Conlationes Patrum (Collationibus)

Et ita semper gratia dei nostro in bonam partem cooperatur arbitrio atque in omnibus illud adiuuat, protegit [*]( 1 Ps. 118, 147 2 L c. 148 3 Rom. 10, 21 6 PI. 87, 10 7 Esai. 30, 18 9 Pa. 39, 2 10 Ps. 118, 166 11 Os. 7, 15 18 Esai. 35, 8 14 loh. 7, 87 16 Pa. 68, 4 18 Cant. 5, 6 20 Cant. 3, 1 (LXX) ) [*]( 1 maturitatem Π1Υ2 2 ad] ad te ΠΥΟν delncnlum Π1 dilucolo Π2ν (πϱὸς ὄϱϑϱον LXX: πϱοσ ore οϱϑϱουν S1 teste Tischendorfio: quam lectionis uarietatem expressam habes XXI, 26, 3) 6 die in E s. I. m. 2 exspectat T et sic deinceps 7 prof. Π 10 exspectaui ΠΥ ealutarem Π1O confortat] et confortat Σ (?)c 11 brachia TIT bracia 0 12 ut et Σ 16 prof. Π 18 dominus om. Σ 20 ab O cubile W 24 non distinguit T XIIII 0 25 proteget T )

nec enim quia illius in cruce latronis praecesserat fides, idcirco pronuntiandum est non ei beatam conmorationem paradisi gratuito esse promissam, aut paenitentiam Dauid regis illam unius uerbi qua dixit: peccaui domino, duo tam grauia eius crimina et non potius clementiam dei abstulisse credendum est, ut per Nathan prophetam mereretur audire: et dominus transtulit iniquitatem tuam: non morieris. quod igitur homicidium adulterio addidit, liberi utique fuit arbitrii: quod autem arguitur per prophetam, diuinae dignationis est gratia.

rursum quod peocatum suum hnmiliatus agnoscit, suum est: quod uero sub breuissimo temporis puncto indulgentiam tantorum criminum promeretur, domini miserentis est donum. et quid de hac tam breui confessione et inconparabili diuinae retributionis inmensitate dicamus, cum beatus apostolus ad illam magnitudinem futurae remunerationis aspiciens quid de illis tam innumeris persecutionibus suis pronuntiauerit, considerare perfacile sit? nam momentaneum hoc, inquit, et leue tribulationis nostrae supra modum ultra conparationem. aeternum pondus gloriae operatur in nobis. de quo et alibi [*]( 10 cf. Lue. 23, 40 13 n Reg. 12, 18 16 1. c. 26 II Cor. 4, 17 ) [*]( letO defendet T ab eo om. T conatis Π1 2 ezspectat ΠΥ1 6 inrationabiles TP 6 ei... desideria ac labores T 7 et] ut II 9 ineztim. 0 11 com∗∗morationem II ( fuit me) paradyri ST 14 abstnllisse II 15 natham Υ1O prof. Π 16 et om. Σ1Υ transtullit Π1 18 prof. Π 22 miserantis TO 27 inquid 0 )

quaatumlibet ergo enisa fuerit humana fragilitas, futurae retributionis par esse non poterit nec ita laboribus suis diuinam inminuet gratiam, ut non semper gratuita perseueret. et idcirco praedictus magister gentium, licet gratia dei apostolatus gradum sortitum se fuisse testetur dicens: gratia autem dei sum quod sum, tamen se quoque diuinae gratiae respondisse pronuntiat dicens: et gratia eius in me uacua non fuit, sed abundantius illis omnibus laboraui: non autem ego, sed gratia dei mecum.

nam oum dicit laborani, conatum proprii signat arbitrii: cam dicit non autem ego, sed gratia dei, uirtutem diuinae protectionis ostendit: cum dicit mecum, non otioso neque securo, sed laboranti ac desudanti eam cooperatam fuisse declarat.

Quod etiam in Iob probatissimo athleta suo, cum eum diabolus expetisset ad singulare certamen, diuinam legimus prouidisse iustitiam. si enim contra inimicum non sua uirtute, sed dei solius fuisset gratia protegente congressus et absque ulla uirtute patientiae suae diuina tantum opitulatione suffultus multiplices illas ac tota inimici crudelitate quaesitas temptationum moles et exitia pertulisset, quomodo non illam calumniosam diabolus quam prius emiserat uocem aduersus eum iustius iterasset: numquid gratis Iob colit deum? nonne tu uallasti eum et uniuersam [*]( 17 Quod etiam..... p. 885,13 pondere praegrauaret] Proap. 14,1 ) [*]( 1 Rom. 8, 18 8 I Cor. 15, 10 10 1. c. 25 lob. 1, 9-11 (LXX) ) [*](3 enixa 0 4 retributioni ΠΥν (non O) 5 inminuit Πc 6 iccirco S 7 gratiam Π1 8 sum id quod Π2O 9 dininae T 11 habund. ΠΥ1 ego autem Σ et Vulg. 16 coopertam Π1 17 non distinguit T XV 0 18 diabnlus IT 23 temtat. ΣΟ 24 diabnlas Π1 amiserat T 25 numquit Σ colit iob Πc 26 omnem 0 )

sed oum nullam huiuscemodi querimoniam calumniosus hostis post conflictum audeat iterare, non dei, sed illius se euictum uiribus confitetur: licet etiam gratia dei non in totum illi defuisse credenda sit, quae tantam temptatori temptandi tribuit potestatem, quantam et illum resistendi nouerat habere uirtutem, non eum ab illius inpugnatione sic protegens, ut nullum uirtuti humanae relinqueret locum, sed hoc tantum procurans, ne uiolentissimus inimicus animam eius amentem faciens et inpotem sensu inpari eum atque iniquo certaminis pondere praegrauaret.

quod ergo soleat interdum temptare dominus fidem nostram, ut fortior uel gloriosior fiat, euangelici illius centurionis edocemur exemplo, cuius puerum cum sciret utique potestate sermonis sui se dominus curaturum, offerre maluit praesentiam corporalem dicens: ego ueniam et curabo eum. sed illo hanc eius oblationem feruentioris fidei flagrantia supergrediente atque dicente: domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum: sed dic tantum uerbo, et sanabitur puer meus, miratur eum dominus atque conlaudat cunctisque illis qui ex Israhelis populo crediderant praefert dicens: amen dico uobis, non inueni tantam fidem in Israhel.

nullius enim laudis esset aut meriti, si id in eo Christus quod ipse donauerat praetulisset. quam explorationem fidei etiam in illo [*]( 17 Mt. 8, 7 19 1. c. 8 23 l. c. 10 ) [*]( 2 mecum uiribus HTOtp Pr.: uir. mecum Σ 5 audiat Π1 euictum S: nictum ΠΥΟϕ Pr.ν 6 etiam] et T 7 tantum T* temt. SO et sic deinceps 9 eum ΠΥΟϕ Pr.: enim S 11 amentem] ac mentem S 18 pergraaaret II 14 euancelici S 15 edoeemar ΠΟ: docemur ΣΥ 19 supergradiente 0 20 tantam dic T 24 israel S 26 aut X: ac IITv hac 0 ai id] sed Π1 si IP 26 post praetulisset add. Π: amen dico nobis non dedi tantam fidem in Israhel. ΥΟν: alioquin dixisset amen dico uobis (amen dico nobis om. e) non dedi t. f. in IsraheL ego haec ut spuria cum S omisi ) [*]( xm. Cass. 2. ) [*]( 25 )

quod temptationis genus nobis quoque ad probationis meritum posse contingere ia Deuteronomio satis euidenter a legMatore praedicitur: ai surrexerit inter uos propheta aut qui somnium uidisse se dicat et praedixerit signum atque portentum, et euenerit quod locutus Mt et dixerit tibi: eamus et seruiamus diis alienis quos ignoratis, ne audias uerba prophetae illius aut somniatoris: quia temptans temptat be dominus deus tuus. utrum diligas eam in toto corde tuo et custodias mandata illius an non.

quid ergo? cum istum prophetam aut somniatorem surgere permiserit deus, itane eos, quorum fidem probare disponit, protecturus esse credendus eet, ut nullum penitus locum, quo suis uiribus cum temptatore confligant, libero, eorum reseruet arbitrio? et quid eos necesse est uel temptari, quos ita infirmos nouit acfragiles, ut nequaquam uirtute sua ualeant resistere temptatori P sed utique nec temptari eos iustitia domini permisisset, [*]( \'2 Gen. 22,1 (LXX) 8 L c.12 (LXX) 44 Deut. 13, 1-3 ) [*]( 1 rustitia Σ 2 \'hoc (Π2 teimia. Σ) possim) \'deus temptauit V 8 qua 1* 6 per arbitrii libertatem ΠΥΟν (cf. cap. 18, 4 liberae uoluntatis arbitrium: uariat enim aucier ut XVII; 91, 1 sublibertatis gratia- et XXI, 30, 3 suo gratiae libertate) eporterat Σ 6 merito Σ 11 su] tuum Σ : om.O 13 deutheronomio Σ 14 prof. ΠΟ 15 se uidisse Υdicit Σ: cf. XV, 1, S 18 prof. Π 22 prof. ΠΟ 23 disponet Υ24 nullus Π locus n corr. 26 temptatione T \'\'\'1\' )

tale est et illud quod ab apostolo dicitur: itaque qui se existimat stare, uideat ne cadat. temptatio uos non adprehendit nisi humana. fidelis autem deus, qui non permittat uos temptari supra id quod potestis, sed faciat cum temptatione et exitum, ut sustinere possitis. cum enim dicit: qui stat, uideat ne cadat, sollicitam reddit arbitrii libertatem, quam utique nouerat percepta gratia uel stare per industriam uel cadere per neglegentiam posse. cum autem infert: tem ptatio uos non adprehendit nisi humana, infirmitatem eofum et inconstantiam necdum robustae mentis exprobrat, qua adhuc spiritalium nequitiarum turbinibus non poterant inpugnari, aduersum quos se ipsum uel illos perfectos nouerat cotidie dimicare, de quibus ad Ephesios dicit: iam non est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principatus, aduersus potestates, aduersus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritalia nequitiae in caelestibus. cum uero subiungit: fidelis autem deus, qui non permittat uos temptari supra id quod potestis, non utique optat ne eos dominus temptari permitteret, sed1 ne supra id quod sustinere poterant temptarentur.