento Christi castra turbare. sed quo impetu uenerat eodem impetu pulsus est, et quantum formidinis et terroris adtulit tantum fortitudinis inuenit et roboris. subplantare se iterum posse crediderat Dei seruos et uelut tirones et rudes quasi minus paratos et minus cantos solito suo more concutere. unum primo adgressus ut lupus ouem secernere a grege, ut acceptor columbam ab agmine uolantium separare temptauerat nam cui non est [*](1 confessorum CR suasseris M 3 pramtam CL, prompta M 4 fntrma inseparabilem CB, inseparabile fratrum M 5 praecedentis epTCB, epi prae.sentis 11 8 fntres kmi CMRv fidis M de om. CB 9 iam om. L 10 in om. C prouidebat LMB U pronocat CBo 12 fortis L, sie fortes v magns et] mgia B 13 docnistis gran, nis blandiatnr L; quae hic omittit diter deam ... p. 694 L14 confesskme nomi inserta inueniuntur fol. 63- L 16 epitL 76 deum t ch. firmiter om. R timeri T 14 adhereri T. adhereret R 16 omnino delendum censet Baluriut 17 dum C, dno B ex- hiberi C prosilierat CRTv 18 oiolenti L christo C\' Bl 19 pnlsos] et nictos add. v pritu et om. T tenonis 01 21 para- tus CM 22 cantos C 23 a grege secenere CB aeceptor LMT2, aocepter P\', accipiter P2T2v colnmbam accipiter (accipitur C) CB 24 a. uolantium] agminis oiolenter ex agminu ineuolentiam C superare M1 )

693

aduersus omnes satis uirium, circumuenire quaerit solitudinem singulorum. sed retusus adunati exercitus fide pariter et uigore intellexit milites Christi uigilare iam sobrios et armatos ad proelium stare, uinci non posse, mori posse et hoc ipso inuictos esse quia mori non timent, nec repugnare contra inpugnantes, cum occidere innocentibus nec nocentem liceat, sed prompte et animas et sanguinem tradere, ut cum tanta in saeculo malitia et saeuitia grassetur, a malis et saeuis uelocius recedatur. quale illud fuit sub oculis Dei spectaculum gloriosum, quale in conspectu Christi eius ecclesiae suae gaudium, ad pugnam quam temptauerat hostis inferre non singulos milites sed tota simul castra prodisse. omnes enim constat uenturos fuisse, si audire potuissent, quando adcucurrerit properanter et uenerit quisquis audiuit. quot illic lapsi gloriosa confessione sunt restituti steterunt fortes et ipso dolore paenitentiae facti ad proelium fortiores: ut appareat nuper subitatos esse et nonas adque insuetae rei pauore trepidasse, redisse ad se postmodum fidem ueram et uires suas de Dei timore collectas ad omnem patientiam constanter et firmiter roborasse nec iam stare ad criminis ueniam, sed ad passionis coronam.

Quid ad haec Nonatianns, frater carissime? utrumne iam deponit errorem? an uero, qui dementium mos est, ipsis bonis et prosperis nostris plus adactus est ad furorem et quo magis ac magis dilectionis ac fidei crescit hic gloria, illic dissensionis et zeli recrudescit insania: nec uulnus suum miser curat, sed [*]( 1 omnee] om C satis] scis R 2 retruaxta T, secluBus tae recrusus C 4 estare B inuictos] non uinctoa C oa ex M h mori non] nec mori C sed nec 8. I. 6 occidere] hoc dicere C, occidere non licet nullum T nocente P, nocentes CR 7 traderet C et om. C, e R 10 eius om. v, et eius C1 suae om. CB ad] et M 11 tota simel M, semel tota CB omnis 01 12 constitit B uenturus 01 accurrerit C1Rv, adcnrrerent C1, currerit T 18 uenerit C quod C1 PT 14 confusione 01 . steterunt] ut iste iterum T fores B et ipso etc. exh. Q. 15 paenitentiae] patientiae CB subitatos esse ex dubitatus est C 16 iiisaetae] inueterate P 20 fratres B kmi T1, om. CB uirumne] utrum C iam om. C, tandem ex tam T 21 terrorem T sed t 8. l. quidem medtium P ipsos Lx 22 quod C ac magis 4m. B 23 delictionis B N dissensiones T 24 crudescit CB\' )

694

adhuc grauius et se et suos uulnerat, in perniciem fratrum lingua sua perstrepens et facundiae uenenatae iacula contorquens, magis durus saecularis philosophiae prauitate quam sophiae dominicae lenitate pacificus, desertor ecclesiae, misericordiae hostis, interfector paenitentiae, doctor superbiae, ueritatis corruptor, perditor caritatis ? adgnoscitne iam qui sit sacerdos Dei, quae sit ecclosia et domus Christi, qui sint Dei serui quos diabolus infestet, qui sint christiani quos antichristus inpugnet? neque enim quaerit illos quos iam subegit aut gestit euertere quos iam suos fecit. inimicus et hostis ecclesiae quos alienauit ab ecclesia et foras duxit ut captiuos et uictos contemnit et praeterit, eos pergit lacessere in quibus Christum cernit habitare.

Quamquam etsi aliquis ex talibus fuerit adpreheasus, non est quod sibi quasi in confessione nominis blandiatur, cum constet, si occisi eiusmodi extra ecclesiam fuerint, fidei coronam non esse, sed poenam potius esse perfidiae nec in domo Dei inter unanimes habitaturos esse quos uidemus de pacifica et diuina domo furore discordiae recessisse.

Hortamnr plane quantum possnmns, frater carissime, pro caritate mutua qua nobis inuicem cohaeremus ut, quoniam prouidentia Domini monentis instmimur et diuinae misericordiae consiliis salubribus admonemur adpropinquare iam certaminis et agonis nostri diem, . ieiuniis uigiliis orationibus insistere cum omni plebe non desinamus. incumbamus gemitibus adsiduis et [*]( 1 qued grauius T sed quod s. l et se T, et M (et se oQ), est ex ewe C in lingoa M (lingua Q) 2 et Caecondiae Q, de nonatiani et facuudiam T uenensta T1, ueneratae C1 iacolo C sed o in roe. 3 duris P\' sophiae LPEV, sophia T, philosophiae CQv 4 pacificus] Bacrificns C interfector] interoeptor eod. Bamberg. (B) \' 6 perditor C2LPQRV, proditor C* 6 caritatis] castitatis V, ueritatie C 7 infestat C2R, infestns L, infestate C\' 8 christiali R impognat C 9 subegit... quos iam om. R effecit v 10 abalienaoit Ml (alienanit FQ) ab] et T 8. I. foris P 11 ninc- toe CR contempnit LT, conteronit R et pergit CR 12 laceesare C chriBti L 18 ex] de CR 14 eonfeesionem C ei] quod C 15 hninsmodi CB 16 ∗∗∗ inter M, nec inter CQR unianimes LQT 19 firs R acariaaime om. CR pro] per CR\' caritatem mntuam C 21 dno C1 24 omnibus R et om. C )

695

deprecationibus crebris. haec sunt enim nobis arma caelestia quae stare et perseuerare fortiter faciunt. haec sunt munimenta spiritalia et tela diuina quae protegunt. memores nostri inuicem simus, concordes adque unanimes, utrubique pro nobis semper oremus, pressuras et angustias mutua caritate releuemus, et si \\ quia istinc nostrum prior diuinae dignationis celeritate praecesserit, perseueret apud Dominum nostra dilectio, pro fratribus et sororibus nostris apud misericordiam patris non cesset oratio. opto te, frater carissime, semper bene ualere.

CVPRIANVS CVM COLLEGIS LVCIO FRATRI S.

Et nuper quidem tibi, frater carissime, gratulati sumus, cum te honore geminato m ecclesiae suae administratione confessorem pariter et sacerdotem constituit diuina dignatio. sed et nunc non minus tibi et comitibus tuis adque uniuersae fraternitati gratulamur quod cum eadem gloria et laudibus uestris reduces uos denuo ad suos fecerit benigna Domini et larga protectio, ut pascendo gregi pastor et gubernandae naui gubernator et plebi regendae rector redderetur et appareret relegationem uestram sic diuinitus esse dispositam, non ut episcopus relegatus et pulsus ecclesiae deesset, sed ut ad ecclesiam maior rediret.

Neque enim m tribus pueris minor fuit martyrn dignitas, quia morte frustrata de camino ignis incolumes exierunt aut non [*]( 1 sunt om. CR 2 monimenta 02 3 spiritalia om. CR si memores T 4 simus] sumns LT concorde ex cor corde R, corda T ntrnbrique R, ntrique ex utrumque C 5 reuelemus\' L1 6 istic C caeliritate R 7 dnTL 8 eororis C\' 9 opto ... nalere om. CL te ex nos P. — Ad (Explicit ad P) Cornelium de confessione eius eiplicit (om. P) LP, Ad Cornelium I (de confessione epistnla prima Q) eiplicit TQ, Ad Cornelium \'III\' explicit R, Explicit liber •III • Cecili Cypriani ad Comelium C. — Epist. LXl. — Incipit (om. T) ad Lncium (ad Lncium om. L) de ezilio renenum FLPQT. -13 administrationem Q 15 gratnlemur L1 16 eodem F redaces et Tl 19 religationem P, religionem Q 20 religatus P 22 quia] qua L )

696

consummatus Daniel extitit in suis laudibus, quia qui leonibus missus fuerat ad praedam, protectus a Domino uixit ad gloriam. in confessoribus Christi dilata martyria non meritum confessoribus minuunt, sed magnalia diuinae protectionis ostendunt repraesentatum uidemus in uobis quod apud regem fortes adque inlustres pueri praedicauuerunt, ipsos quidem paratos esse ardere flammis, ne diis eius seruirent aut imaginem quam fecerat adorarent, Deum tamen quem colebant quemque et nos colimus potentem esse ut quos de camino ignis eximeret et de regis manibus ac de poenis praesentibus liberaret. quod inuenimus in confessionis uestrae fide et in Domini circa nos protectione nunc gestum, ut cum nos parati fueritis et prompti omne subire supplicium, Dominus tamen nos poenae subtraheret et ecclesiae reseruaret regredientibus uobis breuiata non est in episcopo confessionis suae dignitas, sed magis creuit sacerdotalis auctoritas, ut altari Dei adsistat antistes qui ad confessionis arma sumenda et facienda martyria non uerbis plebem sed factis cohortetur et inminente antichristo paret ad proelium milites non solo sermonis et uocis incitamento sed fidei et uirtutis exemplo.

Intellegimus, frater carissime, et tota cordis nostri luce perspicimus diuinae maiestatis salutaria et sancta consilia, unde illic repentina persecutio nuper exorta sit, unde contra ecclesiam Christi et episcopum Cornelium beatum martyrem uosque omnes saecularis potestas subito proruperit, ut ad confundendos haereticos et retundendos ostenderet Dominus quae esset ecclesia, quis episcopus eius unus diuina ordinatione delectus, qui cum [*](4 ted] et F repraesentandu F 5 itges Q 7 quam- quam TI fecerant L\'Q 8 queni tamen QT quemque] quem V eolnmiis LI TI 9 quos F, eos LPQTv eximeret] deinde de est totum folium in F 11 nostrae Q dum Q 12 omne T ne in ras., omnem Q snbplitiiim T 14 noebia M (aohia Q) brebiftta Q 16 alteri L dei] dã LQ antistites Q, antestis ez attestes T 17 coortetnr P 18 solo FLPTV, solum Qv sermoni sed L 19 sed] sed e* V 20 frat∗∗∗ P, fratres T kmT T i in ras. nostris Q 22 exhorta Q, orta T 23 et om. LP noeque L omnis LQT*, omaem Tl 24 saecolaris T is in ras. potestuas M (poteatas Q) 26 deiectus T quis Q )

697

episcopo presbyteri sacerdotali honore coniuncti, quis adunatus et uerus Christi populus dominici gregis caritate conexus, qui essent quos inimicus lacesseret, qui contra quibus diabolus ut suis parceret. neque enim persequitur et inpugnat Christi aduersarius nisi castra et milites Christi. haereticos prostratos semel et suos factos contemnit et praeterit. eos quaerit deicere quos uidet stare.

Adque utinam nunc facultas daretur, frater carissime, ut interesse illic uobis regredientibus possemus qui uos mutua caritate diligimus, ut aduentus uestri laetissimum fructum praesentes cum ceteris ipsi quoque caperemus. quae illic exultatio omnium fratrum, qui concursus adque conplexus occurrentium singulorum ? uix osculis adhaerentium potest satisfieri, uix uultus ipsi adque oculi plebis possunt uidendo satiari de aduentus uestri gaudio. cognoscere illic fraternitas coepit qualis et quanta sit secutura Christo ueniente laetitia: cuius quia cito adpropinquauit aduentus, . imago iam quaedam praecessit in nobis, ut quomodo Iohannes praecursor eius et praeuius ueniens praedicauit Christum uenisse, sic nunc episcopo confessore Domini et sacerdote redeunte appareat et Dominum iam redire. uicarias uero pro nobis ego et collegae et fraternitas omnis has ad uos litteras mittimus, frater carissime, et repraesentantes nobis per epistulam gaudium nostrum fida obsequia caritatis expromimus, hic quoque in sacrificiis adque in orationibus nostris non cessantes Deo patri et Christo filio eius Domino nostro gratias agere et orare pariter ac petere ut qui perfectus est adque perficiens custodiat et [*]( 1 episcopis PT, epB M (epo Q) et presbyteri MT (et om. Q) qui L 3 inimicos L lacesserit Q, lacesseret et V qui om. QT e contra P quibusdam T 4 christum Q aduersarius n. c. e. m. christi add. L m. 2 in marg. aduersarios P 6 et suos] et ipsos et suos Bigaltins 8 frator om. M (exh. Q) intereasem L 9 possem P, huic possem L 13 osculis LP, oculis FQTv adhaerinntium F potest satis] potestatis P ipse P 14 oculi atque L uestri om. Tl 15 secutura] secura F 16 adpropinquabit Pv 18 brebius F, breuius PLI, braeuius Q 20 et om. T uicarios P pro] porro L 22 et om. MT (exh. Q) presentantes M (repraes. Q) 23 claritatis F 25 nostro om. L \' 26 et] atque L v )

698

perficiat in nobis confessionis uestrae gloriosam coronam: qui et ad hoc uos fortasse reuocauit, ne gloria esset occulta, si foris essent confessionis uestrae consummata martyria. nam uictima quae fraternitati praebet exemplum et uirtutis et fidei praesentibus debet fratribus inmolari. optamus te, frater carissime, semper bene ualere.

CVPRIANVS IANVARIO MAXIMO PROCVLO VICTORI MODIANO NEMESIANO NAMPVLO ET HONORATO FRATRIBVS S.

, Cum maximo animi nostri gemitu et non sine lacrimis legimus litteras uestras, fratres carissimi, quas ad nos pro dilectionis uestrae sollicitudine de fratrum nostrorum et sororum captiuitate fecistis. quis enim non doleat in eiusmodi casibus aut quis non dolorem fratris ut suum proprium computet, cum loquatur. apostolus Paulus et dicat: si patitur membrum unum, compatiuntur et cetera membra: et si laetatur membrum unum, collaetantur et cetera membra. et alio loco, quis infirmatur, inquit, et ego non infirmor? quare nunc et nobis captiuitas fratrum nostra captiuitas computanda est et periclitantium dolor pro nostro dolore numerandus est, cum sit scilicet adunationis nostrae et corpus unum et non tantum dilectio sed et religio instigare nos debeat et confortare ad fratrum membra redimenda. [*]( 15 I Cor. 12, 26. 18 II Cor. 11, 29. ) [*]( 1 nobis LM (uobis Q) uestrae et L 2 et ad ex ad L m. 2 ne] nec Q 4 exemplo Q (exemplum M) prius et om. LPM (exh. Q) 5 praesentibus debet fratribus] praesente plebe possit F inmolari] immorari PQT, celebrari F optamus ... nalere om. L. — Ad (Explicit ad F) Lucium de exilio reuersum explicit (explicat L, om. F) FLPQT. — Epist. LXII. — Ad Ianuarium et ceteros de captiuis redimendis p., om. r. — 14 ut scripai, et rp., sui c 15 paulus apostolus p unum membrum v 16 et si (i, si v; et si ... cetera membra om. r 18 quisj quis non r non ego e 21 et corpus] corpus v 22 confortari p. )

699

Nam cum denuo apostolus FauIus dicat: nescitis quia templum Dei estis et spiritus Dei habitat in uobis? etiamsi caritas minus adegerit ad opem fratribus ferendam, considerandum tamen hoc in loco fuit Dei templa esse quae capta sunt, nec pati nos longa cessatione et neglecto dolore debere ut diu Dei templa captiua sint, sed quibus possumus elaborare uiribus et uelociter gerere ut Christum iudicem et Dominum Deum nostrum promereamur obsequiis nostris. nam cum dicat Paulus apostolus: quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis, in captiuis fratribus nostris contemplandus est Christus et redimendus de periculo captiuitatis, qui nos redemit de periculo mortis, ut qui nos de diaboli faucibus exuit nunc ipse qui manet et habitat in nobis de barbarorum manibus exuatur et redimatur nummaria quantitate qui nos cruce redemit et sanguine : qui idcirco haec fieri interim patitur, ut fides nostra temptetur an faciat unusquisque pro altero quod pro se fieri uellet, si apud barbaros teneretur ipse captiuus. quis enim non humanitatis memor et mutuae dilectionis admonitus, si pater est, illic esse nunc filios suos computet: si maritus est, uxorem suam illic captiuam teneri cum dolore pariter ac uinculi maritalis amore existimet? quantus uero communis omnibus nobis maeror atque cruciatus est de periculo uirginum quae illic tenentur, pro quibus non tantum libertatis sed et pudoris iactura plangenda est nec tam uincula barbarorum quam lenonum et lupanarium stupra deflenda sunt, ne membra Christo dicata et ad aeternum continentiae honorem pudica uirtute deuota insultantium libidinis contagione foedentur?

Quae omnia istic secundum litteras uestras fraternitas nostra cogitans et dolenter examinans prompte omnes et libenter ac [*]( 1 I Cor. 3, 16. 9 Gal. 3, 27. ) [*]( 3 etsi (i nos minus v adegerit scripsi, adigerit rp, adigeret v 5 et] nee r 7 uiribus elaborare c 8 et deum v 9 quotquot ... mdnistis otn. rμ. 12 deredimit fi\' 15 numaria rμ. 21 ac pudore nincnli maritalis c 22 uero] enim r meror rμ. 24 tam om. r 25 lnpanarum p 26 ne] nec r/x ad] in v 27 llbidinis rp, libidine et v )

700

largiter subsidia nummaria fratribus contulerunt, semper quidem secundum fidei suae firmitatem ad opus Dei proni, nunc tamen magis ad opera salutaria contemplatione tanti doloris accensi. nam cum Dominus in euangelio suo dicat; infirmus fui, et uisitastis me, quanto cum maiore operis nostri mercede dicturus est: captiuus fui, et redemistis me. et cum denuo dicat: in carcere fui, et uisitastis me, quanto plus est cum coeperit dicere: in carcere captiuitatis fui, et clausus et uinctus apud barbaros iacui, et de carcere illo seruitutis liberastis me, cum iudicii dies uenerit praemium de Domino recepturi P denique maximas nobis gratias agimus quod nos uestrae sollicitudinis et tam bonae et necessariae operationis participes esse uoluistis, ut offerretis nobis agros uberes, in quibus spei nostrae semina mitteremus, expectaturi messem de amplissimis fructibus qui de hac caelesti et salutari operatione proueniunt. misimus autem sestertia centum milia nummorum, quae istic in ecclesia cui de Domini indulgentia praesumus cleri et plebis apud nos consistentis collatione collecta sunt, quae uos illic pro uestra diligentia dispensabitis.

Et optamus quidem nihil tale de cetero fieri et fratres nostros Domini maiestate protectos ab eiusmodi periculis incolumes reseruari. si tamen ad explorandam animi nostri caritatem et examinandam nostri pectoris fidem tale aliquid acciderit, nolite cunctari nuntiare haec nobis litteris uestris, pro certo habentes et scientes ecclesiam nostram et fraternitatem istic uniuersam ne haec ultra fiant precibus orare, si facta fuerint, libenter et largiter subsidia praestare. ut autem fratres nostros ac sorores, qui ad hoc opus tam necessarium prompte ac libenter operati sunt, ut semper operentur, in mente habeatis orationibus uestris [*]( 4 Matth. 25, 86. ) [*]( 1 nnmaria p 6 quanto] nunc quoque add. c 6 et cum ... uiBitaetiB me om. r 7 uisitastis fi, uenistis ad t7 8 cum] equom r in carcere in carcere p 9 clusns p 10 cum] quom r ut semper 12 et n.] ac necessariae v operationis] orationis rμ, ^6 perueniunt r seetertium c. m. nummum Gronov. lib. De sest. w. 18 17 eui] quibus r 20 quidem nihil] ne quid r 22 ezplorandi rp nostri animi a 23 ezaminandi r 25 et mentes om. v 28 ia orationibus a )

701

et eis uicem boni operis in sacrificiis et precibus repraesentetis, subdidi nomina singulorum, sed et collegarum quoque et sacerdotum nostrorum, qui et ipsi cum praesentes essent, ex suo plebis suae nomine quaedam pro uiribus contulerunt, nomina addidi et praeter quantitatem propriam nostram eorum quoque summulas significaui et misi, quorum omnium secundum quod fides et caritas exigit in orationibus et precibus uestris meminisse debetis. optamus uos, fratres carissimi, in Domino semper bene ualere et nostri meminisse.