Hiemantis anni tempore in Aureliae montibus concessera- mus atque ibi tunc, cum uiolentior auster eiecisset noctis placidam atque exturbasset quietem, recensere libitum est ea [*](p. 1. ed.Ba- sil. 1546. 1570.) [*](ANICII. MANLII. SEUERINI. BOETII. Ū. C. ET ILLS ET CONS. ORDINIBUS. AC PATRICII ET MAGISTRI OFFICIO(??). IN ISAGOG. PORPHIRII. COMENTATORŪ. EDICIONIS PRIME. LIB. II. EDICIO- NIS SCDĘ LIBRI. V. HOC HABENT EXORDIUM. INCIPIT EDITIONIS PRIME LIBER PRIMUS D; ANICII MANLII. SEVERI (sic) BOETII U. C. ET ILLVSTRIS EXCONS ORD AC PATR. ET MAG OFFICIORU IN ISAGOGIS (8 fere litt. er.) CO*MENTOR. EDITIONIS PΜĘ LIB. II. ET EDITIONIS SCde LIB. V HIC HABE EXORDIUM IN P EDICIO- NIS, post 2 litterae, fort. L. I. euan., S; INCIPIT LIBER PRIMVS. AEDITIONIS PRIMAE COMTORVM. BOETII IN YSAGOGAS POR- PHYRII. R; ANITII. MANLII. SEUERINI BOETII VIRI CLARI ET ILLVSTRIS EX CONSULU ORDINIBUS EDITIO PRIMA IN YSAGOGAS PORPHIRII INCIPIT C; ANICII MALLII SEVERINI BOETII V. C. ET ILLVSTRIS. EX CONSVLARIS. ORD. PATRICII IN YSAGOGAS PORPHIRII IN CATAEGORIAS EDITIONIS PRIMAE LIBER PRIMVS INCIPIT. P; ANICII MANTUI. (TUI del et LII supra scr m1) SE- UERINI BOETII. UC. ET EXCONS ILLUSTRIS. ORDI PATRIC EX- PLANATIO INCIPIT. SUPER YSAGOGAS PORPHIRII. SCDM TRANS- LATIONE. RHETORIS. VICTORINI. INCIPIT PROLOGUS. G; ANITII MALLII. SEUERINI. BOETII. U. C. & illustRIS. EXCONS. ORD. PATRITII IN ISAGOGEN PORPHII. (sic) ID (??) (s. l.) INTRODUC- TIONE A MARIO UICTORI*NO (O er.) TRANSLATA (LATA s. l. m2) AEDITIONIS PRIMĘ. INCIP LIB PRIM’. T; inscriptione carent F (nisi quod Boecius in Porphirium add. m. rec.) K; de titulo operis cf. Prolegomena 1*)
4
quae doctissimi uiri ad inluminandas quodammodo res intel- lectus densitate caliginantissimas quibusdam quasi introductoriis commentariis ediderunt. eius uero rei Fabius initium fecit, qui cum me lectulo recumbentem et quaedam super eisdem rebus cogitantem meditantemque uidisset, hortatus est, ut, quod saepe eram pollicitus, aliquam illi eius rei traderem disci- plinam. complacitum est igitur, quoniam tunc et familiarium salutationes et domestica negotia cessabant. interrogatus ergo a me super quibus uellet rebus enodare atque expedire, tunc Fabius : Quoniam, inquit, tempus ad studia uacat et hoc otium in honestum negotium conuerti licet, rogo ut mihi explices id quod Victorinus orator sui temporis ferme doctissimus Porphyrii per Isagogen, id est per introductionem in Aristotelis Categorias dicitur transtulisse. et primum didascalicis quibus- dam me imbue, quibus expositores uel etiam commentatores, ut discipulorum animos docibilitate quadam assuescant, utuntur. — Tunc ego : Sex omnino, inquam, magistri in omni expositione praelibant. praedocent enim quae sit cuiuscumque operis intentio, quod apud illos σκοπός uocatur; secundum, quae utilitas, quod a Graecis χρήσιμον appellatur; tertium, qui ordo, quod τά&ν
[*](18—p. 5, 8 ανάγεται] cf. Ammon. in Porphyr. Isagog. p. 21, 8 Busse ό σποπός—ΰπο ποιον μέρος ανάγεται το παρόν σύγγραμμα.) [*](2 caligantissimas C (ras. ex caligin-) FKR 4 lectulo] in lectulo F recubantem K 5 est om. CKR 6 eram saepe P eius rei illi P 7 et tunc PR 8 et domestica negotia s. l. Pm2 a me ergo K 9 enodare] me enodare brm 13 porphirii (ii ex io m2) per ysagogen T per (s. l. m2) porphirii (ii ex io m2) per (sic) isagogen S per por- phyrii (porphirii F) isagogen (ys- F) FG per ysagogen porfirii K por- phyrium (uel porphir-) per isagogen (uel ys-) CDR per porphirii ysa- gogen uel a (a s. l.) porphirio per ysagogen P porphyrium per Isagogen p a Porphyrio per Εισαγωγήν brm per om. R in er. S 14 cathe- gor- plerisque in codd. hic et aliis locis didascalis K disciplinis didascalicis brm 15 uel] uelut D 16 docilitate CTm1 18 ante praedocent add. I. DG 19 CKOIIOC K scopos cett. uocatur] appel- latur R 19 secundum—5, 2 quintum] T (sed Scd*) II. III. IIII. (ΙΙΙI. om. K) V. (om. G) DGKPS, numeros om. CFR 20 a Graecis] graeci G appellant G uocatur R uocant taxin KS; ad uocant in. mg. ał interpretari solent Dm2) 5
uocant; quartum, si eius cuius esse opus dicitur, germanus propriusque liber est, quod γνήοιον interpretari solent; quintum, quae sit eius operis inscriptio, quod έπιγραφήν Graeci nomi- nant. in hoc etiam quod intentionem cuiusque libri insollerter interpretarentur, de inscriptione quoque operis apud quosdam minus callentes haesitatum est. sextum est id dicere, ad quam partem philosophiae cuiuscumque libri ducatur intentio, quod Graeca oratione dicitur ύς ποιον μέρος φιλοσοφίας ανάγεται, haec ergo omnia in quolibet philosophiae libro quaeri conuenit atque expediri.
Tunc Fabius quae esset introductionis intentio inter- rogauit. et ego inquam : Aristoteles, cui factus est intro- ductionis pons, non aliter intellegi potest, nisi ipsas res de quibus disputaturus est ad intellegentiam praeparemus. uidens enim Porphyrius quod in rebus omnibus essent quaedam prima natura, ex quibus omnia uelut ex aliquo fonte manarent, et illa quae prima essent, et substantia esse et generis uocabulo nuncupari; porro autem numquam esse genus posse, nisi ei quaedam alia subderentur, et quae essent subdita, species appellari; porro autem numquam genus uni speciei genus esse posse, sed pluribus; plures autem species non posse esse multiplices, nisi eas aliqua discretio separaret — si enim nihil sibi dissimiles forent, una species, non multiplices uiderentur; illa igitur diuisio et dissimilitudo specierum [*](2 quod—epigraphin in mg. Tm2 TENHCION (E s. l.) C FNECION GS gnesion T(m2) solet DFKPRST (m2) 3 ΕΠΙΓΡΑΦΗΕΝ G ΕΝΙΓΡΑΦΗΝ S epigraphin T (m2) 4 cuiuscumque R 8 MHPOC FK mepon T ΑΝΑΓΕΝΤΑΙ CP, sim. DFR, ΑΑΙΑΓΤΕ T 9 omnia ergo GS 11 rogauit CRSa.c. 12 cui] Gp.c. r qui G a.c. cett. codd. pbm 14 uidit Tm2 15 esset G 16 aliquo] quo- dam T 17 esset G et substantia esse] CD (substancia in ras.) R Schepss et substantias esse P * (& er·. uid.) substantiae ** (ee er. uid.) T et (del) substantiae (ae ex a) S subsistentiae G, om. FK et sub- sistentia esse edd. et substantiam esse Brandt et generis] FGKT et generum CR genera et genera D et genera uel generum P, om. S 18 autem om. GS genus esse KT 24 illa—uocitatur] illam igitur diuisionem et dissimilitudinem—uocitari GKSm2Tm2)
6
differentiae nomine uocitatur, omnia uero quae aliqua re diffe- runt, fieri aliter non potest, nisi quibusdam propriis solitariis- que naturis insignita sint. atque haec hactenus —, uidens ergo quod omnis omnium disparilitas in gemina rerum principia secaretur, in substantiam atque accidens, ita ut neque accidens sine substantia neque sine accidenti substantia esse posset — accidens quippe sine aliquo substantiae fundamento esse non potest, substantia uero ipsa sine superiecto accidenti uideri nullo modo potest. ut enim color sit, quod est accidens, in corpore erit, quod est substantia. porro autem cum corpus,
[*](p. 2) id est substantiam uideris, in|signitam eam accidenti, id est aliquo colore respicies. itaque fit ut neque substantia praeter accidens sit neque accidens a substantia relinquatur; ubi enim substantia fuit, mox accidens consecutum est —, speculatus igitur Porphyrius in his duabus rebus, id est accidenti et substantia, genera, species, propria differentiasque uersari et quod ipsa per se sint genera subiectis et subiacentibus specie- bus, quae differentiis et propriis insignitae sunt, statuit prin- cipaliter de genere, specie, differentia propriisque tractare. et quoniam tractatus hic in definitionibus, ut post docebimus, pro- derit, si quis autem in definitione generali ponat accidens, eum non recte definire manifestum est, quod suo loco tractabitur, statuit pauca de accidentibus praelibare. ita enim nos pruden- tissimus doctor instituit, ut tunc in definitionibus quibuslibet
[*](1 differunt (-runt in ras.) D differrent FGKSm2 2 potest] posse FGK posse ** S possunt brm 3 sint] essent FGKSm2 esse in ras. et nt s. l. Tm2 post hactenus add. sufficiant F; scil, hactenus s. l. Sm2 5 secarentur GP atque] et in C 6 accidente CD (te ex ti?) FKR possit CDFRTm1 8 substantia—potest in mg.Dm2 sine s. l. C, del. G subiecto RST subiecta G accidente CRS, post accidenti s. l. sine corpore G 11 accidente R 12 itaque] ita G 13 sit post substantia (12) CR a] absque GS 16 et om. DFKT, s. l. S 17 sobiecti Dm1 18 insignita G 19 differentiaque (que om. S) et propriis GS 20 diffinitio, diffinire plerumque codd. 22 loco suo G 23 statuit post praelibare G, om., sed post praelibare s. l. scil, tenta- bimus Sm2 nos post doctor G prudens C 24 ad doctor s. l. porphirius C cicero S) 7
plenam scientiam queamus accipere, cum quod prosit, dictum sit et quod non sit utile, segregetur. haec igitur huius operis est intentio, de genere, specie, differentiis, propriis acciden- tibusque tractare.
Hic Fabius : Expedisti, inquit, de intentione, nunc utili- tatem explica. — Varia, inquam, et multiplex in hoc corpore commoditas utilitasque uersatur. primum enim in Aristotelis Categorias perquam uberrime prodest. quid autem prosit, dice- mus, cum de eius libri inscriptione tractabimus, sed in quibus aliis prosit, paucis philosophiae ipsius diuisione facta per- stringam. et prius quid sit ipsa philosophia, considerandum est. est enim philosophia amor et studium et amicitia quo- dammodo sapientiae, sapientiae uero non huius, quae in artibus quibusdam et in aliqua fabrili scientia notitiaque uersatur, sed illius sapientiae, quae nullius indigens, uiuax mens et sola rerum primaeua ratio est. est autem hic amor sapientiae intellegentis animi ab illa pura sapientia inluminatio et quo- dammodo ad se ipsam retractio atque aduocatio, ut uideatur studium sapientiae studium diuinitatis et purae mentis illius amicitia. haec igitur sapientia cuncto equidem animarum generi meritum suae diuinitatis inponit et ad propriam naturae uim puritatemque reducit. hinc nascitur speculationum cogitatio- numque ueritas et sancta puraque actuum castimonia. quae res in ipsius philosophiae diuisionem sectionemque conuertitur. [*](1 quid DP 2 quid P segregatur GS segregatum K 3 est ante igitur T (s. l. m2), post G, ante operis FKS differentia R ac- cidentibus R 5 nunc om. D 6 corpore] codd. opere edd. 13 uero om. CKR, s. l. Dm2 huius] illius C 16 amor hic GS 17 intel- legentia G, ex intellegenti Sm2 18 retractatio KP euocatio (e s. l. m2) S 19 pr. studium om. GK sapientiae] equae sapientiae T, ante sapientiae er. atque uel aeque S, post er. aeque C, sapientiae intellegentis (hoc del. m2) atque D studium om. F 20 quidem G, ex equidem ST (ras) animalium Pm1, ad animarum in mg. humanarum C 21 diuinitatis suae F 22 post hinc add. igitur C cogitationumque] uel cogitationum cognitionumque K uel cognationum cognationumque (sic) F cognitionumque, in mg. uel cogitationum G 24 sectationem- que R)
8
est enim philosophia genus, species uero duae, una quae theo- retica dicitur, altera quae practica, id est speculatiua et actiua. erunt autem et tot speculatiuae philosophiae species, quot sunt res in quibus iustae speculatio considerationis habetur, quotque actuum diuersitates, tot species uarietatesque uirtutum. est igitur theoretices, id est contemplatiuae uel speculatiuae, triplex diuersitas atque ipsa pars philosophiae in tres species diuiditur. est enim una theoretices pars de intellectibilibus, alia de intellegibilibus, alia de naturalibus. — Tunc interpellauit Fabius miratusque est, quid hoc noui sermonis esset, quod unam speculatiuae partem intellectibilem nominassem. — Νοητά, inquam, quoniam Latino sermone numquam dictum repperi, intellectibilia egomet mea uerbi compositione uocaui. est enim intellectibile quod unum atque idem per se in propria semper diuinitate consistens nullis umquam sensibus, sed sola tantum mente intellectuque capitur. quae res ad speculationem dei atque ad animi incorporalitatem considerationemque uerae philosophiae indagatione componitur : quam partem Graeci θεολογίαν nominant. secunda uero est pars intellegibilis, quae primam intellectibilem cogitatione atque intellegentia compre- hendit. quae est omnium caelestium supernae diuinitatis operum et quicquid sub lunari globo beatiore animo atque
[*](1 post uero add. eius D theoretica] cum cod. Oxoniensi Laud. 49 Schepss theorica codd. nostri theoretice p θεωρητική brm 2 alia GT practica] codd. p πρακτική brm 3 et om. GPST 4 iusta C 5 tot] tot sunt FGPS (sunt s. l. m2) uarietatesque] diuersitatesque B 6 theoretices] CDGPRST p theorices FK θεωρητικής brm 8 enim] autem R theoretices] CDFPRST p theorices GK θεωρητικής brm 9 alia de intellegibilibus om. F 10 quid] quod FK 11 Νοητά] Schepss ΝΟΕΙA GKS Non F No*, s. l. ui m2 T Nota CDPR edd. 12 dictu R 13 ego C mei F mi K 17 ad om. FK 19 theologiam codd. pars est G 20 primam] in primam F intellegibilem F post intellegentia add. uel suscipiens in mg. G suscipiens, ea brm com- prehendit quae coniungunt edd.; loc. explicat Zeller, d. Philos. d. Gr.4 III, 2, p. 927 n. 4 21 est] Brandt sunt codd. edd., intellectibilia add. F 22 post operum add. causae brm sublimari D) 9
puriore substantia ualet et postremo humanarum animarum. quae omnia cum prioris illius intellectibilis substantiae fuissent, corporum tactu ab intellectibilibus ad intellegibilia degenerarunt, ut non magis ipsa intellegantur quam intellegant et intel- legentiae puritate tunc beatiora sint, quotiens sese intellecti- bilibus applicarint. tertia theoretices species est quae circa corpora atque eorum scientiam cognitionemque uersatur : quae est physiologia, quae naturas corporum passionesque declarat. secunda nero, intellegibilium substantia, merito medio collocata est, quod habeat et corporum animationem et quodammodo uiuificationem et in|tellectibilium considerationem cognitio-
[*](p.3) nem que.
Practicae uero philosophiae, quam actiuam superius dici demonstratum est, huius quoque triplex est diuisio. est enim prima quae sui curam gerens cunctis sese erigit, exornat auget- que uirtutibus, nihil in uita admittens quo non gaudeat, nihil faciens paenitendum. secunda uero est quae rei publicae curam suscipiens cunctorum saluti suae prouidentiae sollertia et iustitiae libra et fortitudinis stabilitate et temperantiae patientia medetur; tertia uero, quae familiaris rei officium mediocri componens dispositione distribuit. sunt harum etiam aliae subdiuisiones, quas nunc persequi supersedendum est.
Ad haec igitur ut fieri possint et ut superiora intellegi queant, necessarius maxime uberrimusque fructus est artis eius quam Graeci λογικήν, nos rationalem possumus dicere, quod [*](1 puriori (ex -re), om. substantia F et s. l. Tm2 animarum s. l. Sm2, post anim. add. conditionem atque statum brm 2 omnia s. I. Dm2 4 ipsae FGP 5 sunt Da. c. G (in mg. ł sint,) KS se CF 6 theoretices] Brandt ex p. 8, 6. 8 theoreticae Tm2 p theorice FGK theoricae PSTm1 theori*ae D theoriae C, post species R, ttsiupr,- τ:*ν;ς brm 7 corpora eorumque scientiam atque cognitionem G 8 phisia logia P phisiologa R 9 medio] in medio edd. 13 practices FGPS dici superius GPST 16 inuita bm 20 rei om. DFGKST, s. l. Pm2 rei familiaris bm 21 dispensatione Gm2PST etiam harum F 23 fieri] sciri b m ut om. F 25 ΛΟΓΙΚΕΝ CDGRS logicen FT(-ce))
10
recta orationis ratione quid uerum quidque decens sit, nullo erroris flexu diuerticuloue fallatur. quam quidem artem quidam partem philosophiae, quidam non partem, sed ferramentum et quodammodo supellectilem iudicarunt. qua autem id utrique inpulsi ratione crediderint, alio erit in opere commemorandum. haec autem generis, speciei, differentiae, proprii atque acci- dentis disputatio in omni nobis philosophiae cognitione quasi quandam uiam parat. nam cum quid genus sit docemur, quid species, intellegimus genus esse philosophiam, species uero indubitanter theoreticen et practicen. de logica uero, utrum sit species, eadem hac possumus ratione perpendere. prodest nobis differentiae cognitio ad ipsarum philosophiae specierum differentias cognoscendas. prodest proprii scientia ad cognoscendum quid uni cuique philosophiae differentiae solitaria natura uideatur substantia innatum. prodest accidentis cognitio quid principaliter in rebus sit cernere et quid secundo contingentique loco ueniat, discernere. ita nobis harum quinque rerum scientia ramosa quadam et multifida ui in omnes sese philosophiae partes infundit. Ad grammaticam uero non minor huius rei usus est, quando per orationem genus, octo uero partes orationis per genera, species, differentias propriaque metimur. est uero huius rei perquam rhetoricae amica con- iunctaque cognitio. ita enim rhetoricam in tribus causarum possumus separare generibus et eas in subiectis constitutionibus dissecare. definitionum quoque, quod ad logicam pertinet, magna
[*](5 alio in opere] cf. Edit, secund. I c. 3.) [*](1 quod uerum quodque F 2 fluxu Km1 Sm1 quidem] CRTm2 quidam cett. 5 conpulsi R crediderunt Da.c. K in om. GPRST 7 cogitatione Gp.c. Sm1 10 theoricen CDFGKR θεωρητικήν brm πρακτικήν brm, add. id est speculatiuam et actiuatn GKPST logica] dialectica Ca.c. 11 possumus post perpendere C, post ratione S 12 differentiae] de differentiis Gp.c. S 14 quod Da.c. K dif- ferentiae s. l. Tm2 speciei FK 15 ante substantia add. ac C (in mg.) edd. 17 conueniat K 18 philosophiae sese G 19 diffudit K 22 rhetorice (uel reth-) DFGPR 25 desecare DFRST m1 quae et pertinent Ga.c. K) 11
atque utilis uberrimaque cognitio est; quas definitiones nisi per genera, species, differentias proprietatesque tractaueris, nullus umquam definitionibus terminus inponetur. nam si quid definies, ex quo sit genere primum tibi dicendum est, atque in hoc genus speciesque consummata sit. nam cuiuscumque rei genus dixeris, ad quam rem illud dixeris, speciem facis, ut si quid sit homo definias, dicas hominem esse animal. igitur quoniam ad hominem aptasti animal, genus esse animal et hominem speciem a te declaratum est. sed non sufficit sola generis in definitione monstratio. si enim solum animal homi- nem esse dixeris, non potius hominem quam bouem aut equum definitione depinxeris. prodest igitur etiam differentias adhibere, per quas id quod definies ab speciebus aliis seiungatur, ut dicas hominem esse animal rationale. et quoniam sub eadem differentia plures frequenter species inueniuntur, ut sub rationali deus atque homo, utilissimus proprietatis usus est, ut id dicas quod sola quam definis species suum propriumque retineat. fit ergo huiuscemodi hominis definitio : homo est animal, id est genus, homo uero species; rationale, quod differentia est; risus capax, quod proprium est. accidentium uero in definitio- nibus nullus usus est. prodest ergo in definitionibus harum quinque rerum cognitio, ut nec ea quae sunt utilia praeter- mittas nec ea quae nihil praestant commoditatis adiungas. in diuisione uero tantum prodest. ut nisi per horum scientiam nulla res recte distribui secarique possit. nam quae generum uel specierum recta distributio diuisioue erit, ubi ipsarum per quas diuiditur rerum nulla scientiae cognitione dirigimur?
[*](2 proprietatesque om. C propriaque R 3 nullis FST 4 detines D m1 diffinis FK 5 genus om., species* (q. er). C consumpta R sint Gm2 8 animal aptasti GPST 9 ante speciem add. esse CR. er. S sola sufficit C 11 esse om. C post bouem add. asinumque GK aut] atque C 13 diffinias G a] ab PST 14 animal om. C 15 rationale CRST 16 post homo add. est CDFKS (del. m2) utilissimus—homo est (18) in mg. Dm2 17 retinet F 19. 20 utrumque quod om. F 21 est usus FK 26 diuisione GKPRS 27 diui- duntur T) 12
probationum uero ueritas in his maxime constituta est, quod
[*](p. 4) per ea quae diuidis, id quod diuidis uel quid aliud pro bas, nam Marcus Tullius in Rhetoricorum primo, quoniam diuisi- onem generum causarum rite atque ordinate faciebat, eius rei probationem ita esse debere per species generaque disposuit, cum ait easdem res aliis superponi, aliis supponi posse, eisdem et subiectas et superpositas esse non posse. haec fere de utilitate ad tempus dicenda credi- dimus.
Tunc Fabius : Demiror, inquit, cur inchoanti mihi tam subtilius inuentas exercitatas que res edideris. sed dic, quaeso, quodnam hoc tuum fuit consilium? — Ego dicam tibi : quod assuescendus animus auditoris et mediocri subtilitate imbuendus est, ut cum sese hic primum exercuerit palaestra ingenii, quasi quodammodo prius luctatus ea quae sequentur sine ullo labore conficiat. sed ‘quid restat?’ dicas licebit. — Et Fabius : Ordinem, inquit, restare arbitror, si bene comme- mini. — Atqui, inquam, hic ordo ualde cum inscriptione coniunctus est. si enim alterutrum noris, ambo noueris. ordo tamen est quod omnes post Porphyrium ingredientes ad logi- cam huius primum libelli traditores fuerunt, quod primus hic ad simplicitatem tenuitatis usque progressus, quo procedentibus uiandum sit, praeparat. Aristoteles enim quoniam dialecticae [*](3 Marcus Tullius—8] Cic. de inuent. I 9, 12. 19 si—noueris] cf. Terent. Andr. prol. 10.) [*](2 quae] per quae F utroque loco diuides PSa.c.Tm1, priore R a. c. 4 causarumque CDR 5 probationem] ordinationem, in mg. corr. G 7 pr. et om. DR 8 credimus R 10 mihi inchoanti C 11 exercitasque CDPSm1Ta.c. sed] solus F 12 hoc fuit con- silium tuum G hoc fuit tuum consilium S sit hoc tuum consilium F tu hoc tuum fuit uel sit consilium K hoc ał tertium tuum fuit consilium R Et ego : dicam brm (Etgo D) ad dicam s. l. inquam T inquam dicam FGK 13 et] KT ex cett. 15 prius] purus P luctator* P se- quuntur DSm2 16 conficiet CDPRST (ante sine) restet D 17 si bene—coniunctus est om. S 18 Atqui] ad quae G cum inscrip- tione ualde G cum] est (idem post coniunctus) F 19 alterum CFG 21 traditores ante libelli G tractatores edd. 22 praecedentibus CDR)
13
atque apodicticae disciplinae uolebat posteris ordinem scien- tiamque contradere, uidit apodicticam dialecticamque uim uno syllogismi ordine contineri. scribit itaque priores Resolutorios, quos Graeci Αναλυτικούς uocant, qui legendi essent antequam aliquid dialecticae uel apodicticae artis attingerent. in primis enim Resolutoriis de syllogismorum ordine, complexione figuris- que tractatur. et quoniam syllogismus genus est apodictici et dialectici syllogismi, dialecticam uero in Topicis suis exer- cuit, άπόδειζιν in secundis Resolutoriis ordinauit, horum disci- plina, quam ille in monstrandis syllogismis ante collegerat, prius etiam in studiis lectitatur. itaque prius primi Resolutorii, qui de*** syllogismi sunt, quam secundi Resolutorii, qui de apodictico syllogismo, uel Topica, quae de dialectico syllo- gismo sunt, accipiuntur. traxit igitur Aristoteles dialecticam atque apodicticam scientiam adunauitque in syllogismorum resolutoria disputatione. sed quoniam syllogismum ex pro- positionibus constare necesse est, librum Περί ερμηνείας qui inscribitur, ‘de propositionibus’ adnotauit. omnes uero propo- sitiones ex sermonibus aliquid significantibus componuntur.
[*](17 librum—adnotauit] cf. Aristot. it. έρμ. p. 17a, 6: ό oe απο-φαντικός (λογος) τής νόν θεωρίας; Ammonius in Aristot. de Interpret. p. 21 Busse : 2ιά τούτο έπεγραψε το βιβλίον Περί Ερμηνείας, ώς οόοέν διοφέρονή ούτως έπιγραφειν ή Περί τού αποφαντικού λογοο; simile in scholiis Ioannis Itali, cf. locum a Bussio ibid. p. XLVIII adlatum, et Anonymi apud Bran- disium p. 94a, 1.) [*](1 posterioris F 2 atque dialecticam C atque (del.) dialecticam que K 3 scripsit T primos GKSm2 4 analyticos (uel anali-) codd. 5 contingerent T 6 complexione figurisque] (uel con-) D (que s. l. m2) GPRSm2 (nil nisi contineri m1) T complexioneque figurisque CF complexioneque et figuris K 8 syllogissimi CR, item 10 R, 12 CR uero om. FGK suis topicis GP 9 ΑΓΙΟΔΙΞΙΝ CDRS (add. uero s. l. m2) apodixin T apodizin P apodixen G (s. l. xin) FK 12 qui de cum signo lacunae (uniuerso genere uel sim. excid. uid.) Brandt quidem codd. qui—syllogismi sunt om. edd. Resolutorii om. R 13 qui G (corr. m1?) PS de s. l. D, om. K, er. S dialectici sillogismi Sp. c. 14 contraxit ex traxit G igitur] autem igitur D ergo P 16 positi- onibus DSa.c.Tm1 17 ΙΙερι ερμηνείας] brm periermenias FGKST perhiermenias CDP perhieremias R) 14
itaque liber quem de decem praedicamentis scripsit, quae apud Graecos κατηγορίαι dicuntur, de primis rerum nominibus signi- ficationibusque est. uidit enim Aristoteles infinitam miscel- lamque esse rerum omnium uerborumque disparilitatem et, ut eorum ordinem reperiret, in decem primis sermonibus prima rerum genera significantibus omne quicquid illud uel rerum uel sermonum poterat esse, collegit. sed Aristoteles hactenus. speculatus autem Porphyrius si categoriae genera sunt rerum, rerum uero sermonumque diuersitas speciebus, differentiis propri- isque insigniretur, uidens etiam quod accidentium in categoriis magna uis esset — omnes enim res Aristoteles in duas primum diuidit partes, in accidens atque substantiam, et accidens in nouem membra dispersit dicens aut substantiam esse quamcum- que illam rem aut si accidens esset, quoniam aut qualitas aut quantitas aut ad aliquid aut ubi aut quando aut iacere aut habere aut facere esset aut pati —, praelibat igitur nobis Porphyrius ad horum uerissimam cognitionem hoc de generibus, speciebus, differentiis, propriis accidentibusque tractatu. sic igitur cum ante apodicticam dialecticam que rem syllogistica praelegatur, ante syllogisticam in propositionibus primus labor sit, ante propositiones in categoriis pauca desudent, ante categorias quae generibus, speciebus, differentiis, propriis accidentibusque censentur, ordo est de his ipsis rebus pauca praelibare. recte igitur et filo lineae quodam hic Porphyrii liber primus legen- tibus studiorum praegustator et quodammodo initiator occurrit.
[*](1 librum FGST quem om. F 2 κατηγορία'.] brm categoriae (uel cath- uel kath-) codd. de] qui de F nominibus] sermonibus K significantibusque FGKT 3 aristotelis GP 7 esse poterat PR 8 speculatur KSm1 autem] uero GP 10 insignirentur Ca.c.RS 11 diuidit primum partes C primum partes diuidit R 13 discerpsit Brandt, cf. Cic. Top. 5, 28 14 si er. ST, om. FGK esset er. T. om. FGK quoniam s. l. Sm2, add. esset G, s. l. Tm2 15 ad om. DK 16 esset om. CGT nobis] Pm2 nos cett. et edd. 20 praepo- sitionibus KRSm1, item 21 Sm1 21 post categorias add. ysagogarum ordo praeponatur K ysagogas s. l. G 22 differentiis—accidentibusque] propriis accidentibus differentiisque DFGPS 23 libare CRS 24 lineae om. GPT linea Sm1, del.m2) 15
quodsi in hac re quod dictum est sat est, rem etiam de in- scriptione confecimus. quo enim alio melius quam introductionis nomine nuncuparetur hic liber? est namque ad Categorias Aristotelis introitus et quaedam quasi ianua uenientes admittet.
Tunc Fabius : Perge, quaeso te, et si eius hoc proprium germanumque opus est col|lige. — Hoc, inquam, indubitatum [*](p. 5) est, omnibus enim Porphyrii libris stilus hic conuenit. et mos hic Porphyrio est, ut in his rebus quae sunt obscurissimae, introducenda quaedam et praegustanda praecurrat, ut alio quodam libro de categoricis syllogismis fecit et de multis item aliis quae in philosophia grauia illustriaque uersantur. et hoc apud superiores indubitatum est, quibus nos nolle credere inscitia est. — Tunc Fabius : Restat, inquit, ut ad quam partem philosophiae ducatur, edisseras. — Ego dicam tibi. quoniam categoriae ad propositiones aptantur, syllogismi de propositionibus componuntur, apodictici uero uel dialectici syllogismi in logicae artis disciplina uertuntur, constat quoque categorias, quae ad propositiones syllogismosque pertinent, logicae scientiae esse conexas. quare introductio quoque in categorias ad logicam scientiam conuenienter apta- bitur. Quoniam ea quae praedicuntur explicui, nunc textus ipsius ratio atque ordo uideatur. — Tunc Fabius : Priusquam explanatio sensus procedat, id scire desidero, cur cum posset dicere, ‘cum necessarium sit’, praeposterato ordine cum sit necessarium dixit. — Et ego : Quoniam, inquam, nullum [*](24 et p. 16, 12—21] Porphyrii Isagoge ed. Busse (Berol. 1887) p. 1, 3—9.) [*](1 hoc K re om. CK scriptione DGS 3 nuncupetur CDPRT 4 Aristotelis om. C admittit DFGKSp. c. T(-it in ras. m2) edd. 6 inquam om. CDRST 8 hic] brm huic codd. est] conuenit R 9 praecurrant P procuret R 12 nos om. edd. 13 inscientia DΡR- Sa.r. T 14 philosophiae partem C post ducatur add. intentio FGK, s. l. Tm2 et ego FGK 15 praepositiones D 16 apodictiones DΚ 17 dialecticus DK uersantur G (in mg. corr.) K 18 syllogismo F 19 pertineant (a, s. l. m2) K esse om. G 21 sed quoniam Brandt praedicantur DGT 22 tum K 24 praepostero FGSp.r.)
16
accidens est, quod non substantiae fundamento nitatur. porro autem quicquid ad cuiuslibet superiecti firmitatem est, id ante- quam ipsum esset, fuisse necesse est. ut enim in domibus, nisi prius fundamenta subidas, nulla umquam fabrica, sic, nisi prius substantiae fundamenta sint, nulla umquam acci- dentia superponentur. oportet enim prius esse aliquid, ut formam qualitatis arripiat, nam ‘necessarium’ qualitas est. non absurde igitur prius ‘esse’ posuit, post etiam ‘necessarium’, id est post substantiam qualitatis nomen aptauit.
Hic Fabius : Subtilissime, inquit, et lucide, sed nunc ordo ipse operis textusque uideatur.
Cum sit necessarium, Menanti, siue ad Aristote- lis Categorias siue ad definitionis disciplinam, nosse quid genus sit quidue species, quid diffe- rentia, quid proprium, quid accidens, omnino enim ad ea quae sunt diuisionis uel quae probationis, quorum utilitatis est magnae cognitio, breuiter tibi explicare temptabo. quae apud antiquos qui- dem alte et magnifice quaestionum genera pro- posita sunt, ego simplici sermone cum quadam coniectura in res alias ista explicabo mediocriter.
[*](12 ss.] cf. ad p. 15, 24.)[*](1 est accidens G 4 ni P nulla] nulla est FGK 6 superponun- tur GKS (ex - entur m1?) 7 accipiat p 10 lucide] lucide dictum est GT 11 post uideatur haec EXPLICIT PFATIO BOETII. HINC TEXTUS EIUSDE IN YSAGOGAS (ISAGOGIS D) PORPHIRII TEXI- TUR CD; EXPLICIT PROLOGVS G; EXPLICIT TEXT’ PFACIO BOECII K; subscriptio deest in FPRST. in FR spatium relictum, in S ante Cum sit add. VICTORINVS m2 12 incenanti ex me - F 13 de- finitionis ex -nes CDS 14 quidue species] quid species sit R 15 et (s. l.) omnino, del. enim C enim om. F edd. et omnino pbm omnino- que r; ad enim pro autem cf. Bonnet, Lat. de Grég. de Tours p. 317 s. 16 ad om. GS diuisiones ex -nis D 17 utilitas CR, ras. ex utili- tatis S magnae] r magna FGKPT et magna CDRS; omnino—co- gnitio] Porph. p. 1,5 εΤς τε τήν τών ορισμών άπόδοσιν και όλως εις τά περί διαιρέσεως και άποδείξεως χρησίμης οναης τής τούτων θεωρίας 20 post sunt add. relinquam F, s. l. scil, relinquam Sm2)17
Tunc ego : Praediximus quidem pauca superius, sed uel his quaedam addere uel haec eadem rursus commemorare absurdum esse non arbitror. totus autem sensus talis est. scribens ad Menantium de utilitate libri summatim pauca praedixit, quo elucubratior animus auditoris exercitatiorque ad haec capienda perueniat. prodesse autem ad Aristotelis Categorias dicit, quod, cum omnem sermonum significantium uarietatem diuersa rerum summa diuideret et in substantiam atque accidens omnes res secaret atque dispergeret. accidens in nouem secuit partes, quod superius demonstraui, et haec genera generalissima no- minauit, id est γεν.κώτατα, quod super ista alia genera inueniri non possint. igitur si sunt genera, sine speciebus esse non possunt. si sub his species supponuntur, differentiis non uaca- bunt. quodsi differentias retinent, propriis indigebunt. accidentis uero nouem praedicamenta sunt. quocirca non absurdum fuit hinc introductionem in Praedicamenta componi, ut de generibus, speciebus, differentiis propriisque tractaret, quae in ipsis Prae- dicamentis inseparabiliter uidentur inserta. amplius, quod Aristotelica subtilitas, priusquam ad praedicamentorum ordinem ueniretur. de aequiuocis uniuocisque tractauit, definit uero aequiuoca sic : aequiuoca sunt quorum nomen solum commune est, secundum nomen uero substantiae ratio alia, ut si qua sunt quae nomine tantum communicent, substantia uero dissimilent, uniuoca uero, quae sub eodem [*](21—23] Aristot. Categ. p. 1a, 1. 24 s. uniuoca—continentur] ibid. p. 1a, 6.) [*](1 tum F praedixi P 2 haec om. KR 5 exercitatiorque] FGSm2 edd excitatiorque Sm1 et cett. 7 sermonum] F sermonem CDGKPB (add. omnem) ST. ante sermonem add. rerum GK. s. l. T, post s. l. rerum s. uocum Sm2 significantem CR diuersa] KSa.c.T diuisa cett. 9 dispergeret] cf. p. 14, 13 10 genera om. GP 11 id est om. P geni- kogata (ko ex ka) C, cett. codd. Graece uariis cum erroribus 12 pos- sunt CJJFPRSm1 13 his s. l. Dm2 supponantur GS 20 defini- uit D 23 ratio*alia S ratio alia est FT (est s. l. m2), alia ratio est GK sint Sm1T nomine] suo nomine CDR 24 substantiam CR dissimulent FG)
18
nomine et sub eadem substantia continentur. omne igitur
[*](p. 6) genus ad species quae sunt sub ipso po|sitae, uniuoce praedicari potest. porro autem quicquid ad quaslibet res aequiuoce prae- dicatur, in his sola differentia est, genus uero speciesque non conuertitur. animal enim et homo uniuocum est. animal enim animalis nomine dicitur, porro autem homini nomen etiam conuenit animalis, ut dicatur animal : uno ergo nomine animalis homo et animal appellatur. animalis uero definitio est ‘sub- stantia animata sensibilis’ : quam si ad hominem uertas, nihil absurdum feceris; potest enim esse homo substantia animata sensibilis, sed animal genus, homo uero species. uniuoce igitur genus et species praedicantur. aequiuoca uero quae fuerint, quoniam definitionibus differunt et eorum quorum definitiones aliae sunt, alia est etiam et substantia, quorum alia substantia est, alia sunt etiam omnino genera, in his, id est aequiuocis, constat quod neque genus neque species possit aptari. ut enim si quis hominem marmoreum et hominem uiuum hominis nomine appellet, idem nomen fecerit substantiae, differentia uero defi- nitioneque dissimili. porro autem hominis et statuae non unum genus est, sed statuae inanimatum, hominis animatum. quare constat quoniam numquam sub eisdem generibus con- tinentur quaecumque aequiuoce praedicantur. quam uim, nisi prius de generibus, speciebus, propriis et differentiis noti-
[*](2 sunt post positae C subpositae GPST superpositae Da.c. 4 et species* (q. er.) P non s. l. Dm2 5 conuertuntur C uertitur Sm1 Ta.c. animali K enim] autem G (in mg. ł enim) Sm1 uero K et om. DKRST, s. 1. Pm2G enim] autem G 6 ad homini—conuenit s. l. ł hominis nomine etiam animal appellatur add. Pm2 7 uno] brm aequo (s. l. iusto Dm2) codd. p; cf.p. 33, 7 9 ad ex de Dm2 10 homo om. C 12 genus] et genus FK uero om. T, s. l. Sm2 13 quoniam om. FG 14 et om. GKPRST quorum] et quorum F 15 sunt om. KS genere Dm1 16 enim er. G; etenim brm 18 appellis Dm1 fecerit] sit utriusque G diffinitioque (ras. ex -oneque T) (add. est K) dissimilis FGKST 19 nnum genus non GPS 20 sed statuae ex substantiae Dm2 sed (om. PR) hominis animatum (add. sed PR) statuae inanimatum CPR hominis animatum om. D 21 continetur Ca.c. Sa.c.) 19
tiam scientiamque perceperis, nullo umquam tempore discer- nes. Idem Aristoteles ait quid sint primae substantiae. quid secundae. et primas substantias dicit esse indiuiduorum corporum et singulorum, ut est Cicero aut Plato aut Socrates, secundas uero substantias species appellauit, ut est homo, uel genera, in quibus ipsae species continentur, ut est animal. haec igitur nisi praelibata generis specieique cognitione sciri non possunt. idem ait substantiam ad aliam substantiam in eo quod substantia sit, nulla differentia disgregari. idem sub- stantiae proprietates requirit, ut quasi inpresso aliquo signo, sic proprietate nota facilius quid substantia sit inuenire atque expedire possimus. atque hoc idem in accidentibus fecit. nam et quantitatis et qualitatis et ad aliquid relationis propria collegit, et idem magna apud Aristotelem cura diligentiaque conspicitur. uidesne ut sese quinque harum rerum uis in categorias interserat et praedicamentorum uirtutibus insepara- biliter colligetur? non mendax igitur Porphyrius de hac quinque harum rerum nobis in Categorias utilitate promisit.