Definitionis uero disciplinam superius diximus praeter genera, species, differentias et propria non posse tractari. sed quoniam sunt quaedam genera quae genus habere non possunt, ut est substantia uel alia quae Aristoteles in praedicamentis constituit, dicat quis ad haec horum cognitionem nihil omnino prodesse. quod non sit in his a genere trahenda definitio in quibus genus inueniri non possit, quod, si qua res genus non [*](2—12 Aristoteles] ibid. c. 5. 12 idem] c. 4. 6 ss. 19 superius] p. 11, 1; cf. p. 16, 13.) [*](1 discernes] KT discernis cett. 3 dixit G 4 Socrates] tito R 6 est om. RT 7 sciri ex scire FS 8 ab alia substantia FGKSm2 Tp.c. 9 substantiae] primae substantiae C 10 inpresso] impressa esse P inpressae (uel im-) essent CDR inpresso essent (essent del. m2) T 11 propriore P 13 qualitatis et quantitatis CDFK; cf. Aristot. Categ. 1b, 26 ή ποαόν ή ποιόν ή προς τι et cap. 6—8 relationis om. GT (sed 6—8 litt. er.), dei. Sm2 proprie DSm1 proprietates T 14 id P 18 nobis om. F 22 uel] et R 23 ad hoc K ad *** S haec ad F 25 posset ex -it C)
20
haberet, species non esset; hoc ita posito ad generalissimorum generum definitionem nihil genera et species utilitatis habere. ridicula mehercule atque absurda propositio! praeter scientiam enim generum specierumque magis genera illa generalissima cognoscere qui potis est, cum, haec sola generum specierum- que cognitio si amissa sit, nihil de generibus speciebusque noscatur? in illis igitur in quibus genus aliud superius inue- niri non potest, nullus umquam terminus definitionis aptabitur et in ipsius definitione genera speciesque cessabunt et solae differentiae propriaque illius terminum definitionis informant. cum enim id quod dicis, ab aliis rebus omnibus adiunctis differentiis segregaueris et propriis inpressis formam eius figuramque monstraueris, genus quod inuenire non poteris. perquirere non labores. sed in his species et genera non requiruntur in quibus, quod ipsa generalissima sint genera, genus inueniri non queat. porro autem in his quorum genus est aliquid, nisi a genere definitio ducatur, finis eius defini- tionis uitiosa conclusione colligitur. Accidens uero ad definitiones nihil prodesse non dubium est. definitio enim substantiam informare desiderat, accidens uero substantiam non designat. accidens igitur in definitione nihil prodest. est itaque necessaria generis specieique cognitio, ut si generalissima non
[*](p· 7) sint quae quisque definiturus est, a ge|nere definitionem trahat, si uero generalissima sint, ut genus quaerere, quod inueniri non potest, non laboret. aeque enim uitiosum est uel in generalissimis genera quaerere uel subalternis generibus a
[*](3 mehercule] DTm2 mihercule CPRSTm1 mehercle G mihercle F hercle K 5 es Engelbrecht 7 cognoscatur GSm2 8 nullius FGS 9 in om. KR, s. l. Sm2T ipsorum F ipsa p 10 illorum F 11 ab s. l. Dm2 12 segregaris CDm1Sm1 15 queruntur G ipsa om. G, del. Sm2 16 queant G querat K possit T 17 definitio om. R de- finitionis om. P 18 colligatur G 21 accidens—prodest] accidens—non dubium est C ex 18 difiniciones K 23 sunt G quae—sint in mg. Dm2 24 ut om. FK illud G, ad ut s. l. eius C inuenire Dm1 25 post. non s. l. Sm2T uitiosus F in om. C 26 ante subalternis add. in K edd., s. l. Tm2 a generibus in mg. Dm2) 21
generibus definitionem ducere supersedere. Differentiae uero et propria, uel si magis genera sunt uel si subalterna, maxi- mam retinent utilitatem. et quoniam ad definitiones quae pertinent quaedam dicta sunt, pauca etiam de his ipsis ratio- nabilius subtiliusque colligemus. sit genus animal, sit species homo, sit differentia rationale uel mortale, sit proprium risibile : accidens uero quoniam ad definitiones incommodum est, praeter- mittamus. quisquis ergo speciem definit, ita genere ab aliis eam generibus separat, ut si quis dicat ‘quid est homo?’ ‘ani- mal’ dicat. dicens enim animal separauit hominem ab omnibus generibus quaecumque animalia non sunt. si quis uero differentiam dicat et eam ad speciem accommodet, res sub eisdem generibus per differentias disgregauit. nam cum dicis hominem esse animal rationale, cum etiam et bos et equus species animalis sint, additum tamen rationale homini ab aliis sub eodem genere speciebus hominis speciem segregauit atque distinxit. propria uero cum dederis, res quae sunt sub eisdem differentiis segregabis. nam cum dixeris hinnibile uel risibile, illud est equi proprium, illud hominis. et cum equus cum boue atque cane sub eadem differentia sit, quod inrationabilia sunt omnia, adiectum hinnibile a ceteris equum sub eadem differentia speciebus diuidit. homo uero et deus sub eadem differentia, id est rationali, quod utrique rationales sunt, quam- uis homo et deus adiuncta mortali differentia separentur, pro- prio tamen, id est risibili, quod solus habet homo, naturalius
[*](1 dicere Dm1 subperdere Dm1 2 et om. P, s. l. Tm2 pro- prii CR pr. si] et si CPR 3 retinetur D de diffinitione G (in mg. corr.) S 5 colligentur (nt in ras. m2) T 6 differentia post mortale F 7 uero om. C 8 ante genere add. de DΤ (er.) 9 separet P animal—enim animal] P, post dicat add. eum FG (Micat eum animal pos) KT (dicat eum s. l. et dicens enim in ras. m2), animal dicat eum. animal CDRSm1, pr. animal del. et post alt. animal s. l. dicens enim animal add. Sm2 10 sperauit D separat R 13 segregauit K 15 sint animalis CR animalis sunt S 18 hinnibilem uel risibilem CDFGKPS 19 post. illud] illud est D 23 post differentia add. sunt brm 24 ad- iecta P 25 homo habet F) 22
substantialiusque disiungitur. quod in aliis rebus in quibus nullas species talis differentia separat, melius cognosci potest. nam cum sub eadem differentia sint inrationabilia, equus, bos, canis, nec sit ulla alia quae eos separet differentia substan- tialis — possunt enim accidentis differentiae esse quae eos separent, quales sunt formarum —, additum proprium hinnibile equum ab aliis sub eadem differentia speciebus proprietatis ipsius separatione disiunxit. Repetendum est igitur a pri- mordio quod genera in definitionibus ab aliis generibus separant, differentiae ab ipsis speciebus quae sub eisdem generibus positae sunt, propria ab speciebus quae sub eisdem differentiis supponuntur.
Sed quoniam plene de definitione tractatum est, probatio- nis uel diuisionis uim subtilitatemque tractemus. sed omnis diuisio duplex est, aut cum totum corpus in diuersa disiun- gis aut cum genera per species distribuis. si quis igitur harum quinque rerum minus sollers diuisiones rerum facere uoluerit, non est dubium quin eas per inscientiam saepe ab speciebus in genera soluat, quod est factu foedissimum. quod Hermagorae in prima Rhetoricorum disputatione usu uenit. in tales enim erroris nebulas incidit, ut duo genera sub aequalis generis parte supponeret. quodsi diuisionum uim ueritateraque uidisset et disciplinam generum, specierum, propriorum et [*](13 s. probationis uel diuisionis] cf. p. 16, 16. 20 (Hermagorae) et p. 23, 2] Cic. de inuent. I 9, 12.) [*](2 nulla KSm1Tm1 4 sit] GS (in ras.) est cett. 5 esse acci- dentis differentiae C esse om. D 7 ante equum add. et D, ras. in S 8 illius P disiunxit] CDKRSm1T (xit in ras. m2) disiun- git cett.; cf. p. 21, 16 s. a om. CDR, s. l. Tm2 9 separent RT separent aliquid F aliquid separant K species separant C 11 sint G a CDFS 16 per] in G 17 post. rerum om. C 18 inscitiam CFGS (ras. ex inscient-) a CFK 19 soluas P est post foedissimum FGK (etiam ante factu) S (add. m2) 20 in prima Rhetoricorum] (uel reth-) C(a ex o ? et 2 litt. er.) FGKSm2 (in prima in rhetoricũ m1) T (prima s. l. m2), in primo (iterum in R) rhetoricorum DPR euenit C 22 supponere F poneret S 23 specierumque (que s. l. m2) T)
23
differentiarum suscepisset, numquam tam insulsae diuisionis errore tam uiuacissime a Marco Tullio culparetur. in proba- tionibus uero tantus est huius operis fructus, ut praeter hoc nullius umquam rei possit prouenire probatio. quid enim digne monstrare queas, cuius si differentias nescias, id ipsum quale sit scire non possis? quid autem digne exequeris, cuius si genus nescias, ex quo id ipsum fonte manet ignores? uel quid in probationibus ratione possis ostendere, cuius si speciem nescias, id ipsum de quo aliquid probare uis, quid sit non possis agnoscere? quodsi propria praetermittas, nullas umquam res ualebis propriae termino probationis includere. at uero si non uim accidentium naturamque perspicias, cum de cuiusque substantia tractes, inane accidentis nomen aeque in definitio- nibus probationibusque miscebis. ita his rebus cognitis integra stabilisque diuisio et definitio permanebit, incognitis debilis lababit et trunca probatio.
Haec se igitur Porphyrius, non enim Victorinus, breuiter mediocriterque promittit exponere. nec enim introductionis uice fungeretur, si ea nobis a | primordio fundaret ad quae nobis [*](p. 8) haec tam clara introductio praeparatur. seruat igitur introduc- tionis modum doctissima parcitas disputandi, ut ingredientium uiam ad obscurissimas rerum caligines aliquo quasi doctri- nae lumine temperaret. dicit enim apud antiquos alta et magnifica quaestione disserta quae ipse nunc parce breuiterque [*](23 (dicit)—p. 24, 1] p. 16, 18.) [*](1 recepisset T 2 culparentur G (n er.) K(n del.) 4 haec D rei *umquam (n er.) CF 5 digne om. P, post monstrare T 6 quod KSm2 autem] enim R 7 id om. G manat GK manet (e ex a m2) s. l. Sm1 8 cuius] cum F (in mg. ał cuius) GK, ex cuius Sm2 species P 10 pretermittes P numquam illas G numquam ullas S 11 proprio GS (-o in ras. 2 uel 3 litt. m2) 12 perspexeris F cuius- cumque D unius cuiusque F 13 substantie F pertractes G 17 enim] autem GSm2 (in ras.) 18 mediocriterque] brm molliterque codd. p; cf. p. 16, 21. 31, 1 neque G 19 ad quae] atque GRTm1 20 ante introductionis add. modo GP, ante modum CDR 23 doctrinae] doctrinae suae FGKPST pertemperaret R ante alta add. et FGK 24 di- serta CGP (dis- etiam p. 24, 2 CFP) deserta FT)
24
composuit. quid autem de his a priscis philosophiae tracta- toribus dissertum sit, breuiter ipse tangit et praeterit. — Tunc Fabius : Quid illud, inquit, est? — Et ego : Hoc, inquam, quod ait se omnino praetermittere genera ipsa et species, utrum uere subsistant an intellectu solo et mente teneantur, an corporalia ista sint an incorporalia, et utrum separata an ipsis sensibilibus iuncta. de his sese, quoniam altior esset disputatio, tacere promisit, nos autem adhibito moderationis freno mediocriter unum quodque tangamus. eorum ergo quae se transire et praetermittere pollicetur, prima est quaestio, utrum genera ipsa et species uere sint an in solis intellectibus nuda inaniaque fingantur. quae quaestio huiusmodi est. quoniam hominum multiformis est animus, per sensuum qualitatem res sensibus subiectas intellegit et ex his quadam speculatione concepta uiam sibi ad incorporalia intellegenda praemunit, ut cum singulos homines uideam, eos quoque me uidisse cognoscam et quia homines sint, me intellexisse profitear. hinc igitur ducta intellegentia uelut iam sensibilium cognitione roborata sublimiori sese intellectu considerationis extollit et iam speciem ipsam hominis, quae sub animali est posita, et singulos homines continere suspicatur et illud incorporeum intellegit cuius ante particulas corporales in singulis hominibus sentiendis et intellegendis assumpserat. nam hominem quidem illum specialem, qui nos
[*](4—7] Porph. p. 1, 9—13.) [*](1 quod F 3 illud est inquit G inquit illud est K 4 genera] haec genera F et species] speciesque C 5 subsint D subsit Tm1 6 ipsa FGSTm2 an] aut F 7 ante ipsis add. in CDFKRST (er.); cf. p. 29, 18. 30, 14. 15. 18; Porph. p. 1, 12 έν τοις α:3B·Υ)τιχοΐς... ύφεστώτα sensibus CD coniuncta C 9 autem om. GS 12 uerae DGT 14 pro sensuum qualitate R subiectas sensibus G 16 premunt F singulorum D 18 sunt DFG hic Dm1 hunc K 19 ueluti C etiam FK cognitio Dm1 subtiliori FGKSm2Tm2 20 ipsam ante speciem P, post hominis CR 21 animalis C (s er.) K (s del.) continet FGKPS, ad continere s. l. ł continet C 22 corporeum Ca.c. 23 sentiendis] sciendis FKTm1 24 illum s. l. C, om. R) 25
omnes intra sui nominis ambitum cohercet, non est dicere corporalem, quippe quem sola mente intellegentiaque conci- pimus. sic igitur mens rerum nixa primordiis altiori atque incomparabili intellegentia sublimatur. hinc ergo animus non solum per sensibilia res incorporales intellegendi est artifex, sed etiam fingendi sibi atque etiam mentiendi. inde enim ex forma equi uel hominis falsam Centaurorum speciem sibi ipsa intellegentia comparauit. has igitur mentis considerationes, quae a rerum sensu ad intellegentiam profectae uel intel- leguntur uel certe finguntur, φαντασίας Graeci dicunt, a nobis uisa poterunt nominari. ita ergo nunc de generibus, speciebus et ceteris quaerunt, utrum haec uere subsistentia et quodam- modo essentia constantiaque intellegantur, ut a corporalibus singulis uere atque integre ductam hominis speciem intel- legamus, an certe quadam animi imaginatione fingantur, ut ille Horatii uersus est : humano capiti ceruicem pictor equinam iunge re si uelit. quod neque est neque esse poterit, sed sola falsa mentis con- sideratione pingitur. nimis acute subtilis inquisitio atque ad rem maxime profutura! scienda enim sunt utrum uere sint, nec esse de his disputationem considerationemque, si non sint. sed si rerum ueritatem atque integritatem perpendas, non est
[*](16 Horatii] Ars poet. 1 s.) [*](1 omnes ex homines Dm2 4 incomparabili] (uel incõp-) CDm2F (in mg.) RTm1 incorporabili Dm1PSa.r. Tm2 incorporali F (in contextu) GKSp.r. hic CDFPRSTm2 (ex hoc) 5 insensibilia FP (in er.) incõparabiles Tm1 6 sibi om. C, post atque F etiam om. R 8 con- siderationis Dm1 Ga.c. Ka.c. R 10 φανταρίας] brm fantasias codd. (fansias F phantasias ex pant- Tm2) 11 nominari] interpretari C de s. l. Dm2 12 substantia DF 13 ad ut s. l. an Sm2, an ex aut Tm2 corporibus edd. 14 intellegimus Pa.c. Sm1 16 oratii CDFS 18 post uelit add. et uarias (ex Horatio) C 19 falsa om. C 20 fingitur K brm acuta C subtilisque C ad s. l. Dm2S 22 nec esset CDm2 in mg. (necesse est m1) RT nec est P disputatio CDPRSm1 consideratioque CDPR) 26
dubium quin uere sint. nam cum res omnes quae uere sunt, sine his quinque esse non possint, has ipsas quinque res uere intellectas esse non dubites. sunt autem in rebus omnibus conglutinatae et quodammodo coniunctae atque compactae. cur enim Aristoteles de primis decem sermonibus genera rerum significantibus disputaret uel eorum differentias propriaque colligeret et principaliter de accidentibus dissereret, nisi haec in rebus intimata et quodammodo adunata uidisset? quod si ita est, non est dubium quin uere sint et certa animi con- sideratione teneantur. quod ipsius quoque Porphyrii probatur assensu. nam quasi iam probato et scito quod ista uere sub- sistant, aliam quaestionem inferre non dubitat, cum dicit : an corporalia ista sint an incorporalia. quae nimis esset friuola atque absurda quaestio, utrum essent corporalia, nisi prius esse constaret. haec quoque non mediocriter utilis inquisitio ita resoluitur : incorporalia esse quae ipsa quidem nullis sensibus capiantur, animi tamen qualia sint consideratione
[*](p. 9) clarescunt. nam quia incorporeorum | prima natura est, potest res incorporea parens esse quodammodo corporeae. corporea uero incorporeis praeesse non poterunt, quod, quoniam sub- stantia genus est, corporale uero et incorporale species sub- stantiae, corporale non esse genus haec res declarat, quod substantiae, id est generi, incorporale supponitur. quodsi corporale esset genus, numquam sub eo species incorporea poneretur. animaduerte igitur uehementissime, quam numquam
[*](1 uerae DGT nam—sine his] nam, s. l. sunt m1, quae uere cum res omnes sine his R uerae DFGKSTm2 sint Ga.c. T 2 pos- sunt Ca.r.Da.r.GKRa.c.Sm1T quinque ipsas G post uere add. et non false sicut centaurus F 3 autem om. C 4 iuncte C constricte R 5 enim] autem C de] in R 7 de accidentibus s. l. Sm2, post dissereret G 9 non dubium est R 10 post ipsius add. uero F, ras. in S probabitur Sm2 11 ista] T ita cett. subsint DSm1Tm1 14 post corporalia add. an incorporalia F 16 nullis quidem PST 18 incorporeum D 20 quod] ut F substantiae R 21 post species add. sunt T, post substantiae Sm2 24 corporale] in- corporale D 25 animaduerte** (re er.) C) 27
quicquam a te animaduersum fuit. genus ipsum quoniam spe- cies habet, species uero differentiis disiunguntur et proprie- tatibus informantur, quoniam quaedam species reperiuntur quae in contraria sub genere diuisione contrarias obtineant uices, ut sub animali rationale atque inrationale contraria sunt et sub rationali mortale atque inmortale et haec quoque con- traria, quaeritur, si animal solitario intellectu neque rationale neque inrationale sit, unde hae differentiae in speciebus natae sint, quae in genere ante non fuerant. quodsi genus, id est animal, utrasque res in se habet, ut et rationale et inrationale sit, in uno eodemque duo contraria eueniunt, quod est in- possibile. accingam igitur breuiter quaestionem et dicam quod non genus utrumque sit, id est rationale uel inrationale, uel quicquid aliud inter se species per contrarietates diuidunt, sed ui sua et potestate genus hoc continet, ipsum uero nihil horum est. ita ergo genus tale est, ut ipsum neque corporale neque incorporale sit, utrumque tamen ex se possit efficere, quod secundo libro melius liquebit. Species alias corpo- ralis, alias incorporalis est. nam si hominem sub substantia ponas, corporalem speciem posuisti, sin deum, incorporalem. eodem modo etiam differentiae. nam si corporales uel incor-
[*](18 secundo libro] c. 4.) [*](4 generis GKS post contrarias add. quippe DRT, ras. in S ob- tinent G 5 irrationabile Ca.c. 6 pr. et] ut GST rationabile S contraria] contraria sunt C 7 neque rationale om. R, s. l. Sm2 8 neque] uel C 9 sunt CDFGPRT, fort. recte 10 pr. et om. C irrationale et rationale G 11 contrarie (e ras. ex e) P ueniunt P euenient T 12 attingam edd. quod om. DP, s. l. Sm2Tm2 13 non—sit] genus utrumque non esse P pr. uel] et G 15 ui] in G sua ui C sua—ipsum neque om. F et om. C, er. G, s. l. Tm2 potestateque C haec Hilgard 16 corporale neque incorporale sit] GPS (corporale neque s. l m2) T corporale sit nec incorporale R incorporale (in s. l. D) neque corporale sit CDFK 18 post Species add. uero GKP, er. S aliis Pm2 utro- que loco alia R 19 alias] alia s. l. D alio tempore K alias (-is s. l. m2) incorporalis est in inf. mg. P est post corporalis G sub s. l. C, om. FRST substantiam FGPST) 28
porales species diuidunt, erunt alias incorporales, alio tempore corporales, ut si dicas ‘quadrupes’ ad bipedem, corporalis differentia est, sed ‘rationalis’ ad inrationalem, incorporalis differentia est. et propria nihilo minus eodem modo. nam aequale speciei proprium fuerit : si corporalis, corporale erit proprium, si incorporalis, incorporale uindicabitur. et accidens eodem modo. nam si incorporalibus quid accidit, incorporale esse manifestum est, ut in animo accidens est scientia, in- corporalis scilicet, corporalibus uero quae accidunt, corporalia esse manifestum est, ut si quis dicat accidens me habere capillum crispum. si igitur genus neutrum per se ipsum est, sed utrasque res ex se ipso efficere potest, species, differentia, propria et accidentia ut accepta in contrarias species fuerint, proinde uel corporalia uel incorporalia uocabuntur. Sed sunt quibus hoc ipsum integrum uideri possit, et haec solum incorporalia esse definiunt. qui sic dicunt, non considerari genus in eo quod quaeque res suapte natura constat, sed in
[*](1 species s. l. Dm2 aliis Pm2 2 si om. C 3 sed] et GSm2 rationale C inrationale (uel irr-) CDR rationalem F 4 est differentia CF est differentiae D differentiae est K est om. P 5 aequale] brm quale DFGKP (ras. ex quales) ST qualis, add. species erit tale et CR post fuerit s. l. scil. talis erit species Sm2 si incorporalis incorporale erit T 6 si incorporalis] sin (si* T) corporalis DT si corporalis Sm1 incorporale] corporali Pm1 corpore CDRSm1Tm1 corporale m2 ante uindicabitur add. non CR 7 quod ex quid P accedit Dm1 accide- rit K 8 est accidens C incorporale G 9 corporalibus] in corpo- ralibus D in corporibus CTm1 corporibus R 11 si] S sic cett. per se neutrum ipsum F per se ipsum neutrum G 12 perficere R species om. F differentiae r, fort. recte propria differentia G 13 in contrarias del. Sm2, post species add. corporali (s. l. uel m2) incor- porali (s. l. scil. re m2) contrariae species] partes P fuerint ras. ex -runt DF 14 perinde G pr. uel om. G, s. l. Sm2 uel corporalia om. Dm1, in mg. id est corporalia m2 uocabuntur] propria uocantur R 15 hoc om. T ipsum om. PST possit] non possit C 16 cor- poralia DK (ex incorp-) S dicant PSm2T 17 quod s. l. Tm2 quaeque] C (in mg., in contextu ras.) G (que s. l.) T quae DFR que KPS constet R) 29
eo quod genus sit. itaque si substantia genus est, non con- sideratur in eo quod substantia est, sed in eo quod sub se species habet. item si species corporeum et incorporeum est, non in eo quod deus uel homo dicitur, consideratur, sed in eo quod est sub genere. eodem modo etiam differentiae non considerantur in eo quod bipes uel quadrupes sit, sed in eo quod est differentia. nam quadrupes hoc ipsum nulla differentia est, nisi sit bipes a quo differat. itaque non quadrupes uel bipes respicitur, sed id quod medium est in bipede et qua- drupede, id est differentia. et de proprio idem. nam quod cuiusque est proprium, in eo proprium consideratur quod eius cuius dicitur esse proprium speciei solius est. nam ‘risibilis’ non in eo proprium hominis quod risus est, sed in eo quod solus homo potest ridere. quae manifeste incorporalia esse indubitatum est. deinde accidentia proinde sunt, qualia fuerint ea quibus accidunt, ut superius dictum est. sed hi probare uidentur hoc ipsius Porphyrii sententia, qui, ueluti iam probato quod incorporea sint, ita ait : et utrum separata an ipsis sensibilibus iuncta, quod, si esse haec aliquando corpo- ralia extitisset, absurdum esset quaerere utrum incorporalia seiuncta essent a sensibilibus an iuncta, cum sensibilia ipsa sint corpora. talis autem est quaestio, ut quoniam quaedam incorporales sunt res, quae omnino corpora | non patiuntur, ut
[*](p. 10) [*](4 homo ud deus GPS (homo s. l. m2) uel] et R consideran- tur Ca.c.DPRSa.r.T 5 est] sunt P non s. l. DSm2 8 nisi] si non F differat ex desiderat Dm2 9 id om. CR et] uel R 10 idem] idem est FGKS 12 risibile brm 13 post proprium s. l. est Sm2Tm2 post est add. dicitur C 14 possit GPST ridere potest CR 15 indubium Dm1 deinde accidentia] de accidentibus (ex ac- centibus Dm2) uero CDPRT proinde] talia K, ad proinde s. l. i. talia DG fuerunt F sunt T 16 supra R 17 hoc] hoc etiam FGS (etiam s. l. m2) scientia GS 18 quod s. l. Sm2Tm2 incorpo- ralia GKR (s. l. uel incorporea] 19 sensibus C esse in ras. D, om. CR, esset KT esse* (t er.) S 20 extitissent CR extitisse KT corporalia PT,C et Sp.r. (in er.), Kp.c. (in del.) 21 iuncta] iniuncta K 22 corpora] corporea uel corpora K corporea edd.) 30
animus uel deus, quaedam uero quae sine corporibus esse non possunt, ut prima post terminos incorporalitas, quaedam autem quae in corporibus sunt et praeter corpora sese esse patiuntur, ut anima — quaeritur ergo hae quinque res ex quo incorporali- tatis sint genere, utrum eorum quae omnino separantur a corpore an quae a corporibus separari non possunt an quae iungantur aliquotiens, aliquotiens segregentur. uidetur autem quod et segre- gari et iungi possint. nam quando corporalium diuisio per genera in species fit et eorum propria et differentiae nominantur, haec circa sensibilia, id est corporalia esse non dubium est, cum uero de incorporalibus rebus tractatus habetur et per ea ipsa diui- duntur quae corpore carent, circa incorporalia uersantur. quodsi hoc est, non est dubium quod quinque haec ex eodem sunt genere, quod et praeter corpora separata esse possint et cor- poribus iungi patiantur, sed ita, ut si corporibus iuncta fuerint, inseparabilia a corporibus sint, si uero incorporalibus, numquam ab incorporalibus separentur et utrasque in se contineant potestates. nam si corporalibus iunguntur, talia sunt, qualis illa prima post terminos incorporalitas, quae numquam discedit a corpore, si uero incorporalibus, talia sunt, qualis est animus, qui numquam corpori copulatur.
Haec sese igitur Porphyrius tacere pollicitus breuiter [*](1 anima G 3 corporalibus C (al del.) FG se GP esse om. T. s. I. Cm2, post patiuntur S 4 genere incorporalitatis sint C incorporalitatis genere sint K 5 separentur GPST 6 pr. quae] eorum quae brm pos- sint PT 7 aliquotiens, aliquotiens] DF aliquotiens et aliquotiens (uel -ciens) Cp.c. (in mg. corr.) GPT aliquotiens Ca.c. K et (s. l) aliquotiens S; aliquociens iungantur aliquociens R segregetur Dm1 segregemur G separentur T 8 possunt C (ras. corr.) K 9 in] an Pm1 uel CR 10 circa] Brandt scire CDFGKRST (in ras. m2) p, om. P, scilicet brm 11 rebus om. R 12 ante circa add. et DGKPST 13 quod om. FGK sint P, s. l. add. S, esse FGK; genere sunt R 14 separatum FGKST separatim P possit FGKPSm1T 14—16 ter corporibus ex corpo- ralibus Dm2 15 patiatur FGKPSm1T 16 incorporalibus] in cor- poribus ST 17 utriusque CR utrisque D 18 corporales Dm1 tales sunt quales R 20 post animus add. uel angelus G 22 se GS sese post igitur K, post Porphyrius R pollicetur CRSa.c. repollicitus K)
31
mediocriterque super his rebus tractare promittit habita in res alias consideratione aut coniectura, quod simile est ac si diceret : quoniam haec ad praedicamenta et ad definitiones et ad diui- siones et ad probationes pertinent, ideo haec tractaturus assumo et eatenus de his disseram, quatenus in supra dictis rebus proficiunt, non quatenus de his ipsis generibus speciebusque et ceteris tractari possit. sunt enim illa, ut ipse ait, grauioris tractatus; quam doctrinam a Peripate- ticis acceptam, id est ab Aristotelicis, se sequi confessus est. nam Stoici, qui de his quoque rebus tractare uoluerunt, non omnino a Porphyrio suscipiuntur, atque ideo ait se a Peripateticis rationem disputationis accipere. — Tunc me Fabius ita percunctatus : Quid est, inquit, quod dudum dixeras, cum a te de incorporalibus tractaretur, esse quasdam incor- poralitates quae circa corpus semper consisterent, ut sunt primae incorporalitates post terminos? quae est haec incor- poralitas aut quos terminos dicis? non enim intellego. — Et ego : Longus, inquam, tractatus est et nihil nobis ad hanc rem quam quaerimus profuturus. sed dicam breuiter terminos me dixisse extremitates earum quae in geometria sunt figu- rarum, de incorporalitate uero quae circa terminos constat, si Macrobii Theodosii doctissimi uiri primum librum quem de
[*](7—9] Porph. p. 1, 13—16. 22] Macrob. comment. in Somn. Scip. I, V 5 s. 13.) [*](2 aut in ras. G atque C ait Sa.c. Tm1 3 haec om. R tert. ad] PT, om. cett. 4 ad probationes] approbationes C adprobationis R tractaturus om. R tracturus Cm1 5 eotenus K quatinus Dm1FGS quotenus R; item FGS et R 6 6 proficiant FGPSm2 proficient Dm2 his om. GPST, post ipsis R 7 et ceteris om. C, post add. quaeuis GK quis P possint GK ut ipse ait post tractatus C 8 tractus K tractamus R doctrina R 9 confusus Dm1 10 quinque Dm2 11 suspiciuntur Sm1 recipiuntur m2 12 fabius me FR 13 ita om. K, s. l. Sm2 percontatus P(n ex r m2) R percunctatus est DGS dudum quod C dixeris Da.c.F 14 cum —esse om. C incorporalitatibus PSm2T 18 inquam longus C nihil nobis] nihilo- minus F 20 eorum Dm1F geometrica T 21 post constat add. quomodo terminus constet G 22 libellum R) 32
Somnio Scipionis composuit in manibus sumpseris, plenius ube- riusque cognosces. sed nunc ad sequentia transeamus.
Tunc Fabius : Ut placet, inquit, simulque sic incipit :
DE GENERE.
Videtur enim neque genus neque species simpli- citer appellari, id est uno modo. genus namque dici- tur quorundam ad aliquid quodammodo habentium collectio, per quam Dardanidum dicitur genus. dicitur rursus genus unius cuiusque natiuitatis principium aut a generante aut ab eo in quo quis genitus est.
Cetera, inquit, fere nota sunt. — Tunc ego : Si uim prius aequiuocationis aspicias, diuisionem generis diligenter agnosces. placet enim per generis nomen cum sibi subiectis aequiuoca nominare. aequiuoca uero sunt quae, cum nomine una sint, longe diuersa substantiae ratione et definitione discreta sunt, ut si quis hanc uerbi gratia statuam Veneris <Venerem> appellet. congruunt igitur Venus ipsa et statua Veneris unius nuncupatione uocabuli, quod utrisque Veneris nomen est. si quis uero quid sit [*](Ρ·11) utrumque definiat, longe aliam | Veneris, aliam lapidis rationem definitionemque constituet. speciebus igitur illa esse aequiuoca quae uno uocabulo appellentur, definitionibus uero diuersis [*](4—11] Porph. p. 1, 17—20. 23—p. 2, 1.) [*](1 somno Fa.c. RS 4 INCIPIT DE GENERE G, inscript. om. FRT, recte? 5 similiter P 7 habentium om. R se (s. l. Sm2) habentium GKS 8 dardanium CDPRT; Porph. p. 1, 20 τό Ήραχλειδών γένος; cf. infra p. 37, 9 9 rursum KR 10 eo] eo loco KR brm; Porph. p. 2, 1 dito τού τόπου tv ώ τις γέγονεν; cf. infra p. 36, 1—5 quis* (q, er.) C 13 agnosces] FSm2Tm2 agnoscis CDGPRSm1Tm1 agnosce K 14 per er. C equiuo(??)is PS 15 uero om. CGKS 16 definitionis C diffinitiones R 17 hoc G ad hanc s. l. ł hoc K Venerem add. Engelbrecht et Hilgard 19 utriusque FKRS utrique brm 21 speciebus om. F, ex species Sm2 dicantur (om. speciebus)G 22 uno] de uno R appellantur CFKR uero om. GP)
33
constituantur, clarescet, ut opinor, participatione generis quam Porphyrius fecit, non Victorinus, uisa. omne enim quicquid a genere in species ducitur, uniuocum, non aequiuocum est. uniuocum est quod et eodem nomine uocari et eadem defini- tione constitui potest, ut est animal genus, homo uero species, sed idem homo animal est. genus igitur et species, id est animal atque homo, possunt unius animalis nomine nuncupari, ut utrumque animal uocetur, sed eadem definitionibus non discrepent. nam si definitionem reddas animalis, dicas id esse animal quod est substantia animata sensibilis : quam si defini- tionem ad hominem uertas, non erit absurdum dicere hominem substantiam esse animatam atque sensibilem sicut animal, sicut iam superius dictum est. si enim uniuoca sunt quae uno no- mine atque eadem definitione constituuntur, aequiuoca uero quae uno nomine sunt et non sunt una definitione substantiae, quicquid uniuocum est, in his genera speciesque uersantur, quicquid aequiuocum est, non est in eis talis participatio, ut speciebus et generibus censeantur. quae enim erit in his gene- ris specieique cognitio, in quibus substantiae definitio atque integerrima ratio disgregatur? ita ergo Porphyrius nomen gene-
[*](13 superius] p. 18, 5 ss.) [*](1 participationem Pa.c. partici****one G partitione F, ad participa- tione s. l. ł partione C 2 non Victorinus, uisa] Brandt non uictorinus C nop uisa DG (in mg. nouissima) KRST non uisam F una non uisa P praeuisa edd.; cf. p. 23, 17 et 33, 20 ss. 34, 12—35, 6 3 a om. GPT, s. l. Sm2 deducitur K 7 uno GSm2 9 discrepant brm 10 si s. l. Dm2, post definitionem K, s. l. Sm2 11 absurdum] incon- gruum T 12 esse ante substantiam K, post sensibilem R sicut iam superius] Cm1Dm1R sed hoc (hoc om. Cm2) iam superius Cm2Dm2PT sicut superius iam FK sed hoc superius, in mg. ł sicut iam G sed hoc **iam (et ? er.) S 13 est om. CP, s. l. Dm2 16 uniuocum ex equiuocum C, post add. ut animal genus ad suas species est K edd. uertuntur C 17 post aequiuocum add. ut (om. K) aries, namque plura significans aequi- uocum est, sed non censetur participatione generis et speciei K edd. talis in eis R partitio R, s. l. ad participatio C 18 et generibus] generibusque P censeantur ex constituantur Dm2 19 specieque RSm1) 34
ris in tres diuidit formas, sed ut aequiuoca, non ut uniuoca. id est ut hae formae uno quidem generis nomine contineantur, sui autem proprietate disgregata dissentiant. sed Porphyrius nomen generis hoc modo in tres diuidit partes, ut dicat uo- cari semel genus de eorum inter se plurimorumque collectione qui ab uno quocumque nomen generis trahunt, ut Romani a Romulo trahentes genus ex eodem genere esse dicuntur. secundo uero loco dici genus affirmat, ut cuiuscumque est nationis principium aut a generante aut a loco in quo quis natus est. ut Aeneam ab Anchisa et genere dicimus esse Troianum. tertium uero genus dicit illud cui species supponi- tur. Victorinus uero duo superiora genera in unum redigit. nam et multitudinis congruentiam inter se per eandem generis nuncupationem et quorumcumque a genere lineam et locum in quo quis natus est, uno generis uocabulo et designatione esse declarat. addit autem ipse quod soli Latinae linguae congruere possit : dicit enim secundo modo genus dici. ut est genus causae honestum. quae genera causarum Graeci in rhetorica arte genera esse non putant, sed σχήματα uocant id est figuras, genera autem sola principalia accipiunt. demonstratiuum, deliberatiuum scilicet et iudiciale. quae ipsa
[*](11] Porph. p. 2, 10.) [*](1 diuidat F aequiuoca] aequiuoca sint CG ut s.l.CSm2 uniuoca] uniuoca sint C dicantur uniuoca K 2 hee C haec P quidem post hae G 3 segregata R; an disgregatae? post Porphyrius add. uero R 5 de om. R plurimorum CRSm1 6 quoque PTa.c. 8 ut om. T est om. FGT, post principium G 9 natus] genitus GK 10 aenean CST (en-) anchise GRSm1T 11 cuius R 12 superiora duo GPST genera in unum] in unum genus DFR redegit GSm2Tm2 14 quorumcumque—uno generis] quo quis genitus est cumque a genere (ex agnem m2) lineam et locum in quo uno generis R 17 modo] loco C dici genus CT 18 est om. CDR, post honestum add. sit C; cf. p. 36, 23 19 Graeci om. D in om. G σχήματα] brm sce- mata codd.p 20 autem om. CR principaliter K principaliter esse R 21 scilicet et om. K, fort. recte iudicale DF) 35
ειδη ρητορικής uocant, id est species rhetoricae, genera uero causarum. tertium uero genus est id quod Porphyrius ponit, id est sub quo differentiis distributae species sup- ponuntur. sed quoniam de tertio genere tractaturus est, Victorini culpam uel, si ita contingit, emendationem aequi bonique faciamus.
Nunc ergo ad priorem apud Victorinum generis signi- ficationem reuertamur et eius ut sunt uerba enodanda atque expedienda sumamus. Genus namque inquit dicitur quo- rundam ad aliquid quodammodo habentium collec- tio. hic ergo utrumque monstrauit, et cognationem inter se multitudinis et lineae ductum. nam cum dicit genus esse quorundam collectionem ad se inuicem quodammodo haben- tium, id est aliqua inter se cognatione iunctorum, et quod addidit et ad aliquid, generis lineam significat, quam singuli contingentes et ad unum sese ipsius generationis applicatione iungentes plures ex eadem linea iuncti atque cognati sunt, ut sit hic ordo : genus dicitur quorundam collectio quodammodo ad aliquem habentium, id est alicuius lineam per genus con- tingentium, ut per collectionem cognationem demonstret et per habitudinem quodammodo ad aliquem colligatam lineam generis ductumque designet. sequitur ergo et id planius luci- diusque significat, cum dicit : | dicitur rursus genus cuius- [*](p. 12) cumque natiuitatis principium aut a generante [*](1 ΙΛIΙ uel IΔΕ CDGPS; ΡΗΘΟΡΙΚΗΟ s. l. et in mg. ex INTOPIKHC P PHTOPIKEC CG; ideas rhetores F idẽ retorices K idẽ rhetores R idia retorikis T; post Graeca add. id est rhetores (rethorices P) CPSm1, dei. m2 post uero add. nos dicimus K, post causarum edd. 2 uero om. G est (s. l m2) id *·(ẽ ? er.) S id est DPR est C 4 tractatus R 5 contigit Dm2FGKPST boni aequiqne G 7 ergo] uero D 9 in- quit namque CDRSm1 10 aliquem CR ante habentium add. se D (er.) FGK, s. l. Sm2 11 his S 14 aliquam et cognationem R 15 ali- quid] F aliquem cett. (aliqua Tm2) 16 applicationem F 17 cognati] signati D 19 aliquem] codd. 21 ad om. D 22 plenius S 23 cuius- que PT; unius cuiusque p. 32, 9, 36, 7)
36
aut ab eo in quo quis genitus est. id ipsum latius expedit quod superius stricto et sentuoso breuitatis uinculo colligauerat. dicit enim rursus dici genus aut a generante aut a loco in quo quis natus est. sed rursus particula si ad hoc conectatur quod ait aut ab eo in quo quis geni- tus est, intellectus non titubat, ut sit ordo : dicitur genus unius cuiusque natiuitatis principium aut a generante aut rursus ab eo in quo quis genitus est. uel certe erit simplicior expositio, si priorem generis significationem, id est quorundam ad aliquem quodammodo habentium collectionem, ad solius cognationem multitudinis accipiamus, lineae uero ductum et loci generationem in subteriore significatione distribui, ita tamen, ut una quodammodo generis significatione et multitu- dinis cognationem et a generante lineam et loci natiuitatem significet. haec enim omnia de sola cuiuslibet natione trac- tantur. quare non absurdum est quae omnia ad ortum geni- talem cuiuslibet pertineant, una significatione generis contineri. propriae tamen et simplicissimae expositionis est quattuor significationes generis constituisse Victorinum, ut ad tres Por- pbyrii unam ipse addiderit generis causae, ut sint hae quattuor significationes, multitudinis cognatio, lineae ductus, genus causae, genus specierum. Sequitur secunda generis diuisio apud Victorinum ut est genus causae; quae Graeci, ut
[*](1 post eo add. loco FG, s. l. Tm2, loquo K, s. l. Sm2 post geni- tus est add. aut a loco in quo natus est D (del. m2) P 3 genus dici R aut a generante in mg. C post generante add. (id est brm) in (er. C a Rbrm) quo quis genitus est CDRT brm 4 a loco] CFGRT, s. l. Sm2, ab eo DP ab eo loquo K 5 aut ab eo om. T quis om. CD genitus] natus CDR 8 ab eo rursus C eo] eo loco DFK 10 quo- dammodo om. G 12 subteriori PR superiore K ita—natiuitatem (14) in mg. Tm2 13 una.. significatione] brm, unam.. significationem codd., nisi quod ita tamen ut ał in una ut unam quodammodo generis significationem (s. l. ał significatione) R quodammodo om. GT 14 li- nea DPSm1 natiuitate DP 15 de] et de P 16 omnia quae FGKPSm2 20 causae] Cp.c.Pm2S causam DFGK (am in ras.) Pm1RT causa Ca.c. 22 diuisio generis F diuisio] significatio R) 37
dictum est, non genera, sed σχήματα uocant. tertiae uero significationis generis hic modus est, genus dici cui sup- ponitur species, id est genus illud a quo species deriuantur, quod ait ad superiorum fortasse similitudinem aequitatemque dispositum. sic enim genus speciebus suis principium est, ut Romulus his qui ab eo cognati sunt iunctique Romani. item eodem modo nomen Romuli Romanos omnes continet, quemadmodum nomine generis species continentur. nam sicut a Dardano Dardanidae prioris nomen Dardani in sese ipsos posteriores accipiunt, ita et animal cum uerbi gratia species habeat hominem atque equum, equus scilicet atque homo animalis in se uocabulum capere, ut dicantur ipsa animalia, non recusant. eodem igitur modo species sub generibus con- tinentur. quemadmodum cognati homines sub illo a quo illam cognationem forte traxerunt. nam et genus speciebus princi- pium est et plurimarum in se specierum collectiuum est. rur- sus primum cognationis nomen et ipsius generationis est prin- cipium et in illius solius uocabulo diuersitas hominum uoca- buli et generis participatione colligitur, atque hoc est quod ait his uerbis :
Aliter dicitur genus cui supponuntur species, iuxta similitudinem forte superiorum appellatum; etenim principium quoddam est genus his quae sub ipso sunt et uidetur multitudinem continere omnium quae sub se sunt. sed cautissime additum est uidetur. si enim nihil haec omnia distarent, una significatio generis esset et ea quae in species funditur et ea quae in cognatione diuiditur. sed est inter haec [*](21—25] Porph. p. 2, 10—13.) [*](1 σχήματα] brm scemata codd.p 3 diriuantur CD (corr. uid.) FGPa.c.RS 4 fortassis D 10 posterosque CR 11 habet GS 12 animalia ipsa C 13 recusent S 15 sorte m1860 16 sese F 17 nomen cognationis GS est om. Sm1, post et add. m2 18 uoca- bulum PT 21 supponitur G 23 qui T 26 est additum GPS additum esse R nihil om. Dm1, minime s. l. m2 27 esset generis C quae in] qua DGPS quas K 28 diffunditur Brandt finditur Engelbrecht)
38
genera talis diuersitas, quod genera earum specierum quae sub se habent alias species, aequaeuis speciebus aequaliter sunt genera. hominem enim et equum, qui sub animali sunt, neutrum neutro possumus dicere prius ad tempus inchoatio- nemque nascendi. nam si qua res una sit prior, altera posterior et eas sub unius cuiusque generis nomine quis uelit aptare, non poterit; genus enim speciebus suis aequaliter genus est. quodsi genus speciebus suis aequaliter genus est, species ipsae eius ordinis inter se aequali tempore ortuque censentur. at uero in generibus quae cognationes efficiunt, non ita est. quis- quis enim fuit Capis pater, qui Capuam condidit, si solum filium Capin progenuit et ab uno Capuanorum cognatio iunctioque cuncta manauit, distat a genere cui species supponuntur, quod genus uni speciei genus numquam esse potest nisi pluribus. quod quoniam est idoneum genus illud, id est principium cogna- tionum, etiam ab uno filio colligere et congregare cognationem,
[*](p. 13) quod genus per species ductum facere non potest, nisi plu|res species supponantur, constat in hoc distare genus quod cogna- tionem colligit, ab eo a quo species diuiduntur. potest autem distare in hoc etiam, quod genus, id est principium cognationis, potest habere sub se duos ex se non aequali temporis condi- cione progenitos, sed alium posterioris ortus, alium uero seni- oris, quod in generibus speciebusque non conuenit. nam, ut
[*](1 quae in quas mut. C 2 alias om. PRST species om. PT, s. l. Sm2 aequaliterque Ga.c. 4 possumus dicere post nascendi P post prius add. quantum G, S. l. Sm2, quantum pertinet K edd. in- choationemque] per inchoationem C 5 quae T fit R 7 aequaliter suis C 9 ordinis] oriri FG sese K 10 cognationem fatiunt T est del. m2, add. Quomodo (minus cert.) dicatur capua quod caput sit campaniae, sed a conditore capi qui eam condidit m1T 12 capim G uno] eo uno edd. cognatio iunctioque cuncta] C cognatio iunctaeio (eio del.) K cognatio iunctioque GPS (ante et post cognatio ras.) T cognatio cuncta DF iunccione (ne del. et s. l. que, ut uid.) cognatio cuncta R 13 distant G a om. CGPRST cuius S 14 esse numquam GPS esse non T 17 speciem C 19 ab eo] CR eo F eius D et GKPST a quo] quo DF 21 tempore DPRS condicioneue P uel (s. l. m2) condicione S 22 genitos GS 23 speciebus generibusque GPST) 39
superius dictum est, species nisi sibi aequales fuerint, non merito, sed natura, sub genere poni non possunt.
His igitur expeditis sequitur :
Totiens igitur de genere dicto de postrema significatione inter philosophos disputatio est, quod definientes ita declarant —
Quod dicit totiens, tertio demonstrare uult atque hoc propter lucidam operis seriem admissum est, ut, quoniam genus plurimorum nomen est, omnis eius primum significatio diceretur, ut de qua disputandum esset, aliis reiectis eligeret. quod ait hoc modo : cum totiens, id est tertio, genus dicatur, apud philosophos, id est unde ipse tractaturus est, de postrema generis significatione quam dixit, id est de illo genere quod sub se species habet, disputatio consideratioque uertitur. at uero de superioribus generibus id est de cognatione et loco in quo quis genitus est, aut historicorum aut poetarum spectatio est, secundi uero generis rhetorum, tertii philosophorum consi- deratio est. etiam hic in disputationibus ordo est, quod, cum inciderit res quae multis possit nominibus nuncupari et de uno quoque eorum uocabulo tractari disserique, necesse est dici prius in ordinem omnia, ut id quod eligitur et reicitur distinguatur. sed illa quae reicienda atque explodenda sunt, prius dicantur, illud uero quod disserendum tractandumque [*](4—6] Porph. p. 2, 14 s.) [*](1 nisi] si F (corr. in mg.) KT non—natura] merito et natura F (corr. in mg.) K 2 non in mg. F, s. l. Sm2, om. KT 3 expletis (l s. l. m2) T 4 dictum P 6 definitiones D post declarant add. id lemma, quod est infra p. 40, 10—12, Cm1 in mg. et brm, in C sic scriptum genus est quod ad plures res specie distantes in eo quod quid sit praedicatur 7 atque] namque T 8 ammissum Dm1R 9 est nomen C 10 reiectis] GSm1T(pr. i s. l.) relictis CDFKPR (ex rectis) Sm2 eligeretur GKP 12 id est om. GK edd., ras. in S tra- ctatus in ras. R 13 significatione generis KS quam] quod]·F 15 generibus superioribus GS de om. D 16 spectatio] F expectatio cett. speculatio Hilgard 17 tertium D tertia F 19 incideret P 20 quo- cumque CD (quo s. l. m1?) PS(cũ s. l. m2) T 21 ordine KP 23 dicuntur ST tractandum disserendumque P)
40
capitur, posterius nominetur, ut hic illa posterior generis signi- ficatio posita est, quam disserendam accepturus prius defi- niendam et termino quodam circumscribendam demonstran- damque suscepit. omnis enim res, nisi quid prius sit constiterit. eius tractatus uacuo modo speculationis habebitur. definit igitur sic : genus esse quod ad plures differentias specie distantes in eo quod quid sit praedicatur, uelut animal. quod definitionis talis est. omnia quae distant, habent inter se quandam differentiam qua distare et differre uideantur. porro autem si quid sit genus et sub eo species supponantur, duas uel plures necesse est species poni sub genere, quoniam unius speciei genus esse non potest. sed si plurimae species erunt, aliqua necesse est differentia diuidantur, aliter enim plures esse non possunt. nam si nihil distent, non erunt plures species et nomen generis perit. constat igitur eas sub genere poni species quae differentiis distributae plures numero ipsarum differentiarum diuisionibus componantur. ergo, quoniam supe- rius dictum est in omnibus definitionibus a genere definitionis trahendum esse principium, si quam cuiuslibet speciem definire uolueris, genus primo necesse est nominabis et ad illam speciem quam definis, generis ipsius nomen prius aptabis. et hoc illam principaliter dicis esse, quod est illud genus sub quo ipsa species quam definis est posita. post autem differentiis propriisque eam ab aliis circumscriptione quadam definitionis
[*](6—8] Porph. p. 2, 15—17. 17 superius] p. 11, 3 ss.) [*](1 nominatur ST posterior illa C 4 nisi] non F quod KSm1T prius quid GP 5 uacuus b m 6 sic] Ca.c.DR genus (s. l. C) sic Cp.c.FGPST sic genus K esse] C (cf. ad p. 39, 6) DPRST est FGK; Porph. p. 2, 15 γένος είναι λέγον τες ad plurimas Gp.c. PST (cf. p. 41, 18. 22) a pluribus KGa.c.; Porph. p. 2, 16 κατά πλειόνων 7 uelut animal om. G 8 quod—est] CDRTm1 quae (s. l. Sm2) definitio (uel diff-) talis est FGKPSTm2 (diffinitio***, er. nis uid.) 10 quod DFGKT subpona*tur (n er.) S 12 sed] et GSm2 (in ras) 14 distant G 16 species poni CGS 17 ergo] et C 19 esse] est DΡ 21 ipsius om. FK prius nomen GPST) 41
excludis. nam si dicis animal esse hominem. animal genus est, species uero homo. nomen igitur animalis, id est generis, de homine, id est specie, praedicasti, cum dixeris hominem esse animal. quodsi nomen generis in definitionibus ad unam spe- ciem dicere posses, de ea nomen generis praedicares. species autem aequali modo generibus suis species sunt, nihil uetat, immo etiam necesse est semper quaecumque sunt genera, de sibi subiectis speciebus in definitionibus uel in quibuslibet interrogationibus praedicari. Sed quoniam praedicatur genus de speciebus, quomodo praedicetur agnoscendum est. nam si dixeris : quid est homo? et aliquis responderit animal, bene et integre respondisse ui|detur, et certe. nam cum tu quid sit
[*](p. 14) homo interrogaueris, ille respondit animal, genus scilicet de specie in eo quod quid sit species praedicauit. nam tu quid esset species interrogasti, ille uero in eo quod quid sit species quam interrogasti, animalis nomen, id est generis accommodauit. plena igitur et propria definitio facta est generis, ‘hoc esse genus quod ad plurimas differentias specie distantes in eo quod quid sit appellatur, uelut animal’ : animal enim ad hominem, equum, bouem. coruum, anguem et alia plura quae differentiis speciebusque differunt, in eo quod quid sit appellatur. sed utrum sic dixisset, genus esse quod ad plurimas species diffe- rentia distantes in eo quod quid sit praedicetur, an. sicut dixit, ‘genus esse quod ad plurimas differentias specie distantes in
[*](1 ante alt. animal add. sed CDPRT 3 ante specie s. l. de P 5 posset CDm2 (possit m1) PR praedicaret Cp.c.(in mg. corr.) DPRSm2 T, ante de ea add. potes et praedicare scr. Ca.c.Sm1 6 autem] uero GS sint FK 8 post. in om. CK 12 respondere GS uidebitur T sit om. F 14 species in mg. C, om. K 15 in eo om. C 16 quam] quoniam R qui Sm1 quem m2 de qua T nomen] nomen (in ras. m2) tamen S uerum tamen T genus Rm2 17 hoc esse genus om. D 19 appellatur] praedicatur C praedicetur K 20 bouem— anguem om. R coruum om. D plurima C 22 species differentia] CDGK differentia species PST differentias (as ex is) specie R specie ex species, om. differentiae F 23 praedicatur FT praedicator Ra.c. an—praedicatur (p. 42, 1) om. F dixi D) 42
eo quod quid sit praedicatur’, nihil interest. nam siue differen- tiae specie distent siue species differentiis distent, utrumque idem est. nam siue rationale et inrationale, quae sunt differen- tiae, specie hominis uerbi gratia atque equi distent, siue species homo atque equus differentia rationali atque inrationali diui- dantur et distent, nihil interest. quare plena perfectaque facta est generis definitio.
Sed definitiones duplicibus modis fiunt. una enim definitio est quae, sicut dictum est, a genere trahitur. sed quoniam sunt quaedam magis genera, quae super se genus aliud habere non possunt, ut sunt praedicamenta decem quae Aristoteles constituit, eorum igitur definitio quae haberi potest quorum genus inueniri non potest, quod omnium quaecumque sunt, ipsa sunt genera? horum ergo quos Graeci όπογραφαούς λόγους dicunt, Latini subscriptiuas rationes dicere possunt, redde- mus. subscriptiuae autem rationes sunt demonstratiuae et quodammodo insignitiuae proprietatis illius rei quae cum ipsa generalissima sit et genus eius nullum reperiri possit, eam tamen definire necesse est. et Aristoteles, quoniam substantiam genus generalissimum definire uolebat et eius nullum genus poterat inuenire, proprietatem quandam et demonstrationem subscriptionemque ipsius rei dixit esse subiectum. substantia enim omnibus subiecta est. accidens enim, quod in nouem [*](19 ss. Aristoteles] cf. Metaph. VI 3 (p. 1029a 1 s.) μάλιστα—πρώτον. (7—9) νϋν μέν—τά άλλα. IV 8 (p. 1017b 23—26) συμβαίνει—τό ειοος.) [*](1 praedicetur Κ 2 species] specie F 3 differentia DPSm1 4 uerba C atque] et P, item ante equus 6 et] atque T 8 duplici modo R 10 quaedam om. T genera magis GS 11 illud, in mg. uel aliud C possint P 12 haberi] esse T 13 non potest inueniri C 14 harum D harum definitionum, del. definitionum C quos] edd. quas codd. όπογραφιχοος] Schepss ΪΠΟΓΡΑΦΕΙΚΙΟΑ C (alt. A er.) DR, sim. PST, ΪΡΟΓΡΑΦΕΟ F, sim. GK, όπογροφούς edd. λόγους] edd. ΛΟΓΟΟ uel sim. codd. 15 Latini om. F superscriptiuas D dicere possunt om. F reddemus in mg. C, om. R 17 quae cum] quaecumque S 18 sit generalissima C sint G ea Dm1K 19 diffiniri FKS et] ut G 22 descriptionemque FG sub****iunctum S)
43
diuiditur partes, praeter substantiam esse non potest. atque ideo omnia quaecumque definienda sunt, si genus non habeant, eorum subscriptiuam quandam et demonstratiuam rationem reddi necesse est. sic igitur nunc generis, quoniam rem ipsam definiendam putabat, non duxit a genere definitionem, sed dedit quandam generis demonstrationem proprietatemque. dico autem quod Porphyrius uel subalternorum generum uel illorum quae generalissima sunt, hanc dederit definitionem et quodam- modo subscriptionem demonstrationemque. nam si quod genus habeat aliud genus et item hoc ipsum aliud et item aliud. si nullum erit supra genus quod genus non habeat, in infini- tum procedit ratio. sin uero non habuerit, necesse est quoque istam definitionem apte ordinateque congruere. dico autem genus non animal homini atque equo, sed illud quo ipsum animal homini atque equo genus est. animal enim ipsum per sese nulli genus est neque homo ipsum per sese ulli species est neque equus ipsum per sese ulli species est. sed sunt genera et species ad alterius participationem. nam quoniam sub animali est equus atque homo, non ad se ipsum animal genus est, sed ad equum atque hominem. et item species quae uocantur, homo scilicet atque equus, non ad equum atque hominem, sed ad animal species sunt. dico igitur genus <et species> non ipsas substantias in quibus genus et species sunt, sed ipsam participationem priorum ad subteriores et subteri- orum ad priores. haec igitur participatio quoniam et in magis
[*](1 substantia D 2 quae T 3 rationalem R 4 generis] Brandt genus CDGKRST edd., ante nunc F, om. P; cf. p. 44, 3s. 5 dixit Dm1Ka.c.Sm1 quandam dedit GS 10 et item aliud om. D 11 non habeat genus G 12 si F non] CR, om. cett. est] erit GS 16 genus— ulli (16) om. R ipsum ante homo P ipse C ulli] FSp.r. ullis K nulli C (in mg.)DGPSa.r. T, om. R 17 neque equus —species est in mg. C ipsum om. DF, ante equus P, ipse C in mg. se C in mg. ulli] ut 16, nisi quod nulli KRT 19 genus est animal GS 20 equum] ipsum equum D 22 et species add. brm 23 genus om. KS et genus GT 24 superiores G substeriores et substeriorum K) 44
generibus et in magis speciebus et in subalternis generibus et in subalternis speciebus una atque eadem est et huius participationis inueniri genus non poterat. haec definitio generis quae facta est, non a genere tracta est, sed subscriptiua ratio et demonstratiua et designatiua quodammodo generis est reddita.
Hic Fabius : Subtiliter mehercule et quod numquam [*](p. 15) fere | ante haec audiuimus. sed perge, quaeso te. iam enim certant sidera quodammodo et nox luce superatur. — Tunc ego : Sequitur rerum omnium prima breuisque diuisio. ita enim ait :
Eorum quae dicuntur, alia ad unitatem dicuntur, sicut sunt omnia indiuidua, ut est Socrates et hic et illud, alia quae ad multitudinem, ut sunt genera <et> species et differentiae et propria et accidentia. haec enim communiter, non unius proprie appel- lationis sunt.
Breuis, ut supra dictum est, et distincta diuisio. omnis enim res aut unius rei nomen est aut plurimarum, et hoc est quod ait : eorum quae dicuntur, alia ad unitatem dicuntur, sicut sunt omnia indiuidua. quid autem sit, breuiter explicandum est. omne genus quoniam sub se [*](11—16] Porph. p. 2, 17—20.) [*](1 post. in om. C 2 in om. P, s. l. Cm2 est om. D 3 genus inueniri GPST(-re) 6 Hic—audiuimus om. D mehercule] Brandt mihercule C (h s. l.) GPRSa.r.T mihercle FSp.r. miercle K mehercle edd. Schepss; cf. p. 20, 3 7 antehac brm 8 post sidera add. ad occasum C quodammodo sidera PT 9 omnium rerum PT 11 Ho- rum T unitatem] r m 1860. 1891 proprietatem codd. et p b m 1847; cf. Porph. p. 2, 17 τά μέν χαίΡ ενός λέγεται μονοο et infra 19. p. 49, 17 12 hoc FGKSm2; cf. Porph. p. 2, 18 οοτος et infra p. 49, 18 13 et om. P aliaque (uel alia que) Dm2(aliquae m1)FGa.c. 14 et add. r; cf. Porph. p. 2, 19 τα γένη ν,α; τά είδη et infra p. 49, 20 post. et tert. et om. R differentia G 15 proprie] Schepss propriae GSm2 edd. propria CDFKRSm1T propria** (et er.) P; cf. Porph. p. 2, 20 ιδίως et infra p. 49, 21 18 pr. est om. C 20 post indiuidua add. alia ad plurali- tatem sicut sunt genera et species et differentiae F 21 quoniam om. F)
45
species habet, species uero differentiis distinguuntur et proprie- tatibus explicantur — accidunt autem in speciebus accidentia secundo loco, principaliter uero in indiuiduis quae sunt sub speciebus. quid autem sit, posterius dicendum est —, genera igitur et de speciebus dicuntur et de differentiis, quae ipsas species distribuunt, et de propriis, quae species componunt. et de his accidentibus quae. cum principaliter in indiuiduis fuerint. in speciebus esse dicuntur. hoc autem monstremus exemplis. et sit nobis genus animal, sit species homo, sit differentia rationale, sit proprium risibile, sit accidens stans uel ambulans uel aliquid in mensura corporis, ut tripedalis. animal ergo, quod genus est. dicitur de specie, id est de homine; dicis enim hominem esse animal. porro autem de speciei differentia nihilo minus dicis genus; dicis enim rationale esse animal. nihil autem prohibet eodem modo et de proprio genus dicere. nam si dicas : quid est risibile? non absurdum est animal nominare. accidentia uero hoc modo principaliter in indiuiduis, secundo uero loco in speciebus sunt. nam si quis dicat ad singulos homines, ut puta Ciceronem, sedere uel stare uel quod aliud libet, in specie hominis eadem quoque conuenire necesse est. nam si Cicero sedet, sedet etiam homo, si Cicero ambulat, ambulat etiam homo. ergo si qua accidentia uenerint ab indiuiduis et ea tracta in speciebus consederint, ad ipsa quoque accidentia dici poterit genus. quid est enim ambulans, si quis interroget, merito animal dicitur. nihil enim ambulare nisi animal potest. porro autem sub speciebus indi- uidua sunt, ut Cicero et Virgilius sub homine, atque de indi-
[*](1 habent G a. r. K distinguuntur] S (alt. u s. l.) distinguntur cett. 5 igitur] autem GSm2 post. de om. D, s. l. K 10 rationa- bile Dm1 post post. sit add. autem P 11 quid Dm1 12 post. de om.GPST 13 enim om. C 17 in indiuiduis principaliter C 18 uero om. F 19 ad] CDR om. cett. 20 quod] Ka.c.T brm quid cett. libet aliud GP post libet add. accidens CD 21 post. sed** (et er.) F sed Rm1 22 quae C qua* F 23 tractata S considerint DR cum sederint F considerent T 25 interrogat R 27 atque] at P ad quae T indi- uidu***a (a m2) T) 46
uiduo genus speciei praedicari potest. nam si interrogaueris, quid est Cicero, merito animal dicas. genus igitur et ad speciem et ad differentias et ad accidentia et ad propria et ad indiuidua nominatur. porro autem species non iam de genere neque de differentiis, sed de solis propriis et subiectis indiuiduis appellatur, in illis, id est indiuiduis, quia superest. in propriis uero, quia aequalis est. quid autem sit, hoc modo uideamus. omnia genera speciebus suis supersunt et abundant. abundare autem genera dicimus speciebus plus habere genera uirtutis quam species. homo enim quod est species, solum homo est, animal uero quod est genus, non solum homo est, sed et equus uel bos uel quod aliud libet animali supponere. ita maior uis generis recte de minori sibi et subiecta specie praedicatur. alia uero sunt quae sibi sunt paria, ut sunt pro- pria et species. species est homo, proprium risibile. quicquid ergo fuerit risibile, hoc est homo, quicquid homo, hoc risibile. itaque neque risibile hominis neque homo risibilis potentiam superuadit, sed aequalia sibi ad se inuicem praedicari possunt, ut dicas : quid est homo? risibile; quid est risibile? homo.
[*](p. 16) ita igitur quaecumque supe|riora fuerint, ad illa quae sub- teriora sunt, praedicantur et quaecumque aequalia fuerint. aequaliter sibi ad <se> inuicem praedicantur. illa uero quae sub- teriora sunt et minora, de superioribus et abundantibus, ut sunt genera et species — genera enim abundantia, species minores — praedicari non possunt. numquam enim recte speciem de genere
[*](2 dicis D(ci in ras.) FGSm2 3 pr. ad om. FGS, s. l. K 7 aequa- lis est| brm aequale codd. 12 et] et uel DRT etiam uel C quod libet aliud FGK ad supponere s l scil, potes Dm2, supponere potest CR subpositum G 16 hoc est om. D, in ras. Tm2 quicquid—risi- bile (om hoc) s. l. m2, itaque—post. homo (19) om. T post. hoc s. l. FR 17 ita D pr. nec C 18 sed] sed et P 19 post ut add. si FG, s. l.Sm2 20 fuerint—sunt s. l. Sm2 21 sunt s. l. Cm2 22 aequaliter] pariter Tbrm ad om. GKPST edd. Schepss se add. Brandt, cf. 18 23 post abundantibus add. non possunt praedicari C 24 enim om. DPRT, s. l. Sm2 habundanciora P, post abundantia add. sunt FG, s. l. Sm2) 47
praedicabis. ita ergo species de proprio praedicatur ut pari. sed quoniam sub speciebus singillatim indiuidua sunt — indiui- dua autem uocamus quae in nullas species neque in aliquas iam alias partes diuidi possunt, ut est Cato uel Plato uel Cicero et quicquid hominum singulorum est; hos enim in nullis partibus diuidis, ut animal in species, hominem scilicet atque equum, hominem ipsum specialem et singulos circumplecten- tem in Catonem, Platonem, Virgilium et omnes singillatim homines distributos; hominem uero ipsum singulum, id est Ciceronem, in nullos alios distribuere possumus atque ideo άτομον, id est indiuiduum, uocitatum est —. species ergo, quae ad propria aequaliter praedicatur, ad indiuidua, quo- niam maior est species hominis quam quodlibet indiuiduum, ita praedicatur, ut superius ad id quod est subterius. Cicero enim solus Cicero est. homo autem non solum est Cicero, quod si ad indiuidua praedicatur, et ad indiuiduorum acci- dentia praedicabitur. ita igitur species ad genus eo quod superius est, non praedicatur neque ad differentiam, quia dif- ferentia, ut nunc monstraturi sumus, super speciem est, ad proprium uero, cui par est, uel ad indiuiduum, cui superest, praedicatur. differentia uero et ad species et ad propria et ad indiuidua praedicatur. namque rationale, quod est differentia, ad hominem praedicatur, quod est species. item rationale, id
[*](1 par KR par sit C de (add. m2) pari D 3 in nullas] in ullas G non in nllas Dm2 (non in illis m1) FK in aliquas—partes] in alias partes Sm1, s. l. qui iam alias m2 iam alias] etiam G 4 possint Dm2 uel piato post cicero C cato (in ras.) uel tito, om. uel Plato R 5 et] uel S ullis F 6 partibus] aliis partibus R partibus aliis C post hominem add. quoque FGKP, s. l. Sm2 7 ipsum hominem C ipsum] uero R 8 platonem uirgilium catonem K Platonem] titotem, om. Virgilium R singulatim DS 11 άτομ,ον] brm athomon GPST athomum cett. 12 post. ad] et ad FK ** ad C esse ad R 13 hominis species C 14 est s. l. Cm2 superius Sm1 inferius C 15 solum] solus FGKST 16 et om. D 17 praedicatur CDR eo om. CDR 18 est om. DΚSΤ sit, FG, s. l. Sm2 20 ante uel add. ad speciem T 21 pr. et om. C 23 id] quod GS) 48
est differentia, praedicatur ad risibile, id est proprium. dicitur enim id esse risibile, quod rationale. nam si homo rationale et homo risibile, constat id quod est risibile, etiam rationale posse nominari. quodsi ad species differentia dicitur, species autem ad indiuidua praedicatur. necesse est ut differentia quoque ad indiuidua praedicetur, dicis enim : qualis est Cicero? rationalis. quodsi differentia ad indiuidua praedicatur, accidentia uero in indiuiduis accidunt, necesse est differentias et ad acci- dentia praedicari. proprium uero quoniam semper unius speciei proprium est, et ad unam speciem praedicatur solam, cuius est proprium. risibile namque, quod proprium est, ad solam hominis speciem praedicatur. quod si ad hominis speciem praedicatur, species uero ad indiuidua dicitur, non est dubium quin proprium quoque de indiuiduis praedicetur. nam si homo risibile animal est, Cicero quoque et Virgilius risibilia animalia recte dicuntur. quodsi proprium ad indiuidua recte dicitur, recte etiam et de accidentibus praedicatur quae in ipsis accidunt indi- uiduis. accidentia uero ipsa et de speciebus et de aliis omni- bus praedicantur et de ipsis maxime indiuiduis. namque et albus equus et albus homo dicitur et iterum niger equus et niger Aethiops. quod si ita est, animal quoque nigrum dicitur. dicitur etiam rationale nigrum et inrationale nigrum, quippe si equus et homo Aethiops nigri sunt. dicitur etiam risibile nigrum, cum homo quis niger fuerit. dicitur etiam indiuiduum nigrum, cum quis unus homo ex Aethiopia nominatur. quod cum ita sit, constat genus ad plurima praedicari, id est
[*](2 id risibile esse C risibile id esse P esse del. Tm2 pr. rationale] ratio- nale est C post. rationale] rationale est T 3 pr. risibile] risibile est FR constet D 5 praedicetur Ka.c.S 8 in om. CDFKST, cf. p. 50, 19 et om. DFGKR 10 et om. F, s. l. Tm2 solam—praedicatur (12) om. P 12 post. praedicatur speciem F 13 uero] autem C dicitur] praedicatur T 17 in om. CDFGKS 18 ante ipsa add. et CDPRT, er. uid. S 20 homo albus F 23 sint T ante Aethiops add. et CDR 24 post etiam add. et F 25 cum] FGK (s. l.) cum si CDPRT cum sic S (sic del. m2) edd. quod] quid C 26 sit] est C ante genus add. et DRST) 49
speciem, differentias, accidentia propriaque et indiuidua, nihilo minus et differentiam ad plurima praedicari, id est ad speciem, propria, indiuidua et accidentia, et proprium ad plurima, id est speciem, indiuidua et accidentia, et speciem ad plurima, id est <proprium.> indiuidua et accidentia, accidens uero et ad genus et ad speciem et ad proprium et ad differentiam et ad indiuidua. quod si ita est, has quinque res constat ad plurima praedicari. at uero indiuiduum quoniam sub se nihil habet, ad singulari- tatem quandam et unitatem praedicatur. Cicero enim unus est et ad unum nomen istud aptatur. ita indiuidua quae ad unitatem dicuntur, cunctis superioribus supposita sunt, ut genus, species, differentia, propria uel accidentia, quamuis ad se inuicem dici possunt, ad indiuidua tamen aequaliter praedicantur, ut superius demonstratum est. indiuidua uero quoniam sub se nihil ha|bent
[*](p. 17) ubi secari distribuique possint, ad nihil aliud praedicantur nisi ad se ipsa, quae singula atque una sunt. atque hoc est quod ait: eorum quae dicuntur, alia ad unitatem dicuntur, sicut omnia indiuidua, ut est Socrates et hic et illud, alia quae ad multitudinem, ut sunt genera et species et differentiae et propria et accidentia. haec enim communiter, non unius proprie appel- lationis sunt. simile est ac si diceret : haec enim commu- niter ad plurima praedicantur, non ad unitatem sicut indiuidua. et quid sint genera uel species uel differentiae uel propria
[*](1 species edd., ad speciem T ad speciem ad differentiam ad acci- dentia C differentiam K propria G et om. DFGRT, s. l. Sm2 indiuiduaque G 2 differentias FGK post. ad om. D species brm 3 propria] ad propria C indiuidua] ad indiuidua CDPRSm1 4 spe- ciem] ad speciem CPR indiuidua] ad indiuidua PR 5 proprium add. Hilgard 8 quoniam] quod D 9 unitatem] ueritatem D 11 ad ut s. l. uel ad Dm2, ut sunt G 13 possint PR ad] et ad P praedi- centur PSm1Tm2 14 quoniam om. P nihil sub se F 15 possunt D 18 sicuti CK pr. et om. GPS hoc F (in ras.) Sm2T 20 pr. et om. GPST differentia CKPRS 21 enim| igitur T non unius —communiter (22) om. D proprie] Schepss propriae codd.; cf. p. 44, 15 24 sunt C (ras. corr.) FSm1 genera sint G differentiae] T differentia cett.) 50
uel accidentia, exemplum supponit dicens : est enim genus, ut animal, species, ut homo — quam dudum hominis speciem cura aliis animantibus sub animali posuimus —, dif- ferentia, ut rationale — qua species scilicet hominis ab inrationali distat animali —, proprium, ut risibile, quod nullum aliud animal neque rationale neque inrationale habet. nullum enim animal ridet nisi solus homo. quare, cum quae- dam caelestium potestatum animalia rationabilia sint, eorum tamen proprium risibile non est, quoniam non rident. recte igitur risibile solius hominis proprium praedicatur. accidens <,ut> album, nigrum et sedere : quia ista in substantia hominum non sunt, merito accidentia uocantur. nam si substantiae cuiuscumque speciei inesset id quod accidens dicimus, inter- empto accidenti periret etiam eius speciei substantia cui accidit. nam quoniam rationale in hominis substantia est, si rationa- bilitas interimatur, hominis quoque substantia necessario peri- tura est idcirco, quod in ipsius speciei substantia naturaque uersatur. at uero nigrum et album uel quaecumque sunt acci- dentia si interimas, species ipsa in qua illa accidebant, manet. nam neque omnis homo candidus neque omnis niger est, et cui alterutra defuerint, eius species non peribit. atque idcirco haec accidentia, ueluti non innata in substantia, sed a foris uenientia, recte nominata sunt.
Nunc ergo, quoniam quid sit genus ostendit et ea quae [*](1-11] Porph. p. 2, 20-22.) [*](1 superponit P 2 post. ut om. C 3 aliis] ceteris T 4 ut om. GST 5 irrationabili P 6 aliud om. D 7 enim om. D 8 rationalia DT 10 hominis solius C ut add. Hilgard; Porph. olov 11 et om. C quia ista] quia F quia (quae T) ista (iste S) quoniam ST non sunt hominum C 12 sunt in ras. Sm2, post sunt add. sed a foris uenientia (ex 32) F substantia GS, ante subst. s. l. in add. Sm2 14 acci- dente CGR 15 in s. l. Cm2 est om. D rationalitas PSm1T rationale G 16 interimantur F 17 quod] quoniam K 18 uersantur Dm1 album et nigrum G et] uel ST 19 ipsae Dm2 manent D permanet T 20 pr. neque ex que Dm2 21 fuerint D eius] et eius CRST ei P 24 ergo] autem FK)
51
ad unitatem dicuntur, ab his quae de plurimis praedicantur distinxit atque distribuit. ipsius generis differentias uel ab his quae ad unitatem dicuntur uel ab eis quae ad pluralitatem congruunt, id est differentia, specie, proprio accidentique. declarat et dicit genus ab illis quae ad sola indiuidua prae- dicantur, id est quae ad unitatem, hoc differre, quod genus ad plurima praedicetur, indiuidua uero ad singula. sed quoniam haec differentia generis ad indiuidua communis erat differentiis speciebusque, propriis et accidentibus, ab illis ipsis aliis dif- ferentiis genus diuidit atque disiungit. quod ita demonstrat :
Ab his igitur quae ad unitatem dicuntur, differt genus, quod genus est hoc quod de plurimis prae- dicatur. ab his uero reliquis genus differt, primo ab specie, quoniam species etsi de pluribus, non tamen specie differentibus, sed numero praedi- catur.
Ac primum generis specieique distantiam monstrat, quae propior est generi. nam quamuis differentia super speciem sit, super speciem specialissimam differentia ponitur. nam quamuis rationalis differentia super hominem ponatur, quae species specialissima est, tamen ante speciem specialis- [*](11-16] Porph. p. 2, 22—26; ad 13—16 cf. infra p. 53, 16—19.) [*](1 ante ab add. uel C (er.) KT biis F, item 2. 11 al., eis T quae de—uel (s. l. m2) ab his in sup. mg. Cm1? pluribus FGPS 3 quae—ab eis in sup. mg. Cm2 his Dm1GPR quae om. D pluri- tatem CDR 4 accidenteque C 5 declarant F 6 quae om. GP hoc] in hoc C 8 post differentia add. uero D 9 speciebus K spe- ciebusque—differentiis om. R 10 distinguit D ante demonstrat add. meminit atque T 11 differre K 12 hoc quod om. P de om. D pluribus FP 13 uero] p. 53, 16 ergo CDFGKPRS igitur T genus om. T, post differt C 14 a D 18 propior] proprior CT propriorum R prior cett. genere T a genere FK nam—ponitur om. DP, del. Sm2 differentia—sit] generis propria species sit F 19 post sit add. sed ST tamen F non super subalterna (subalternam brm) sed (tamen, sed edd.) CR edd.; fort. post specialissimam excidit tantum 21 est specialissima C)
52
simam ipsa differentia species est eius generis, cui species specialissima supponitur; nam sub animali ante hominem rationale ponitur. igitur cum genus et species utraque ad plurima praedicentur, genus uero ad plurimas species in eo quod quid sit praedicetur, species non iam ad plurimas species, sed ad plurima indiuidua praedicatur. sunt autem quaedam genera generalissima, ut dictum est, supra quae aliud genus inueniri non possit. sunt autem species sub quibus alia species inueniri non possit, et integra species illa nominatur quae numquam genus est, id est sub qua species nullae sunt, nam si sub ea species essent, ipsa etiam genus esse posset. species ergo quae uere species est, alias sub se species non habebit, ut est homo. namque homo quoniam species est, singuli homi-
[*](p. 18) nes qui sub ipso sunt, non eius spe|cies, sed indiuidua nomi- nantur. nam si homo genus esset hominum singulorum, genus autem, sicut dictum est, ad plurimas res specie differentes in eo quod quid sit appellatur, homo, id est species, si sicut genus praedicaretur ad singulos homines, singuli homines specie ipsa differrent. sed quia singuli homines specie non differunt, quod autem specie non differt, si quid ad hoc praedicatum fuerit. non praedicatur ut genus ad species, id est homo non praedi- catur ad singulos homines ut genus ad res plurimas specie differentes, quid igitur? ad res plurimas numero differentes :
[*](1 est. species F eius generis, cui] generis (ex generi Sm2) eius cui GS eius cui (cui in ras.) generis F cuius T 5 praedicetur] Schepss praedicatur codd. et edd. non s. l. m2, iam om. D 6 prae- dicantur C (n s. l.) R 7 genera om. KP genus aliud GS 8 autem] etiam T aliae T 9 inuenire Fa c.S possint T 12 species sub se GS 16 specie differentes] species distantes R 17 si sicut] sed sicut in ras R sicut (om. si) DPST 18 praedicatur Pa.c.S prae- dicarent K ad] et ad GS singuli—homines (19) in mg. Dm2 19 singuli sed quia (ex qui m2) S quia post singuli P specie] specie ipsa T 20 **quid C ad haec DGR adhuc K ante fuerit er. non uid., post add. in mg. non praedicantur ut genus ad species id est homo ad singulos homines P 21 ad species—ut genus om. P ad singulos homines non praedicatur GST 23 quid igitur] sed C quod igitur Dm1) 53
singuli enim homines numero a se tantum, non specie distant. atque ideo, quoniam genus sic ad subiecta praedicatur, ut ad plurimas res specie differentes praedicetur, species autem ad subiecta ita praedicatur, ut ad plurimas res numero differen- tes praedicetur, genus in hoc ab specie distat, quoniam genus ad plurimas res specie differentes praedicatur, species autem ad plurimas res numero differentes dicitur. congruunt ergo sibi genus et species, quod genus et species ad plurima praedicantur et utraque in eo quod quid sit. nam si inter- roges : quid est Cicero? animal dicitur. id est genus. et si interroges : quid est Cicero? homo dicitur, id est species. distant autem, quod quamuis utraque ad plurima praedicentur et in eo quod quid sit, genus praedicatur ad res specie dif- ferentes, species uero dicitur ad res tantum numero differentes. quod Porphyrius sic demonstrat :
Ab his uero reliquis quae de pluribus appellan- tur, genus differt, primo ab specie, quoniam spe- cies etsi de pluribus praedicatur, non tamen specie differentibus, sed numero. homo enim species cum sit, de Socrate, Platone, Cicerone praedicatur, qui non specie, sed numero differunt, animal uero, quod genus est, et bouis et equi praedicatio est, quae etiam differunt specie a se inuicem, non numero solo.
[*](16—24] Porph. p. 2, 24—3,1; ad 16—l9 cf. supra p. 51. 13—16.)[*](2 sicut Sm2 5 post genus add. uero R ab om. T a G quo- niam] quod GPST 6 praedicatur] dicitur D 7 congruerunt KS ergo] igitur T 8 post. genus et species om. G 10 Cicero| homo brm et om. K si] si item GPS 13 post sit add. praedicentur F post genus add. tamen F species D 14 dicitur om. FT 16 uero| ergo G 17 primum T a, G 18 plurimis T praedicantur CKR 20 ante Cicerone add. et GKPS 23 etiam] Brandt ita CDGPR ista T. om. FKS; Porph. p. 2, 28 ο" οιαϊέρί·>ζ·.*α; τώ εΐίε; άλλήλων 24 numero solo] in numero solo GR in solo numero S)54
Quod simile est ac si diceret genus ab specie unam dif- ferentiam plus habere. congruunt namque genera speciebus, quod utraque in eo quod quid sit praedicantur, ut dictum est. congruit item et genus et species, quod utraque ad res plurimas praedicantur. congruit item genus ad species, quod utraque ad res numero differentes praedicantur. nam et singuli homines ita a se diuisi sunt, quantum ad numerum, ut homo ab equo uel a boue uel a coruo uel a quibuslibet aliis animantibus. at uero distat ab specie genus, quod genus de pluribus rebus specie differentibus praedicatur, quod species non habet. nihil autem differre arbitrator, utram ita dicatur ‘aliam rem ad aliam praedicari’ an ‘aliam de alia praedicari’. utramque enim idem intellectus est. nara si animal praedicatur ad hominem, idem etiam animal de homine praedicatur. nam cum inter- rogaueris : quid est homo? respondeas de hominis interrogati one hominem esse animal.
Sed nunc oportet nos ea quae secuntur aspicere. quid ergo sequitur?
A proprio autem genus differt, quod proprium iuxta unam quamque speciem proprium appellatur cuius est proprium, et iuxta ea quae sub specie sunt, scili- cet indiuidua; namque risibile hominis solum est et singulorum utique hominum. genus autem non ad unam speciem, sed ad plures differentes semper aptatur.
[*](19—25] Porph. p. 3, 1-5.)[*](1 a T unã differentiã (utrumque ~ m2) D 3 predicentur P 4 con- gruunt DFTm1 pr. et om. KPR, s. l. G plurimas res GS 5 congruunt T item] item et P ad] et. DGPST utraeque T 8 animalibus GPS 9 genus ab specie GKP 11 arbitrator] D arbi- tratur C arbitretur KR arbitrare PST arbitrere F arbitror G rem om. T ab alia T 12 praedicari om. D aliam] aliam rem DGPST alia] alia re GR (re er.) utrumque] Cm2DF utrum Cm1PR uter- que GKST 13 praedicetur R 14 interrogaris DFPSm1 15 respon- des GST 19 differt genus GPST propriam GS 22 indiuidua scilicet T hominum P solius GS)55
Ergo hoc uidetur hic dicere, quoniam omne proprium si fuerit speciei unius, tunc uere est proprium. nam si unius speciei non fuerit, sed duarum uel plurium, tunc duabus uel pluribus non proprium, sed erit in substantiae ratione commune. constat ergo proprium ei cuius est proprium soli speciei sin- gulariter adhaerere. unde quia hominis species sola est quae ridet, risibile homini proprie et singulariter aptatur. ad unam semper igitur speciem proprietas adhibetur. distat igitur pro- prium a genere, quod genus semper ad plurimas species appel- latur, proprium uero de una tantum | specie cuius est proprium. [*](p. 19) nam si risibile dicas, ad unam tantum speciem hominis appel- latur. congruit autem genus cum proprio in hoc, quod genus et proprium de pluribus appellantur. namque genus ad plures species appellatur, appellatur etiam genus de his quae sub specie sunt indiuiduis. nam si homo et equus animal est, erit etiam Cicero animal et quilibet equus singulariter animal nominatur. similiter et proprium ad plurima dicitur. dicitur enim ad unam quamque speciem et ad ea indiuidua quae sunt sub specie praedicatur. nam si homo risibilis est, risibilis est etiam Cicero et Virgilius, et quicumque singulariter nomi- nantur, risibiles sunt. congruunt etiam, quoniam utraque in eo quod quid sit praedicantur. nam genus de specie in eo quod quid sit praedicatur. nam si dicis : quid est homo? animal appellabis. item proprium in eo quod quid sit praedicatur. nam [*](1 hoc er. G, s. l. Sm2 hic] hoc G, om. K quoniam] quod GT quia K 2 fuerit unius speciei C unius fuerit speciei GPST est om. R, s. l. Cm2 3 plurimarum G duabus] KSm2 duobus cett. 4 in add. Dm2 5 ergo] igitur C ei** (us er.) S eius GT 6 quia] quoniam GST 7 rideat GST proprio D 8 igitur semper P post. igitur] uero R 9 quod] quoniam G 10 pr. proprium—appellatur om. R specie om. C, in ras. F 11 nam si] nisi Dm1 nam Sm1T ante hominis add. id est DFGPST 13 appellatur DFGKPRa.c.ST 14 etiam] etiam et C 16 etiam s. l. P, om. R nominatur animal P 19 sub s. l. D, om. R 20 etiam om. C quaecumque C nominantur singulariter GS 21 sunt om. G 22 praedicatur Da.c.K de specie post sit C 23 dicis] quis dicat G 24 in eo add. Dm2)
56
si dicis : quid est homo? merito risibile praedicabis. congruunt autem, quod genus et proprium ad plurimas res numero dif- ferentes praedicantur. nam ita a se differunt singula animalia, id est homo, equus et coruus et cetera, ut singuli homines, quantum ad numerum. distat autem a genere, quod genus ad plurimas species praedicatur, proprium uero ad unam solam cuius est proprium nominatur. sed non est inter genus et proprium eadem differentia, quae est inter speciem et genus. nam species de nulla omnino specie praedicatur, proprium uero licet non ad plures, ad unam tamen solam speciem, cuius est proprium, semper aptabitur.
Post hoc igitur de differentiae accidentisque a genere distantia disserit dicens :
A differentia uero et ab accidentibus differt genus, quoniam etsi etiam ista de pluribus specie differen- tibus praedicantur, differentiae scilicet et accidentia quae communiter accidunt, non tamen in eo quod quid sit praedicantur, cum interrogantibus nobis fit secundum ea responsio; magis enim quale quid sit ostendunt.
Differentiam uero et accidens idcirco posterius reseruauit, quod eorum unam differentiam erat distantiamque dicturus. differentia enim et accidens qualitatem cuiuscumque speciei demonstrant, illa substantiae qualitatem, id est differentia, illud. [*](14—20] Porph. p. 3, 5—10.) [*](1 dicas GS 2 autem] etiam Hilgard 4 et cetera singuli T et (del., ut Pm2) ceteri singuli DPRS sicut et ceteri singuli C 7 inter genus est et (et s. l.) C proprium et genus GPST 8 species GS 9 omnino] animo Sm1 alia m2G 11 proprium est G semper om. C aptatur CGPST 12 haec T edd. de om. GKT differentia ST 13 distantiam GPm2 disseret Sm1T 14 ab om. P genus om. CDPR, s. l. Sm2 15 etsi] si GPSm1 16 differentia CDPRS (ex - as); Porph. p. 3, 7 a·. ί'Μψοραί 17 tantum D 18 fit] sit DFS 19 eam responsionem S enim] autem P 20 ostendit KPa.c. 21 Differentia Cm1KSm1T 23 enim] uero C cuiusque FGKS 24 demonstrat PST differen- tiam DP illud, id est] FG illud est DPRST illud autem est C illud K)
57
id est accidens, non substantiae. ergo quoniam genus super speciem est et species supposita generi, genus speciem, spe- cies indiuiduum quid sit ostendit. porro autem solae possunt species differentiae segregare quae qualitatibus eas substantia- libus, id est substantias declarantibus, seiungunt atque dis- pertiunt. nam cum animal genus sit, homo uero uel equus species, quales utraeque species sint monstrat differentiae segregatio, ut dicamus speciem esse hominis rationalem, spe- ciem uero equi inrationalem. si enim quis interroget : quid est homo? animal dicitur. si autem quis dicat : qualis est homo? rationalis respondetur. ita semper differentia non in eo quod quid sit, sed in eo quod quale sit appellatur. de accidenti uero non dubium est, cum ipsa qualitas in accidentis partibus componatur. namque in praedicamentis inter alias nouem partes accidentis etiam qualitas nominatur. nam etiam si quis inter- roget qualis corui species sit, nigra continuo respondetur. congruunt ergo genera differentiis et accidentibus, quod de speciebus pluribus praedicantur. nam sicut genus plures sub se species habet, ita differentia. nam rationale dicimus deum et hominem. rursus etiam accidens de pluribus speciebus praedicatur. nam nigrum dicimus et hominem et equum et coruum et hebenum et plurimas alias species. rursus congruit genus differentiae, quod, sicut genus, sic differentia aequaliter ad indiuiduum praedicatur. nam si Cicero animal est, quod est genus, et rationale animal est. quod est differentia. con- gruunt etiam, quod de numero differentibus praedicantur, quod
[*](9—l6] Porph. p. 3, 10—14.) [*](1 substantia CDR 3 solae] sole K sola CDPRSm1T solas FGSm2 4 differentia CDPRSm1T segregari CDPRT disgregare K quae om. R quae ab P et S eas om. C ea K enim T 5 seiunguntur C' dispertiuntur CDR disperdunt P 7 sint species CK 8 rationale P 9 inrationale TPm2 ut rationale m1 quis post interroget G 11 ratio- nabilis P 13 accidentium C 14 ponatur C 15 post. etiam om. CKR, post si P 17 quae C 18 sub se plures species GPST 19 ita] ita et D rationalem CPSm2 20 et om. C rursum P 22 ebenum K 25 pr. est om. D, s. l. Sm2 26 etiam] autem R) 58
superius de aliis monstratum est. distant autem quod, sicut dictum est, genus in eo quod | quid sit appellatur, differentia uero uel accidentia in eo quod quale sit praedicantur. nam si dicas : quid est homo? appellabis genus et dicis animal esse hominem, si uero qualis sit ad differentiam interrogaueris, rationale respondebis, uel <ad> accidens, nigrum uel album uel qualis quisque sit de quo interrogatur. His igitur distributis distantias ipsas a primordio rursus orditur dicens :
Unde hoc quod de pluribus praedicatur genus di- stat ab his quae de singulis praedicantur, hoc est ab indiuiduis; illo quod de specie differentibus praedi- catur, distat ab speciebus et a propriis; illo etiam in quo quid sit appellatur, secernitur a differentiis et a communiter accidentibus, quod haec duo quale quid sit declarant.
Hoc dicit distare genus ab indiuiduis, quod genus de plu- ribus, ut dictum est, praedicatur. colligit autem et in unum redigit proprii specieique differentias. nam quoniam species de pluribus non specie, sed numero differentibus praedicatur, proprium uero de una tantum specie et de his quae sub eadem specie sunt indiuiduis praedicatur, quamuis de una specie praedicetur, tamen aequa est illi cum specie a genere differentia de pluribus specie differentibus non praedicari. nam neque species omnino de speciebus aliquibus poterit praedicari [*](9—15] Porph. p. 3, 14—19.) [*](1 monstratum est de aliis F demonstratum K distat DGPRS 2 differentiae GSm2 3 praedicatur Ca.c. Ga.c.K 4 dicis] dices m1860 6 rationalem CD ((??) er.) FKP rationalis GRSm2 respondit R respon- deo G respondeam P (ex -as) T responde*t S <ad> accidens, nigrum] Brandt accidens nigrum codd. edd. 7 quo om. F 8 rursus om. G, s. l. P, del. Sm2 10 hiis F iis G is K hoc] id R 11 illo—pro- priis in sup. mg. Dm2 illud D (m2) R 12 ab] a KPR a om. GST illud DR etiam] enim CDR 14 a om. RT iam D 16 ut dictum est de pluribus F 19 praedicantur CFK 20 hiis F is K 21 specie om. CDR post quamuis add. enim D 23 specie] numero CR non om. CDR, s. l. P 24 aliquid F)
59
neque proprium, quoniam proprium non de pluribus speciebus, sed de una tantum cuius est specie praedicatur. quod si ita est, una differentia a genere species et propria seiunguntur. accidens uero et differentia eadem quoque una a genere dif- ferentia separantur, quod genus in eo quod quid sit dicitur, differentia uero uel accidentia in eo quod quale appellantur.
Has Porphyrius ad constituendam generis rationem dif- ferentias quam parcissime potest colligit et ipsas differentias multis modis posterius probaturus, nunc uero quantum sat est dicit se <neque deminutam neque> abundantem generis constituisse rationem hoc dicens :
Hoc si ita est, nullo minus aut plus effecta est generis definitio.
Perfectam plenamque se generis definitionem fecisse dicit, quoniam neque plus neque minus facta sit definitio, sed aequa- liter ad genus pariterque composita. quod unde sit, hoc modo monstrandum est. nouimus quod quaedam res quae ad alia praedicantur, his de quibus praedicantur, abundant, ut genera et species. namque animal, quod genus est, de homine, quod est species, hoc abundat, quod nomen generis etiam in equum atque bouem atque in alia ualet aptari. ergo si quis ad quam- libet rem abundantem fecerit maioremque definitionem quam ipsa res fuerit quam definit, non erit integra propriaque defi- nitio, quoniam non solum illam rem amplectitur quam definit, [*](12 s.] Porph. p. 3, 19 s.) [*](2 specie] proprium specie C proprium GS 4 eadem] in eadem D a genere una GPS 6 qualis GP, post add. sit GPS est C 7 con- struendam GK contuendam G (in mg.) DR 9 probaturus posterius GPS 10 se] sed D, in ras. R loc. expleuit Brandt; cf. p. 60, 18. Ed. sec. II 8 superfluum.. deminutum et Addenda generis post rationem GS con- stituens P 12 nullo] nullo modo FGK; cf. Boeth. in Arist. π. έρμ. II 499, 22 Μ. 14 dicit post se, om. post fecisse C 16 pariliterque bm unde] quale GPS quales K, ad unde (del. Cm2) s. l. add. quale Cm2Dm2 17 demonstrandum C 20 hoc] DRT in hoc C, om. FGKPS, fort. recte abundant FRT (ex -at m1?) 21 bouem] in bouem PT quamlibet] ali- quam GS 22 abundanter R 23 quam om. DRT, del. Cm1? erit post propriaque GS 24 solam DGKS complectitur GS definit om. F)
60
si maior fuerit definitio, sed etiam alias quascumque res, quibus ipsius definitionis terminus abundabit. maiorum igitur praedi- camentorum maior erit definitio, minorum uero minor erit etiam definitio. animal ergo, quod maius est, ita definiunt : animal est substantia animata sensibilis, hominem uero, quod ab animali minus est, ita definiunt : animal rationale, mortale, risus et disciplinae perceptibile. quoniam maius est animal ab homine, maior etiam erit animalis definitio ab hominis definitione. plus enim erit dicere ‘substantia animata sensibilis’ quam ‘animal rationale et mortale’. nam substantia animata sensibilis, sicut ipsum animal, non solum hominem complectitur. sed etiam equum uel bouem atque alias huiusmodi species. si quis ergo ad hominem maiorem definitionem aptauerit, quae est ani- malis, ut ita definiat hominem : homo est substantia animata sensibilis, non est plena definitionis ratio, cum equus atque bos substantia animata atque sensibilis esse possint, quae species hominis non sunt. si quis uero maiori rei minorem definitionem aptauerit, curtam et deminutam quodammodo faciet rationem. nam si quis animal definire uolens dicat : animal est res rationalis, risus et disciplinae perceptibilis, non erit integra definitio, quoniam sunt quaedam animalia quae
[*](p. 21) istius | definitionis rationem subterfugere atque euadere possunt. est enim animal bos, quod neque rationale sit neque risus perceptibile. sola igitur relinquuntur bene definiri quaecumque aequalibus definitionibus constituuntur. ubi autem aequalis definitio sit, hoc modo possumus reperire. praedicamenta quae- cumque fuerint, si maius praedicamentum de minore aliquo praedicatur, conuerti non potest, ut minus de maiore praedi- cetur. semper enim maiora de minoribus, numquam minora
[*](3 etiam ante erit P, ante minor GS, om. R 4 ergo] uero GS 5 ab om. DΚ 6 ante animal add. homo est FGKS 7 quoniam] quod P quo S quodsi T ab om. GS 8 erit etiam DPS 10 et om. GPS 12 uel] et G 13 maiorem s. l. Dm2 15 plena om. F 16 possit GKa.c.PST 17 uero] ergo F 18 diminutam DGKPR 19 rationem faciet GP 24 relinquantur CDRT, recte? 25 autem om. R enim C 26 fit G 28 minus] r minor CDFGPRST maior K) 61
de maioribus praedicantur. nam si quis dicat hominem esse animal, non poterit conuertere animal esse hominem. nam homo nihil aliud, quantum ad genus, nisi animal est, animal, quantum ad species, potest esse etiam non homo. paria uero praedicamenta semper sibi ipsa inuicem conuertuntur. nam quoniam risibile solius est hominis, risibile ad hominem prae- dicatum etiam conuerti potest, ut homo ad risibile praedicetur. dicitur enim : quid est homo? risibile; quid est risibile? homo. ergo quascumque definitiones conuertere potes, illae uerae atque pares sunt, quascumque uero conuertere non potes, aut maiores sunt aut minores, pares inueniri non possunt. nam si dicas hominem substantiam esse animatam atque sensibilem. uerum est. item si conuertas et dicas substantiam animatam atque sensibilem esse hominem, non omnino uerum dixeris. potest enim et substantia animata esse atque sensibilis et homo non esse. item si dixeris rem rationalem, mortalem, risus et disciplinae capacem esse animal, uerum dixeris. si autem dicas atque conuertas animal esse rem rationalem, mortalem, risus et disciplinae perceptibilem, non omnino uerum dixeris. potest enim esse animal et non esse rationale et risus capax. ergo quotiens est maior definitio quam id quod definitur, si prius dicitur id quod definitur et maior definitio adhibetur, uera esse poterit definitio. si enim prius dixeris hominem, rem minorem, et ad ipsum posterius adhibueris definitionem maio- rem, ut prius dicas ‘hemo est’. et post subiungas ‘substantia
[*](2 conuerti GPS 5 ipsa om. GPS 6 praedicatum] brm praedicatur codd.p 7 etiam] et FGKS 9 potest P(t er., item 10) R 10 atque om. D pares] et pares F 11 inuenire P 12 dicas] quis dicat T esse substantiam CGS 13 iterum T si conuertas] sicut uertas (ueri- tas F) FS 14 atque] et FK 15 enim om. CK esse post sensi- bilis GPS 17 capacem] perceptibilem GS ante dixeris er. non uid. C 18 esse animal GS 19 praeceptibilem D capacem GS uera CDPRT 21 maior est GPS quam id—maior definitio in inf. mg. Dm2 22 prius] prius uero F dicitur post definitur GS 23 rem] esse P 24 mino- rem] hic desinit cod. R ipsum] ipsum hominem GS postea GPST 25 ut] nisi F dicas prius GPST postea GPS) 62
animata sensibilis’, uerum est. homo enim necessario est substantia animata sensibilis. si uero prius dixeris definitionem et postea dixeris id quod definies, uera esse non omnino potest. nam si definitionem maiorem prius dixeris dicens ‘substantia animata sensibilis’ et postea rem minorem intuleris, ut dicas ‘homo est’, ut sit ‘substantia animata sensibilis homo est’, non omnino uerum est. potest enim esse et substantia animata sensibilis, non tamen homo. at uero si minor fuerit definitio quam illa ipsa res quae definitur, si prius dicta sit definitio, uera est, posterius, falsa. nam si dixeris definitionem quae est minor ‘res rationalis, mortalis, risus et disciplinae capax’ et post intuleris ‘animal est’, ut sit ‘res rationalis, mortalis, risus et disciplinae capax animal est’, uera est. omnis enim res quae rationalis et mortalis est et risus et disciplinae capax, necessario animal est. at uero si conuerteris et rem maiorem prius dixeris. post uero minorem definitionem adhibueris, uera omnino esse non potest. nam si dicas prius ‘animal est’, postea autem iun- xeris ‘res rationalis, mortalis, risus et disciplinae perceptibilis’. non omnino uerum est. potest enim esse animal et rationale uel mortale non esse. itaque si maior est definitio quam res fuerit, si prius rem dixeris, postea definitionem intuleris, uera est, si uero prius definitionem dixeris, post rem intuleris, falsa est. in minoribus uero definitionibus et maioribus rebus contra
[*](1 ante sensibilis add. atque GS 3 uera esse omnino non potest D non omnino uera esse potest GS; an omnino post uera ponendum? cf. 16 et p. 63, 3 6 ut sit—homo est om. P ut sit] T ut GKS et Dm1 et si CDm2 sed et F et sit Engelbrecht sensibilis] atque sensi- bilis GS sensibilis—sensibilis (8) in sup. mg. Dm2 7 omnino uerum —generis diffinitionem (p. 63, 16) in scidula add. Tm1? esse post sensibilis FGKS 8 non tamen homo] et homo non esse FGKS (ex 61, 15) 9 ipsa om. GK 11 et post-capax (13) om. FGKS (6 fere litt. er.) 12 animal est om. CD. in ras. P 13 ante uera add. necessario F 14 et mortalis est] mortalis G secund. et om. FGKS et disciplinae om. CDPT capax] capax est G 16 uero om. G esse omnino GPS 17 autem iunxeris] uero adiunxeris C 18 mortalis om. C 20 uel] et GT est om. GPST 22 est] erit GS postea CT) 63
est. nam si definitionem prius dixeris, postea rem subieceris, uera est, si uero rem prius dixeris, postea definitionem sub- ieceris, uera omnino esse non potest. at uero in aequalibus definitionibus conuerti aequaliter potest. nam quoniam solius hominis haec est definitio ‘animal rationale, mortale <,risus et disciplinae perceptibile)>, aequalis est haec ad hominem definitio, quoniam non est cui alii possit aptari. itaque uel si prius rem dixeris, postea definitionem subieceris, uera erit, ut est ‘homo est animal rationale, mortale, risus et disciplinae perceptibile’, sin uero conuerteris et prius definitionem, postea rem dixeris, ut si dicas ‘animal quod fuerit rationale, mortale, risus et disci- plinae perceptibile homo est’, haec quoque uera est. ita semper, ut definitiones uerae sint, neque plus neque minus in defini- tionibus oportet aptari, sed aequali|ter definitiones conuenien-
[*](p. 22) terque disponi. quod Porphyrius scilicet non ignorans ait se neque plus neque minus effecisse generis definitionem.
Et Fabius : Sequitur, inquit, te de specie disputare. — Dic, inquam, quid sequitur? — Et Fabius : Hic, ut opinor, ordo est :
Species quoque multis dicitur modis. nam et unius cuiusque hominis forma species appellatur. rursus dicitur et pulchritudo uultus, unde pulcherrimos quosque speciosos dicimus. dicitur species et ea quae [*](20—p. 64, 3] Porph. p. 3, 21—4, 4.) [*](1 prius definitionem (uel diff-) GPST 2 post est per 10 uersuum spatium figuram quandam qua rationes definitionum datarum inlustran- tur add. Cm1, eras. et aliam fec. m2 prius rem FT 5 loc. expleuerunt Engelbrecht et Hilgard 6 haec om. GS 7 rem] Cm2F definitionem (uel diff-) cett. 8 definitionem] Cm2F (diff-), rem cett. est om. GS 9 est om. P mortale om. C perceptabile s. l. ex -tibile F 10 conuerteris] FP uerteris cett. 11 fuit D erit GS 15 se] sed DP 17 ante Et add. DE SPECIE (SPETIE CS) CGSp FINIT DE GENERE. INCIPIT DE SPECIE DΚ post ordo est add. INCIPIT (om. bm) DE SPECIE Pbm, inscriptionem om. Fr te om. C 18 Et fabius s. l. Dm2 20 modis dicitur KP 22 dicitur] et dicitur C 23 quoque GKSm1T)
64
supposita est generi, unde animalis speciem appella- mus, cum animal ipsum genus sit, et album coloris speciem.
Tunc ego : Speciei quoque nomen sicut generis aequiuocum puta. nam et hoc quoque multifariam appellari designat. dici tur enim, inquit, species et figura corporis et fortasse alia plura. de quibus quoniam nullus tractatus habebatur, iure praetermissa sunt. hic tamen a Victorino uidetur erratum, quod cum idem sit cuiuscumque hominis species et uultus. quasi in alia appellatione speciei uultus iterum pulchritudinem dixit, quasi uero non proinde pulchritudo uultus sit ac tota species fuerit; nam si quispiam pulcher fuerit toto corpore. etiam uultu. sed praemissis his ad illam speciem quae sub genere ponitur atque genus efficit ueniamus. namque, ut dic- tum est, substantiae ipsae nullo speciei nomine generisue censentur, nisi quadam ad se inuicem collatione sint compara- tioneque compositae. nam quod animal est, non idcirco est genus, quoniam animal est, sed idcirco, quod hominis sub se atque equi et ceterorum animantium species habet. atque idcirco ait : unde animalis speciem appellamus, cum animal ipsum genus sit; neque enim homo species diceretur, si super ipsum animalis appellatio non praedicaretur. sed ut monstraret non in unis solis substantiis genera speciesque uersari, sed etiam in omnium praedicamentorum nuncupationi- [*](14 ut dictum est] p. 43, 13 ss.) [*](1 post unde add. hominem edd., post animalis C, post appellamus F, om. cett., cf. 20; Porph. p. 4, 2 είώθαμεν λέγειν τον μέν άνθρωπον ε!οο; τού ζφοο 4 ergo Dm1KST 5 puto ex puta S hanc Cm2PSm2 7 nullis D multus, in mg. al. nullus F 8 praetermissae P a om. DPT, s. l. Sm2 10 quam si D ante pulchritudinem add. in G 11 uero om. FKS 12 quisquam P 13 praemissis post his C (prae- ex pro-) PS, praetermissis K edd. 16 ni P collatione] K edd. col- lectione cett. (coll**ione S, ec er. uid.) sunt D 17 namque quod D post animal excidisse genus coni. Brandt, cf. 2 et p. 43, 13 ss. (quo respi- cit ut dictum est 14) est genus] FGp.c.P ei (del. G) est genus DG ei genus est CST genus K 18 sub se hominis CST 20 post unde add. hominem edd.; cf. 1 24 sed etiam—exemplum om. F)
65
bus esse conexa, non solius substantiae dedit exemplum, sed etiam eius quod reliquum remanserat, accidentis. quid enim ait? et album coloris speciem : quae sunt in accidentis diuisione qualitatis. Sed quoniam inter se quaedam conexio est et talis comparatio atque relatio, ut praeter ad se inuicem habitudinem genera et species esse non possint — nihil enim in eorum definitionibus concludi potest, nisi ad alterutrum nominata sint; nam si substantia generis specie supposita, species uero genere superposito et ad ipsam praedicato per- ficitur. non est dubium quin cum genus definire necesse sit, iure speciem, et cum speciem, iure nobis genus praedicare necesse sit, — haec igitur etiam in generis subscriptione seruatur distinctio, cum generis definitio habita est. hoc enim dictum est tunc, esse genus quod ad distantes species diceretur, nunc uero dicendum est id esse speciem quae sub genere ponitur. sed multiplex eius definitio haberi potest. potest enim rursus dici id esse speciem, ad quam genus in eo quod quid sit praedicatur. quae res utraeque id signi- ficant, speciem poni sub genere. nam prima quidem definitio id aperte designat, secunda uero talis est : quoniam semper
[*](4—13] cf. Porph. p. 4, 4—9. 13 s. cum generis—diceretur] p. 54, 23 ss. 15—18] Porph. p. 4, 10 s.; cf. infra p. 68, 7-9.) [*](2 quid] PS quidem K quod DFGT in eo. Quod C enim s. l. Cm2, er. 4 diuisione om. KS 7 ad] Sr, om. cett. (alterutrum ex adter- T) 8 nominatum T sunt D (ras. corr.) K habet T 9 spe- ciei KT specie Sm1 speciei substantia C praedicato] CP praedicatio cett. 10 quin] qui Sm1 quia CDP quod G cum s. l. Sm2. om. DGKP cunque (sic) F genus om. K quod F definire] differentiae G 11 post pr. speciem add. cum genere CP scil, cum genere s. l. Sm2 et cum speciem] C (et in ras.) T et cum specie GPS cum genere et cum specie DF iure—sit om. K 12 igitur om. C seruat GPST seruabatur brm 13 distinctio] CDFm1K. s. l. Sm2, discriptio F descriptio GSm1 (sed de- ex di- m2) districtio P 14 tunc in ras. Sm2 nunc DG distantes] res distantes C specie Cm1G tunc DGSm2 (in ras.) 16 duplex D 18 utraque Sm1T significat Dm1 20 semper maioribus minora] CGP (sed subponuntur post maioribus), minora semper maiori- bus F semper minora maioribus K semper maioribus (om. minora) DST) 66
maioribus minora supponuntur, genus ab eo, ad quod in eo quod quid sit praedicatur, maius esse non dubium est. quod si ita est, nullus est obscuritatis error, quin species quae minor est, maiori sibi generi supponatur. nihil igitur haec secunda definitionis significatio a priore differt; si enim species sub genere non poneretur, genus ad speciem in eo quod quid sit non praedicaretur.
Tertia uero definitio speciei integra ratione collecta est et ipsius speciei uim naturamque demonstrat. dicit enim spe- ciem esse quae ad plurima numero differentia in eo quod quid sit praedicatur. quae definitio etiam ex supe- riore genere debuit esse planissima, sed ego nunc quantum [*](p. 23) castigata permittit breuitas explicabo. sed | prius de ipsis gene- ribus speciebusque pauca dicenda sunt. cum sint quaedam genera quae species habeant atque ipsa aliis generibus species esse possint, non est dubium ea gemina comparationis habi- tudine fungi, ut ad alia species, ad alia genera nominentur. sed si in uno filo atque ordine speculemur et quodcumque genus alicuius rei repertum sit, eius rursus genus aliud requi- ramus et rursus aliud atque aliud iterum, si nihil sit quod intellectus ratione consistat, inexplicabilis ratio interminabilisque tractabitur. sed quoniam nulla sunt in his scientiae fundamenta quae nulla consideratione animi in infinitum procedentia conclu- duntur, dicendum necessario est posse nos ascendentes usque ad tale aliquid peruenire cuius, cum ipsum ceteris genus sit, [*](9—11] Porph. p. 4, 11 s. 14—p. 68, 24] cf. Porph. p. 4, 12—5, 16.) [*](1 post genus s. l. uero Sm2 ad quod in eo quod om. G 2 esse maius Da.c.F post est add. cum genere G, idem er. S 3 obscuri- tatis] dubietatis T 5 priori C si] nam G non Sm1 (nondum m2) T 6 non om. GST ponitur GST genus] et genus G in eo ad speciem C species F 7 non om. GKST, s. l. C praedicatur GSm2T praedicetur P 9 dicitur CGPST species GPS 12 ple- nissima GSm1 nunc] non CS 14 cum] et cum C 17 pr. ad om. DPST pr. aliam F alias DPSm1 aliae m2 19 alicui T sit] est CG genus rursus C 20 iterum aliud C quo F 21 ratione] ratioque FPS 22 nulla] CT multa cett. post sunt add. quasi F 24 accedentes Dm1)
67
aliud genus inuenire non possumus, quod genus primum et magis genus et generalissimum nuncupetur. sed si hoc in genere contingit, ut ascendentes alicubi consistamus, non est dubium quin descendentes iterum per species ad aliquem quodam- modo calcem offenso termino consistamus. igitur cum descen- dentes per species usque ad illam speciem uenerimus quae sub se species nullas habet, illam speciem ultimam speciem et magis speciem et specialissimam nuncupemus. sed quoniam species aliquorum est continens, si aliquorum specie differen- tium continens esset, non magis species, sed genus merito uocaretur. sed quoniam continet et non specie differentes res continet, similes necesse est sibi contineat pluralitates. sed si continet pluralitatem et maius semper est id quod continet quam id quod continetur, de pluralitate illa species praedica- bitur. appellabitur igitur species de pluribus rebus numero differentibus in eo quod quid sit. species enim cum appellatur de subterioribus, superiorem speciem substantiamque declarat. nam cum dicimus : quid est Cicero? homo continuo responde- tur. cum ergo tribus modis speciei facta sit definitio, superi- ores duae non tantum sunt speciei, sed etiam subalternae speciei, quae et ipsa genus. generalissimum substantia et sub ea corpus animatum, sub animato corpore animal et sub ani-
[*](1 possimus FPT 2 maius G 4 aliquem] codd. et edd. 5 descenden- tes] p descentes (sic) DK descendimus CGPST descenderimus F brm 6 species] Fp.c.T speciem Fa.c.et cett. usque] et usque CFT brm 7 post. speciem om. F 9 est om. G. s. l. S 12 pluritates P, item 13. 14 17 subterioribus] pluribus Dm1 superioribus m2 superiorem] DK subteriorem cett. (supt- C) speciem om. F specie C substan- tiam CF 19 ergo] uero D species Sm2 facta sit—substantia (21) del. et in inf. mg. add. dicatur est species quae et ipsa sit genus. genus generalissimum substantia Sm2 20 sunt] F, om. cett., post pro- xim. speciei add. conueniunt C <magis> speciei Brandt, cf. p. 68, 9 21 ante quae add. est enim species FKbrm quae et] quia C genus] CDGSm1T sit genus FSm2(cf. 19) genus ait Kp aptantur. sit genus P genus est brm generalissimum substantia] DGPSm1T genus genera- lissimum substantia Sm2 (cf. 19), fort. recte, generalissimum est substantia C generalissimum enim genus substantia FK 22 corpus animatum] corpus, sub corpore animatum corpus K edd., sed cf. p. 68, 5) 68
mali homo, sub homine indiuidua. sed hanc diuisionem ple- nius posterius exequemur, nunc autem hoc nobis tantum sufficit. substantia igitur magis genus est, homo magis species, ita ut neque substantia species aliquando esse possit nec homo genus, corpus uero animatum uel animal ad superiora species, ad subteriora genera nominantur. si quis ergo corpus animatum uel animal uel hominem uelit exprimere et dicat : species est quod ponitur sub genere et ad quam genus in eo quod quid sit praedicatur, haec definitio et magis speciem, id est hominem, et subalternam speciem continet, id est cor- pus animatum uel animal. nam corpus animatum et animal et homo sub genere sunt posita, et ad eas omnes in eo quod quid sit appellatur, ut dictum est. si quis uero illam spe- ciem definitione monstrare uelit quae uere species est, id est specialissimam speciem, quae tantum species, numquam et genus sit, hoc modo definiet, speciem esse quae ad plurimas res numero differentes in eo quod quid sit praedicetur. sed haec definitio subalternis speciebus numquam conueniet. illae enim quae subalternae sunt species, possunt etiam pro gene- ribus accipi, si ad subiecta praedicentur. quodsi possunt pro generibus accipi, cum pro generibus acceptae fuerint, non tantum ad plurimas res numero differentes praedicabuntur, sed etiam ad plurimas res specie differentes, quippe cum sint genera. sed quia hoc in magis speciebus non euenit, ut ali- quando de specie differentibus praedicentur, haec definitio posterior solius magis speciei definitio est et eam ceterae sub- alternae species excludunt atque reiciunt. quod Porphyrius ita demonstrat :
[*](2 posterius] p. 70, 19. 7—9] Porph. p. 4. 10 s.; cf. supra p. 65, 15—18.) [*](1 sub] et sub T 5 superiores FGKPm1S 7 post. (sic) uel] F. om. cett. hominem] hominem esse C 11 et] uel P 13 speciem defi- nitione] diffinitionem K 14 uoluerit KT 15 quaeque S et numquam GK 19 enim om. D 21 cum] quaecumque T acceptae] edd., accepta codd. 24 in] ut G 26 solis KSm2 diffinitionis D) 69
Sed haec definitio eius speciei est quae magis spe- cies dicitur, aliae uero definitiones erunt etiam illa- rum quae non sunt magis species.
Horum ergo ipsam subscriptionem demonstrationemque clarius se ipsum dicere promittit cum dicit :
Manifestius autem fiet hoc quod dicimus hoc modo. in omnibus praed|camentis sunt quaedam magis gene- [*](p. 24) rum et magis specierum, sunt alia mixta. magis ge- nera sunt supra quae nullum aliud genus poterit inueniri, magis species rursus. sub qua nulla species reperifur. horum interualla quae possident, et genera et species sunt, singula superioribus inferioribusque collata, ut alteri genus, alteri species appellentur.
Huiusmodi sunt, inquit, quaedam quorum genera inueniri non possunt, haecque ipsa merito magis genera nominantur, quoniam maius ipsorum aliquid inueniri non potest. nam si ista sunt genera, genus autem omnibus sub se positis maius est, quorum genus nullum est, nihil eorum maius poterit repe- riri. at quorum genus nihil poterit inueniri, merito ipsa magis genera uocitantur. sunt autem quaedam alia quae magis spe cies appellentur, sub quibus non aliae species locatae sunt. nam plus uidetur esse species ea et integrior uere species est [*](1— 3] Porph. p. 4, 12—14. 6—13] Porph. p. 4, 14—20.) [*](2 diffinitiones uero G 5 dicere om. CDPST, post promittit add. executurum C exponere P 8 sunt alia om. FGK alia s. l. Cm2 mixta] brm (uix mista scribend.) in ista ST in istis (-tis ex -ti m2) C inmistra (sic) Dm1P inter ista Dm2, om. FGK; Porph. p. 4. 16 xal ρεταξΰ τών γενικωτάτων χαι τΰιν είοικωτάτων αλλα magis] et magis FGK 12 singulaque G 13 locum ut alteri—eisdem p. 74, 1 in folio inserto add. Sm2 post post. alteri add. rei FT, s. l. Dm2 14 quaedam inquit PS genus PS 15 possit PS haecque | brm quae (uel que) haec codd. (et haec Cm2) quae p haec, quae Brandt 16 maius] magis DS ipsis GKSp.c. post potest add. genus C 17 ante genera in mg. add. magis C 18 eorum] horum D 19 genus nihil] GKPS genus nullum DF nihil maius CT potuit F 21 appellantur FGK post quibus add. quoniam CT non om. T. post uocatae s. l. Cm2, nam D lo- catae] edd. uocatae codd. collocatae Brandt 22 uere] ac uere brm)
70
quae genus numquam est quam ea quae aliquando genus esse potest. quodsi uerior species est quae sola species, numquam genus est, merito magis species appellata est. igitur inter magis speciem et magis genus quod est interuallum, subalterna genera et subalternae species impleuerunt. nam subalterna uocamus quaecumque ad superiora species, ad inferiora pro generibus accipiuntur, idcirco quoniam, si omnes res ad inferi- ora componas, genera, si ad superiora, species, et si ad supe- riora et inferiora eadem ducas, genera et species inuenientur. atque ideo subalterna genera et species nominata sunt, quod filo quodam atque ordine ad inferiora composita genera et ad superiora species agnoscuntur. sed haec ita genera speciesque esse possunt, non ut cui genus est, eidem iterum uelut species supponatur. nam si. ut prius ostensum est, specie sua maius est genus, non est dubium quin maior res sub minore poni non possit. atque ideo ait ut alteri genus, alteri species appellentur, quod nequaquam eandem rem et genus esse et speciem conueniret. dat igitur huius rei exemplum, quo quod dicit, facilius possit agnosci. facit igitur hanc diuisionem. ponit substantiam magis genus, supponitur substantiae corpus et incorporeum, corpori animatum corpus et inanimatum, animato corpori animal sensibile et insensibile — ut sunt ostrea uel conchilia uel echini uel arbores et alia huiuscemodi, quae uiuendi animam habent, non etiam sentiendi —, sub animali animal rationale et inrationale, sub rationali mortale et inmor- tale, sub mortali hominem, sub homine singulos homines, hoc est corpora indiuidua, Ciceronem et Virgilium scilicet et eos
[*](18—p. 71, 1] Porph. p. 4, 21—25.) [*](4 interuallum quod est CT 8 post genera add. sunt FGK, s. l. S si ad—genera (11) om. T 9 genera] et genera D 10 nominatae G 14 prius] supra D magis D 15 minore] F minori cett. 17 ante eandem add. ad FGK edd. 18 speciem] K species cett. et edd. con- uenirent (sic), del. con F 19 dicat S 21 ante incorporeum add. in CDF 22 ante insensibile add. animal CDT 23 pr. uel om. CK huiusmodi KST 24 etiam om. G sentiendo C 25 sub s. l. Dm2) 71
qui iam in partes sunt singuli. substantia ergo quae prior est, magis generis accipitur loco; genus enim solum, non etiam species est, quod numquam eius genus superius inuenitur. homo uero solum species est, nullas enim alias species sub se cohercet; singuli enim homines non specie, ut dictum est. sed numero differunt. corpus uero, quod pridem sub genere posuimus, id est substantia, ad substantiam quidem species, ad animatum corpus genus accipitur. animatum autem corpus ad corpus species est, ad animal genus, animal autem ad ani- matum corpus species uidetur, ad rationale animal genus. rationale item animal mortalis genus est, species animalis. mortale autem genus hominis est, species rationalis animalis. homo autem quod super indiuidua est, nihil de generis natura sortitus est, sed tantum sola species appellatur.
Sed hanc diuisionem sieubi in aliis rebus transferri et aptari placeat, ita considerandum est, ut quicquid fuerit cuius genus inueniri non potest. magis id genus appelletur, et quicquid cuius nulla species fuerit, id est ut super indi- uidua collocetur, illam magis speciem esse. oportet enim, si quod genus sit. super differentes specie res poni, | quod autem [*](p. 25) magis species non super specie res differentes ponitur, num- quam digne genus poterit appellari. ergo quemadmodum quod [*](1—14] Porph. p. 4, 25 —5, 1. 16—p. 72, 25] Porph. p. 5, 1—16.) [*](1 parte CDPT singulari T 2 loco ante magis F, ante accipitur GK non] ne C 3 ei C 4 sub se species CT 7 substantia] substan- tiam F sub (in mg. m2) substantia P 8 genus accipitur—corpus (10) in sup. mg. Cm2 9 animal autem — animal genus in sup. mg. Pm2 10 uidetur species DPS rationabile D 14 sed] quod DPST 16 ut del., et scr. Dm2 17 cui F appellatur D 18 et ex ut Dm2 post quicquid add. est C est ut om. C 19 illa* D illa K et C speciem esse] species nominetur C 20 post res poni in D figura ordi- nem cognationemque notionum substantiae ceterarumque (p. 70, 19 ss.) inlustrans posita est quid D 21 specie* (s er.) C non] si P post ponitur add. sed super indiuidua quae C 22 genus digne F· genus] species CDT possunt C quemadmodum] F. post add. quo- niam CDGPST, ante K quod post pr. genus p. 72, 1 F)
72
superius genus super se nullum genus habet, magis genus dicitur, ita et species quae sub se species non habet, sed tantum indiuidua, merito magis species appellatur. illa autem quae in medio posita sunt, non eiusdem sunt habitudinis. nam quoniam species esse possunt, non sunt magis genera, et quo- niam genera possunt esse, idcirco numquam magis species praedicantur. nam illis quae supersunt, species sunt, illis uero quae subsunt, loco generis praeponuntur. cum igitur duae formae sint omnium rerum, aut ut genera praeponantur aut ut species supponantur, summitates, id est generalissimum genus et specialissima species, singulas tantum continent habitudines, illud, ut tantum genus, numquam species uideatur, illud, ut sola species, numquam etiam genus appelletur. sub- alterna uero, quae media sunt, duas formas habent, id est utrasque. namque, ut frequentius inculcatum est, et generis quodammodo parentelam et speciei deriuationem sortita sunt. nec hoc fortasse nos turbet, quod species specialissima habet sub se aliquid. namque homo cum sit magis species, habet sub se singulos homines. haec enim quamuis indiuiduis super- sit, numquam formam specialitatis inmutat. cum enim sub se indiuidua habeat, quod ea contineat quae sub una specie sint et nulla substantiae proprietate discrepent, species eorum uocatur quae continet. ita homo et animalis species dicitur, quia continetur, et hominum singulorum species est, quia eos continet qui nulla umquam specie discrepabunt. definitio ergo magis generum magisque specierum talis est : magis genus
[*](25—p. 73, 7] Porph. p. 5, 17—23.) [*](1 genus nullum DKPS 2 et om. FGK quae] Hilgard quoniam codd. edd. 3 appelletur, corr. m1? F 6 esse possunt GKS 7 ad praedicantur s. l. ł appellantur D 8 proponuntur DPS 9 sunt P pr. ut aut CDKT 10 ut om. DΤ 11 genus om. CDT 12 ante species add. ut D 13 sola] semper T 14 quae] quoniam F 15 nam DS 16 et s. l. Cm2 17 quod] quoniam F 18 aliquid sub se KS 21 quod ea] quae ea T quae FGS quod K quae] et quae FGK sub om. PT species P 22 substantia FGKS 25 ergo] igitur FGK 26 est om. C) 73
esse di|citur quod genus semper sit, numquam species, et
[*](p. 26) quo superius nullum genus sit; rursus magis species est quae semper species sit. numquam genus, et iterum, quae numquam diuiditur in species et quae ad plurima numero differentia in eo quod quid sit praedicatur. illa uero alia, ut saepe dictum est, et genera et species esse possunt, superioribus scilicet inferioribusque collata. Hoc autem attentissime respicien- dum est, quod in diuersis longe nationibus in eo genere ubi ex sanguine aliqua cognatio deducitur, diuersarum cognationum gens ad unum caput generis duci potest. nam quoniam Romani a Romulo sunt, Romulus autem a Marte, Mars a Ioue, poterit gens Romanorum ad Iouem duci. item quoniam Athenienses a Minerua, Minerua a Ioue, potest Atheniensium gens ad eundem Iouem duci. item quoniam Persae a Sole, Sol autem a Ioue, possunt Persae quoque ad eundem Iouem uelut ad originem propriam deduci. ita diuersissimae gentes ad unius cognationem erigi possunt, quod idem speciebus generibusque non fit. numquam enim diuersa genera sub uno genere pote- runt accommodari. Aristoteles enim primorum generum decem praedicamenta constituit, quae uelut aliquis fons, ita subteri- oribus omnibus ortum quodammodo nationemque profuderint. haec igitur decem genera quoniam generalissima sunt et supe- rius eis nullum inueniri genus potest, ad unum genus reduci non poterunt. quodsi decem genera prima ad unum genus
[*](7—18] Porph. p. 5, 23—6, 5. 18—p. 75, 6] Porph. p. 6, 5-11.) [*](2 quo] quod S sit genus D rursum DK est om. C quae| CT quod cett. 3 species semper CFG 5 alia om. D ut om. F 7 et inferioribus P 8 quod| quam D 10 gens] genus CFKT nam] nam- que C 12 genus CS 12—16 item quoniam Athenienses — deduci] CKT item quoniam persae— (14) duci (deduci G, etiam K) item quoniam athenienses—duci (deduci G) DFGPS 13 genus C 17 ante speciebus add. in F 18 poterant P 19 decem] deesse D praedicamenta decem FGK 21 profuderunt T 22 genera] praedicamenta FK 23 potest] non potest D 24 locus quodsi—sub eisdem (p. 74, 1) bis, fol. 10b’ (S(??)) et fol. 11a(S(??)) in S scriptus est (cf. ad p. 69, 13)) 74
reduci non poterunt, nec illa quae sunt sub eisdem generibus. id est species subalternaque genera, ad unum genus aliquando poterunt applicari. nam si prima eorum genera ad unum superius duci non possunt, non est dubium quin ea ipsa quae sub ipsis sunt, ab uno genere coherceri continerique non patiantur. nam si substantia, qualitas et quantitas et cetera sub alio communi genere poni non possunt, quod ipsa magis sunt genera, nec quicquid sub substantia fuerit, id est sub eodem genere, ut animal uel homo, uel item sub qualitate uel quantitate, ad aliquod genus commune se poterunt appli- care. numquam enim inueniri genus poterit quod haec decem genera solitario et proprio intellectu intra se possit uelut species continere. at dicat quis haec omnia decem genera si uere sunt subsistentia, quodammodo uel entia dici posse. flexus enim hic sermo est ab eo quod est esse, et in participii abusionem tractum est propter angustationem linguae Latinae compressionemque. haec igitur, ut dictum est, entia poterunt appellari, et ens hoc ipsum, id est esse, genus eorum fortasse dici uidebitur. sed falso. namque omnia quae inter se aequi- uoce nominantur, numquam eiusdem continentiam generis sortiuntur. quippe quorum substantia discrepat, non est dubium quin generis quoque ipsius definitio discrepabit; haec autem ut entia nominentur, non uniuoce, sed aequiuoce praedi- cantur. nam quoniam substantia ens est et item qualitas ens, <sed> si quis rationem definitionemque qualitatis dixerit,
[*](1 illa] DFKS(??)p.c.(ras. i ex u) ulla CGPS(??) a.c.S(??)T sunt om. S(??) generibus om. C 4 duci ex reduci D, ex dici Sm2 dici FK 6 patiatur G pr. et om. FGP 7 non poni C (s. l. add.) 8 genera sunt P sub om. GKST, s. l. Dm2, in mg. Pm2 id est om. D sub eodem genere om. F 9 ut] C. om, cett. 10 applicari FPT 11 genus poterit inueniri FGK 12 genera om. F ueluti FG 14 substantia Gm1 uel] FGKSa.c. et substantia (et subst. er. S) uel CDPS substantia essentia T possunt G 16 abusione GKPS tractus CDm2 angustiam T latinae linguae G 17 comprehensionemque G 18 eorum om. F 19 dici om. G 20 numquid F num G generis continentiam DP 25 sed add. Engelbrecht et definitionem FG, post defin. add. substantiae et edd. qualitas KPa.c.) 75
eadem natura utriusque non poterit conuenire, non est du- bium quin substantia et qualitas non uniuoce, sed aequiuoce praedicentur. quodsi aequiuoce praedicantur, sub eiusdem generis fonte poni non poterunt. non est igitur in generibus speciebusque aliquod genus solum quod possit diuersa rerum genera cohercere.
Tunc Fabius : Abundanter haec, inquit, omnia, et de his ipsis rebus frequentius inculcatum est. sed perge ad sequentia.— Faciam, inquam. haec enim, ut arbitror, secuntur :
Ergo decem genera constituit Aristoteles in Praedicamentis quae magis genera sunt, at uero illae quae magis species sunt, semper in plurimo quidem numero sunt, non tamen in infinito. at indiuidua quae sub magis speciebus sunt, infinita sunt semper.
Hoc enim dicere uult quod multo plures species sunt quam genera; habet enim genus sub se plurimas species. et quoniam decem genera rerum omnium prima sunt, species specialis- simae non solum decem sunt, sed plures, non tamen infinitae. indiuidua uero quae sub magis speciebus sunt, infinita sunt et eorum intellegentia nulla umquam capi potest, quae enim | [*](p. 27) infinita sunt, nullo scientiae termino concluduntur. igitur omnis nobis diuisio omnisque scientia a magis generibus per subalterna genera usque ad magis species deducatur; ibi enim consistentes integram superiorum scientiam capere possumus ac retinere. si quis autem indiuidua uelit scientia disciplinaque comprehendere, frustra laborat, sed ita iubemur a magis gene- [*](10—15] Porph. p. 6, 11—13. 20 s.] Porph. p. 6, 16. 22 —p. 76, 5] Porph. p. 6, 13—15.) [*](1 eademque F edd. utrisque Dm1 brm 7 omnia] dicta sunt omnia D 8 ipsis hiis F ad om. DPST 13 non s. l. Dm2 in om. DKP, del. C, s. l. Sm2 16 post enim add. idem C sunt species P 18 omnium rerum FGK specialissimae] principalissimae F 19 post plures add. sunt DT, er. uid. S 23 nobis] a nobis G per ex et Dm2)
76
ribus usque ad magis species per media interualla decurrere, ut specificis differentiis diuidentes subalterna genera a magis generibus usque ad magis species descendamus. specificae autem differentiae sunt quae speciem quamcumque declarant. declaratur autem species differentiis hoc modo. si quis enim dicat substantiam, ut ponat sub substantia corpus, sub corpore animatum corpus, sub animato corpore animal, sub animali rationale, sub rationali mortale, has omnes species, quae sunt substantiae, cum pro differentiis posuerit, hominis scilicet species informabitur. nam corpus animatum ab inanimato corpore differentia est, porro autem animal ab insensibilibus et rationale ab inrationalibus et mortale ab inmortalibus dif- ferentiae sunt. haec igitur omnia cum iunxeris, unam speciem declarabis, id est hominem. nam cum dicis corpus animatum, animal rationale et mortale, quae scilicet differentiae in sub- alterno ordine sibi suppositae sunt, hominem demonstrasti. sunt autem quaedam aliae differentiae, quae tales sunt ac si dicas animal rhetoricum, quod solus homo rhetor esse possit. sed haec differentia non specifica differentia est et substantiam hominis naturamque non perficit, sed tantum artem quandam scientiamque esse commendat. illae igitur in diuisionibus dif- ferentiae speciesque prosunt ex quibus illa quae dicitur magis species informatur, et haec uocatur specifica differentia quae magis speciem possit efficere. ergo cum per haec descensum fuerit ad magis species, relinquenda sunt sub magis speciebus indiuidua nec eorum aliqua scientia requirenda, nam illa non
[*](1 interualla media FGK 6 pr. sub om. K, s. l. Dm2Sm2 8 has] et has T 9 pro s. l. DSm2 10 informatur CDST 11 post animal add. sensibile D, s. l. Cm2 12 inrationabilibus CDFS differentiae sunt post inrationalibus T 17 aliae quaedam T 19 differentia est et om. CD, s. l. Sm2, et om. KP substantia CD, add. est CD enim P 21 scientiae KPSm1 scientia qui m2 scientia D esse om. G, er. S 22 speciesque om. K specieique F speciei* (q. er.) S dicitur post magis P, post species F 25 ad] et DS relinquendae DS 26 eorum] eorum est GKP perquirenda T) 77
solum infinita sunt, sed etiam quaecumque in sese continuerint infinita fiunt. rhetorica enim species est, sed cum uenerit in singulos homines, tunc per singulos et infinitos diuisa singula etiam fiet et infinita. si enim omnes quicumque sunt uel fuere numerentur rhetores, nullus umquam huiusce numerationis finis erit, cum praesertim etiam per infinita tempora in futu- rum singuli homines rhetores esse possint.
Hic Fabius : Hoc igitur, inquit, erat quod ait :
Porro autem uel artium uel disciplinarum cum indiuidua per homines singulos esse coeperint. rationem ad percipiendum capere uel habere om- nino non possunt.
Et ego : Hoc, inquam, est quod ‘cum artes uel disciplinae quae in sua specie una ante collecta fuerant, in indiuidua uenerint’, id est per singulos homines in infinitam multitu- dinem innnmerabilemque sese dispertiunt; hoc autem idcirco euenit, quod haec eadem ratio est quam Porphyrius ipse dicere non neglexit. genus enim cum unum sit, plurimarum spe- cierum progenitiuum est; namque sub uno genere plures spe- cies inueniuntur. idcirco species genus illud unde profluunt. in plurima segregant atque dispertiunt. genus autem plurimas colligit res, sicut ipsum a plurimis iterum speciebus diuiditur. namque homo, coruus et equus, quae sunt species, quantum ad animal aequaliter animalia sunt. ita nomen animalis omnes suas species intra se continet. quodsi et in homine animalis [*](9—12] Victorinus uerba Porph. p. 6, 16 τα δέ άπεφα—επιστήμην (cf. supra p. 75, 20 s.) dilatauit. 18—p. 78, 25] cf. Porph. p. 6, 16—23.) [*](1 in] inter T se DPT 2 fiunt] sunt CG 3 etiam singula FGK singularis (om. etiam) C 4 fit CDP et om. FS, s. l. K fuer enumerentur G 5 rhetores numerentur CT 7 possunt FGPa.c. 10 ante indiuidua add. ad P, s. l. S homines om. P, post singulos FGK 13 quod] quia D 14 collectaque DPT fuerint FGK in om. P 15 in om. PT, s. l. S 19 progenitiuum] progenitorum (-arum m2) unum S 20 inueniuntur. idcirco, post add. quoniam edd. 22 res colligit C pluribus DPSm2 item GK iterum speciebus del. Sm2 speciebus om. P 23 nam S 24 post ita add. enim FG hoc K 25 et s. l. Dm2)
78
nomen est et in coruo et in equo, non est dubium quoniam illud genus quod sub se ipsum ea continet, species diuisae inter se diuidant multiplicentque. colligit igitur genus species in se, species uero genus ipsum suapte natura dispertiunt. est igitur genus collectiuum specierum suarum et quodam- modo adunatiuum, species uero diuisiuae generis et quodam- modo multiplicatiuae. igitur quicumque ad magis genera ascendit, omnem specierum multitudinem per genera colligit adunatque. cum uero a magis generibus usque ad magis species decurritur, omnis unitas generum superiorum in mul- tifidas ramosasque species segregabitur. quod autem ait mul- titudo capienda, proinde est ac si diceret ‘multitudo facienda’ est; nam cum diuidis genus in species, easdem species multas esse accipis, quas tu idem fecisti. species
[*](p. 28) quoque ab hac generis adunatione ac quodammo|do collec- tione non discrepant. namque et ipsae infinitatem indiuidu- orum ad unam reuocant formam. singulorum enim hominum species, quae est homo, collectiua est hoc modo. ad hominis enim speciem cuncti singuli homines unus homo sumus, id est prima species quae nos continet cohercetque. porro autem ipsa species in nos multos scissa diuiditur. omne enim quod singulum est atque indiuiduum, illud unde nascitur diuidit, omne quod non est singulum atque indiuiduum, sed diuidi potest, non ipsum magis diuidit subteriora quam col- ligit.
[*](11 multitudo capienda] Porph. p. 6, 17.) [*](1 dubium eat D quoniam] quin Cm2P 2 ipso Cm2 eas Cm2 3 igitur] itaque FG 4 apte Km2 6 diuisiua DPST et quo- dammodo] CF quodammodo et G quodammodo DKPST 7 multi- plicatiuae] (uel -ue) CDPSm2 (multiuae m1) T multifidae FG multi- plicatiue uel multifide K 10 post omnis add. autem, sed del. C 14 ante fecisti add. in genere C 15 ab] a Sm1 et m2 16 discrepat FGPSm1T infinitam Sm1 19 sumus] sunt T 22 est s. l. Cm2 ante indiuiduum add. non K 23 omnem CK ante indiuiduum add. non FGK 24 non om. F ipsum] per se ipsum FGK supe- riora P) 79
His igitur expeditis constat genus plurimarum esse specierum genus et speciem plurima sub se indiuidua coher- cere. nam si qua sunt subteriora, illa quae sunt superiora dispertiunt et in multitudinem dissipant diuiduntque; quare non est dubium quin superiora semper inferioribus pauciora sunt. praedicamenta uero aliud de alio uel ad se inuicem quae torquentur, hoc modo sunt. omnis enim res alia aut maior erit aut minor aut aequa. omne quod est maius, de minore poterit praedicari; nam cum animal sit maius ab homine, poterit animal de homine praedicari. minus uero de maiore non dicitur. nam quoniam animal est et homo et equus, ad animal hominem si praedicare uolueris, tantum haec con- uenit praedicatio, quantum conuenit animalis partem esse super hominem. age enim, conuerte et dic hoc esse animal quod hominem : quantum igitur pars est animalis, quae hominis speciem contineat, tantum animal homo est. in illis autem aliis partibus animalis quae aliud continent quam est species hominis, hominis appellatio non conuenit. nam si dicas ‘animal hoc est quod homo’, in illa parte in qua equus est animal et coruus, ista talis praedicatio non aptatur atque ideo uni- uersaliter non conuertuntur. nam si dicis ‘omnis homo animal’, uerum est, si dixeris ‘omne animal homo’, falsum est. quodsi maiora de minoribus idcirco praedicantur, quia omne minus in se continent, et minora de maioribus idcirco non praedi- cantur, quia maiora minoris definitionem superuadunt et [*](1—p. 81, 17] Porph. p. 6, 24—7, 12.) [*](1 constitit DPST genus] genus et C et genus brm 3 qua] quae CDK 4 in om. DFG 6 sint edd. ad s. l. ex sub Dm2 7 sunt] fiunt C enim om. CT 9 praedicari poterit P 13 animalis— hominem] CD (animal) PT animal esse hominem FG animale est ho- minem K, in S uerba quantum—conuerte cum sup. mg. desecta 14 esse hoc D hoc om. PT animal esse P 15 pars est om. D est pars CP est om. T 17 continet D 19 quod est K animal—aptatur om. Tbrm, pro quo non erit homo brm 21 post animal add. est CG, s. l. Sm2 22 post animal s. l. est Sm2 25 minorum C)
80
quodammodo exsuperant, non est dubium quin illa quae sunt aequalia, sibi possint ipsa conuerti. aequalia autem illa sunt quae neque minora neque maiora sunt, id est, ut si in quam- libet speciem apponantur, et omni illi speciei adsint et nulli alii; nam omnis homo risibile est et nulla alia species risibili potest proprio nuncupari, atque ideo quoniam aequalia sunt, conuertuntur. dicis enim : quid est homo? risibile; quid est risibile? homo. et item : quid est hinnibile? equus; quid est equus? hinnibile. quodsi semper maiora de minoribus praedi- cantur, superiora necesse est genera esse et omnia subalterna minora fiunt. quodsi subalterna omnia minora sunt, non est dubium quin. si quis per subdiuisionem descendat ad ultimam speciem, quodcumque genus de uicinis sibi praedicabitur, etiam de subalternis. namque substantia habet sibi uicinum ad subteriora genus, ad se uero speciem, quod est corpus; de hoc igitur substantia praedicatur, si quis enim interroget : quid est corpus? dicitur substantia. sub corpore uero est ani- matum corpus et sub eo animal. ergo quoniam substantia idcirco praedicatur de corpore, quia illi est superior, necesse est, quibus corpus superius fuerit, eisdem etiam sit substantia superior. nam si, corpus praedicatur de animato corpore et de animali, praedicabitur etiam substantia de animato corpore et de animali. sic igitur quaecumque superiora fuerint, de subterioribus non solum sibi uicinis, sed etiam longe sub- terioribus praedicantur. nam si maiora sunt his quae sibi uicinae sunt speciebus, multo maiora erunt etiam illis quibus
[*](1 quae—illa sunt in mg. Dm2 2 possunt Fa.c.KT 3 post. nec C 5 homo omnis C risibile] risibiles (sic) F risibilis Sm2 7 quid est risibile in mg. Dm2, s. l. Sm2 8 homo in mg. Dm2 iterum D 10 superiora —esse et] superiora genere DS ad superiora genera P subalterno (o in ras. m2) D 11 fiant Dm2 (sunt m1) PSm2 13 praedicabitur repet. ante etiam F, post subalternis G, ubi praedicetur add. brm 15 de hoc—est corpus in mg. Dm2 17 pr. est om. F 20 fuerit superius D sit om. GK 21 corpore] corpus C 22 praedicabitur—de animali om. P, in mg. Dm2 24 uicina D 26 multa Da.c.K) 81
illae uicinae species fuerint ampliores. ergo de quibuscumque species praedicatur, de ipsis praedicabitur et illius speciei genus. nam si species aliqua alicui maior est, multo genus speciei ipsius illa re qua species maior est, maius erit. atque ita ad id praedicabitur, quemadmodum ipsa species antea praedicata est. quod si ita est, non est dubium genus quoque generis illius quod ad illud ad quod species praedicabatur, poterat praedicari, etiam id quoque de eo <ad> quod species et genus speciei praedicabatur, praedicari posse. nam si quis dicat Ciceronem esse hominem, cum animal hominis genus sit, non erit absurdum Ciceronem animal praedicari, et cum animalis ipsius substantia genus sit, non erit inconueniens Ciceronem substantiam praedicari, quoniam quae supersunt, de subterioribus praedicantur et ea quae sub|teriora sunt, si
[*](p. 29) qua alia sibi subteriora habeant, illud primum genus habebunt etiam ista subteriora et de his non inconuenienter praedicabi- tur. igitur species de indiuiduo praedicatur ut maius, magis genus uero de omnibus subalternis et de magis specie praedi- catur. aequo enim modo dicitur et corpus substantia et ani- matum corpus substantia et sensibile corpus substantia et rationale animal substantia et mortale substantia et homo substantia, et de ipsis etiam magis genus indiuiduis praedi- catur. potest enim Cicero dici substantia, species uero sola de nullis aliis nisi de indiuiduis praedicatur, ut dictum est, indiuidua autem ipsa de nullo alio praedicantur nisi de ipsis, id est singulis. natura autem indiuiduorum haec est, quod
[*](9 ss. (Ciceronem)] Porph. p. 7, 10 ss. (Σωχράτψ) 17—p. 82, 13] Porph. p. 7, 12—27.) [*](1 uicinae speciee om. F fuerunt Fm1K, fuer. ante species GK post ergo add. quoniam D quando FG quandocumque K 3 est maior D 5 ad id ita G ante ea D 6 non est om. F post dubium add. quod GK, s. l. Sm2, quin (quod m2) cum F 7 illud] aliud KSm1T species om. D 8 ad add Engelbrecht et Hilgard quo CF, ras. ex quod GS de quo brm 15 supteriora sibi C 17 de] et de FGKSm2 maius, magis] magis species C 18 uero genus GT subalternis omnibus DP 22 post praedicatur add. ut dictum est FGKSm1, del. m2 26 id est om. FG) 82
proprietates indiuiduorum in solis singulis indiuiduis constant et in nullis aliis transferuntur atque ideo de nullis aliis praedicantur. Ciceronis enim proprietas cuiuslibet modi fuerit. neque in Catonem neque in Brutum neque in Catulum ali- quando conueniet. at uero proprietates hominis quae sunt idem quod est rationale, mortale, <sensibile,> risibile, in pluribus et in omnibus indiuiduis possunt et singulis conuenire. omnis enim homo et singulatim indiuiduus et rationalis est et mortalis et sensibilis et risibilis. atque ideo illa quorum proprietates possunt <in> aliis conuenire, possunt de aliis praedicari, haec autem quorum proprietas in aliis non conuenit, nisi ipsis tantum sin- gulariter, de aliquibus aliis praeter se singulariter praedicari non possunt. Repetendum est igitur quod omne indiuiduum specie continetur, species uero ipsa cohercetur a genere et unum quasi omnium corpus magis genus est et numquam est pars, indiuiduum uero pars semper est, numquam est totum. species autem et pars et totum merito nuncupatur, nam ad genus pars est, ad indiuidua totum; diuidit enim genus, ut dictum est, et indiuidua colligit. sed species pars est alterius, id est generis, totum uero non est partis, sed partium. namque genus unum est et plures species unius rei, id est unius generis species pars est. et quoniam indiuidua plura sunt et infinita sub una specie, quae illa indiuidua col- ligit, species illa non est unius totum, id est non est partis totum, sed plurimorum, id est partium; plures enim partes
[*](13—p. 83, 2] Porph. p. 7, 27—8, 3.) [*](1 constant indiuiduis DΡ 2 in s.l. CD 3 proprietatis F proprie- tates KTa.c. fuit CDPST 4 catullum FGKST 5 idem] id est GK id T 6 sensibile add. Engelbrecht 8 singulatim] DS singillatim cett. est om. F et (uel K) sensibilis (add. est F) om. P 9 et risibilis] KP, om. cett. 10 in add. Brandt et T haec] brm horum codd. 11 nisi] nisi in se C non in se T post tantum add. indiuiduis FGK, s. l. Sm2 12 praeter se singulariter om. F se om. K, s. l. Sm2 13 igitur est DPST 16 alt. est ante pars K, post DT 21 et] ad F 22 post. est om. F 24 partis (ex pars,)—indiuiduorum in mg. Dm2) 83
sub ea indiuiduorum sunt, quarum totum species, id est homo appellatur.
Sed de genere et specie sufficienter dictum. et quoniam matutinae salutationes uocant, in futuras noctis uigilias quod est reliquum transferamus.
[*](3—5] Porph. p. 8, 4—6.)[*](3 post dictum add. est CKT (om. et), s. l. Sm2, ante G subscriptio deest in FK; EDITIONIS PRIME COMMENTORV IN ISAGOGAS. EXPL. LIB. I. INCIPIT LIBER SECVNDVS C; EDITIONIS PRIMAE IN ISAGOGAS COMTO(??). LIB. I EXPLICIT. INCIPIT LIB SECVN- DVS. DE DIFFERENTIA. D; EXPLIC EDITIONIS PRIME LIBER PRIMVS. INCIPIT. II. DE DIFFERENTIA. Gp; EDITIONIS PRIME EXpłCIT IN ISAGOGIS. INCIPIT. II. (sic) S; EXPŁ. LIB I. INCIP. II. de differencia. P; subscriptio partim erasa, superest EDITIONIS ΡRΙΜE.... I incip II. T)