Liber qui appellatur Speculum

XXII. DE LIBRO SAPIENTIAE.

Diligite iustitiam, qui iudicatis terram. sentite de domino in bonitate et in simplicitate cordis quaerite illum. quoniam inuenitur ab his qui non temptant illum, apparet autem eis qui fidem habent in eum. peruersae enim cogitationes separant a deo: probata autem uirtus corripit insipientes. quoniam in maliuolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. sanctus enim spiritus disciplinae effugiet fictum et auferet se a cogitationibus, quae sunt sine intellectu, et corripietur a superueniente iniquitate. benignus est enim spiritus sapientiae et non liberabit maledictum a labiis suis: quoniam renum illius testis est deus et cordis eius scrutator est uerus et linguae illius auditor. quoniam spiritus [*]( 6 Retract. 2, 4, 2 cf. Doctr. chr. 2, 8, 18 13 Sap. 1, 1-11 ) [*]( 1 Tamen eos R eiusdem] eofdem Pl ecclesie C in his] hn MPCR 2 a pluribus appellantur a 4 folomomf M 7 quem] quae Pl quod] qu0 R 8 seripsieτ P2CR cognominanτur Pl tyrach S, strac R confTanT MPC 9 legennr P1 10 opere M 12 DB SAPIENTIA. (-cia M) MCS LIBRO∗ P .18 mdica*Tif P 14 et] om. Pl 15 muenrur (le add. al. m.) P 16 abenx M eum] illū Sv 18 mahuola amma M, mahuolo ammā C\' introũ C, intrauιτ MP1, inτrabιτ PIRS habιτauιτ MP\'C, inhabιτabιτ Pl 19 fclf P\' 20 a] om. S 22 liberauir MC, hber au.. P 24 scruτarus P1 illius] eiuf Sv ) [*]( xn, Aug. 8, t. ) [*]( 8 )

domini repleuit orbem terrarum, et hoc quod continet omnia scientiam habet uocis. propter hoc qui loquitur iniqua non potest latere, sed nec praeteriet illum corripiens iudicium. in cogitationibus enim impii interrogatio erit: sermonum autem illius auditio ad dominum ueniet ad correptionem iniquitatum. illius. quoniam auris zeli audit omnia, et tumultus murmurationum non absconditur. custodite ergo uos a murmuratione, quae nihil prodest, et a detractione parcite linguae: quoniam responsum obscurum in uacuum non ibit. os autem, quod mentitur, occidit animam. Et paulo post: Qui confidunt in illum, intellegunt ueritatem, et fideles in dilectione adquiescent illi: quia donum et pax est electis illius. impii autem secundum quae cogitauerunt correptionem habebunt, qui neglexerunt- iustitiam et a domino recesserunt sapientiam enim et disciplinam qui abicit, infelix est. Et post VI uersus: Quoniam felix sterilis et incoinquinata, quae nesciuit thorum in delicto: habebit fructum in respectione animarum: et spado, qui non operatus est per manus suas iniquitatem, nec cogitauit aduersus dominum nequissima. Et aliquanto post: Audite ergo, reges, et intellegite: discite, iudices, finium terrae iustitiam. praebete aures, uos qui continetis multitudinem et placetis uobis in turbis nationum. quoniam data est a domino potestas uobis et uirtus ab altissimo, qui interrogabit opera uestra et cogitationes scrutabitur. quoniam cum essetis ministri regni ipsius, non recte iudicastis, neque [*]( 10 Sap. 3, 9-11 16 ib. 13 et 14 20 Sap. 6, 2-22 ) [*]( 1 replebiT PS 2 fcienna MC uocef MPlC 8 nec] om. P\' prerenbir (bιτ in ras.) P m radiciuam P 4 fermonS C 5 ad alt.) eT CR imquιτaτem Pl 6 murmuraτιο∗ne M 7 abfcondeTur MPCRv 8 nihil] om. Pl prodem P1 a] ad M Tracnone S 9 abibiT R 10 occideT P (cod. Am.) p\' paul P 11 mτellegenτ Ca (cf. v) adquiescunτ P 12 quia] qm P1 15 VI] in MPCR 16 coinquinaτa MPlCS 17 animarum] alar\' fcãr\' R (non C) v 19 dominum] dm P2v ahqf p; MO, ahquanτũ pofr R, om. post P1, pofr ahquanTQ Sa 21 *uof P 22 molτιτudine M, mulτιτudidnes Pav 24 inτerrogauιτ MPlC cogιτaτιοnibuɾ (cogιτac. M) MP - ) custodistis legem iustitiae, neque secundum uoluntatem dei ambulastis. horrende et cito apparebit uobis: quoniam iudicium durissimum in his qui praesunt fiet. exiguo enim conceditur misericordia, potentes autem potenter tormenta patientur. non enim subtrahet personam cuiusquam dominus, nec reuerebitur magnitudinem cuiusquam: quoniam pusillum et magnum ipse fecit et aequaliter illi cura est pro omnibus. fortioribus autem fortior instat cruciatus. ad uos autem, mali reges, sunt hi sermones mei, ut discatis sapientiam et non excidatis. qui custodierint iustitiam iuste, iustificabuntur, et qui didicerint ista, inuenient quid respondeant. concupiscite ergo sermones meos, diligite illos, et habebitis disciplinam. clara est enim et quae numquam marcescat sapientia et facile uidetur ab his qui diligunt eam et inuenietur ad his qui quaerunt illam. praeoccupat qui se concupiscunt, ut illis se priorem ostendat. qui de luce uigilauerit ad illam, non laborabit: adsidentem enim illam inueniet foribus suis. cogitare enim de illa sensus est consummatus, et qui uigilauerit pro illa, cito erit securus. quoniam dignos se ipsa circuit quaerens et in uiis ostendit se illis hilariter et in omni prouidentia occurrit illis. initium enim illius uerissima est disciplinae concupiscentia. cura ergo disciplinae dilectio est, et dilectio custoditio legum illius est, custoditio autem legum confirmatio incorruptionis est, incorruptio autem facit esse proximum deo. concupiscentia itaque sapientiae deducit ad regnum perpetuum. si ergo delectamini [*]( 8 in] om. a fiet] om. P1 eugaa C concedaur S 4 paτunτur CR (cod. ÃmJ, paxienxer P1 5 enim] om. P* fab- τrahιτ 8 (cod. Am.) reuerebιτur (r pr. in ras. triun litterarum) P 6 curuɾquam in ras., add. df P\' puɾɾilluP 7 pro] propTer P1, de P2Rav autem] ergo Pv 8 mali* (ras. S) C re*gef P 9 hu MPCR excedam MPCR 10 dedicennr MP1 11 ista] mfra P* (cod. Am.) 12 illos] om. P1 clara eft (ra efr in ras.) P 18 huɾ P 14 ea M eam er (am er in ras.) P inueniɾur CRSav 15 pnorem C, litt. norem in ras. P, prior v 16 laborauιτ P1 abfedenxem PS 17 forib; fmf muema (om. suis R) MPCRv 18 pro] corr. in propxer, deinde restitut. P, p R illa S 19 qaoniam] & qun MPCR digmf P* oftendet a 21 concupiɾcenτιę MC, concupifcenna* P, ocupifcencie R 28 confirmatio] confummaTio P1v . ) [*]( 8* ) sedibus et stemmatibus, reges populi, diligite sapientiam, ut in perpetuum regnetis. Et paulo post: Et si iustitiam quis diligit, labores huius magnas habent uirtutes. sobrietatem enim et sapientiam docet et iustitiam et uirtutem, quibus utilius nihil in uita hominibus.

Nunc iam de libro, qui Ecclesiasticus dicitur, ponenda sunt quae uidentur. de quo hic etiam ea dixisse deputer quae de Prouerbiorum libro sum praelocutus, quamuis in isto Ecclesiastico plura repperi huic operi necessaria.

XXIII. DE ECCLESIASTICO.

Timor domini scientiae religiositas. religiositas custodiet et iustificabit cor, iocunditatem atque gaudium dabit. timenti dominum bene erit, et in diebus consummationis illius benedicetur. plenitudo sapientiae est timere deum et plenitudo a fructibus illius. Et post II uersus : Corona sapientiae timor domini. Et post IIII uersus: Radix sapientiae est timere deum: rami enim illius longaeui. in thesauris sapientiae intellectus est et scientiae religiositas: execratio autem peccatoribus sapientia. timor domini expellit peccatum. nam qui sine timore est non potest iustificari: iracundia enim animositatis illius subuersio illius est. sapiens usque in tempus sustinebit patiens, et postea redditio iocunditatis. bonus sensus [*]( 2 Sap. 8, 7 13 Eccli. 1, 17-20 17 ib. 22 18 ib. 25-40 ) [*]( 1 ftemaTib; MC, fcema-nb; R, fimmaτιb; S1, ɾummaτιb; S* 3 huias] om. P1 5 uita] uia R hominũ S 6 nunc] num Sl de] om. S 8 depuτanτur R, depnTef S 9 quasuis M 18 fcienna k S relegioɾιτaɾ MPl (bis) religiositas alt. om. C 14 et] om. P1 luɾՐτιficabιτ* (ur. ras.) M 16 est] om. P1 deum] diim CB - 17 II] IllI Pl 18 timor] efr Timor P 19 demn] dominum an enim] aurem P1 20 fcienna & 8 (cod. Corb. ap. Sab.) 22 pοτe∗ſτ iuſτιſicare M 23 animoſιτaſ C1 fubuerfo M )

usque in tempus abscondit uerba illius, et labia multorum enarrabunt sensum illius. concupiscens sapientiam, serua iustitiam, et deus praebebit illam tibi. sapientia enim et disciplina timor domini, et quod beneplacitum est illi fides et mansuetudo, et adimplebit thesauros tuos. non sis incredibilis timori domini et ne accesseris ad illum duplici corde. ne fueris hypocrita in conspectu hominum et non scandalizeris labiis tuis. adtende in illis, ne forte cadas et adducas animae tuae confusionem et reuelet deus abscondita tua et in medio synagogae elidat te. quoniam accessisti maligne ad dominum, et cor tuum plenum est dolo et fallacia. Fili, accedens ad seruitutem dei sta in iustitia et timore et praepara animam tuam ad temptationem, et deprime cor tuum et sustine. declina aurem tuam et excipe uerba intellectus, et ne festines in tempus obductionis. sustine sustentationem dei, coniungere deo et sustine, ut crescat in nouissimo uita tua. omne quod tibi adplicitum fuerit accipe: et in dolore sustine et in humilitate tua patientiam habe. quoniam in igne probatur aurum et argentum, homines uero acceptabiles in camino humiliationis. crede deo, et recuperabit te, et dirige uiam tuam et spera in illum. serua timorem illius et in illo ueteresce. metuentes dominum, sustinete misericordiam eius, et non deflectetis ab illo, ne cadatis. qui timetis dominum, credite illi, et non euacuabitur merces uestra. qui timetis dominum, [*]( 11 Eccli. 2, 1-23 et Eccli. 3, 1 et 2 ) [*]( 1 abfcondex P1v uerba: et labia m. e. 8. illius om. P 2 narrabun τ S1 S *pba (ras. p) S, praebet cod. Am. enim] e∗∗∗∗nI M 5 adimpleuιτ MC (cod. Am.), adpleūιτ P1 Theſauruſ ruuf MtP, fermonef τuoſ E 6 τιmore MCS ne access.] neceffenf P1 7 hypochnta P fcandaluabenf B 10 fmagoge (na ex corr. add. pr. m.) M, ɾinigoge P1, flnagoge C acceHfTi P\' 11 fallaciae P1 filu M1 12 Tnnore eT iuɾτιτιa Sa 15 obduTiomf .. ſuſτren- TionS C 17 amplicιτǔ C accip*& & (ras. I) M 19 aceprabilef M, recepTabilef S, receptibiles ab hnmilia∗∗∗τιοniſ (Tia eras.) P, humilιτaτιſ RS1 20 recnperabaT P1 diregeT P1 uιτam S 21 illum] eu C uererafce Rav 22 deflecTant RSav 28 et 24 dominum] dm̃ S 24 mercif MP ) sperate in illum, et in oblectatione ueniet uobis misericordia. qui timetis deum, diligite illum, et inluminabuntur corda uestra. respicite, filii, nationes hominum, et scitote: quis sperauit in domino et confusus est, permansit in mandatis eius et derelictus est? et quis inuocauit illum et despexit illum? quoniam pius et misericors est deus et remittit in tempore tribulationis peccata omnibus exquirentibus se in ueritate. uae duplici corde et labiis scelestis et manibus malefacientibus et peccatori terram ingredienti duabus uiis. uae dissolutis corde, qui non credunt deo, ideo non proteguntur ab eo. uae his qui perdiderunt sustinentiam, qui dereliquerunt uias rectas et deuerterunt in uias prauas. et quid facietis, cum inspicere coeperit deus? qui timent dominum, non erunt incredibiles uerbo illius: et qui diligunt illum, conseruabunt uiam illius. qui timent dominum, inquirent quae beneplacita sunt illi: et qui diligunt eum, replebuntur lege ipsius. qui timent dominum, parabunt corda sua et in conspectu illius sanctificabunt animas suas. qui timent dominum, custodiunt mandata illius et patientiam habebunt usque ad inspectionem illius dicentes: si paenitentiam non egerimus, incidemus in manus dei et non in manus hominum. secundum enim magnitudinem illius, sic et misericordia ipsius cum eo. Filii sapientiae ecclesia iustorum, et nati illorum oboedientia et dilectio. iudicium patris audite, filii dilecti, et sic facite, ut salui sitis. Et post II uersus: Qui diligit deum, exorabit pro peccatis et [*]( 25 Eccli. 3, 4—10 ) [*]( 1 oblecTare M, oblecranone (ranone in ras. trium uel quatt. litt.) P 2 deum] dum PR 3 nanomf C fperabit MC 4 c̃fiſuſM uerba: permansit i. m. e. e. d. eat rom. MPCR 5 illum pr.] m illũ MC illum muocamr Sa difpent MPC .. 6 remιττer R1av 7 exquir.] expecTannb, S1 8 fcelefref M 10 deo] dm MP hiif PB 11 diuerrerunr Raro 12 in] ad B qm P1 18 cepenr MCBS domin.] dm̃ MG 15 mquaerenr P1 16 eum] om. P1 domin.] dm̃ S 17 pparabunT Sav 19 et] om. Pl inconſpectionem 1* 20 paenit.] patientiam P1 incedimuſ MP1, mcidim\' C m dl manuf Sa 21 enim] om. P 22 iplrius] illius Bv eo] lpfo Sax 23 nati] natio P1Rv 24 audite] arrendiTe R 25 deum] dfim R exorauit P1 (cod. Am.) ) continebit se ab illis: in oratione dierum exaudietur. et sicut qui thesaurizat ita et qui honorificat matrem suam. qui honorat patrem, iocundabitur in filiis. qui honorat patrem suum, uita uiuet longiore, et qui obaudit patri, refrigerabit matrem. qui timet deum, honorat parentes: et quasi dominis seruiet his qui se generauerunt. in opere et sermone et omni patientia honora patrem tuum, ut superueniat tibi benedictio a domino. Et post III uersus: Ne glorieris in contumelia patris tui. Et post III uersus: Fili, suscipe senectam patris tui et ne contristes eum in uita illius. et si defecerit sensus, ueniam da et ne spernas eum in tua uirtute. Et post IIII uersus: Quam malae famae est qui relinquit patrem! et est maledictus a deo qui exasperat matrem. fili, in mansuetudine opera tua perfice, et super hominum gloriam diligeris. quanto magnus es, humilia te in omnibus, et coram deo inuenies gratiam: quoniam magna potentia dei solius et ab humilibus honoratur. altiora te ne quaesieris et fortiora te ne scrutatus fueris: sed quae praecepit tibi deus, illa cogita semper: et in pluribus operibus eius ne fueris curiosus. non est enim tibi necessarium ea quae abscondita sunt. Et post III uersus: Multos enim inplanauit suspicio eorum et in uanitate detinuit sensus illorum. cor durum male habebit in nouissimo, [*]( 8 Eccli. 3, 12 9 ib. 14 et 15 12 ib. 18-23 21 ib. 26 —29 ) [*](2 maTrem ſuã qm hononficaT R honorat] hononficar Sa 3 honorat] hononficaT S 4 longion S 5 deum] om. R ferui. & htf M 6 generauerunt S (cod. dm.) : genuerunτ MPCRav m Cermone (-om M) & m omni MC m omi R 8 verba: et p. m uersns om. MPCR 9 fenecTa C 10 conTnfrenf 8 fenfu Rav 12 reli∗quιτ (eras. n) C, relmqua S, derelinquit ab 13 fili∗ Pmanſuaudine ̄ MC 14 hominem P1, omnem P\' quando P1 15 humilia te] humilιτaτem Pl in] ** m (ras. ex) P 16 quoniam] quam R toliuf dei eT ab holbns R 18 pcipiT M, percipiT P1 ∗∗illa (ras. m) M 19 ne] S C enim] om. P enim eft a 20 neceſſariam P1 neceſſariũ fcruTan R ea quae abfcondita funt uidere oculis tuis av 21 mpl∗nauιτ fras. a, in marg: at inquinauιτ al. m.) C, fubplanTaniT P (cf. v) 22 daenuιτ MPS habiT C ) et qui amat periculum, in illo peribit. cor ingrediens duas uias non habebit successus, et prauicordius in illis scandalizabitur. cor nequam grauabitur in doloribus, et peccator adiciet ad peccandum. Et post II uersus: Cor sapiens intellegitur in sapientia, et auris bona audiet cum omni concupiscentia sapientiam. sapiens cor et intellegibile abstinebit se a peccatis et in operibus iustitiae successus habebit. ignem ardentem extinguit aqua, et elemosyna resistit peccatis: et deus prospector eius qui reddit gratiam meminit in posterum, et in tempore casus tui inuenies firmamentum. Fili, elemosynam pauperum ne fraudes et oculos tuos ne transuertas a paupere. animam esurientem ne despexeris et non exasperes pauperem in inopia sua. cor inopis ne adflixeris et non protrahas datum angustianti. rogationem cum tribulatione ne abicias et non auertas faciem tuam ab egeno. ab inope non auferas oculos tuos propter iram et non relinquas quaerentibus tibi retro maledicere: maledicentis enim in amaritudine exaudietur precatio illius: exaudiet autem eum qui fecit illum. congregationi pauperum affabilem te facito, et presbytero humilia animam tuam et magnato humilia caput tuum. declina pauperi aurem tuam et redde debitum tuum et responde illi pacifica in mansuetudine. libera eum qui iniuriam patitur de manu superbi, et non acide feras in anima tua. in iudicando [*](4 Eccli. 3, 31—34 et Eccli. 4, 1—36 et Eccli. 5, 1-18 et Eccli. 6, 1 et 2 ) [*](2 prauum cor 8, pram cordis JB illis] ullxf P1 3 uerba: cor nequam grauabitur om. MCB 4 peccandum] peccaTS B 8 τιnguιτ p1 ehmoftna M, elemofmif C, elemofma RS reHfrif C, reſiſτ& S 9 perfpecxor ei\' efr R redda 8 10 τui∗∗ P elymofini M, elemofmam PR, hemoſiā C1, elemoſma 8 11 pauperum] pauperS S, pauperis av ſransuerranſ Pl, anerraf P* 12 difpexenf MPC 13 in] om. MP1C1 non] ne 8 14 anguſτanτι P1 cum tribulatione] contribulati v habiciaf MC et] om. P 15 non] ne CB 16 et] om. Pl 17 maledicenref MP, maledicenτι S\' enim] add. tibi CBav amaritudine animae av 18 deprecatio av eum] om. P* congregaTione S 19 prefbirero (pręfb. C) MPCBS 21 pauperi fine triftitia av 22 pacifice B de manu] om. Pl 2S accide erat P1 ) esto misericors pupillis ut pater et pro uiro matri illorum: et eris uelut filius altissimi obaudiens, et miserebitur tui magis quam mater. sapientia filiis suis uitam inspirauit, et suscipit exquirentes se et praeibit in uia iustitiae. et qui illam diligit, diligit uitam: et qui uigilauerint ad illam, conplectebuntur placorem eius. qui tenuerint illam, uitam hereditabunt, et quo introiuit bene dicit deus. qui seruiunt ei, obsequentes erunt sancto: et eos qui diligunt illam diligit deus. qui audit illam, iudicat gentes: et qui intuetur illam, permanebit confidens. si crediderit ei, hereditabit illam et erunt in confirmatione creaturae illorum. quoniam in temptatione ambulat cum eo et in primis eligit eum. timorem et metum et probationem inducet super illum et cruciabit illum in tribulatione doctrinae suae, donec temptet illum in cogitationibus illius et credat animae illius. et firmabit illum et iterum adducet directum ad illum, et denudabit abscondita sua illi et thesaurizat super illum scientiam et intellectum iustitiae. si autem oberrauerit, derelinquet illum et tradet eum in manus inimici sui. fili, conserua tempus et deuita a malo. pro anima tua non confundaris dicere uerum. est enim confusio adducens peccatum et est confusio adducens gloriam et gratiam. non accipias faciem aduersus faciem tuam, nec aduersus animam tuam mendacium. non reuerearis proximum tuum in casu suo, nec retineas uerbum in tempore salutis. [*]( 2 enf (f in ras.) P tui] nbi P 3 fapienTiam MPl mra C inſpirabιτ S, Ifpirar Rv 4 exquirentes] inquirentes av piuιτ MPl (cod. Am.) 5 conplecrebnnf (bu perduct.) C, oplebunt R 6 placorem] dnlcore R τenuerιτ R uiTa M 7 et] eo S\' inτοιbιτ CRSav benediceT Rav 8 hos] of C, eof RSav 9 inτueτur (e in ras. 2 uel 3 litt.) P, intuebitur cod. Am. 10 ei] om. P1 11 TempTaTionem P1 12 elegiT MCS 18 prob.] prononem P mducar P1, inducιτ MP\'CS τup eum P uerba; et cruciabit illum om. R 14 suae] om. P1 15 firmauiT P 16 itermn] ιτer∗∗ P, lam MCR, ITer Sav (cf. cod. Sangerm. ap. Sabat.) adduCIT MP ad illum et laetificabit illum av abfconfa CRv 17 τheſaurizabιτ Rav illum] om. Pl 18 autem] om. S (cf. Septuag.) illum] eum Sav 19 filii P1 20 p animā rua C confundent S 22 et 28 non] ne Pv accipief M 24 rempuf S (cod. Am.) ) non abscondas sapientiam tuam in decore eius. in lingua enim agnoscitur sapientia et sensus et scientia et doctrina in uerbis ueritatis et firmamentum in operibus iustitiae. non contradicas ueritati ullo modo et de mendacio ineruditionis tuae confundere. non confundaris confiteri peccata tua et ne subicias te homini pro peccato. noli resistere contra faciem potentis, nec coneris contra ictum fluuii. in iustitia agonizare pro anima tua et usque ad mortem certa pro iustitia, et deus inpugnabit pro te inimicos tuos. noli citatus esse in lingua tua et inutilis et remissus in operibus tuis. noli esse sicut leo in domo tua euertens domesticos tuos et opprimens subiectos tibi. non sit porrecta manus tua ad capiendum et ad dandum collecta. Noli adtendere ad possessiones iniquas et ne dixeris: est mihi sufficiens uita. nihil enim proderit in tempore uindictae et obductionis. non sequaris concupiscentiam cordis et ne dixeris: quomodo potui? aut quis me subiciet propter facta mea? deus enim uindicans uindicabit. ne dixeris: peccaui et quid accidit mihi triste? altissimus enim est patiens redditor. de propitiatu peccatorum noli esse. sine metu, neque adicias peccatum super peccatum. et ne dicas: miseratio dei magna est, multitudinis peccatorum meorum miserebitur. misericordia enim et ira ab illo cito proximat et in peccatores respicit ira illius. non tardes conuerti ad dominum et ne differas de die in diem. subito enim uenit ira illius et in tempore uindictae disperdet te. noli anxius esse in diuitiis iniustis: nihil enim proderunt tibi in diem obductionis et uindictae. non uentiles te in omni uento et non eas in omni uia. sic enim peccator probatur duplici lingua. esto firmus in uia dei et in ueritate sensus tui et scientia, et prosequatur te uerbum pacis et iustitiae. esto mansuetus ad audiendum uerbum dei, ut intellegas: et cum [*]( 1 non] om. P\', ne R 6 homine 8 7 agomare MPlS 9 expngnabiT Sav uerba: in lingua - — noli esse om. P1 12 capiendum] accipiendum PSav 18 ne] & ne Sa acoedir MP1 21 mulτιτudineſ MP 23 non] er non MPCB 24 differaf conuem C ueniet av 26 die CBSav 27 uenτιli MP1 28 pbaY peccaTor C 31 ad] eT ad P dei] dl P, om.v ut] eT P1 ) sapientia fers responsum uerum. si est tibi intellectus, responde proximo: sin autem, sit manus tua super os tuum, ne capiaris uerbo indisciplinato et confundaris. honor et gloria in sermone sensati: lingua uero inprudentis subuersio est ipsius. non appelleris susurrio et lingua tua capiaris et confundaris. super furem enim est confusio et paenitentia, et denotatio pessima super bilinguem: susurratori autem odium et inimicitia et contumelia. iustifica pusillum et magnum similiter. Noli fieri pro amico inimicus proximo: inproperium et contumeliam malus hereditabit et omnis peccator inuidus et bilinguis. non te extollas in cogitatione animae tuae, uelut taurus, ne forte elidatur uirtus tua per stultitiam. Et post VII uersus: Multi pacifici sint tibi, et consiliarius sit tibi unus de mille. si possides amicum, in temptatione posside eum et non facile credas illi temet ipsum. est enim amicus secundum tempus suum et non permanebit in die tribulationis: et est amicus qui egreditur ad inimicitiam: et est amicus qui odium et rixam et conuicia denudabit. est autem amicus socius mensae et non permanet in die necessitatis. amicus si permanserit fixus, erit tibi quasi coaequalis et in domesticis tuis fiducialiter aget. si humiliauerit se contra te et a facie tua abscondet se, unianimem habebis amicitiam bonam. ab inimicis tuis separare et ab amicis tuis adtende. amicus fidelis protectio fortis: qui autem inuenit illum, inuenit thesaurum. amico fideli nulla est conparatio et non est digna ponderatio [*]( 13 Eccli. 6, 6—22 ) [*]( 1 fref M, fer* (f ras.) C, fer B, adferf P* 5 non] ne R appellant P1 ſuſurro RS\'avt in nita tua add. a lingua] in lingua a cap.] ne capiaris av 6 poeniTenTia MCS, potentia P\' 7 denot.] deuoc10RodiumJandiamP1 8 et contumelia]contaliame deuoc10 B odimn] audiam P* 8 et contumelia] conτuli a me P1 puſſillum P 10 et pr.] emm eT P\'v 11 bilinguf M errollanf P2 12 τua∗∗ P 13 conſiliaru (-an P1) flnT Tibi MPlS, conſilianuſ Tibi ſιτ P* (eod. Am.) 14 poſſidiſ M 16 die] om. P1. 17 inimicitiam] amicιτιam MPCRS 18 denudauiT MPC 19 perraanebiT Sav 20 qaoequaliſ M 21 agrr MPC, age R (cod. Am.) et] om. MCB 22 abfcondiT S, abfconderit ab unanunem PRSav 28 amicis] mimiciſ P1 24 τhessaurũ MC 25 et et est alt. om. P1 ponderatio] cdparaTio S ) auri et argenti contra bonitatem fidei [illius. amicus fidelis medicamentum uitae et inmortalitatis: et qui metuunt dominum, inueniunt illum. qui timet deum, aeque habebit amicitiam bonam: quoniam secundum illum erit amicus illius. fili, a iuuentute tua excipe doctrinam et usque ad canos inuenies sapientiam. quasi is qui arat et seminat, accede ad illam et sustine bonos fructus illius. in opere enim ipsius exiguo laborabis et cito edes de generationibus illius. quam aspera est nimium sapientia indoctis hominibus et non permanet in illa excors. quasi lapidis uirtus probatio erit in illis et non demorabuntur proicere illam. Et post II uersus: Quibus autem agnita est, permanet usque ad conspectum dei. audi fili, et accipe consilium intellectus et ne abicias consilium meum. inice pedem tuum in conpedes illius et in torquem eius tuum collum. subice umerum tuum et porta illam et ne acedieris uinculis eius. in omni animo tuo accede ad illam et in omni uirtute tua serua uias eius. inuestiga illam et manifestabitur tibi, et continens factus ne dereliqueris eam: in nouissimis enim inuenies requiem in ea, et conuertetur tibi in oblectationem. et erunt tibi conpedes in protectionem fortitudinis et bases uirtutis et torques illius in stolam gloriae. Et post IIII uersus: Fili, si adtenderis mihi, disces: et si adcommodaueris animam tuam, sapiens eris. et si inclinaueris aurem tuam, excipies doctrinam: et si dilexeris audire, [*]( 11 EcclL 6, 28-80 22 ib. 33—37 et Eccli. 7, 1-15 ) [*]( 1 fide MC 2 et] om. MCH 3 muemenx Mv deum] dum MP 4 filu P1 6 is] * iɾ (ras. h] M accede** P 7 illiuſ frncruT C ipsius] illiuf Sa engue B, exiguum av 9 permanebit P\'av in] om. C 10 lapidef м1P1 :12 agniTa PSa (cod. Sangerm. ap. Sabat.) : cogniTa MCBv (magnificata cod. Am.) pmanenT Sa dei] dñ1 MPCB 13 conſilium meum P 14 pedum * • P conpede M (cod. Am.) Torque* uirg. s. lin. et f eras.) P 15 ſubice* P collum tuum Rav 16 acidienf MC, accidienf PB a unculis P1 animo] amico C 18 derehnquenf MR (cod. Am.) 20 oblecτaτιοne .... pTecnone MP (cod. Am.) 21 fornTndmef MP1 frola B (cod. Am.) 22 si] om. MPl dicef C1 23 accSmodabenf S ) sapiens eris. in multitudine presbyterorum prudentium sta et sapientiae illorum ex corde coniungere, ut omnem narrationem dei possis audire et prouerbia laudis ne effugiant te. et si uideris sensatum, euigila ad illum, et gradus ostiorum illius exterat pes tuus. cogitatum habe in praeceptis dei et in mandatis illius maxime adsiduus esto, et ipse dabit cor tibi . et concupiscentia sapientiae dabitur tibi. Noli facere mala, et non te adprehendent. discede ab iniquo, et deficient mala abs te. non semines mala in sulcis iniustitiae, et non metes ea in septuplum. noli quaerere ab homine ducatum, neque arege cathedram honoris. non te iustifices ante deum: quoniam agnitor cordis ipse est: et penes regem noli uelle uideri sapiens. noli quaerere fieri iudex, nisi si uales uirtute inrumpere iniquitates, ne forte extimescas faciem potentis et ponas scandalum in agilitate tua. non pecces in multitudine ciuitatis, nec te inmittas in populum: neque alliges duplicia peccata, nec enim in uno eris inmunis. noli esse pusillanimis in anima tua. exorare et facere elemosynam non despicias. ne dicas: in multitudine munerum meorum respiciet deus, et offerente me deo altissimo, suscipiet munera mea. non inrideas hominem in amaritudine animae: est enim qui humiliat et exaltat deus. noli amare mendacium aduersus fratrem tuum, neque in amicum similiter facias. noli uelle mentiri omne mendacium: adsiduitas enim illius non bona. noli uerbosus esse in multitudine presbyterorum. Et post uersus [*](1 mulnrudme MP prefbirerorum (pręrb. C) MPCR 2 narrationem] ranons MCR 3 efugianr P, effugienr R (cod. Am.) 4 illl C omarum P1 6 mandaTa MPC 8 imco M 9 femmaf MC 10 ab omme C 11 non} er non MCR 12 poenef MC 13 uirτuτem .. miquιτaτιſ MPSa 14 extremiscas edd. 15 mulTi- Tudmem CRav 16 inmittas] mITTat P, Imιττes R adligef P1 17 puſſillanimiſ P 18 elymoſmā M, elimoſinā P, elemofmi CR difpiciaf MPC 19 mulτιτudině C deus] dBf PS (P in ras.) 20 et] om. P1 offerenTS CS (cod. Am.) 21 m hominem P amariTudmem P 22 exalτaτ circūιnſpecτοr P1v amare] arare e 28 menTire MPS 24 bonam Pl, 5 bona C\'av 25 prefbiTerorum (pręſb. C) MPC. ) XII: Non laedas seruum operantem in ueritate, neque mercennarium dantem animam suam. seruus sensatus dilectus quasi anima tua: non defraudes illum libertate, neque inopem relinquas illum. Et post II uersus: Filii tibi sunt? erudi illos. pecora tibi sunt? adtende illis. filiae tibi sunt? serua corpus illarum. non ostendas hilarem faciem tuam ad illas. trade filiam, et grande opus feceris, et homini sensato da illam. mulier si est tibi secundum animam tuam, non proicias illam, et odibili non credas te in toto corde. honora patrem tuum et gemitus matris tuae ne obliuiscaris. memento enim quoniam nisi per illos non fuisses. et retribue illis, quomodo et illi tibi. in tota anima tua time deum et sacerdotes illius sanctifica. in omni uirtute dilige deum, qui te fecit, et ministros eius non derelinquas. honora deum ex tota anima tua et honorifica sacerdotes. Et post VI uersus : Et pauperi porrige manum tuam, ut perficiatur benedictio tua. gratia datus in conspectu omnis uiuentis, et a mortuo non prohibeas gratiam. non desis plorantibus in conrogatione et cum lugentibus ambula. non te pigeat uisitare infirmum: ex his enim in dilectione firmaberis. in omnibus operibus tuis memorare nouissima tua, et in aeternum non peccabis. Non litiges cum homine potente, ne forte incidas in manus illius. non contendas cum homine locuplete, ne forte contra consistat litem tibi. multos enim perdidit aurum, et usque ad [*]( 1 Eccli. 7, 22 et 28 4 ib. 25 et 24 et 26—33 16 ib. 36—40 et Eccli. 8, 1-4 ) [*]( 1 XII] aliquoa a 2 dilect.] ſir nbi dilecτuſ CRv 4 fili MC1 B tibi] τui R 5 illos] add: er curaa lllof a puenxia illorum P2v peccora P1C adten∗∗de P d non] ne (in ras.) C, eT non R oetendas] abfcondaf M, rasura 15 litt. (ofcendaf B. lin. al. m.) C 7 homme MP1 da* P 8 mul.) eT mulier P 11 per illos natus av foisses] add. naxuf P* 12 et ante illi om. P1S 12 et 14 TOTO P1 14 non] ne B deum] dum M 16 benedictio] ppιτιaτιο & benediCTio P2v 17 daτι Rv), darur 8 a] om. R 18 conrogaxione (-cione M) MS, conroga∗τιοne P: rogaTione (-cione B) CR (cod. Am.), confolatione ab ... 22 lτιgieՐ C1 meedaf MPC, mcedef P1 23 contra te av consistat] confifſ & M, ocιτeτ B 24 et] om. MPCB ) cor regum extendit et conuertit. non litiges cum homine linguoso et non strues in ignem illius ligna. Et post II uersus : Ne despicias hominem auertentem se a peccato, neque inproperes ei: memento quoniam omnes sumus in correptione. ne spernas hominem in sua senecta: etenim ei nobis senescunt noli de mortuo gaudere, sciens quoniam omnes morimur et in gaudium nolumus uenire. ne despicias narrationem presbyterorum sapientium et in prouerbiis illorum conuersare. ab ipsis enim disces doctrinam intellectus et seruire magnatis sine querella. non te praetereat narratio seniorum: et ipsi enim didicerunt a parentibus suis. quoniam ab ipsis disces intellectum et in tempore necessitatis responsum. Et post XVI uersus: Cum fatuis ne consilium habeas: non enim poterunt diligere nisi quae ipsis placent. coram extraneo ne facias consilium: nescis enim quid pariat. Et post II uersus: Non zeles mulierem sinus tui. Et post VII uersus: Virginem ne concupiscas, ne forte scandalizeris in decore eius. non des fornicariis animam tuam in nullo, ne perdas te et hereditatem tuam. Et post II uersus: Auerte faciem tuam a muliere compta et non circumspicias speciem alienam. Et post XII uersus: Ne derelinquas amicum antiquum: nouus enim non erit similis illi. uinum nonum amicus nouus: ueterescet et cum suauitate bibes illud. non zeles gloriam et opes peccatoris: non enim scis quae [*]( 8 Eccli. 8, 6-12 13 ib. 20 et 21 16 Eccli. 9, 1 17 ib. 5 et 6 20 ib. 8 21 ib. 14-17 ) [*]( 1 regem P1 non] ex non P hngif M, hngief C1 2 ftraaf P2R igne MS 8 difpiciaf MPC 4 uipro∗peref P fum\'॥omes R correpτιοně M, corrupnonem P, corruptione S 6 de morrao mimico Tno P2CRv (errant Maur.) 7 gaudiū inimicorum R dispicias M, difpicief P 8 prefbixerorum (prqfb. PC) MPCR 10 qaerela S 11 parentibus] paTnb; P2RSav 13 XVI] XV S, aliqaos a 15 facief P1, fecens Jt pareax M, pana Sv 17 ne pr.] . nõ R concnpiscas] conspicias P2v 18 decorem P1 ullo Rav 19 ne] er P\'CR et] om. P1 20 circomspicies (IC in ras.) P 21 speciem] mulierem MCR XII aliqaos a 28 uererefcar CS, uererafcer Rav ) futura sit ipsius subuersio. non placeat tibi iniuria iniustorum. Et post s t II uersus: Longe abesto ab homine potestatem habente occidendi, et non suspicaberis timorem mortis. et si accesseris ad illum, noli aliquid committere, ne forte auferat uitam tuam. Et post IIII uersus: Et cum sapientibus et prudentibus tracta. uiri iusti sint tibi conuiuae, et in timore dei sit gloria tibi. Et post LIIII uersus: Semen hominum honorabitur hoc, quod timet deum: semen autem hoc exhonorabitur hominum, quod praeterit mandata domini. in medio fratrum illorum rector in honore, et qui timent dominum erunt in oculis illius. gloria diuitum, honoratorum et pauperum timor dei. non est despicere hominem iustum pauperem et non magnificare uirum peccatorem diuitem. magnus est iudex et potens est in honore, et non est maior illo qui timet deum. seruo sensato liberi seruiunt: uir prudens et disciplinatus non murmurabit correptus. Et post V uersus: Fili, in mansuetudine serua animam tuam et da illi honorem secundum meritum suum. Et post VI uersus: Sapientia humiliati exaltat caput ipsius, et in medio magnatorum consedere illum faciet. non laudes uirum in specie sua, neque spernas hominem in uisu suo. breuis in uolatilibus est apis, et initium dulcoris habet fructus illius. in uestitu ne glorieris umquam, nec in die honoris tui extollaris. Et post VI uersus: Priusquam [*]( 2 Eccli. 9, 18 et 19 5 ib. 21 et 22 7 Eccli. 10, 23-28 16 ib. 31 18 Eccli. 11, 1—4 23 ib. 7-10 ) [*]( m 1 iu∗∗ria (r in ras. et m eupra lin. m. pr.) M iniustorum] iu⌠τοru RS 2 *n (ras. X) P 8 habente MC sospic.] ⌠u⌠picaueri⌠∗∗P, ⌠upplicaberi⌠ C morti⌠(i⌠in ras.) P 4 nolij w S aufereT P1 IIII 5 uιτã(u et T inrasura bin. uel tern. litt.) M IIII] III R, VII: (corr. m. pr.) S, quattuor a 7 glonaxio CRv tibiJ rua Cx LIIII] LIIIJB, aliquos a 9 pτeruτ MP\'C 11 illius] emf C 12 non est scripsi, efr non MPCSa (cod. Am.), efr ne R dei est. noli deapicere v di⌠picia⌠(derp. Sa) MPCSa et] om. DiCI; 18 magnificaueris R est iudex] et iudex v 14 est alt.) om. R 16 feruienτ Ra 16 murmurauiT (mormur. M) MPl 18 humiliTaTi MP\' 19 exaltabir P2CRv ofidere R ) interroges, non uituperes quemquam: et in medio praecurreris ne adicias loqui. de re ea, quae te non molestat, ne certeris: et in iudicio peccatorum ne consistas. fili, ne in multis sint actus tui: et si diues fueris, non eris inmunis a delicto. si enim secutus fueris, non adprehendes: et non effugies, si praecurreris. Et post XX uersus: Ne manseris in operibus peccatorum: fide autem in deo et mane in loco tuo. Et post XIII uersus: Ante mortem ne laudes, hominem quemquam. Et post I uersum: Non omnem hominem inducas in domum tuam: multae enim insidiae sunt dolosi. sicut enim eructuant praecordia infantium, sicut perdix inducitur in foueam et ut caprea in laqueo, sic et cor superborum, et sicut prospectator uidens casum proximi sui. bona enim in mala conuertens insidiator et in electis inponet maculam. ab scintilla una augetur ignis et ab uno doloso augetur sanguis. homo uero peccator sanguini insidiatur. adtende te a pestifero: fabricat enim mala: ne forte inducat super te subsannationem in perpetuum. admitte ad te alienigenam, et subuertet te in turbore et abalienabit te a tuis propriis. Si benefeceris, scito, cui benefeceris, et erit gratia in bonis tuis multa. benefac iusto et inuenies retributionem magnam, et si non ab ipso, certe a deo. et non est eis bene [*]( 6 Eccli 11, 22 8 ib. 30 9 ib. 81—36 et Eccli 12, 1—4 et 6 et 7 ) [*]( 1 non] ne P quemquam] add: et cum interrogaueris, corripe inste. prius quam audias, ne respondeas uerbum v et] om. PCR 2 loqui∗∗ P de ea re Rv certaneris edd. 8 peccanTia S 5 adphendif (apph. S) MP\'S 6 precucurreri⌠ P2S XX] aliquos a 8 XIII] VII MPCR, aliquot a 91] unit Sa 10 mulTa MC\' mbdia efr dolo⌠i P\' 11 doloeii funt a sicut enim] er ⌠icuτ R erncranT Rv infantium] feTanTium (-ciũ R) PB (cod. Am.), foetentium v 12 eicnt] flc MC, fl P1, et ficnt av fon.] canea Sv laqueu P2CRa 13 pfpecraTor R, prospector v 14 conuertens] ou\'τeτ R (conuertit cod. im Am.) inaidiatur v 15 mpomT MP, ponιτ S ab] eT ab R Րcinτella MP 17 adtende te] adTendiTe CS*, attende tibi av 19 ՐuueruτMP turbore] Turpore S, torpore a abalienatUT C 20 cm benefecenf P (cf. v) 22 ab] ad MC* ipfof C et non] non P\'Sa . ) [*]( XII, Aug. 3, l. ) [*]( 9 ) qui adsidui suat malis et elemosynam - W, quoniam et altissimus odio habet peccatorem et misertus est paenitentibus. is misericordi et susceperis peccatorem. benefac humili et non dederis impio. prohibe panes illi dari, ne ia ipsis potentior te sit: nam duplicia mala inseries in omnibus bonis, quoniam et altissimus odio habet peccatores et impiis reddet uidictam.Et post IIII uersus: Non credas inmico tuo m aeternum: sicut euim aeramentum aeruginat nequitia illius. et si humiliatus uadat curuus, adice animum tuum et custodi ab illo. non statuas illum penes te, nec sedeat ad dexteram M tuam, ne conuersus stet in loco tuo, ne forte conuersus in locum tuam inquirat cathedram tuam et in nouissimo agnoscas uerba mea et in sermonibus meis stimuleris. quis miserebitur incantatori a serpente percusso et omnibus qui adpropiant bestiis? et qui comitatur cum uiro iniquo et obuolutus est in peccatis eius. una hora tecum permanebit: si autem declinaueris, non subportabit in labiis suis indulcat inimicus et in corde suo insidiatur, at subuertat te in foueam in oculis suis lacrimatur inimicus: et si inuenerit tempus, non satiabitur sanguine. ri incurrerint mala tibi, inuenies eum illic priorem. in oculis suis lacrimatur inimicus et quasi adiuuans suffodiet plantas tuas. caput suum mouebit et plaudebit manu, et [*]( 7 Eccli 12, 10 — 19 ) [*]( 1 malis] m malu Bn elemoՐyna 8, ehmoՐinam MP, elemoɾināCB, elemoɾynas a (ef. v) 2 peccaτοres P2R1Sav poenιτenτιb ;MS 3 ɾuɾciperiɾ MPC peccatorem] & impnf k peccaτοribuɾ reddA umdicτǎda bono k IIrecepenf peccarorem in margine inferiore (fol. 40r) sub signo hl, cui nihil retpondet vn textu, addidit alia manus, quae supplere uolebat uersum 4 et 5, mediam lineam ipsa omittens in P 4 et] om. P* non] ne Sa illi panef C dare MP1Sa in] om. MP1C 5 in omnibna bonia] m hoib; nο̄ bonis R 8 eruginaτ mah C 9 abijce a 10 a derreram C 12 in] om. P 18 mea] rua MP\'C et] om. MC frimolenf (e m ras. 2 litt.) P 14 et] er m P quę M (cod. Am.) adppnanT MP\', adppmqaanT Px 15 et pr.] sic et o, et sic v obuolutus] obluτuɾ M, obliruɾ P1 16 dechnabenf MC 17 mdalgar P 18 ɾubuerτ& MPlCS 20 mcurrerun τ P1 τιbi mala Sv 21 ՐuffodιτMP, fuffodiar C ) multa. susurrans commutabit uultum suum. Et post uersus LXI: Bona est substantia, cui non est peccatum in conscientia: et nequissima paupertas in ore impii. Et post III uersus: Beatus uir, qui non est lapsus uerbo ex ore suo et non est stimulatus in tristitia delicti. felix qui non habuit animi sui tristitiam et non excidit ab spe sua. uiro cupido et tenaci sine ratione substantia, et homini liuido ad quid aurum? Et post XIIII uersus: Fili, si habes, benefac tecum et deo dignas oblationes offer. memor esto quoniam mors non tardat et testamentum inferorum quia demonstratum est tibi: testamentum enim huius mundi morte morietur. ante mortem benefac amico tuo et secundum uires tuas exporrigens da pauperi. Et post XVI uersus: Beatus uir, qui in sapientia sua morietur et qui in iustitia sua meditabitur et in sensu cogitabit circumspectionem dei: qui excogitat uias illius in suo corde et in absconditis illius intellegens. Et post XXV uersus: Homines stulti non adprehendent illam, et homines sensati obuiabunt illi. homines stulti non uidebunt illam: longe enim abest a superbia et dolo. uiri mendaces non erunt illius memores, et uiri ueraces inueniuntur in illa et successum habebunt usque aspectionem dei. non est speciosa laus [*]( \'2 EcclL 13, 80 4 Eccli. 14, 1—3 8 ib. 11-18 18 ib. 22 et 23 17 EccJi 15, 7—22 et 16, 1 — 4 ) [*]( 1 conmuτabιτ C, cο̄̄mouebιτ MP\' 2 LXI] LVI P\'S aliquos u. a 3 et p. m uersus] om. P* 5 τriՐτιτιae P 6 excedir MPC (cod. Am.), excida S ab] a R fpem P1 ren∗aci P 7 ratione] add: efr P1Sav homine M, omme C libido PCS ad quid] acqmnT S 8 XIIII] aliquos a 9 oblationes] obligationes edd. 10 teatamentum] Tefnmomum R demonfrraTa efr MP\'O 11 enimJ aQ S monarnr RS ante morte M 12 exporregenf MP\' 18 XVI VRM, uerC. XVI. S, aliquos u. a 14 sua pr.] om. Rav morietur] morabiTur MP1CRav sua alt.] om. R fenfu fuo a in 15 cogιτauιτ MP circumՐpecτιοnem M, circuminՐpecτιοnem P dei] dfh MP uias Րuas in corde Րuo a 16 abfconflf P1 (cod. Am.) XXV] XXV* C, aliquos a 17 illam] om. R 19 enim] om. P eT n5 eraT ill1\' memores uin mendaces R 20 memores illius a inuenientur v illam MP1 21 ad mfpecnonem PRSav (usque inspectionem cod. Am.) ) [*]( 9* ) in ore peccatoris, quoniam a deo profecta est sapientia. sapientiae enim dei adstabit laus, et in ore fideli abundabit, et dominator dabit eam illi. non dixeris: per deum abest : quae odit enim ne feceris. non dicas: ille me inplanauit: non enim necessarii sunt illi homines impii. omne execramentum erroris odit deus, et non erit amabile timentibus illum. deus ab initio constituit hominem et reliquit illum in manu consilii sui. adiecit mandata et praecepta sua: si uolueris, mandata conseruabunt te, et in perpetuum fidem placitam facere. adposuit tibi aquam et ignem: ad quod uoles porrige manum tuam. ante hominem uita et mors, bonum et malum: quod placuerit ei, dabitur illi. quoniam multa sapientia dei et fortis in potentia uidens omnes sine intermissione. oculi dei ad timentes eum, et ipse agnoscet omnem operam hominis. nemini mandauit impie agere et nemini dedit spatium peccandi. non enim concupiscit multitudinem filiorum infidelium et inutilium. Et ne iocunderis in filiis impiis, si multiplicentur: non oblecteris super ipsos, si non est timor dei cum illis. non credas uitae illorum et ne respexeris in labores illorum. melior est enim unus timens deum quam mille filii impii et utile mori sine filiis quam relinquere filios impios. Et post XXI uersus: Non dicas: a deo abscondar et ex summo quis mei memorabitur ? Et paulo post: Non sunt absconsa testamenta per iniquitatem eorum et omnes iniquitates eorum in conspectu dei. elemosyna uiri quasi signaculum cum ipso [*]( 22 Eccli. 16, 16 28 Eccli. 17, 17-28 ) [*]( 1 in ore] om. CR a deo] om. MP\'S pfecra R 2 aCfrabir S habundaruιτ P* I 8 eam illi jdabit 9 4 enim odit v mplanabaT P1, mplanabrr CR 5 omne MPS 17 conՐτιτuaM P1C1 relinquA P\' 8 mandata conseroare cod. Am. (cf. Sab.), feruare mandaTa R, mandata seruare v 10 pomgef S 18 omnesj om̃ P inτ̃miՐione M 14 agnufca M, agnoՐcιτ P omne MC operem MPI, opuf C 15 manducauiT P* 17 et] eras. P 18 non] eT no R 20 enim] om. R 21 uTile efr Pv 22 XXV uerfuf pofr S XXV P1, XXII P2, aliquos a 24 eorum pr.] illorum av 25 elimoՐina M, aelimoOna P1 elemollna P2CR ) et gratiam hominis quasi pupillam conseruabit: et postea resurget et retribuet illis unicuique in caput illorum et conuertet in interiores partes terrae. paenitentibus autem dedit uiam iustitiae et confirmauit deficientes sustinere et destinauit illis sortem ueritatis. conuertere ad deum et relinque peccata tua: precare ante faciem et minue offendiculum. refers te ad deum et auertere ab iniustitia tua et nimis odito execrationem. Et post VIIII uersus: Quam magna misericordia dei et propitiatio illius conuertentibus ad se! nec enim omnia possunt esse in hominibus, quoniam non est inmortalis filius hominis.

Et post XXX uersus: Miseratur excipientes doctrinam miserationis et qui festinant in iudiciis eius. fili, in bonis non des querellam, et in omni dato non des tristitiam uerbi mali. nonne ardorem refrigerabit ros? sic et uerbum melius quam datum. nonne ecce uerbum supra datum bonum? et utraque cum homine iustificato. stultus acriter inproperabit, et datus indisciplinati tabescere facit oculos. ante iudicium para iustitiam tibi et antequam loquaris disce. et ante languorem adhibe medicinam et ante iudicium interroga te ipsum, et in conspectu dei inuenies propitiationem. ante languorem humilia te et in tempore infirmitatis ostende conuersationem tuam. non inpediaris orare semper et non ueteris usque ad mortem iustificari: quoniam merces dei manet in aeternum. ante orationem praepara animam tuam et noli esse quasi homo, qui temptat deum. Et post VI uersus: Homo sapiens in omnibus [*]( 8 Eccli. 17, 28 et 29 11 Eccli. 18, 14-23 25 ib. 27 ) [*]( 1 reՐurgιτ MP1 2 illiՐ rembutionem P2v capITe PCa conuerτιτ MPS 8 poenιτenτιb; MS 4 diffcienτeՐ MP1C dirnnaruT MPC 5 rehnqugre MC 6 faciem] add. eiuf P2R et] om. P1 refer P\'CS, eT refer B, reuertere av 7 deum] dSm Sv auertere] reuerrere S 8 VIIII]VIIIS, aliquot a 10 hommb; M, ommb; PCR (cod. Am.) 11 XXX] aliquot a miferaTor MP1 BSa, mifereaTur C (cod. Am.) excipienՐ libri, excipientium edd. 12 fefnnaT PSav 13 quaere*lam P, querelam S 15 et] fed av 16 acriter] acharιτ̃ MPC 17 facit] fec̃ C 18 et alt.] eras. P 18 et 20 langorem C 19 et alt.] om. P1 22 non pr.] ne R . ueteris] uereris a, uerearis v 25 in omnibus] femp R )

metuet et in diebus delictorum adtendit ab inertia. E t post V uersus: Post concupiscentias tuas non eas et a uoluntate tua auertere. si praestes animae tuae concupiscentiam eius, faciet te in gaudium inimicis. ne oblecteris , in turbis, nec inmodicis delecteris. Et post V uersus: Et qui spernit modica, paulatim decidet. uinum et mulieres apostatare faciunt sapientes et arguent sensatos. Et post IIII uersus: Qui credit cito leuis corde, minorabitur: et qui delinquit in animam suam, insuper habebitur. Et post II uersus: Et qui odit loquacitatem, extinguit malitiam. Et post VIII uersus: Audisti uerbum aduersus proximum: commoriatur in te fidens quoniam non te disrumpet a facie uerbi parturit fatuus tamquam gemitus partus infantis. sagitta infixa femori carnis, sic uerbum in ore stulti. corripe amicum, ne forte non intellexerit et dicat: non feci, aut si fecit, ne iterum addat facere. corripe proximum, ne forte non dixerit, et si dixerit, ne forte iteret. corripe amicum: saepe enim fit commissio. et non omni uerbo credas. est qui labitur in lingua sua, sed non ex animo. quis est enim qui non deliquerit in lingua sua? corripe proximum, antequam commineris. et da locum timori altissimi: quia omnis sapientia timor dei et in illa timere deum. Et post V uersus: Melior est homo, qui deficit sapientia et deficiens sensu in timore quam qui abundat sensu et transgreditur legem altissimi. Et post XVI uersus: Quam bonum est arguere quam irasci! Et post XII uersus: [*]( 2 Eooli. 18, 30 — 32 5 Eccli. 19, 1 et 2 7 ib. 4 9 ib. 5 11 ib. 10-18 22 ib. 21 25 Eccli. 20, 1 ) [*]( 1 meτuιτ R aTTendeT RSv 2 pofr (ofr in ras.) P uoluprare PCSa 3 auertere] cerere MC2, nerare P1 concupiՐcenτιa M, concupiTcentias Rv 5 m modiciՐ RSav delecteris] oblecrena R V] aliquos a 7 argnont a IIII] q̃ttuor a 8 corde eft et ax dehnqua CRS 10 ernngua S VJilJ aliquos a audiՐιτՐ S 11 aduerՐuS prox.] add. τuū P\'v 12 diraper i2 parrunՐ S\' 13 Րicuτ tag. P* femore (-ra P1) MPO, m femore R carnis] cams PR (cod. Am.) 18 in] del. P* 19 quis] qui MP1 21 quia] er quia R 22 V] VI S, n R homo] om. CR defecir MPl 24 XVI] XVI M, XV P1, aliquos a 25 arguere 8 S et p. XII uersus] om. MPCRS XII scripsi, aliquos a ) Et qui potestatem sibi adsumit iniuste, odietur. Et post VIII uersus: Sapiens in uerbis se ipsum amabilem facit. Et post XIII uersus: Lapsus falsae linguae quasi qui pauimento cadens, sic casus malorum festinanter uenit. homo acharis quasi fabula uana in ore indisciplinatorum adsidua erit. ex ore fatui reprobabitur parabola: non enim illam dicit in tempore suo. Et p ost II uersus: Est qui perdit animam suam prae confusione, et ab inprudenti persona perdet eam: personae autem acceptione perdet se. est qui prae confusione promittit amico, et lucratus est eum inimicum gratis. obprobrium nequam in homine mendacium et in ore indisciplinatorum adsidue erit. potius fur est quam adsiduitas uiri mendacis: perditionem autem ambo hereditabunt. mores hominum mendacium sine honore, et confusio ipsius cum ipso sine intermissione. sapiens in uerbis producet se ipsum. Et post IIII uersus: Xenia et dona excaecant oculos iudicum, et quasi mutus in ore auertit correptiones eorum. sapientia absconsa et thesaurus inuisus, quae utilitas in utrisque? melior est in hominibus qui abscondit insipientiam suam quam qui abscondit sapientiam suam. Fili, peccasti: ne adicias iterum, sed et de praeteritis deprecare, ut tibi remittantur. quasi a facie colubri fuge peccata, et si accesseris ad illa, suscipient te. dentes leonis dentes eius, interficientes animas hominum: quasi romphaea bis acuta omnis iniquitas: plagae illius non est sanitas. Et post IIII uersus: Qui odit correptionem, uestigium est peccatoris: et [*]( 1 Eccli. 20, 8 2 ib. 18 3 lb. 20—22 7 ib. 24—28 15 ib. 31—33 et Eccli. 21, 1-4 25 ib. 7 ) [*]( 1 aՐՐuma S 3 XIII P2 XVI MGRS, aliquos a 3 qui] om. 8 (mitio lineae) pauimenτum P\' (cod. Am.) , de paoimento a cade|riՐ C, CadIT R 4 uemer Sav, uemT eT R 5 diTciplinatoram a 6 illa R suo] om. R 7 pda MPv 9 promittit] plda M 10 omme M, hominem P1, omne P* 11 erit] om. R potior av 12 fur est] forem MP (cod. Am.), fur e 14 ipsius] llhuT Sa 15 pducιτ MCR exema P* 16 iudicum] iudic∗um P, ducH S mUTO! S 18 in hominibua] om. P qui abscondit] in rasura P1 abfconda MC 19 insipientiam soam quam] om. P quam] add. homo P* abՐconda MP1C 22 leonef M\'C eius] ei C\', llliuՐ P1 23 romphea MPR biՐcuτa MP\' 25 et] nam P* ) qui timet deum, conuertetur ad cor suum. Et post V uersus: Via peccantium conplantata lapidibus, et in fine illorum inferi et tenebrae et poenae. qui custodit iustitiam, continebit sensum eius. consummatio timoris dei sapientia et sensus. Et post VII uersus: Verbum sapiens quodcumque audierit scius, laudabit et ad se adiciet: audiet luxuriosus et displicebit illi et proiciet illud post dorsum suum. narratio fatui quasi sarcina in uia: nam in labiis sensati inuenietur gratia. os prudentis quaeritur in ecclesia, et uerba illius cogitabunt in cordibus suis. Et post II uersus: Conpedes in pedibus stulto doctrina et quasi uincula manuum super manum dexteram. fatuus in risu exaltat uocem suam: uir autem sapiens uix tacite ridebit. ornamentum aureum prudenti doctrina et quasi brachiale in brachio dextro. Et post VIII uersus: In ore fatuorum cor illorum et in corde sapientium os illorum. dum maledicit impius diabolum, maledicit ipse animam suam. susurrio inquinabit animam suam et in omnibus odietur: et qui manserit, odiosus erit: tacitus et sensatus honorabitur. In lapide luteo lapidatus est piger, et omnes loquentur super aspernationem illius. Et post IIII uersus: Filia prudens hereditas uiro suo: nam quae confundit, in contumeliam fit genitoris. patrem et uirum confundit quae audax est, et ab impiis non minorabitur: ab utrisque autem inhonorabitur. musica in luctu inportuna narratio: flagella et doctrina in omni tempore sapientia. qui [*]( 2 Eccli. 21, 11-18 5 ib. 18—20 10 ib. 22-24 15 ib. 29 — 31 et Eccli. 22, 1 21 ib. 4-13 ) [*]( 2 uiam Pl finem MP1C (cod. Am.) 3 et pr. om. C poens CS, pena R qui] eT qui R 5 VII] mi MPCB, aliquos a 6 infcraf MPCRSa audebir MC, audiet (ier in ras.) P luionofuf MPC 7 illi] ei R illud] illd MPCS post] per Pl 8 in alt.) om. MC 9 gratia] Րapienτιa S prudenTef MP1 ecleaa M 10 cogiTabanT Pl 11 super] fupra Sa 12 dex-rra PSI 18 sapiens] om. P1 τacae MPl 15 Vlllj aliquos a cor] om. P\' 16 dum] ctL R diabulu M, diabulo P\' 17 er ՐuՐurrio R inquinauιτ MPC, comquinabiT Sav 20 loquenturj TorquenT R illius] lpfua R 21 prudene] fapiens R 23 quae et est del. P2v ) docet fatuum quasi qui conglutinat testam. qui narrat uerbum non adtendenti quasi qui excitat dormientem de graui somno, qui enumerat stulto et in fine dicit: quis est hic? super mortuum plora, defecit enim lux eius: et super fatuum plora, defecit enim sensus. modicum plora super mortuum, quoniam requieuit: nequissimi enim nequissima uita super mortem fatui. luctus mortui septem diebus: fatui autem et impii omnes dies uitae illorum. Et post XXI uersus: Mittens lapidem in uolatilia. deiciet illa: sic et qui conuiciatur amico dissoluit amicitiam. ad amicum etsi produxeris gladium, non desperes: est enim regressus. ad amicum si aperuerit os triste, non timeas: est enim concordatio, excepto conuicio et inproperio et superbia et mysterii reuelatione et plaga dolosa: in his omnibus effugiet amicus. Et post X uersus: Quis dabit ori meo custodiam et super labia mea signaculum certum, uti ne cadam ab ipsis et lingua mea perdat me. Domine pater et dominator uitae meae, non relinquas me et ne sinas me cadere in illis. quis superponit in cogitatu meo flagella et in corde meo doctrinam sapientiae, ut ignorationibus eorum non parcant mihi et non appareant delicta illorum, ne adincrescant; ignorantiae meae et multiplicentur delicta mea et peccata mea abundent et incidam in conspectu aduersariorum et gaudeat inimicus meus? domine pater et deus uitae meae, [*](8 Eccli 22, 25—27 14 ib. 83 et Eccli. 28, 1—14) [*]( 1 conglu-nna MP\'CS 3 quij cum dormiente loquitur qui av ennmer.] narrat a, enarrat v finem R quis] qui MP1 4 deficιτ bis CRa et] uτ MC uerba: lnx - - enim om. P1 5 fenfuf emf P1, ei ՐenՐus a 7 morruif M impii o. d. uirae in ras. al. m. P 8 XXII P1, aliquos a lapide MC 9 decidA MPlC confιτιaτ̓M, conficiaTur P\' diՐՐolua Sa 10 amicum] inimicum P1 11 ad amicum- er H R, ad amica- siS aparuerιτ P1, aperueris v non] ne B 18 miՐτeriiMPCRS reuelario MPCS m ommbuf huՐ P 16 uti ne] ut non av 17 non] ne R derebnquaf P\'C ՐineՐ P1 18 Րupponιτ R, fuperponet v cogrraTo MP1 19 ut] er P1 20 parcanT P appareant] parcanT MP, paranr C, pareanr RS illorum] eorum Rv ne] eT P* adcrefcanr M 22 habundanT P1 mcedam MP1C ) ne derelinquas me in cogitatu illorum. extollentiam oculorum meorum ne dederis mihi et omne desiderium auerte a me. aufer a me uentris concupiscentias, et concubitus concupiscentiae ne adprehendat me, et animae inreuerenti et infrunitae ne tradas me. doctrinam oris audite, filii, et qui custodierit illam, non periet labiis suis, nec scandalizabitur in operibus nequissimis. in uanitate sua adprehenditur peccator et superbus et maledicus scandalizabitur in illis. iurationi non adsuescat os tuum: multus enim casus in illa. nominatio uero. dei non sit adsidua in ore tuo, et nominibus sanctorum non admiscearis: quoniam non eris inmunis ab eis. sicut enim seruus interrogatus adsidue a liuore non minuitur, sic omnis iurans et nominans in toto a peccato non purgabitur. uir multum iurans implebitur iniquitate et non discedet a domo illius plaga. et si frustrauerit, delictum illius super ipsum erit, et si dissimulauerit, delinquit dupliciter. et si in uacuum iurauerit, non iustificabitur: replebitur enim retributione domus illius. Et post IIII uersus: Indisciplinationi non adsuescat os tuum: est enim in illa uerbum peccati. memento patris et matris tuae: in medio enim magnatorum consistis: ne forte obliuiscatur te deus in conspectu illorum, et adsiduitate tua infatuatus inproperium patiaris et maluisses non nasci et diem natiuitatis tuae maledicas. homo adsuetus in uerbis inproperii in omnibus diebus suis non erudietur. duo genera abundant in peccatis, et tertium adducit iram et perditionem. anima [*](18 Eccli. 23, 17-28 ) [*](1 me] om. P1 exτοllenτιu MO, exτοllenτ P1 2 defidenum prauum a 8 concupifcenTi4 S concupifcenTiaf uenTrif C 4 apprehendant v ammo C* infrunιτο C 5 etj om. P* 6 penir S, penbiT P* verba: in operibus - - scandalizabitur om. B 7 et] om. P1 8 luraτιοne S adſuiſcaτ MP\' 9 mulTo! CS 10 amdua GBSa 12 minueτur P1 18 mulTuf P\' 14. difcediT C illius] ei\' R 15 frurrra lurauenT MPlCR, fruftrauerit fratrem a fup lllfl MCR 16 dehnquA S 17 indicabιτur R reτribuτιοne peffima Pla 18 indiſciplinaτιοne MSa, mdifciplinare C, mdifciphnaxe iuraciom ui loquele R 20 conſiſreſ CS 22 infaτue∗aτuf P 25 aducιτ MC, adduca S ) calida quasi ignis ardens non extinguetur, donec aliquid glutiat: et homo nequam in ore carnis suae non desinet, donec incendat ignem. Et post II uersus: Omnis homo, qui transgreditur lectum suum, contemnens in animam suam et dicens: quis me uidet? tenebrae circumdant et parietes cooperiunt me et nemo circumspicit me: quem uerear? delictorum meorum non memorabitur altissimus. et non intellegit, quoniam uidet oculus illius: quoniam expellet a se timorem dei huiusmodi hominis timor et oculi hominum timentes illum. et non cognouit, quoniam oculi domini multo plus lucidiores super solem, circumspicientes omnes uias hominum et profundum abyssi et hominum corda intuentes in absconditas partes. Et paulo post: Qui in iuuentute tua non congregasti, quomodo inuenies in senectute tua? quam speciosum canitiae iudicium et presbyteris cognoscere consilium! quam speciosa ueteranis sapientia et gloriosis intellectus et consilium! corona senum multa peritia et gloria illorum timor dei. Et post X uersus: Timor dei super omnia superposuit. beatus cui donatum est habere timorem dei. qui tenet illum, cui adsimilabitur? Et post XX uersus: Ne respicias mulieris speciem et non concupiscas mulierem in specie. Et post uersus XXVIII: Mulier ebriosa ira magna: et contumelia [*](3 Eccli. 28, 25-28 18 Eccli. 26, 5—8 18 ib. 14 et 15 20 ib. 28 22 Eccli. 26, 11-14 ) [*](1 calhda MPS exτιnguιτur MP* (cod. Am.) 2 degluxiar P, cruτιaτ C, gluττιaτ S* (cod. Am.) ore] honore CR carn.] domuf carmſ, (domuſ del.) C deOnaT MP1C, defuuT P 8 II uersus] n -II. MP 4 conTempnenf MPC, conTemnef S in] om. R m 5 mdenf P1 6 coopenenx C circūſpec̃ M, circumſpecιτ F1 uerebar R 7 morabii M inτelliga Sa 8 uidet] omma uideτ P2ν non uidet a 10 domini] dei M mulτο∗ſ P, pluf mulTO C lnadionf MP 11 circuſpecienτeſ M 12 abiſſi PR abfconfaf P 18 que R (cf. v) tua] ſua M.\' om. R 15 prefbnerif MPCR quam] om. P1 18 fe fuperpofuit av cni] efr cm P* 19 tenet} TenenT S, τuma CRa (cod. Am.) adſimulabιτur MP\'C 20 XX] aliquos a respicias] add. m P 21 specie] fpeciem MP\' 22 XXXIII MCR aliquos uerfus a ) et turpitudo illius non contegitur. fornicatio mulieris in extollentia oculorum et in palpebris illius agnoscitur. in filia non auertente se firma custodiam, ne inuenta occasione abutatur se. ab omni inreuerentia oculorum caue: et ne mireris, si te neglexerit. Et post IIII uersus: Gratia mulieris sedulae delectabit uirum suum et ossa illius inpinguabit disciplina illius. datum dei mulier sensata et tacita, non est inmutatio eruditae animae. gratia super gratiam mulier sancta et pudorata. omnis autem ponderatio non est digna continentis animae. Et post XII uersus: Et qui transgreditur a iustitia ad peccatum, deus parauit eum ad romphaeam. Et post IIII uersus: Et qui quaerit locupletari, auertit oculum suum. Et post III uersus: Conuertetur delictum. si non in timore domini tenueris te instanter, cito subuertetur domus tua. si in pertusura cribri remanebit stercus, sic aporia hominis in cogitatu illius. uasa figuli probat fornax, et homines iustos temptatio tribulationis. sicut rusticatio de ligno ostendit fructum illius, sic uerbum ex cogitatu hominis cordis. ante sermonem non conlaudes uirum: haec enim temptatio est hominum. si sequaris iustitiam, adprehendes illam et indues quasi poderem honoris: et habitabis cum ea, et proteget te in sempiternum, et in die agnitionis inuenies firmamentum. uolatilia ad sibi similia conueniunt, et ueritas ad eos qui operantur illam reuertetur. leo uenationi insidiatur semper, [*](5 Eccli. 26, 16-20 10 ib. 27 12 Eccli. 27, 1 13 ib. 8-27 ) [*]( 1 contegitar] τegιτur P\', contegetur a (eod. Am.) 2 agnoſceτur P2Saν 8 abutatur] uτaτur CRv 4 miſereriſ MC, miſerif P* 6 delecrauiT MP1. 7 difciplina illius data dei ert. mulier av 8 gratiam P* 9 conrinenf C 11 parabiT S eã MC rãpheã MCR, rompheam P 12 locuplaare MP1, locoplaare P\' uerba: et qui quaerit 1. a. o. s. e. p. m ueraus om. CR 13 Q- III. MP conu\'τaτur R, conuerreraur M, conτeraur PS2av delictum] debnquenre dehcrum P* (cf. v) 15 si] ſicut av prunfura R cribri] cn in ras. P, cibn M stercua] puluif CRav 16 furnaz M 17 sicut] ſic P* ruſrigaτιο MPl 18 cor P1 20 fequenT Sa 21 podorem S, pudorem MP1Ca (eod. Am.) 24 reuerτιτur CR uenaTione C ) sic peccata operantibus iniquitatem. homo sanctus in sapientia manet sicut sol: nam stultus sicut luna inmutatur. in medio insensatorum serua uerbum tempori: in medio autem cogitantium adsiduus esto. narratio peccantium odiosa, et risus eorum in delictis peccati. loquella multum iurans horripilationem capiti statuit, et inreuerentia ipsius obturatio aurium. effusio sanguinis in rixa superborum, et maledictio illorum auditus grauis. qui denudat arcana amici, perdet fidem et non inueniet amicum ad animam suam. dilige proximum et coniungere fide cum illo: quod si denudaueris abscondita illius, non per-. sequaris eum. sicut enim homo qui perdet amicum suum,. sic qui perdet amicitiam proximi sui. et sicut qui dimittit auem de manu sua, sic reliquisti proximum tuum, et non eum capies. non illum sequaris, quoniam longe abest. effugit enim quasi caprea de laqueo: quoniam uulnerata est anima eius: et ultra eum non poteris conligare. maledicti est concordatio: denudare autem amici mysteria desperatio est animae infelicis. adnuens oculis fabricat iniqua, et nemo eum abiciet. in conspectu oculorum tuorum indulcabit os suum et super sermones tuos admirabitur: nouissime autem peruertet os suum et in uerbis tuis dabit scandalum. multa odiui et non coaequaui ei, et dominus odiet illum. Et post II uersus: Qui foueam fodit, in illam decidet, et qui statuit lapidem proximo, offendet in eo, et qui laqueum alio parat, peribit in [*](22 Eccli. 27, 29—32 ) [*]( 8 u\'ba R cogιτacionũ R 4 adſidiuſ S\' onofa Px 5 obnpila τιοnem MP1CRS, in marg: 1 horripilaτιο ex horrore & pilif cο̃poſιτũ P\\ fort: obrepilationem 6 capmf PC ſtatuet av 8 pdix P2C Raν 9 ammmn fuum P2CRSaν 10 fidem MPCa denud.] nudaneris a pfequenf P\'CRax 11 pofr eum P2ν 11 et 12 perdit av 12 demιττιτ MP 18 Bua] om. R fic qm PtR reliquiſri (fn in ras. m. al.) P uerba: et non e. c. n. i. sequaris quoniam om. MP\'CR 16 conhgan MP & maledicTa P1 17 miſτeria MPCR difperaTio MP 18 umuenf oculo P* 19 condulcabiT CRv, conculcabit a suum] mum MP\'S 20 ammirabiTur MPC 21 odiui] audim MPCRSa 28 fodrr foueam R decidet in illam a 24 offendiT MPC (cod. Am.), offendaT R eo] illo C alii v ) illo. facienti nequissimum consilium super illum deuoluetur, et non agnoscet unde adueniet illi. inlusio et inproperium superborum et uindicta sicut leo insidiabitur illi. laqueo peribunt qui oblectantur casu iustorum. Et post III uersus: Qui uindicari uult, a deo inueniet uindictam, et peccata illius seruans seruabit relinque proximo tuo nocenti te, et tunc deprecanti tibi peccata soluentur. homo homini seruat iram et a deo quaerit medellam! in hominem similem sibi non habet misericordiam et de peccatis suis deprecatur! ipse dum caro sit, seruat iram et propitiationem petit a deo! quis exorabit pro delictis illius? memento nouissimorum et desine inimicari: tabitudo enim et mors inminet in mandatis. memorare timorem dei et non irascaris proximo. memorare testamenti altissimi et despice ignorantiam proximi. abstine a lite et minues peccata. homo enim iracundus incendit 115 litem, et uir peccator turbabit amicos et in medio pacem habentium inmittit inimicitiam. Et post IIII uersus: Certamen festinatum incendit ignem, et lis festinans effundit sanguinem, et lingua testificans adducit mortem. si sufflaueris, quasi ignis exardebit: et si expueris super illam, extinguetur: et utraque ex ore proficiscuntur. susurrio et bilinguis maledictus: multos enim turbauit pacem habentes. lingua tertia multos commouit, et dispersit illos a gente in gentem. ciuitates muratas diuitum destruxit et domus magnatorum effodit. uirtutes populorum concidit et gentes fortes dissoluit. lingua [*]( 5 Eccli 28, 1-11 17 ib. 18—20. ) [*]( 1 facienTem MP\', facienxe 8 2 ognofceT B 4 caſui a IIII P 6 feruauiT P\' nocenti te] nocenTe MPC 7 folnunY S reeeraat a 8 a] om. C medelam P7S 9 depcabrrur B dum] cum v 10 sernat] ſeruaτ M, feruA S, referaaT PCRaν petit) quenr C\' a] in ras. P 11 ezoramT P1 12 imminua S m mandarif dl Sa 18 deiJ om. S 14 ignoranTiae P1 . 15 minuiſ P 16 tnrbabit] om. P* 17 iumιττ& S (cf. ν) 18 effonda S 19 adduca S 20 ezpauens R exſringuιτur S et alt.) om. MPSν 21 ez ore uTraq; P fufurro Raν 22 TnrbabiT Pv 23 commoua S a genTe MP 24 diſτruxιτ MPC effoduτ S ) tertia mulieres uiritas eiecit et priuauit illas de laboribus suis. qui respiciet illam, non habebit requiem, nec habebit amicum, in quo requiescat Et post uersus XXIII: Verbis tuis facito stateram et frenos ori tuo rectos: et adtende, ne forte labaris in lingua et cadas in conspectu inimicorum insidiantium tibi et sit casus tuus insanabilis in mortem. Qui facit misericordiam, faenerat proximo: et qui praeualet manu, mandata seruat. faenera proximo tibi in tempore necessitatis illius, et iterum redde proximo tuo in tempore suo. confirma uerbum et fideliter age cum illo, et in omni tempore inuenies quod tibi necessarium est. multi quasi inuentionem aestimauerunt faenus et praestiterunt molestiam his qui se adiuuauerunt. Et post XIII uersus: Verumtamen super humilem animo fortior esto, et pro elemosyna non trahas illum. propter mandatum adsume pauperem, et propter inopiam illius ne dimittas eum uacuum. perde pecuniam tuam pro fratre et amico, et non abscondas illam in lapidem in perditionem. pone thesaurum tuum in praeceptis altissimi, et proderit tibi magis quam aurum. conclude elemosynam in corde pauperis, m et haec pro te exorabit ab omni malo: super scutum potentis et super lanceam aduersus inimicum tuum pugnabit uir bonus fidem facit proximo suo: et qui perdiderit confusionem, [*]( 8 Eccli. 28, 29 et 80 et Eccli. 29, 1-4 18 ib. 11-26 ) [*]( 1 nenxaf P1S (eod. ÃmJ, forref P2R, om. initio bneae C, uiratae ab eica MP\', eicia P* (cod. Am.) priuabιτ (prau. S) MCS 2 reſpicιτ P2RSaν haba MP1CR requiem] in marg: nec habιτabιτ cum reqme add. P* (cf. cod. Am.) 8 uR̅̅̅ XXII C, xxm q. R (aic), aliqaos nera. a tuis] fmf P4 5 inimicorum Tuoram P* 6 mone S 7 pzimQ MP puahτ MP1 8 faenera] eT fen\'a R, fęnerare a (cf. v) 9 tuo] om. P1α 11 inuenτιοne S aestim.] fnmaneronT MP\' 12 faenos] om. P\' adiuua∗∗uerunτ P, adiuuerST Rv 13 XIII]aliquos a 14 elimoHna M, aehmoſma P\', elemofina CR rraaf MC er proprer R 15 mandata a paupemm P* 16 demiTTaf MP eum] illū S proprer fraTrem & amicum Saν 17 illa MPCR fub lapide P2ν 19 ehmonā M, aehmoſmam P1, elemoſnã CR 20 exorauιτ P 21 aduerfom S pugnaũ C 22 pro pnmo P2ν ) derelinquet sibi. gratiam fideiussoris ne obliuiscaris: dedit enim pro te animam suam. repromissorem fugit peccator et inmundus. bona repromissoris sibi adscribit peccator, et ingratus sensu derelinquet liberantem se. uir repromittit de proximo suo, et cum perdiderit reuerentiam, derelinquetur ab eo. repromissio nequissima multos perdidit dirigentes et commouit illos quasi fluctus maris. uiros potentes gyrans migrare fecit, et uagati sunt in gentibus alienis. peccator transgrediens mandata domini, incidet in promissionem nequam. Et post I uersum: Recupera proximum secundum uirtutem tuam et adtende tibi, ne incidas. Et post XVI uersus: Qui diligit filium suum, adsiduat illi flagella, ut laetetur in nouissimo suo. qui docet filium suum, laetabitur in illo. Et post X uersus: Equus indomitus euadet durus, et filius remissus euadet praeceps. lacta filium, et pauentem te faciet: lude cum eo, et contristabit te. non conrideas illi, ne doleas: et in nouissimo obstupescent dentes tui. non des illi potestatem in iuuentute et ne despicias cogitatus illius. curua ceruicem eius in iuuentute et tunde latera eius, dum infans est, ne forte induret et non credat tibi, et erit tibi dolor animae. doce filium tuum et operare in illo, ne in turpitudine illius confundaris. melior est pauper sanus et fortis uiribus quam diues inbecillis et flagellatus malitia. salus animae in sanctitate iustitiae et melior omni auro et argento, et corpus ualidum quam census inmensus. non est census super censum ?salutis [*]( 10 Eccli. 29, 27 11 Eccli. 80, 1 et 2 14 ib. 8-18 ) [*]( 1 sibi] Tibi C post gratiam distinx. BS enim] om. S 3 mgranf C, gratif P1 6 diligenref Ra 7 ∗pοτenτιſ P\' giranf BS faciT P\' 8 uaτιgaτι P, nacaτι (uaca m ras. m. pr.) S 9 pmiſſione MC, pmiſione P 10 IJ unũ S 11 intende tibi a mcedaf MPC XIII S, aliquos a 18 laetabitorj laudabirur Sav 14 euadir Sv 15 euadiT Sa 16 eo] illo a conτriſτauιτ MP1C non] ne S et] om. MCBa 17 eT obfrupefcenT Ba 18 diſpicieſ MP\'C 21 τurpιτudinem MPB 22 melius B pauper] in ras. m. al. P 23 inbeci∗liſ P, mbeallef S\', inbeciliſ S* 24 et ante mel. om. v melior efr Rv & m menfam MP\'C, & m menfaf S ) corporis, et non est oblectatio super cordis gaudium. melior est mors quam uita amara et requies aeterna quam languor perseuerans. bona abscondita in ore clauso quasi adpositiones epularum circumpositae sepulchro. Et post V uersus: Tristitiam non des animae tuae et non adfligas temet ipsum in consilio tuo. iocunditas cordis haec est uita hominis et thesaurus sine defectione sanctitatis, et exultatio uiri est longaeuitas. miserere animae tuae placens deo et contine, et congrega cor tuum in sanctitate eius et tristitiam longe expelle a te. multos enim occidit tristitia, et non est utilitas in illa. zelus et iracundia minuent dies, et ante tempus senectam adducit cogitatus. Et post X uersus: Qui aurum diligit, non iustificabitur: et qui insequitur consumptionem, replebitur ex ea. multi dati sunt in auri casus, et facta est in specie illius perditio illorum. lignum offensionis est aurum sacrificantium: uae illis qui sectantur illud et omnis inprudens deperiet in illo. beatus diues, qui inuentus est sine macula et qui post aurum non abiit nec sperauit in pecunia et thesauris. quis est hic, et laudabimus eum? fecit enim mirabilia in uita sua. quis probatus est in illo et perfectus est? et erit illi in gloria aeterna: qui potuit transgredi et non est transgressus, et facere mala et non fecit: ideo stabilita sunt bona illius in deo, et elemosynas illius enarrabit ecclesia sanctorum. Et post X, uersus: Vtere quasi homo frugi quae tibi adponuntur, ut non, cum manducas multum, odio habearis. \' cessa prior disciplinae causa, et noli nimius esse, ne forte [*]( 5 Eccli. 30, 22-26 12 Eccli. 31, 5—11 24 ib.19—22 ) [*]( 2 est] om. Pl langor P1 8 quaei] quara S\' adpoſιτιο|niſ S1 4 circũpoſιτa MPC 7 sanct.] fciraf S ■ 8 miſerire M 10 τriſτιτιam MP1C \' 11 minua P1C 12 X] aliquos a - 13 con- ſum|pτιοne S 14 mulτι∗ M auro P1 .15 illorum] dolorum S 16 inpudenſ MPC 17 denpia (dir. P) MPC, diripieτur (lie) R 18 habuT P\'CS 19 laudauimuſ S 20 quis] qm MPCν uerba: perfectus - - transgredi et om. M 21 in] om. CBSav 23 deo] dilo Mv elimoſinaſ (ael. P) MP, elemoflnaf CR eelefla M 24 X] aliquos a froge S quae] hif quae P2aν 25 ut] & CS (cod. Am., cf. Sabat.) mulTuf P habnenf C 26 ne M I * ) [*]( XII, Aug. 3, i. ) [*]( 10 ) offendas. et si in medio multorum sedisti, prior illis non extendas manum tuam, nec prior poscas bibere. quam sufficiens est homini erudito uinum exiguum. Et post XVI uersus: Diligentes in uino noli prouocare: multos enim exterminauit uinum. Et post XXV uersus: Loquere maior natu: decet enim te primum uerbum diligenti scientiam: et non inpedias musicam. ubi auditus est, non effundas sermonem: et inportune noli extolli in sapientia tua. Et post V uersus: Adulescens, loquere in tua causa uix. si bis interrogatus fueris, habeat caput responsum tuum. in multis esto quasi inscius et audi tacens simul et quaerens. in medio magnatorum non praesumas, et ubi sunt senes, non multum loquaris. ante grandinem praeibit coruscatio, et pro reuerentia accedit tibi bona gratia. praecurre autem prior in domum tuam et illic auocare et illic lude et age conceptiones tuas, et non in delictis et uerbo superbo. et super his omnibus benedicito deum, qui fecit te, et inebriantem te ab omnibus bonis suis. qui timet deum, excipiet doctrinam eius: et qui uigilauerint ad illam, inuenient benedictionem. qui quaerit legem, replebitur ab ea: et qui insidiose agit, scandalizabitur in ea. qui timent dominum, inuenient iudicium iustum et iustitiam quasi lumen accendent. peccator homo deuitabit correptionem, et secundum [*]( 4 Eccli. 81, 80 5 Eccli. 32, 4—6 9 ib. 10-22 ) [*]( 2 pnnf MC parcar (porc. C) MC 8 XVI] X MPCR, aliquos a 5 XXV] XV P, aliquos a maiof (aiof in litt. dblutis) M 6 diligenTi (enτι in litt. ablutis) M, dilige R lmpedianf muſιτa B m mufici P 7 est] non efr Rav sermonem] fangune M P1, loquelam R 8 lnoporτune C 9 caufa ma R uii] add: cum necesse fuerit a 10 esto] ſτο M 11 magnatorum] add: loqui a 18 grandine MC coruscatio] add: er anTe uerecundiS praeibιτ graria Pax accidis C (cod. Am.), aecider jR, accedet e 14 gratia] er hora furgendi non Te tncef (uersiculii 15 priorem partem add. aX. m., eed non ea quae cetera addidit) P 15 aoocare] uacare M, aduocare a delicus R 17 mebnanre C, inebriauit a . ab] in a ſuiſ bomf 8 18 dñm PSν mgilauem .. mueniT C 19 illam Saν 20 qui pr] quiſ P1 nmex R 21 inueniunτ MCR 22 acceder C debιτabιτ MP\'C\' ) uoluntatem suam inueniet conparationem. uir consilii non disperdet intellegentiam. Et post IIII uersus: Fili, sine consilio nihil facias, et post factum non paeniteberis. Et post VI uersus: Qui credit deo, adtendet mandatis: et qui confidit in illo, non minorabitur. Timenti dominum non occurrunt mala: sed in temptatione deus illum conseruabit et liberabit a malis. sapiens non odit mandata et iustitias, et non inlidetur quasi nauis in procella. homo sensatus credit legi dei, et lex illi fidelis. qui interrogationem manifestat, parabit uerbum. Et paulo post: Vana spes et mendacium uiro insensato: et somnia extollunt inprudentes. et quasi qui adprehendit umbram et sequitur uentum, sic et qui adtendit ad uisa mendacia. hoc secundum hoc uisio somniorum, ante faciem hominis similitudo hominis. ab inmundo quid mundabitur? et a mendace quid uerum dicetur? diuinatio erroris et auguria mendacia et somnia male facientium uanitas est. et sicut parturientis cor tuum phantasias patitur, nisi ab altissimo fuerit emissa uisitatio: ne dederis in illis cor tuum. multos enim errare fecerunt somnia et exciderunt sperantes. in illis, sine mendacio consummabitur uerbum et sapientia in ore fideli conplantabitur. Et post V uersus: Multa uidi enarrando et plurimas uerborum consuetudines. aliquotiens [*](2 Eccli. 32, 24 4 ib. 28 et Eccli. 33, 1-4 10 EccL 84, 1—8 21 ib. 12—31 et Eccli. 35, 1 et 2 et 5-18 ) [*](1 conparationem] correpTionem P\' 3 penaebenf M, poemTebenf P, pemTebif R uerba: et post — uersns om. MPCRS VI scripsi, paucos a 4 adτendaτ C, aττèdιτ Ro 5 confidunt P, confidenT 8 mmorabunTur PSa (cf. Sab.) des R (cod. Am.) occurrenT PRν 7 liberauιτ S1 8 inlid.] hderur P1 9 lex] add: di P\' illi dd. Pl 10 parauiT P1 poft paululum a 12 apprehendenT B 13 hoc ſedm uifionem fompmoru R 14 ſimilιτudo alτeriuſ honumf P (cod. Am., cf. Sab.) mandabif MP1C1 15 uirum diciTur M P1C1 16 male facienTii MP\'C 17 parcunenTef S fanraOaf MP CRS paTiaur S 18 enum S in] om. Ra 21 fidelis P\'av conTemplabif CRa, complanabitur v 22 errando Sν uerborum fbper add. P\' (superborum cod. Am.) ) [*]( 10* ) usque ad mortem periclitatus sum horum causa et liberatus sum gratia dei. spiritus timentium deum quaeritur, et in respectu illius benedicentur. spes enim illorum in saluantem illos, et oculi dei in diligentes se. qui timet dominum, nihil trepidabit et non pauebit, quoniam ipse est spes eius. timentis dominum beata est anima. ad quem respicit? et quis est fortitudo eius ? oculi domini super timentes eum: protector potentiae, firmamentum uirtutis, tegimen ardoris et umbraculum meridianum, et precatio offensionis et adiutorium casus, exaltans animam et inluminans oculos, dans sanitatem, uitam et benedictionem. immolans ex iniquo, oblatio est maculata, et non sunt beneplacitae subsannationes iniustorum. dominus solus sustinentibus se in uia ueritatis et iustitiae. dona iniquorum non probat altissimus, nec respicit in oblationibus iniquorum, nec in multitudine sacrificiorum eorum propitiabitur peccatis. qui offert sacrificium ex substantia pauperum, quasi qui uictimet filium in conspectu patris sui. panis indigentium uita pauperis est: qui defraudat illum, homo sanguinum est. qui aufert in sudore panem, quasi qui occidat proximum suum. qui effundit sanguinem et qui fraudem facit mercennario, fratres sunt. unus aedificans et unus destruens, quid prodest illis nisi labor? unus orans et unus maledicens, cuius uocem exaudiet deus? qui baptizatur a mortuo et iterum tangit illum, quid proficiet lauatione illius? sic homo, qui ieiunat in peccatis suis et iterum eadem facit, quid proficit humiliando se? orationem eius quis exaudiet? Qui conseruat legem, multiplicat orationem. sacrificium salutare adtendere mandatis [*]( 1 perecliraTuf MP, parachτaτuſ S1 2 a graTIa P1 4 dei] dfii R dom.] de3 R 5 τrepidauιτ C TimenTef MPCS, τιmenτι R 6 reſpicia S quis] quę S (cf. Sab.) 8 Tegmen S 9 et prec.] deprecatio v exulτanſ MPCR 10 et uitam av 11 immolanτes R, immolantis av 12 fubfanaTionef MP iniust] lufror. eT R 13 iniqu.] uucorum M, inimicorũ CR 14 probat] porrabaT C 15 inicorum M 17 uicτιmaτ Rav sui] om. R 19 occidiT P\'CRav 21 et 22 et unus] et alter a 28 bapτιzaτ̍ a morruo & ITerum τagιτ in ras. M Tanga S 24 lauaTiom MPXCS, lauaτιο P1Raν 25 facienf Sν pfeciT P, pficiA S 26 conſerua S1 27 salotare est v ) et discedere ab omni iniquitate. et deprecatio pro peccatis recedere ab iniustitia. non apparebis in conspectu dei uacuus. haec omnia propter mandatum domini fiunt. oblatio iusti inpinguat altare, et odor suauitatis est in conspectu altissimi. sacrificium iusti acceptum est, et memoriam eius non obliuiscetur dominus. bono animo gloriam redde deo, et non minuas primitias manuum tuarum. in omni dato hilarem fac uultum tuum, et in exultatione sanctifica decimas tuas. da altissimo secundum datum eius, et in bono oculo ad inuentionem facito manuum tuarum: quoniam dominus retribuens est et septies tantum reddet tibi. noli offerre munera praua: non enim suscipiet illa. noli respicere sacrificium iniustum: quoniam dominus iudex est et non est apud illum gloria personae. non accipiet dominus personam in pauperem, et precationem laesi exaudiet. non despiciet preces pupilli, nec uiduae, si effundat loquellam gemitus. nonne lacrima ad maxillam descendit, et exclamatio a maxilla ascendit propter illud quod descendit super illam ? Et post IIII uersus: Oratio [*](18 Eccli. 85, 21 ) [*]( 1 difcere MC\', difcedere (d alt. ex r corr. tn. pr. inter scribendum) S iniquitate] uersus tertii priorem partem, quae est: et propitiationem litare facrificiis (sic) fuper iniufticias add. a, in marg. inf: & p pill M beneplaciTum eſτ dfio recedere ab imquιτaτe, quae signo hi respondent, ex uersiculo quinto sumpta add. P (cf. codicis Sangermanensis testimonium ap. Sabat.) 2 recedere] om. P iniustitia] add: et post paucos uersus a 3 haec enun P\'Rv mandata Ra mpmgaT M 7 manum MPl 8 da] deo R 9 et] om. M\'CR adinuenτιοnē o * (ne in ras. m. pr.) M 10 manum (um in ras.) P τua|rum (uirg. ras.) P dominus] df Ml 11 reddet tantum a 12 respicere] m add. P\' (ef. v) 13 et 14 dom.] deus R 14 personam] om. P\' 15 non] eT non MCR diſpicia MPC uiduā Sv 16 eifunda C, effundit a lacrimae v, add. uiduae Pv difcendir MP\', difcendunT P1 17 eiclamatio] add: et in marg. inf. ∗∗∗∗∗∗∗∗∗∗ (erasa ad manllam) afcendunx (corr. afcendiT al. m.) urque ad caelu & dSf eiaudiror n delecrabiTur m llliſ P5 (cf. v) ad maxillam CR maxilla] add. ennn Pl ascendit] difcendrr MP, defcendiT CR (cf. Sab.) 18 diſcendιτ MP ) humiliantis se in nubes penetrabit. Et aliquanto post: Cum uiro sancto adsiduus esto, quemcumque cognoueris obseruantem timorem dei, cuius anima est secundum animam tuam. Et post V uersus: Et in his omnibus deprecare altissimum, ut dirigat in ueritate uiam tuam. Et post uersus XXI: Fili, in uita tua tempta animam tuam, et si fuerit nequam, non des illi potestatem. non enim omnibus omnia expediunt, et non omni animae omne genus placet. noli auidus esse in omni epulatione et non te effundas super omnem escam. Et post IIII uersus: Honora medicum propter necessitatem: etenim illum creauit altissimus. a deo est medella, et a rege accipiet donationem. disciplina medici exaltabit caput ipsius, et in conspectu magnorum conlaudabitur. altissimus creauit de terra medicinam, et uir prudens non abhorrebit illi. nonne a ligno indulcata est amara aqua? ad agnitionem hominum uirtus illius, et dedit homini scientiam altissimus, honorari in mirabilibus suis. in his curans mitigauit dolorem ipsorum. Et post IIII uersus: Fili, in tua infirmitate non desperes, sed ora dominum, et ipse curabit te. auerte a delicto et dirige manus et ab omni delicto munda cor tuum. Et post l uersum: Et inpingua oblationem et da locum medico, etenim illum dominus creauit: et non discedat a te, quoniam opera eius sunt necessaria. est enim quando in manus illorum incurras: ipsi uero dominum deprecabuntur, ut dirigat requiem eorum et sanitatem propter conuersationem illorum. Et post [*]( 1 Eccli. 37, 15 et 16 4 ib. 19 6 ib. 30—32 10 EcclL 38, 1-7 18 ib. 9 et 10 21 ib. 11-14 ) [*]( 1 in] om. Sav poenarabιτ M et] om. S poft aliquantum a uiro] uero MC\' 2 efru MP1 quèque MC 5 digerat MC u. XXTJ aliquot u. a 7 non pr.] ne P 9 non] om. MC1 10 necceſſ ιτaτem P 11 eat] enim efx P2, est enim v ommf medella P (cf. v) 12 exalTauiT P, exalτaτ S 18 magnaTorum CRaν de T\'ra creauiT B 14 uir] om. C illam Ra, illa v 15 aqua amara av ad] & MCB agnmonem llliuſ P\' 16 illius] illorum P7v 17 miTigabiT BSav 18 dilperef MPC 19 dominum] dm S curauiT P1 auerte] & uerre P1 direge ** P 20 IJ unfl BS 21 locum] loculo P1 22 diTcedam P\' 28 eiua] Tua MP\'C, fua R 25 conuerſione MCR ) I uersum: Fili, in mortuum produc lacrimas et quasi dira passus incipe plorare. et secundum iudicium contege corpus illius et ne despicias sepulturam illius. propter delaturam amare fer luctum illius una die et consolare propter tristitiam. a tristitia enim festinat mors et cooperiet uirtutem, et tristitia cordis flectet ceruicem. Et post I uersum: Non dederis in tristitiam cor tuum. Et post VIIII uersus: Sapientia scribae in tempore uacuitatis, et qui minoratur actu sapientiam percipiet. Et paulo post: In uoce dicito: oboedite me, diuini fructus aquarum, et quasi rosa plantata super riuum fructificate. quasi Libanus odorem suauitatis habete. florete flores quasi lilium, date odorem et frondete in gratiam et conlaudate canticum et benedicite dominum in operibus suis. date magnificentiam nomini eius et confitemini illi in uoce labiorum uestrorum, in canticis labiorum et citharis: et sic dicetis in confessione: opera domini uniuersa bona ualde. in uerbo eius stetit aqua sicut congeries et in sermone oris eius sicut exceptoria aquarum. quoniam in praecepto ipsius placor fit et non est minoratio in salute illius. opera omnis carnis coram illo et non est quicquam absconditum ab oculis eius. a saeculo et usque in saeculum respiciet et nihil est mirabile in conspectu eius. non est dicere: quid est hoc? aut quid est illud? omnia enim in tempore suo quaerentur. Et paulo post: Gratia sicut paradisus in benedictionibus [*]( 1 Eccli. 38, 16—19 6 ib. 21 7 ib. 25 9 Eccli. 39, 17-26 24 Eccli. 40, 17 ) [*](1 1] una BS filii P pradac P lacrimiſ P\' 2 plorare] ■clamare B 3 ne] non an dirpiciaf MPC propter] er propTer B fer] per Pl 4 tristitiam] uersum 18: et fac luctum secundum meritum eius uno die uel duobus propter detractionem add. a (cf. epist. 263, 8 et Sab.) 5 tristitia enim] τriſτιτιam P1 uerba: festinat — tristitia om. P\' 6 flecnr Sν verba: et p. I ueroum om. MPCR 1] una 8 non] ex non S 7 tuum] add. fed repelle ea a xe P* (cf. v) ſapienτιā fcnbe MPCBS (cf. Sab.) 9 obaudiTe Bav 12 frondixe MP1C1 graTIa S 14 nomini (-mf P1) eiuſ magnificenτιam P Sv 15 citbaris] cynonf MP1C, cynenf P\', cmenf 8 16 confeſſionem MPlC 19 ftr (fi in ras.) P 21 refpicier P (cf. v) 23 in] om. MOB, in ras. P Tempora tua MCX (cf. Sept.) 24 p\' paui (u t. lin. add. m. 2) P ) et misericordia in saeculo permanent. Et post XII uersus: Fratres in adiutorium in tempore tribulationis, et super eos misericordia liberabit. Et post paululum: Sapientia enim abscondita et thesaurus occultus, quae utilitas in utrisque? melior est homo, qui abscondit stultitiam suam, quam homo, qui abscondit sapientiam. Et aliquanto post: Benedicentes dominum, exaltate illum quantum potestis: major est omni laude. exaltantes eum replemini uirtute. Et post multa: Adpropiate ad me, indocti, et congregamini in domum disciplinae. quid adhuc retardatis? et quid adhuc dicetis in his? animae uestrae sitiunt uehementer. aperui os meum et locutus sum: conparate uobis sine argento et collum uestrum subicite iugo, et suscipiat anima uestra disciplinam. in proximo est enim inuenire eam. uidete oculis uestris, quoniam modice laboraui, et inueni mihi multam requiem. adsumite disciplinam multo numero argenti, et copiosum aurum possidete in ea. laetetur anima uestra in misericordia eius, et non confundemini in laude ipsius. operamini opus uestrum ante tempus, et dabit uobis mercedem uestram in tempore suo.

De libro Tobiae ista ponenda credidimus.

XXIIII. DE LIBRO TOBIAE.

Honorem habebis matri tuae omnibus diebus uitae eius. memor enim esse debes, quae et quanta pericula passa sit [*]( 2 Eccli. 40, 24 3 Eccli. 41, 17 et 18 6 Eccli. 43, 88 et 34 9 Eccli. 51, 81-38 28 Tob. 4, 8 et 4 ) [*]( 1 saeculum ν permaneτ P\'Rav 8 liberauιτ P < enim] om. 8 4 oculτuſ M 6 fapientiam tuam av 7 & exalTaTe C efr enim P*, enim est v 8 & exalranf C 9 adppiarre (la in ras.) P 10 dicιτιs Rv 12 frne argento ſapienτιam Pto (cod. Am.) 13 ſub mgo S ſuſcipieτ CRa pronma P\' 14 enim eft a enim] om. R muenin S uidιτe M ocnli ur̃ι C 16 multo] m mulTo P2av. poffedrre M, poſſidιτe P eam MPCR 19 foo. EXPLICIT. 8 d1 20 credim\' C, fanT R, credunuf (di supra lin. minio add. m. pr.) S 22 inscript. de libro Tobiae om. MPCRSa 28 marnf P 24 paffa ſιτ picula R )

propter te in utero suo. Et post II uersus: Omnibus autem diebus uitae tuae deum in mente habe, et caue ne aliquando peccato consentias, et praetermittas praecepta dei tui. ex substantia tua fac elemosynam, et noli auertere faciem tuam ab ullo paupere: ita enim fit, ut nec a te auertatur facies domini. quo modo poteris, ita esto misericors. si multum tibi fuerit, abundanter tribue: si exiguum fuerit, etiam exiguum libenter inpertire stude. praemium enim tibi bonum thesaurizas in die necessitatis. quoniam elemosyna ab omni peccato et a morte liberat, et non patitur animam ire in tenebris. fiducia magna erit coram summo deo elemosyna omnibus, qui faciunt eam. adtende tibi, fili, ab omni fornicatione, et praeter uxorem tuam numquam patiaris crimen scire. superbiam autem numquam in tuo sensu aut in tuo uerbo dominari permittas: in ipsa enim initium sumpsit omnis perditio. quicumque aliquid tibi operatus fuerit, statim mercedem ei restitue: et merces mercennarii aput te omnino non maneat. quod ab alio odis fieri tibi, uide ne alteri tu aliquando facias. panem tuum cum esurientibus egenis comede, et de uestimentis tuis nudos tege. Et post II uersus: Consilium semper a sapiente perquire. omni tempore benedic deum, et pete ab eo. ut uias tuas dirigat, et omnia consilia tua in ipso permaneant. Et post VII uersus: Noli timere, fili mi: pauperem quidem uitam gerimus, sed multa bona habebimus, si timuerimus deum, et recesserimus ab omni peccato, et fecerimus bene. Et post multa: Tunc Raphahel dixit eis occulte: benedicite deum caeli, et coram omnibus uiuentibus confitemini illi, quoniam fecit uobiscum misericordiam suam. etenim sacramentum regis [*]( 1 Tob. 4. 6—17 20 ib. 19 et 20 28 ib. 23 26 Tob. 12, 6-10 ) [*]( 1 ũ. II. P 4 elymoſynā M, selemoftnam (e ex i m. al.) P, elemo- ſinā CR 5 fleT Rav 6 poruenf Sav 7 tibi] om. P1 8 imparτιre R 9 et 11 elymoftna M, aelimofma P1, elemofina CR 10 Tenebraf Sav 13 fupbla MC 14 permittas] mιττaſ MC1 16 ei om. MPCR 19 er egenis Rv commede MPl uefrinf C 20 ſapienτιb, S 28 VII] VIII R 24 habemuf MC1, habuermraf P1 τιmueriſ MC (cf. Sept. et Sab.) 26 rafahel MPC 28 suam om. P1 ) abscondere bonum est: opera autem dei reuelare et confiteri honorificum est. bona est oratio cum ieiunio, et elemosyna magis quam thesauros auri condere. quoniam elemosyna a morte liberat et ipsa est quae purgat peccata et faciet inuenire uitam aeternam. qui autem faciunt peccatum et iniquitatem, hostes sunt animae suae. Et paulo post: Audite ergo me, filii, patrem uestrum: seruite domino in ueritate et inquirite, ut faciatis quae sunt placita illi, et filiis uestris mandate, ut faciant iustitias et elemosynas, ut sint memores dei, et benedicant eum in omni tempore in ueritate et in tota uirtute sua.

Iam nunc quoniam non omnes libri canonici ueteresque huic operi nostro necessaria dederunt, neque hi qui dederunt ex omnibus suis locis conueniebat ut darent, sed ex his tantum ubi apertiora morum bonorum praecepta conperimus, siue ubi utilia iubentur, siue ubi contraria prohibentur: ad sacras litteras euangelicas et apostolicas transeamus. caput in canone testamenti noui notissima et praeclarissima quattuor euangelia tenuerunt, in quorum primo, quod secundum Matthaeum est, ea quae nobis sunt ad hoc opus, quod suscepimus, congrua uideamus. [*]( 6 Tob. 14, 10 et 11 ) [*]( 2 et 8 elymofina M, aelimofina (.. aelem.) P, elemofma CRS S condere} recondere v 4 uerba: peccata e. f. i. u. ae. q. a. faciunt om. P1, in marge add. P\', sed et fac. inuenire in ras. et mifencordiam ante uitam punctis del. facit av 5 peccarum (um in ras.) P 7 me filii] mi filii MPC, filii mei RSx 8 mquaenTe P1 9 elymofinaf M, aelimonnaf (aelem. corr. al. m.) P, elemofinaf CRS uerba: ut sint m. dei om. R 10 eum] dm̃̄ C (dominum cod. Am.) tota] omm MPCR 11 rua- EPXLICIT - S 12 canomce MPCR uaenfq\'| τẽՐram̃τι Sa 15 conuemebanT C conuemebar UT (bar UT in ras. pr. m.) P his] eif PSa apemora in ras. pr. m. P 17 siue ait.) om. MPCRS 18 euuangehcaf et 20 euuangelia M 19 in] om. P1 20 euuangeh*a (ras. c) P 21 primum MPCSa 22 maxheum MPCS nobis sunt] om. R 28 fufcipimuf MP )

XXV. DE EVANGELIO SECVNDVM MATTHAEVM.

Videns autem dominus turbas ascendit in montem, et cum sedisset, accesserunt ad eum discipuli eius. et aperiens os suum docebat eos dicens: beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt. beati pacifici, quoniam filii dei uocabuntur. beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum. beati estis cum maledixerint uobis et persecuti uos fuerint et dixerint omne malum aduersum uos mentientes propter me: gaudete et exultate, quoniam merces uestra copiosa est in caelis: sic enim persecuti sunt prophetas qui fuerunt ante uos. uos estis sal terrae: quod si sal euanuerit, in quo salietur? ad nihilum ualet ultra, nisi ut mittatur foras et conculcetur ab hominibus. uos estis lux mundi. non potest ciuitas abscondi supra montem posita: neque accendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. sic luceat lux uestra coram hominibus, ut uideant uestra bona opera et glorificent patrem uestrum, qui in caelis est. nolite putare quoniam ueni soluere legem aut prophetas: non ueni soluere, sed adimplere. amen dico uobis, donec transeat caelum et terra, iota unum [*]( 8 Matth. 5, 1-48 et Matth. 6, 1—84 et Matth. 7, 1—27 ) [*]( 2 De euaGeLIum (euuANG. M) M1P1 ΜΑττheũ M, mΑτheum P1, maтhm C, marh S 3 dominus] vhf Pv 4 ad eum] om. C 7 lugunr M1 9 mifencordiS (en w ras. m. pr.) M 10 conſequaen (e ex a corr. m. pr.) S 18 uobis] uobis holes Ra (cf. Sab.) 14 dixer\' P1 18 falheTur S (cod. Am.) 20 neque] ne M1 accedunτ P1 28 hominibus] ommb; MC bona opera uia C, opa nra bona Bv et] *eT P 24 est] om. E 25 legem] **le (du. Utt. elut.) Ml admplere P )

aut unus apex non praeteribit a lege. donec omnia fiant. qui ergo soluerit unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines, minimus uocabitur in regno caelorum: qui autem fecerit et docuerit, hic magnus uocabitur in regno caelorum. dico autem uobis, quoniam nisi abundauerit iustitia uestra plus quam scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum caelorum. audistis, quia dictum est antiquis: non occides, qui autem occiderit reus erit iudicio. ego autem dico uobis, quia omnis qui irascitur fratri suo reus erit iudicio: qui autem dixerit fratri suo racha, reus erit concilio: qui autem dixerit fatue, reus erit gehennae ignis. si ergo offers munus tuum ad altare et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid aduersum te, relinque ibi munus tuum ante altare et uade prius, reconciliare fratri tuo et tunc ueniens offers munus tuum. esto consentiens aduersario tuo cito, dum es in uia cum eo, ne forte tradat te aduersarius iudici et iudex tradat te ministro et in carcerem mittaris. amen dico tibi, non exies inde, donec reddas nouissimum quadrantem. audistis, quia dictum est antiquis: non moechaberis. ego autem dico uobis, quia omnis qui uiderit mulierem ad concupiscendum eam iam moechatus est eam in corde suo. quod si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum et proice abs te. expedit tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum mittatur in gehennam. et si dextera manus tua scandalizat te, abscide eam et proice abs te. expedit tibi ut pereat unum [*]( 7 cf. Exod. 20, 13 et Dent. 5, 17 19 cf. Exod. 20, 14 ) [*]( 1 afpex M non] s. lin. add. m. pr. M pτeriuιτ M* 3 minuf P1 4 fecerunt P* 5 autem] eni Sv 6 phanffeorum M1 regno P\' 7 occidir M1 9 uerba: qui autem d. f. s. r. r. e. concilio om. P1 10 conlllio a 11 faτu*e M, faTuae P offref M1 12 ad] ante a 14 reconciliari M\'P1RSav uemeſ P offer R, offeres. a 15 confenTi**enf P . 17 m carcere miranf Ml 18 donec] antequam R 19 mechabenf CR quia] quo S 20 concupifcendam eam P, concupifcenni C 21 mecharus R 22 erue] abfcide P proijce eum a cxpedit] add. eni Sav 23 una peax S 24 mittatur] eaT RS dexTra MPCXR 25 expedit enim a unū pereat a ) membrorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in gehennam. dictum est autem: quicumque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii. ego autem dico uobis, quia omnis qui dimiserit uxorem suam excepta fornicationis causa facit eam moechari: et qui dimissam duxerit adulterat. iterum audistis, quia dictum est antiquis: non periurabis: reddes autem domino iuramenta tua. ego autem dico uobis non iurare omnino, neque per caelum, quia thronus dei est, neque per terram, quia scabellum pedum eius est, neque per Hierosolymam, quia ciuitas est magni regis, neque per caput tuum iuraueris, quia non potes unum capillum album facere aut nigrum. sit autem sermo uester: est est, non non: quod autem his abundantius est, a malo est. audistis, quia dictum est: oculum pro oculo et dentem pro dente. ego autem dico uobis non resistere malo, sed si quis te percusserit in dexteram maxillam tuam, praebe illi et alteram: et ei qui uult tecum in iudicio contendere et tunicam tuam tollere dimittes ei et pallium. et quicumque te angariauerit mille passus, uade cum illo alia duo. qui petit a te, da ei: et uolentem mutuari a te ne auertaris. audistis, quia dictum est: diliges proximum tuum et odies inimicum tuum. ego autem dico uobis: diligite inimicos uestros, benefacite his qui oderunt uos et orate pro persequentibus et calumniantibus uos, ut sitis filii patris uestri, qui in caelis est, qui solem suum oriri [*]( 2 cf. Dent. 24, 1 6 cf. Exod. 20, 7, Leo. 19, 12, Deut. 5,11 14 cf. Exod. 21, 24, Leu. 24, 20, Deut. 19, 21 20 cf. Leu. 19, 18 ) [*]( 1 eat] erιτ C, miTratur 8 2 demiſſerιτ P1 5 mechan P, mechare R dimiſã M1 duxerax P1 iterum] iTem R 6 peierabif Sa (Am.) 8 Tronuf (Tr in ras.) M 9 est] om. P1 eſт pedum eiuf PSv peduQ MC hierufolimi MP 10 est] om. C magna M\' magni regis eft R 11 lurabenf PS poTef* (ras. \'T) S 13 hif qm M1 14 et] om. P\' 15 dexτrã PCR derrra manlla тua M 16 et 17 tuam] om. R dimiTTif MP, dimiTTe RSav 18 quicumque] qui S anganzauenT М1P1 mille] ire mille a 19 nolenTe M\', uolenTi PSυ 20 muTuare M1a, muran C au\'τas R, auerrenf P\' est] eft antiquis a dihgif M1 22 uof oder Ca 23 et alt.j om. P\' ut] eT P1 ) facit super malos et bonos, et pluit super iustos et iniustos. si enim diligatis eos qui uos diligunt, quam mercedem habebitis? nonne et publicani hoc faciunt? et si salutaueritis fratres uestros tantum, quid amplius facitis? nonne et ethnici hoc faciunt? estote ergo uos perfecti, sicut et pater uester caelestis perfectus est. Adtendite ne iustitiam uestram faciatis coram hominibus, ut uideamini ab eis: alioquin mercedem non habebitis apud patrem uestrum, qui in caelis est. cum ergo facis elemosynam, noli tuba canere ante te, sicut hypocritae faciunt in synagogis et in uicis, ut honorificentur ab hominibus. amen dico uobis, receperunt mercedem suam. te autem faciente elemosynam, ne sciat sinistra tua, quid faciat dextera tua, ut sit elemosyna tua in absconso: et pater tuus, qui uidet in absconso, reddet tibi. et cum oratis, non eritis sicut hypocritae, qui amant in synagogis et in angulis platearum stantes orare, ut uideantur ab hominibus. amen dico uobis, receperunt mercedem suam. tu autem cum orabis, intra in cubiculum tuum et clauso ostio ora patrem tuum in absconso: et pater tuus, qui uidet in absconso, reddet tibi. orantes autem nolite multum loqui sicut ethnici: putant enim quia in multiloquio suo exaudiantur. nolite ergo adsimilari eis: scit enim pater uester, quibus opus sit uobis, antequam petatis eum. sic ergo orabitis: pater noster, qui es in caelis, sanctificetur nomen tuum, ueniat regnum tuum, fiat uoluntas tua sicut in caelo et in terra, panem nostrum [*]( 1 bonof & malof RSv 2 diligιτιs Rav haberif P\' 4 facieτιs Bet] om. M\'PC eτιnmci P\', αmci C, ehTmci S 5 UOB] & uof P cael.] m cęlif C 6 uerba: faciatis usque ad patrem uestram om. P1 9 elymoſinã (ei pro y pos. al. m.) M, elimoſinam P, elemoflnam CRS ante te] om. MPCB 10 ſinagogiſ PC uiis R honficerur P1 11 reciperunT MlP 12 facienTem P1 12 et 13 elymofmi et -na M, aehmofinam et -na P1, elemofmam (-fyni 8) et -na CRS 18 dextra P abfcondrro MP1CRυ (cod. Am.) 14 abtcon. diTO Rυ (cod. Am.) reddiT M1 15 ſinagogiſ MlPC 17 uobis] om. R reciperunT M1P orabent P1, orauens Raυ 18 clufo MP 19 abfcondiTO Rv (cod. Am. bis) 20 sicut] om. P1 21 in] om. M1 adftmulan PC 22 quibue] quId Sav 24 aduemat PRSav tuum] om. R 25 supersubst.] cοττιdianũ S ) supersubstantialem da nobis hodie, et dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, et ne inducas nos in temptationem, sed libera nos a malo. si enim dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et uobis pater uester caelestis delicta uestra. si autem non dimiseritis hominibus, nec pater uester dimittet peccata uestra. cum autem ieiunatis, nolite fieri sicut hypocritae tristes. exterminant enim facies suas, ut pareant hominibus ieiunantes. amen dico uobis, perceperunt mercedem suam. tu autem cum ieiunas, unge caput tuum et faciem tuam laua, ne uidearis hominibus ieiunans. sed patri tuo, qui est in absconso: et pater tuus, qui uidet in absconso, reddet tibi. nolite thesaurizare uobis thesauros in terra, ubi aerugo et tinea demolitur, et ubi fures effodiunt et furantur. thesaurizate autem uobis thesauros in caelo, ubi neque aerugo neque tinea demolitur, et ubi fures non effodiunt nec furantur. ubi enim est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum. lucerna corporis est oculus. si fuerit oculus tuus simplex, totum corpus tuum lucidum erit: si autem oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit. si ergo lumen, quod in te est, tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt? nemo potest duobus dominis seruire: aut enim unum odio habebit et alterum diliget, aut unum sustinebit et alterum contemnet. non potestis deo seruire et mammonae. ideo dico uobis, ne solliciti sitis animae uestrae, quid manducetis, neque corpori uestro, quid induamini. nonne anima plus est quam esca, et corpus plus quam uestimentum? respicite [*]( 2 nof mdncar PRSav 4 dimιττιτ M\'P et] om. edd. 5 delicta] delblTa S homo peccaTa eorom P\' 6 demιττιτ P, dimιττaτ C, dimιττ& nobif Sav antem] om. MCR, enim P 7 hypochnτeP faciaf P\' 8 appareant v recepef S, quia receperunτ P2v10 lana faciem tuam a ab homimb, P2S 11 et 12 abfcondiTO Rv (cod. Am.) 12 The*faun M1, τheſaurizari PM* 14 TheffannzaTe M autem] om. P\' 15 nec erngo Ml et] om P1 τbeffauruf Ml 16 enim] om. CS 17 corponf τui P2Rav . efr oculus τuus P2R1v 19 fuerit totum] TOTum fueriT P1 20 quod] quo P* ipsae] om. S (cod. Am.) quanTe **er̃ M 22 diligιτ MPC 23 conτempna M1PC 25 corpore M1 26 plus om. S uolaTaba P1 ) uolatilia caeli, quoniam non serunt, neque metunt, neque congregant in horrea, et pater uester caelestis pascit illa: nonne uos magis pluris estis illis? quis autem uestrum cogitans potest adicere ad staturam suam cubitum unum? et de uestimento quid solliciti estis? considerate lilia agri quomodo crescunt: non laborant, neque neunt. dico autem uobis, quoniam nec Salomon in omni gloria sua coopertas est sicut unum ex istis. si autem faenum agri, quod hodie est et cras in clibanum mittitur, deus sic uestit, quanto magis uos modicae fidei? nolite ergo solliciti esse dicentes : quid manducabimus, aut quid bibemus, aut quo operiemur? haec enim omnia gentes inquirunt: scit enim pater uester quia his omnibus indigetis. quaerite ergo primum regnum dei et iustitiam eius, et haec omnia adicientur uobis. nolite ergo solliciti esse in crastinum: crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipsi. sufficit diei malitia sua. Nolite iudicare, ut non iudicemini. in quo enim iudicio iudicaueritis, iudicabimini, et in qua mensura mensi fueritis, metietur uobis. quid autem uides festucam in oculo fratris tui et trabem in oculo tuo non uides? aut quomodo dicis fratri tuo: sine, eiciam festucam de oculo tuo: et ecce trabes est in oculo tuo ? hypocrita, eice primum trabem de oculo tuo, et tunc uidebis eicere festucam de oculo fratris tui. nolite dare sanctum canibus, neque miseritis margaritas uestras ante porcos, ne forte conculcent eas pedibus suis, et conuersi disrumpant uos. petite, et dabitur uobis: quaerite, et inuenietis: pulsate, et aperietur uobis. omnis enim qui petit accipit, et qui quaerit inuenit, et pulsanti aperietur. aut quis ex uobis homo, quem si petierit filius suus panem, numquid lapidem [*]( 2 et] fed P1 8 uof in ras. P pluref MP\' 4 uefro P1 5 quod M1P1 follicm ſιτιſM\' 6 neqae] nee S nenT M3P2CR Sav 7 folomon M1, falamon P1 8 foenũ M3PS 9 modicaej minime Sa (cod. Am.) 10 follicrre M1 11 qao operiemur] coopenemur P\'C 14 omma hęc S (cod. Am.) adicia\' Ml folhcrre MIP 16 dief enl S 16 iudicemini] add: nohxe condemnare ex non condemnabimuu P\' iudiciū M1P1 17. amqua M 18 me*τιeτur (ras. n) P, remenaur RSav autem] emm S 18 et 20 et 22 fifruci MP\'C 20 xrabif MP 21 hypochnra P 23 ſanctum dare a margaraac M1 P1 25 dirumpant Ra 26 accepiT MP\' ) porriget ei? aut si piscem petierit, numquid serpentem porriget ei? si ergo uos, cum sitis mali, nostis bona dare filiis uestris, quanto magis pater uester, qui in caelis est, dabit bona petentibus se? omnia ergo quaecumque uultis ut faciant uobis homines et uos facite eis: haec est enim lex et prophetae. intrate per angustam portam: quia lata porta et spatiosa uia, quae ducit ad perditionem, et multi sunt qui intrant per eam. quam angusta porta et arta uia, quae ducit ad uitam, et pauci sunt qui inueniunt eam. adtendite a falsis prophetis, qui ueniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. a fructibus eorum cognoscetis eos. numquid colligunt de spinis uuas, aut de tribulis ficus? sic omnis arbor bona fructus bonos facit, mala autem arbor fructus malos facit. non potest arbor bona fructus malos facere, neque arbor mala fructus bonos facere. omnis arbor, quae non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur. igitur ex fructibus eorum cognoscetis eos. non omnis qui dicit mihi: domine, domine, intrabit in regnum caelorum, sed qui facit uoluntatem patris mei, qui in caelis est, ipse intrabit in regnum caelorum. multi dicent mihi in illa die: domine, domine, nonne in nomine tuo prophetauimus et in tuo nomine daemonia eiecimus et in tuo nomine uirtutes multas fecimus ? et tunc confitebor illis: quia numquam noui uos, discedite a me, qui operamini iniquitatem. omnis ergo qui audit uerba mea haec et facit ea adsimilabitur uiro sapienti, qui aedificauit domum suam supra petram: et descendit pluuia et uenerunt flumina et flauerunt uenti et inciderunt in domum illam, et non cecidit: fundata enim erat supra petram. et [*]( 1 verba: aut si piscem p. n. s. porriget ei om. P1 S ei] om. C periT CRa (petet Am.) porrigetj dabit a 2 bona] bona daTa RSav 4 poaennb; MC nnltis] om. Pl 5 enim] om. Pl 7 ma 8 (S ras.) P* 10 ueſτιm̃τu M1, ueſτ1τu P1 11 a] ex R 16 quae] qm P1C 17 eos] om. Pl omnef qui dicanT Pl 19 facιτ (a ex e et ciт in ras. ab al. m.) P 8 m cęliſ S 20 dicunr MPlC 21 nonne m tuo nomine P ex m nomine tuo RS 22 eicim\' M1C tuo] om. R 24 ergo] enI R 26 difcendiT MP 27 incidernnt] irruerunτ Sav, mpigernnT (g ex d corr.) P (ef. Sdb.) 28 supra] ſup S petra a ) [*]( XII, Aug. 3, 1. ) [*]( 11 ) omnis qui audit uerba mea haec et non facit ea similis erit uiro stulto, qui aedificauit domum suam supra arenam: et descendit pluuia et uenerunt flumina et flauerunt uenti et inruerunt in domum illam, et cecidit, et fuit ruina eius magna. Et paulo post: Gratis accepistis, gratis date. nolite possidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis uestris, non peram in uia, neque duas tunicas, neque calciamenta, neque uirgam: dignus enim est operarius cibo BUO. in quamcumque ciuitatem aut castellum intraueritis, interrogate, quis in ea dignus sit, et ibi manete, donec exeatis. intrantes autem in domum salutate eam. et si quidem fuerit domus digna, ueniat pax uestra super eam: sin autem non fuerit digna, pax uestra ad uos reuertetur. et quicumque non receperit uos neque audierit sermones uestros, exeuntes foras de domo uel de ciuitate excutite puluerem de pedibus uestris. amen dico uobis, tolerabilius erit terrae Sodomorum et Gomorraeorum in die iudicii quam illi ciuitati. ecce ego mitto uos sicut oues in medio luporum: estote ergo prudentes sicut serpentes et simplices sicut columbae. cauete autem ab hominibus: tradent enim uos in conciliis, et in synagogis suis flagellabunt uos, et ad praesides et reges ducemini propter me in testimonium illis et gentibus. cum autem tradent uos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini: dabitur enim uobis in illa hora quid loquamini. non enim uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis. tradet autem frater fratrem in mortem et pater filium, et insurgent filii in [*]( 5 Matth. 10, 8-42 ) [*]( 2 supra] ſup MCR 8 difcendrr MP 4 eius] om. M1 7 nec calciamenra Pa 8 efr emm CRa cibo] pro uaria lectione in marg. adnot: mercede Pl (cf. Sab.) quactIq; MC 10 donec inde R 11 in] om. S eam] add. dicentes: pai huic domui av (cf. INc. 10, 5) domus illa av 12 uenieτ M3P2CRav eam] illam a sin] ai Sav 13 reuernrur P1 recep.] cepenr M1 16 τοllerabiliuſ M1PR 17 diem Pl ciuitare M1 18 frore M1 20 ſinagogiſ MPR 21 ducnmm M1 23 uerba: dabitur e. u. i. i. h. q. loquamini om. PIR 25 TradenT P1 26 insurg.] ñ ſurgenτ M1, *inſurgenτ S fili Ml ) parentes et morte eos adficient. et eritis odio omnibus propter nomen meum. qui autem perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. cum autem persequentur uos in ciuitate ista, fugite in aliam. amen dico uobis, non consummabitis ciuitates Israhel, donec ueniat filius hominis. non est discipulus super magistrum, nec seruus super dominum suum. sufficit discipulo, ut sit sicut magister eius, et seruus, sicut dominus eius. si patrem familias Beelzebub uocauerunt, quanto magis domesticos eius? ne ergo timueritis eos. nihil enim opertum quod non reuelabitur et occultum quod non scietur. quod dico uobis in tenebris, dicite in lumine: et quod in aure auditis, praedicate super tecta. et nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere: sed potius eum timete qui potest et animam et corpus perdere in gehennam. nonne duo passeres asse ueneunt? et unus ex illis non cadet super terram sine patre uestro. uestri autem et capilli capitis omnes numerati sunt. nolite ergo timere: multis passeribus meliores estis uos. omnis ergo qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et ego eum coram patre meo, qui est in caelis. qui autem negauerit me coram hominibus, negabo et ego eum coram patre meo, qui est in caelis. nolite arbitrari, quia uenerim pacem mittere in terram: non ueni pacem mittere, sed gladium. ueni enim separare hominem aduersus patrem suum et filiam aduersus matrem suam et nurum aduersus socrum suam: et inimici hominis domestici eius. qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus: et qui amat filium aut filiam super me, [*]( 1 parenTib; C omnibus] om*mbnr P, add. hormmb, P\'Sa 2 usque] om. S initio lineae (cf. Sab. et cod. Am.) 4 consummabitis] menforabms R 5 uema S 6 magifxn Pl 7 aeruo v 8 belzebub MPl 9 operrum efT S, eft opertum av 10 fciatur a 11 aure] ore 0 12 noli M1 14 et ante animam] om. CR 15 uemunT MPl 17 ergo om. MPCR 18 uos] om. MC 19 coram **| S et] om. C ego] om. MC 20 m csebf 5 RSv 21 m cselif g CRav 22 miTTere pacem P2S (Am.) Terra M1 P 24 filiuf (pr. corr. in filiof, tttm in filii) P 26 autl & MC (Am.) maTrS : fua: 8 27 me ante dign.] om. P1 uerba: et qui amat f. a. f. s. m. n. e. m. dignus om. Pl super me] pluf qaã me S ) [*]( 11* ) non est me dignus. et qui non accipit crucem suam et sequitur me, non est me dignus. qui inuenit animam suam, perdet illam: et qui perdiderit animam suam propter me, inueniet eam. qui recipit uos, me recipit: et qui me recipit, recipit eum qui me misit. qui recipit prophetam in nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet: et qui recipit iustum in nomine iusti, mercedem iusti accipiet. et quicumque potum dederit uni ex minimis istis, calicem aquae frigidae tantum in nomine discipuli, amen dico uobis, non perdet mercedem suam. Et paulo post: Cui autem similem aestimabo generationem istam? similis est pueris sedentibus in foro, qui clamantes coaequalibus dicunt: cecinimus uobis et non saltastis, lamentauimus et non planxistis. uenit enim lohannes neque manducans neque bibens, et dicunt: daemonium habet. uenit filius hominis manducans et bibens, et dicunt: ecce homo uorax et potator uini, publicanorum et peccatorum amicus. et iustificata est sapientia a filiis suis. Et post paululum: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. tollite iugum meum super uos et discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et inuenietis requiem animabus uestris. iugum enim meum suaue est, et onus meum leue est. Item post aliquantum: Si autem sciretis, quid est: misericordiam uolo et non sacrificium, numquam condemnassetis innocentes. Et post paululum: Qui non est mecum, contra me est: et qui non congregat mecum, spargit. ideo dico uobis: omne peccatum et blasphemia remittetur hominibus. spiritus autem blasphemiae non remittetur. et [*]( 10 Matth. 11, 16-19 18 ib. 28-30 22 Matth. 12, 7 23 cf. Os. 6, 6 24 Matth. 12, 30—37 ) [*]( 1 et pr.] om. MCR accepiT P fequaxur M1P1 3 me un uιτam aeternam P 4 mueniT P1 10 pauldla S 13 plancnfnr P enim] autem P* 10hanniſ MP1C1 14 biba Ml 15 uemr enl S 17 ruſτιficaτuſC paulum P1 22 est om. Sa item] ιτerum MC aliq.] pauldlum S, paululum a 26 et 27 remiTTiTur MP1C 27 blaſphemia* (ras. e) M, blafphemia P2C1v ) quicumque dixerit uerbum contra filium hominis, remittetur ei: qui autem dixerit contra spiritum sanctum, non remittetur ei neque in hoc saeculo neque in futuro. aut facite arborem bonam et fructum eius bonum, aut facite arborem malam et fructum eius malum: siquidem ex fructu arbor agnoscitur. progenies uiperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? ex abundantia enim cordis os loquitur. bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bona, et malus homo de malo thesauro profert mala. dico autem nobis, quoniam omne uerbum otiosum, quod locuti fuerint homines, reddent rationem de eo in die iudicii. ex uerbis enim tuis iustificaberis et ex uerbis tuis condemnaberis. Et aliquanto post: Audite et intellegite. non quod intrat in os, coinquinat hominem, sed quod procedit ex ore, hoc coinquinat hominem. Et paulo post: Respondens autem Petrus dixit ei: edissere nobis parabolam istam. at ille dixit: adhuc et uos sine intellectu estis? non intellegitis, quia omne quod in os intrat in uentrem uadit et in secessum emittitur? quae autem procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem. de corde enim exeunt cogitationes malae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemiae. haec sunt quae coinquinant hominem: non lotis autem manibus manducare non coinquinat hominem. Item post aliquantum: Tunc Iesus dixit discipulis suis: si quis uult post me uenire, abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me. qui enim noluerit animam suam saluam facere, perdet eam: qui autem perdiderit animam suam propter me, inueniet eam. [*]( 12 Matth. 15, 10 et 11 15 ib. 15-20 23 Matth. 16, 24—27 ) [*]( 1 uerba: et quicumque - - non remittetur ei om. Pl 4 **mala S 5 ei (& M1) frucτum MlPl arbor cognofcirur (corr. m. al.) P cognoſcιτur RSa 8 rheffanro M\'C 9 Theffauro M malum B 10 de eo ranonem P 11 diem M1P1 12 condemnauenf P poft aliquanτūa 14 ex] de P1 hoc] om. P1, supra lin. add. m. pr. 8 p\' pauT (n add. al. m.) P 15 petrus] om. Pl 17 om*ne P 22 uerba: non lotia a. m. m. n. c. hominem om. P1 23 dii ihf Ca 24 abnegar M 26 falnum P1 ) quid enim prodest homini, si mundum uniuersum lucretur, animae uero suae detrimentum patiatur? aut quam dabit homo commutationem pro anima sua? filius enim hominis uenturus est in gloria patris sui cum angelis suis, et tunc reddet unicuique secundum opera eius. Item aliquanto post: Amen dico uobis, nisi conuersi fueritis et efficiamini sicut paruuli, non intrabitis in regnum caelorum. quicumque ergo humiliauerit se sicut paruulus iste, hic est maior in regno caelorum. et qui susceperit unum paruulum talem in nomine meo, me suscipit. qui autem scandalizauerit unum de pusillis istis, qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris. uae mundo ab scandalis! necesse est enim ut ueniant scandala: uerumtamen uae homini, per quem scandalum uenit! si autem manus tua uel pes tuus scandalizat te, abscide eum et proice abs te. bonum tibi est ad uitam ingredi debilem quam duas manus uel duos pedes habentem mitti in ignem aeternum. et si oculus tuus scandalizat te, erue eum et proice abs te. bonum tibi est uno oculo in uitam intrare quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis. uidete, ne contemnatis unum ex his pusillis: dico autem uobis, quia angeli eorum in caelis semper uident faciem patris mei, qui in caelis est. uenit enim filius hominis saluare quod perierat. Et paulo post: Si autem peccauerit in te frater tuus, uade et corripe eum inter te et ipsum solum. si te audierit, lucratus es fratrem tuum: si autem non te audierit, adhibe tecum adhuc unum uel duos, ut in ore duorum testium uel trium [*]( 5 Matth. 18, 3—11 24 ib. 15—35 ) [*]( 1 quid] qm 8 nniuersum] τοτum P 8 enim] aS S 4 glona fua P1 tunc in ras. M 5 pofr aliquauτa R 7 regno M1P1 (Am.) 9 fufapenr MPC 10 fofcepir M1 P1. 12 duuergaTur P* 14 uae homini] om. P1 15 fcandalizet a 16 et 19 efr Tibi Ba 16 debilem] add. uel claudum P\'Bv 19 cum uno M3P2CRSav ocolu* P2 mTroire 81 20 condemnanf P\'S 21 puſſilliſP 24 p\' la paulum. P 26 eſ* P fu P Te non Rav 27 ut) & M1 duor\' ul\' τnũ τerτũ Rv ) stet omne uerbum. quod si non audierit eos, dic ecclesiae: si autem et ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. amen dico uobis, quaecumque alligaueritis super terram, erunt ligata et in caelo, et quaecumque solueritis super terram, erunt soluta et in caelo. iterum dico uobis, quia duo ei uobis consenserint super terram de omni re, quaecumque petierint, fiet illis a patre meo, qui in caelis est. ubi . enim sunt duo uel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. tunc accedens Petrus ad eum dixit: domine, quotiens peccabit in me frater meus, et dimittam ei? usque septies? dicit illi Iesus: non dico tibi usque septies, sed usque septuagies septies. ideo adsimilatum est regnum caelorum homini regi, qui uoluit rationem ponere cum semis suis: et cum coepisset rationem ponere, oblatus est ei unus qui debebat decem milia talenta: cum autem non haberet unde redderet, iussit eum dominus uenundari, et uxorem eius, et filios, et omnia quae habebat, et reddi. procidens autem seruus ille orabat eum dicens: patientiam habe in me, et omnia reddam tibi. misertus autem dominus serui illius dimisit eum, et debitum dimisit ei. egressus autem seruus ille inuenit unum de conseruis suis, qui debebat ei centum denarios, et tenens suffocabat eum dicens: redde quod debes. et procidens conseruus eius rogabat eum dicens: patientiam habe in me, et omnia reddam tibi. ille autem noluit, sed abiit et misit eum in carcerem, donec redderet debitum. uidentes autem conserui eius quae fiebant contristati sunt ualde: et uenerunt et narrauerunt domino suo omnia quae facta fuerant. tunc uocauit illum dominus suus et ait illi: serue nequam, omne debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me: [*](2 et pr.] om. PCS eccleſiae M1 3 qmcumque P1 6 conſenſerunτ P1 quodciiq, S, quamcumque av 8 duo ſunτ P ibi] ibi enl S 10 peccauiT M1PC me *** M 11 dmx P1 12 adſimulaτũ M 18 uerba: cum - - ponere om. P1 14 unua] om. Pl 16 unde ****** M dominus] eius BSv uenan M1 17 et 23 pcedenf MlPl (cod. Am.) 22 ſuffocauιτ S 25 habnr MIC, habuιτ P1, abuT i dom9 ſuã B 26 *fiebanτ P (fi in ras.) 28 illi] llle M1 P1 29 tibi] om. M1 ) nonne ergo oportuit et te misereri conserui tui, sicut et ego tui misertus sum? et iratus dominus eius tradidit eum tortoribus, quoad usque redderet uniuersum debitum. sic et pater meus caelestis faciet uobis, si non remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus uestris. Et paulo post: Et accesserunt ad eum Pharisaei temptantes eum et dicentes : si licet homini dimittere uxorem suam quacumque ex causa? qui respondens ait eis: non legistis, quia qui fecit ab initio masculum et feminam fecit eos et dixit: propter hoc dimittit homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. itaque iam non sunt duo, sed una caro. quod ergo deus coniunxit, homo non separet. dicunt illi: quid ergo Moyses mandauit dare libellum repudii et dimittere? ait illis: quoniam Moyses ad duritiam cordis uestri permisit uobis dimittere uxores uestras: ab initio autem non sic fuit. dico autem uobis, quia quicumque dimiserit uxorem suam, nisi ob fornicationem, et aliam duxerit, moechatur, et qui dimissam duxerit, moechatur. dicunt illi discipuli eius: si ita est causa hominis cum uxore, non expedit nubere. qui dixit: non omnes capiunt uerbum istud, sed quibus datum est. sunt enim eunuchi, qui de matris utero sic nati sunt, et sunt eunuchi, qui facti sunt ab hominibus, et sunt eunuchi, qui se ipsos eunuchizauerunt propter regnum caelorum: qui potest capere, capiat. tunc oblati sunt ei paruuli, ut manus eis inponeret et oraret: discipuli autem increpabant eos. Iesus uero ait eis: sinite paruulos et nolite eos prohibere ad me uenire. talium est enim regnum caelorum. et cum inposuisset eis manus, abiit inde. et ecce unus accedens ait illi: magister [*]( 5 Matth. 19, 3—30 8 cf. Gen. 1, 27 et 2, 24 13 cf. Dent. 24, 1 et 9, 27 ) [*]( 8 quodadufq; P 5 uestris] om. S paułł MC 6 phanffei M1 8 qui] om. P* fecit hominem av 9 dimittet av 18 mof*ef P mandabiT S dan PS (Am.) et] om. C 14 mofef P. promſιτ P1 15 fuit fic av 16 uobis] om. MCB quia] om. P 17 dimiſā M1P1 18 moecaτ́ M 19 omnif P\' 22 *ab P 23 eunucbizauerunt] at cartrauerunt a in marg. (cf. v) 25 orarenT M1P1 eos] eif M1P uero] aure R 27 inpo*ſuiſeτ P ) bone, quid boni faciam, ut habeam uitam aeternam? qui dixit ei: quid me interrogas de bono? unus est bonus deus. si autem uis ad uitam ingredi, serua mandata. dicit illi: quae? Iesus autem dixit: non homicidium facies, non adulterabis, non facies furtum, non falsum testimonium dices, honora patrem tuum et matrem, et: diliges proximum tuum sicut te ipsum. dicit illi adulescens: omnia haec custodiui, quid adhuc mihi deest? ait illi Iesus: si uis perfectus esse, uade, uende quae habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo: et ueni, sequere me. cum audisset autem adulescens uerbum, abiit tristis: erat enim habens multas possessiones. Iesus autem dixit discipulis suis: amen dico uobis, quia diues difficile intrabit in regnum caelorum. et iterum dico uobis, facilius est camelum per foramen acus transire quam diuitem intrare in regnum caelorum. auditis autem his discipuli mirabantur ualde dicentes: quis ergo poterit saluus esse? aspiciens autem Iesus dixit illis: apud homines hoc inpossibile est, apud deum autem omnia possibilia sunt. tunc respondens Petrus dixit ei: ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te, quid ergo erit nobis? Iesus autem dixit illis: amen dico uobis, quod uos qui secuti estis me in regeneratione, cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et uos super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus Israhel. et omnis qui reliquit domum, uel fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut uxorem, aut filios, aut agros propter nomen meum, centuplum accipiet et uitam aeternam possidebit. multi autem erunt primi nouissimi et nouissimi primi. Et paulo post: Sicut filius hominis non uenit ministrari, [*]( 4 cf. Exod. 20, 13 28 Matth. 20, 28 ) [*]( 1 uita eT\'nã hẽam R 3 ingredi ad uitam a illi] ille S, ei a 5 furτū facIes R diciT et dihgif P1 6 parrem & matrem Tuam P\' 9 er uende R thef faur\' M 10 cum autem audiffet uerbum adolafcens a 14 camellum M1P1 16 porefr R 17 impoſſibile 8 hoc S 19 requim\' M, relinquim\' R 21 uos] om. Ml 28 XU S XH PS 24 reliquerit av 28 et] ιτẽ S et p. post et infra et aliq. post et et alibij om. P1 ucuτ* P . ) sed ministrare et dare animam suam redemptionem pro multis. Et aliquanto post: Reddite ergo quae sunt Caesaris Caesari. et quae sunt dei deo. Et alibi: Diliges dominum deum tuum in toto corde tuo, et in tota anima tua, et in tota mente tua. hoc est maximum et primum mandatum. secundum autem simile est huic: diliges proximum tuum sicut te ipsum. in his duobus mandatis uniuersa lex pendet et prophetae. Et post paucos uersus: Tunc Iesus locutus est ad turbas et discipulos suos dicens: super cathedram Moysi sederunt scribae et Pharisaei: omnia ergo quaecumque dixerint uobis seruate et facite, secundum opera uero eorum nolite facere: dicunt enim et non faciunt. alligant autem onera grauia et inportabilia et inponunt in umeros hominum, digito autem suo nolunt ea mouere. omnia uero opera sua faciunt, ut uideantur ab hominibus. dilatant enim phylacteria sua et magnificant fimbrias. amant autem primos recubitus in caenis et primas cathedras in synagogis et salutationes in foro et uocari ab hominibus rabbi. uos autem nolite uocari rabbi: unus est enim magister uester, omnes autem uos fratres estis. et patrem nolite uocare uobis super terram: unus est enim pater uester, qui in caelis est nec uocemini magistri, quia magister uester unus est Christus. qui maior est uestrum, erit minister uester. qui autem se exaltauerit, humiliabitur, et qui se humiliauerit, exaltabitur. Et paulo post: Vae uobis, scribae et Pharisaei hypocritae, quia decimatis mentam . et anethum et cyminum, et reliquistis quae grauiora sunt legis: iudicium et misericordiam et fidem. haec oportuit facere [*]( 2 Matth. 22, 21 8 ib. 37—40 8 Matth. 28, 1-12 24 ib. 23—86 ) [*]( 1 fed* P 2 p; aliq̃ PC ceffanf ceſſari M1 3 alibi] p\' alif P 5 tUrba: et i. t. mente toa om. C est] enl M1 6 diligif M1P1 9 et] et ad Rav (cod. Am.) 10 moyfe M1P1 phanf fei M (sic infra) 11 dizerint] om. Pl n\'o opa R 18 onera] opera Ml humemt P\' 14 ea nolUnT R uero] enl C, uero** P 15 philacrena (philar. JR) MPlCRS 17 fmagogif MlPB 18 rabt M1R 20 nobif nocare MPCRa 21 emm efr P (cod. Am.) 28,eialtat o 24 se] om. P1 humihaτ MPCSa 25 quia] qui a 26 anaum MPCRS ciminū MCRS rehquifn C, relinquitis a ) et illa non omittere. duces caeci, excolantes culicem, camelum autem glutientes. uae uobis, scribae et Pharisaei hypocritae, quia mundatis quod de foris est calicis et parapsidis, intus autem pleni sunt rapina et omni inmunditia. Pharisaee caece, munda prius quod intus est calicis et parapsidis, ut fiat et id quod de foris est mundum. uae uobis, scribae et Pharisaei hypocritae, quia similes estis sepulchris dealbatis, quae a foris parent hominibus speciosa, intus uero plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia. sic et uos a foris quidem paretis hominibus iusti, intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate. uae uobis, scribae et Pharisaei hypocritae, quia aedificatis sepulchra prophetarum et ornatis monumenta iustorum et dicitis: si fuissemus in diebus patrum nostrorum, non essemus socii eorum in sanguine prophetarum. itaque testimonio estis uobismet ipsis, quia filii estis eorum qui prophetas occiderunt: et uos implete mensuram patrum uestrorum. serpentes, genimina uiperarum, quomodo fugietis a iudicio gehennae? ideo ecce ego mitto ad uos prophetas, et sapientes, et scribas: et ex illis occidetis, et crucifigetis, et ex eis flagellabitis in synagogis uestris, et persequimini de ciuitate in ciuitatem: ut ueniat super uos omnis sanguis iustus, qui effusus est super terram a sanguine Abel iusti usque ad sanguinem Zachariae, filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare. amen dico uobis, uenient haec omnia super generationem istam. Et paulo post: Et quoniam abundabit iniquitas, refrigescet caritas multorum: qui autem permanserit usque in finem, hic saluus erit. Et post [*]( 25 Matth. 24, 12 et 13 ) [*]( 1 eieolenTef P2R 2 gluτ*ienτeſ P 8 quia] qui a 3 et 5 parabAdif MC 4 plene M1P1, plena M3P2CR 5 munda] om. P1 6 et pr.] in ras. M, om. S mund*u M 7 quia] qui a ſepulcriſ et 12 -cra М1P1 11 qui RSo 15 τeɾτιmoniuñ MP1CRa & quia MC 18 ideo dico nobis a ego] om. MP\'CR 19 et (ante ex) om. M1 crucrfigιτιf М1P1 et (ante ei) om. M1P1 20 ſinagogiſ M1PC perfequemini v 23 filiu Ml 25 p\' alq P 26 habundamr. , M1P1 27 permanserit] pfeuerauenT Sav aliq p; MC, aliquanta poft R \' . ) aliquantum: Estote parati. quia nescitis qua hora filius hominis uenturus est. quis putas est fidelis seruus et prudens, quem constituit dominus suus supra familiam suam, ut det illis cibum in tempore? beatus ille seruus. quem cum uenerit dominus eius inuenerit sic facientem. amen dico uobis, quoniam super omnia bona sua constituet eum. si autem dixerit malus seruus ille in corde suo: moram facit dominus meus uenire: et coeperit percutere conseruos suos, manducet autem et • bibat cum ebriis: ueniet dominus serui illius in die qua non sperat et hora qua ignorat, et diuidet eum partemque eius ponet cum hypocritis: illic erit fletus et stridor dentium. Et post paululum: Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam. Item post paululum: Cum autem uenerit filius hominis in maiestate sua et omnes angeli cum eo, tunc sedebit super sedem maiestatis suae, et congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eos ab inuicem, sicut pastor segregat oues ab haedis, et statuet oues quidem a dextris suis, haedos autem a sinistris. tunc dicet rex his qui a dextris eius erunt: uenite, benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum a constitutione mundi. esuriui enim, et dedistis mihi manducare: sitiui, et dedistis mihi bibere: hospes eram, et collegistis me: nudus, et cooperuistis me: infirmus, et uisitastis me: in carcere, et uenistis ad me. tunc respondebunt ei iusti dicentes: domine, quando te uidimus esurientem et pauimus, sitientem et dedimus tibi potum ? quando autem [*](1 Matth. 24, 44—51 12 Matth. 25, 13 18 ib. 81-46 ) [*]( 3 ſup MCRv 5 eius] om. P\' muenenr mgilanrem ſic facientem P\' nobis] om. P\' 6 conſτιτuιτMP\' 7 fe5 Ml 8 cepenr MCR 9 bibir S aemr MPC sperat] fe paraT Ml 10 dioidir MPC emn] xllum 8 eius] ei P1 12 pant MP, paulolum (bis) 8\' itaque] utique P1 18 item p. paul om. P1 paull M, aliq P\' 16 eos] eaf S 17 frua Ml quidem ouef S ad derrnf (his) Ml suis] eiuf PlR, om. a 18 autem] om. P\' ad ſiniſτnſ M1 diciT MPl 19 poffedιτe P 20 dedifn (bis) ... coopenufn P1 21 verba: sithii usque ad bibere om. S 22 operuiſτιſ 8 28 m carcere eram P\'Sav 25 pauimns te av ) te uidimus hospitem et collegimus te, aut nudum et cooperuimus? aut quando te uidimus infirmum aut in carcere, et uenimus ad te? et respondens rex dicet illis: amen dico uobis, quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis. tunc dicet et his qui a sinistris erunt: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. esuriui enim, et non dedistis mihi manducare: sitiui, et non dedistis mihi potum: hospes fui, et non collegistis me: nudus, et non cooperuistis me: infirmus et in carcere, et non uisitastis me. tunc respondebunt et ipsi dicentes: domine, quando te uidimus esurientem, et sitientem, et hospitem, aut nudum, aut infirmum, uel in carcere, et non ministrauimus tibi? tunc respondebit illis dicens: amen dico uobis, quamdiu non fecistis uni de minoribus his, nec mihi fecistis. et ibunt hi in supplicium aeternum, iusti autem in uitam aeternam. Et aliquanto post: Vigilate et orate, ut non intretis in temptationem.

XXVI. DE EVANGELIO SECVNDVM MARCVM.

Aduocans iterum turbam dicebat illis: audite me omnes et intellegite. nihil est extra hominem introiens in eum quod possit eum coinquinare, sed quae de homine procedunt, illa sunt quae communicant hominem. si quis habet aures audiendi, [*]( 16 Matth. 26, 41 20 Marc. 7, 14-28 ) [*]( 1 colleginras (g in ras.) P, collemn\' MlS (cod. Am.) cooperuimuf te PCSv 2 aut in] et in B (Am.) 3 ad] a C reſpondιτ MPl 3 et 5 dicιτ MPC 5 et] om. B a] ad MPl 6 diabulo MP 7 mihi] om. P\' 8 potum] bibere PCB collenfnf MlPC (Am.) 9 verba: nudus e. n. c. me om. CR operuiftds a (Am.) 10 carcerem М1P1C respondebunt ei v 11 et] auτ Ml 12 aut nud.] eT nudQ R 13 refpondir P\' 14 non] om. P1 16 poft aliquantum a 17 EXPLICIT I INCIPIT SECVNDVM MARCTM (mmio) I S 19 de] m B aeuuaNGL M, euaKGehum P1 )

audiat. et cum introisset in domum a turba, interrogabant eum discipuli eius parabolam. et ait illis: sic et uos inprudentes estis ? non intellegitis, quia omne extrinsecus introiens in hominem non potest eum communicare, quia non introit in cor eius, sed in uentrem, et in secessum exit purgans omnes escas ? dicebat, quoniam quae de homine exeunt illa communicant hominem. ab intus enim de corde hominum exeunt cogitationes malae, procedunt adulteria, fornicationes, homicidia, furta, auaritia, nequitiae, dolus, inpudicitia, oculus malus, blasphemia, superbia, stultitia. haec mala ab intus procedunt et communicant hominem. Et alio loco: Conuocata turba cum discipulis suis dixit eis: si quis uult post me sequi, deneget se ipsum et tollat crucem suam et sequatur me. qui enim uoluerit animam suam saluam facere, perdet eam: qui autem perdiderit animam suam propter me et euangelium, saluam eam faciet. quid enim proderit homini, si lucretur mundum totum, detrimentum faciat animae suae? aut quid dabit homo commutationem pro anima sua? qui enim me confusus fuerit et mea uerba in generatione ista adultera et peccatrice, et filius hominis confundetur eum in gloria patris sui cum angelis sanctis. Et alibi: Et accipiens puerum statuit eum in medio eorum. quem cum complexus esset, ait illis: quisquis ex huiusmodi pueris receperit in nomine meo, me [*]( 11 Mare. 8, S4-88 21 Marc. 9, 85 et 86 ) [*]( 2 parabulã M inpr.] prudenref MCB 4 pοτerιτ P1 inτro*ιτ (ras. 1) M, intront (ou in ros.) P, mxroibit B, intrat av b feceffu M exιιτ P 6 dicebat] add. aatem P\'ax communicant] coicabanr B 7 enim] aQ S 8 inde pcedunr R hoimcida M1P1 9 auaritiae (-cię o) av mpudicia S1 oculos malof S 10 blaſphemie Sa haec] omnia haec av 12 auis] om. Ml qui M post] om. av 14 uerba: saluam f. p. e. q. a. p. a. suam om. P1 15 euuangehil M 16 homine Ml, homimf C 17 & danmenτũ Sav facia MlPl (Am.), fiat S quid] quam B 18 cο̃mοτaτιοnẽ M1 qui] quid P1 confeffuf CS 19 uerba mea CR adulTena & peccaτrix P\' 20 confunder** P, cunfundk C1, confundeT Ba, confitebmir CZS eum] add. cu uenenT Sv 21 sanctis] fuif Ra 22 plexfuf M1, pleiuf P1 23 quisquis] add. unum ab recipent М2 PC, om. Ml ) recipit, et quicumque me susceperit, non me suscipit, sed eum qui me misit. Et paulo post: Quisquis enim potum dederit uobis calicem aquae in nomine meo, quia Christi estis, amen dico uobis, non perdet mercedem suam. et quisquis scandalizauerit unum ex his pusillis credentibus in me, bonum est ei magis, si circumdaretur mola asinaria collo eius, et in mare mitteretur. Et post paululum: Habete in uobis salem, et pacem habete inter uos. Et paulo post: Et accedentes Pharisaei interrogabant eum: si licet uiro uxorem dimittere, temptantes eum. at ille respondens dixit eis: quid uobis praecepit Moyses ? qui dixerunt: Moyses permisit libellum repudii scribere et dimittere. quibus respondens Iesus ait: ad duritiam cordis uestri scripsit uobis praeceptum istud, ab initio autem creaturae masculum et feminam fecit eos deus. propter hoc relinquet homo patrem suum et matrem et adhaerebit ad uxorem suam, et erunt duo in carne una. itaque iam non sunt duo, sed una caro. quod ergo deus iunxit, homo non separet. et in domo iterum discipuli eius de eodem interrogauerunt eum. et dicit illis: quicumque dimiserit uxorem suam et aliam duxerit, adulterium committit super eam: et si uxor dimiserit uirum suum et alii nupserit, moechatur. Et post IIII uersus: Sinite paruulos uenire ad me et ne prohibueritis eos. talium est enim regnum dei. amen dico uobis, quisquis non receperit regnum dei uelut paruulus, non intrabit in illud. et complexus eos et inponens manus super [*]( 2 Marc. 9, 40 et 41 7 ib. 49 8 Marc. 10, 2-12 11 cf. Dent. 24, 1 15 cf. Gen. 2, 24 22 Marc. 10, 14-81 ) [*]( 1 fufciperιτ MC fafcepir Ml 3 aquq frigidę a 6 circum. daretur] add. ei B aſinario MC 7 paul MC, paulum P1, paulolif S paulo pofr B 8 salem] fidem R 9 phanffei M 11 uerba: qui diierunt Moyses om. MCS, qui dixerunt om. P, ar illi dixerũτ permifιτ (om. Moyses) R (cf. Sab.) 13 fcnbiT S 14 autem] om. S 15 rehnqmd M\'P homo] om. Pl adhere**bιτ P 16 ad uxorem suam] uxon ſuae CBa 17 coniunxit av 18 feparar P1 lτerũ ... ιτerũ eQ mτ\'rogauerũτ B 21 nubfenr PS 23 enim] om. P1 dei] celor, Ra 24 quifq, S 25 mrroibiT S\' cο̄plexſuſ Pl, compleianf P\'sav ) illos benedicebat eos. et cum egressus esset in uiam, procurrens quidam genu flexo ante eum rogabat eum: magister bone, quid faciam, ut uitam aeternam percipiam? Iesus autem dixit ei: quid me dicis bonum? nemo bonus nisi unus deus. praecepta nosti: ne adulteres, ne occidas, ne fureris, ne falsum testimonium dicas, ne fraudem feceris, honora patrem tuum et matrem. et ille respondens ait illi: magister, haec omnia seruaui a iuuentute mea. Iesus autem intuitus eum dilexit eum et dixit illi: unum tibi deest: uade, quaecumque habes uende et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo: et ueni. sequere me. qui contristatus in uerbo abiit maerens: erat enim habens multas possessiones. et circumspiciens Iesus ait discipulis suis: quam difficile qui pecunias habent in regnum dei introibunt! discipuli autem obstupescebant in uerbis eius. at Iesus rursus respondens ait illis: filioli, quam difficile est confidentes in pecuniis in regnum dei introire! facilius est camelum per foramen acus transire quam diuitem intrare in regnum dei. qui magis admirabantur dicentes ad semet ipsos: et quis potest saluus fieri? et intuens illos Iesus ait: apud homines inpossibile est, sed non apud deum: omnia enim possibilia sunt apud deum. coepit Petrus ei dicere: ecce nos dimisimus omnia et secuti sumus te. respondens Iesus ait: amen dico uobis, nemo est qui reliquerit domum, aut fratres, aut sorores, aut matrem, aut patrem, aut filios, aut agros propter me et propter euangelium, qui non accipiat centies [*]( 5 cf. Exod. 20, 13 ) [*]( 1 ma MCR pcurrens R, pcturSs a 8 faciam (a poster. in ras.) P 4 dicit MCR ei] om. P dicef P1 5 ne pr.] non S adulrenf MP\' occidef S 6 dicas] dizenf Sav fraude S faceref М1P1, facief S1 7 et aZt.] at av 8 inτ*uιτuſ P, inτuτuſ g M 10 τheſſaurũ M 12 circummſpicienſ MPX 14 introibunt] imroire R 15 deficile P1 16 est] om. MP1C1S 17 camel|lum I P prtferamen P 18 qui] quia P ammirabanτur MPC ad feipfos a 19 poTeriT P1 illo M1 20 uerba: omnia e. p. s. a. deum om. MPC 21 deum] eT add. Pav cepit PR dic\'e ei R 22 dimiſſimuſP, reliquimus a 24 auT prem auT maTrem R aut fllios] om. R 25 euuangeliu M1 accipiunτ P1, accipieT R cenTiaf G ) tantum nunc in tempore hoc, damus, et fratres, et sorores, et matres, et filios, et agros, cam persecutionibus, et in saeculo futuro uitam aeternam. multi autem erunt primi nouissimi et nouissimi primi. Et paulo post: Scitis quia hi qui uidentur principari gentibus dominantur eis et principes eorum potestatem habent ipsorum. non ita est autem in uobis: sed quicumque uoluerit fieri maior, erit uester minister, et quicumque uoluerit in uobis primus esse, erit omnium seruus. nam et filius hominis non uenit, ut ministraretur ei, sed ut ministraret et daret animam suam redemptionem pro multis.

Et aliquanto post: Et respondens Iesus ait eis : habete fidem dei! amen dico uobis, quicumque dixerit huic monti: tollere et mittere in mare! et non haesitauerit in corde suo, sed crediderit quia quodcumque dixerit: fiat! fiet ei. propterea dico uobis: omnia quaecumque orantes petitis credite quia accipietis, et uenient uobis. et cum stabitis ad orandum, dimittite, si quid habetis aduersus aliquem, ut et pater uester, qui in caelis est, dimittat uobis peccata uestra. quod si uos non dimiseritis, nec pater uester, qui in caelis est, dimittet uobis peccata uestra, Item post aliquantum: Respondens autem Iesus dixit illis: reddite igitur quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt dei deo. Et alio loco: Et accessit unus de scribis, qui audierat illos conquirentes, et uidens quia bene illis responderit interrogauit eum, quod esset primum omnium mandatum. Iesus autem respondit ei: quia primum [*]( 4 Marc. 10,42—45 11 Mare. 11, 22—26 20 Marc. 12, 17 22 ib. 28—34 ) [*]( 1 domof M2CR 8 eront] er* (r\' in ras.) P ∗∗nouiffimi P 4 hu MPCR 6 pοτesτaτes 8 ipi non auτeira eft R 7 ttumfrer 9r C 8 uoluerit] om. P1 m nobis pum\' če nolnenr B seruuf ommũ C 10 reddempTionem P1 11 ahquanttf R Iesns] om. MPCB eie ] ilhf PCv 18 mrrere P efrτauenτ M 14 fiat] om. S1 ei] om. MPlCR 19 dennsennf M* drmττιτ MP, dumrraT CS 20 uerba: item post aliquantum om. MPC, er pofr R 21 eefsaris cessari M1 22 uerba: et alio loco om. P1 28 audierιτ C cο̃querenτes Ra 24 ilbs bene R refpondera P2S 25 mandatum] add. efT P1 ei] om. C ) [*]( Xn, Ang. 8, i. ) [*]( 12 )

omnium mandatum est: audi, Israhel, dominus deus noster dominus unus est, et diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua, et ex tota uirtute tua: hoc est primum mandatum. secundum autem simile illi: diliges proximum tuum tamquam te ipsum. maius horum . aliud mandatum non est et ait illi scriba: bene, magister, in ueritate dixisti, quia unus est, et non est alius praeter eum: et ut diligatur ex toto corde, et ex toto intellectu, et ex tota anima, et ex tota fortitudine, et diligere proximum tamquam se ipsum maius est omnibus holocaustomatibus et sacrificiis. Iesus autem uidens quod sapienter respondisset dixit illi: non es longe a regno dei. et nemo iam audebat eum interrogare. Et paulo post: Cauete a scribis, qui uolunt in stolis ambulare, et salutari in foro, et in primis cathedris sedere in synagogis, et primos discubitus caenis: qui deuorant domus uiduarum sub obtentu prolixae orationis, hi accipiunt prolixius iudicium. et sedens Iesus contra gazophylacium aspiciebat quomodo turba iactarent in gazophylacium: et multi diuites iactabant multa. cum uenisset autem una uidua pauper, misit duo minuta, quod est quadrans. et conuocans discipulos ait illis: amen dico uobis, quoniam uidua haec pauper plus omnibus misit qui miserunt in gazophylacium. omnes enim ex eo quod abundabat illis miserunt, haec uero [*]( 1 cf. Deut 6, 4 5 cf. Leu. 19, 18 13 Marc. 12, 88-44 ) [*]( 1 noster] τuusRav 2 dominas] deuf P2Rav diligis MP dominum] om. P taam] om. R 4 pnmS ***** M 5 illi] illi 5 P1, eft illi P2av, efr huic R tamquam] sicuτ R 7 unus est] add. denf M3Crv alius] illius P1 8 corde * ex (corr. m. pr.) M 10 holocautomat. v 12 λeum λιam audebaT S 18 eum] om. MC 15 flnagogif MP discabιτοf M1P 16 domos Rav opTenxa RS1 17 Iesas] m rtU. M gazofilaciQ (a ait. ex 1 corr. m. 3) M 17 et 18 et 22 gazofilacium CS, gazophilacium PR 18 et 22 gazophylanS M1 18 ante aspiciebat rasura est uiginti septem litterarum in P quomodo] quę modo a ɾacτareτ PRSav; add. aes P2Rro 19 lacrabunr MC mulra] plnnma Sa 20 una] om. 8 28 abandaũ M, habundamx CR, habundabar (ba ex m corr. m.prJ P uero] uo∗∗ P ) de penuria sua omnia quae. habuit misit, totum. uictum suum. E t paulo post: Et cum duxerint uos tradentes, nolite praecogitare quid loquamini, sed quod datum fuerit uobis in illa hora id loquimini. non enim estis uos loquentes, sed spiritus sanctus. Et post paululum: Et eritis odio omnibus propter nomen meum. qui autem sustinuerit in finem, hic saluus erit Et alio loco: Videte, uigilate orantes: nescitis enim quando tempus sit. sicut homo, qui peregre profectus reliquit domum suam et dedit seruis. suis potestatem cuiusque operis, et ianitori praecipiat, ut uigilet. uigilate ergo: nescitis enim quando dominus domus ueniat: sero, an media nocte, an galli cantu, an mane: ne, cum uenerit repente, inueniat uos dormientes. quod autem uobis dico, omnibus dico: uigilate.

XXVII. DE EVANGELIO SECVNDVM LVCAM.

Gloria in altissimis deo, et in terra pax hominibus bonae uoluntatis. Et aliquanto post: Et interrogabant eum turbae dicentes: quid ergo faciemus? respondens autem dicebat illis: qui habet duas tunicas, det non habenti: et qui habet escas, similiter faciat uenerunt autem et publicani, ut baptizarentur, et dixerunt ad illum: magister, quid faciemus? at ille dixit ad eos: nihil amplius quam quod constitutum est uobis faciatis. [*]( 2 Marc. 18, 11 5 ib. 18 7 ib. 33—37 16 Lut. 2, 14 17 Lnc. 8, 10—14 ) [*]( 2 et paulo. post] om. P1 duxerint] hęt dixenrτS\' τrahenreɾ P1R 8 uerba : sed q. d. f. u. i. i. h. i. loquimini om. I* 4 loquimini] loquanum CRS enim] om. MCB 5 pant MC, paulolũ S1 7 alio] m aho S, alio in a orantes] oranre M1, oraTe C, er oraTe Rv enim] om. B 9 iam∗τοn P 10 pcipir C, p̃cepιτМ2Rav mgilar P1 11 ueniet a 12 inneniet a 18 nobis dico] uob C 15 EXPLICITSECVNDVM MARCVM (atramento scr.) | INCIPIT SECVNDVM LVCAM (minio) I 8 aeuuaNGeeLio M 16 hominibus] ommb; C 17 ahco M1, aliquo C eum] rasura trium litterarum, in margine: iohannẽ bapτιɾτã add. ai. m. P 20 babτιzarenτur P 22 quod] om. MC faciaif MCR ) [*]( 12* )

interrogabant autem eum et milites dicentes: quid faciemus et nos? et ait illis: neminem concutiatis, neque calumniam faciatis, et contenti estote stipendiis uestris. Et post aliquantum: Beati pauperes, quia uestrum eat regnum dei. beati qui nunc esuritis, quia saturabimini. beati qui nunc fletis, quia ridebitis. beati eritis, cam uos «derint homines et cam separauerint uos et et exprobrauerint et eiecerint nomen uestrum tamquam malum propter filium hominis. gaudete in illa die et exultate: ecce enim merces uestra multa in caelo. secundum haec enim faciebant prophetis patres eorum. uerum tamen uae uobis diuitibus, quia habetis consolationem uestram. uae uobis qui saturati estis, quia esurietis. uae uobis qui ridetis nunc, quia lugebitis et flebitis. uae cum bene uobis dixerint omnes homines: secundum haec faciebant prophetis patres eorum. sed uobis dico qui auditis: diligite inimicos uestros, benefacite his qui uos oderunt. benedicite maledicentibus uobis. orate pro calumniantibus uos. et qui te percutit in maxillam praebe et alteram, et ab eo qui aufert tibi uestimentum tuum etiam tunicam noli prohibere omni autem petenti tribue, et qui aufert quae tua sunt ne repetas et prout uultis, at faciant uobis homines, facite illis similiter. et si diligitis eos qui uos diligunt, quae uobis eat gratia? nam et peccatores diligentes se diligunt et si [*]( 4 Luc. 6, 20—49 ) [*]( 1 eom autem P1 2 et alt.] om. C 3 fxore M\' ɾτιpendiir uñɾ in rasura S et post aliquantum] om. P1 4 panperer ɾpu P 7 uos] om. P1 9 mercif MP mulTa eɾτ Rav 10 parnf P\' 11 quia] qm P1CRa 12 eftmnf M*, efuermf P 18 uae] ft uobiɾ P 14 bene nob dixermτMF* (eod. Am.): uob benedixennr C, benedixernτ uob RSav, benedixenτ (sic, om. nobis) P1 onmes] ∗∗∗omf (aob eras.) M hommef omɾ S 15 prophetis] 8. lm. pfendo add. m. 3 M, erbia est correctura,quae olim extaibat m margine P, pfeudopphaif CRv parnf P* 16 uor (8. lin. m. pr.) M oderũτ uof JRv 18 pb∗e P ab eo qui] habeo quae P1 19 auferet a tuum] om. P1av τοnicam P* 20 autem] enT M τribu∗e M 21 prolUT (UT m marg. add. al. m.) S facite] & uof facιτe Pb ) benefeceritis his qui uobis benefaciunt, quae uobis est gratia? siquidem peccatores hoc faciunt et si mutuum dederitis his a quibus speratis recipere, quae gratia eat uobis? nam et peccatores peccatoribus faenerant, ut recipiant aequalia. uerum tamen diligite inimicos uestros: benefacite et mutuum date nihil desperantes: et erit merces uestra multa, et eritis filii altissimi: quia ipse benignus est super ingratos et malos. estote ergo misericordes, sicut et pater uester misericors est. nolite iudicare, et non iudicabimini. nolite condemnare, et non condemnabimini. dimittite, et dimittemini date, et dabitur uobis. mensuram bonam, et confertam, et coagitatam, et supereffluentem dabunt in sinum uestrum. eadem quippe mensura, qua mensi fueritis, remetietur uobis. dicebat autem illis et similitudinem: numquid potest caecus caecum ducere? nonne ambo in foueam cadunt? non est discipulus super magistrum: perfectus autem omnis erit sicut magister eius. quid autem uides festucam ia oculo fratris tui, trabem autem, quae in oculo tuo est, non consideras ? et quomodo potes dicere fratri tuo: frater, sine eiciam festucam de oculo tuo, ipse in oculo tuo trabem non uidens? hypocrita, eice primum trabem de oculo tuo, at tunc perspicies, ut educas festucam de oculo fratris tui non est enim arbor bona quae facit fructus malos, neque arbor mala faciens fructum bonum. unaquaeque arbor de fructu suo cognoscitur. neque enim de spinis colligunt ficus, neque de rubo uindemiant uuas. bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bonum, et malus homo de [*](3 recipere] accepere Sx 4 faeneranτ uf (ur add. al m.) P, fmeranTur Sa 6 mhil mde ɾperanτef P2 Rav, ne hiɾ| deparanτef S mercis P 9 et} at P\' iudicamum P1 conTemnaM P\\ condempnare et infra condempnab. M1C 10 dimιτιmini MPC 11 etpr.] om. P1S conuerfi M1P1, confersam M3P2S coagιτavu M1P1 18 meoɾuτan P1 remi M1, remeτιerτur (erre in ras.) P 16 cadenT S\' 16 eriT ɾi. 6 C, enr a fcit R, enr II ɾιτ Sa* 17 inrτueam MP1S 18 et] aat Pav 10 fifMP1CS2 S0 undeɾ CRa hypocrιτe P1 eioe (ei in rat.) P prumum sice S 21 pfpecief M1P1 fifτuci MPCS 23 frucτus honos B 24 arbarj om. Pl, enna arbuor P2S2v de] ex B 25 uuam P\'v 26 Theffauro M1) malo profert malum. ex abundantia enim cordis os loquitur. quid autem uocatis me: domine, domine, et non facitis quae dico? omnis qui uenit ad me et audit sermones meos et facit eos, ostendam uobis cui similis est. similis est homini aedificanti domum, qui fodit in altum et posuit fundamenta super petram. inundatione autem facta inlisum est flumen domui illius, et non potuit eam mouere : fundata enim erat super petram. qui autem audit et non facit, similis est homini aedificanti domum suam super terram sine fundamento: in quam inlisus est fluuius, et continuo cecidit, et facta est ruina domus illius magna. Et post aliquantum: Cui ergo similes dicam homines generationis huius? et cui similes sunt? pueris sedentibus in foro et loquentibus ad inuicem et dicentibus: cantauimus uobis tibiis et non saltastis, lamentauimus et non plorastis. uenit enim Iohannes baptista neque manducans panem neque bibens uinum, et dicitis: daemonium habet. uenit filius hominis manducans et bibens, et dicitis: ecce homo deuorator et bibens uinum, amicus publicanorum et peccatorum. et iustificata est sapientia ab omnibus filiis suis. Item post aliquantum: Est autem haec parabola: semen est uerbum dei. qui autem secus uiam sunt qui audiunt: deinde uenit diabolus et tollit uerbum de corde eorum, ne credentes [*](11 Lac. 7, 81-85 00 Luc. 8, 11-18 ) [*]( 1 de malo] om. MPlCB, de malo τhefauro P\'avenimj om. edd. r cordif ei\' (of 8. Un. add. al. m.) S 4 fumile C est pr.] fit av uerba: aimilia est altero loco om. MC 5 fundamenta] ɾup, fundamτο C saper] fapra Sa 7 illins] ilh PlSav super] fapra S 9 super] fopra a fudamτũ М1P1. qua M1S 10 filu flumuf P ceadiT (I alt. tn rae.) P 12 homines] omnef MC, hommɾ P\' generaTionef C pueris] fimilef funτ pnenf P2υ 18 ɾedenτeɾ C 14 canτabimuf MCS1 τιbuɾ (T in ras.) S, om. B 15 10 hanɾ M, lohanmf C 16 uerba: et dicitis usque ad bibens uinum om. M1 (in marg. add. sub signis hd et hp m. 2) dicaif M\' (eorr. m. 3) demoma R 18 deuoraτur M (corr. m. 3) ∗∗publicanorum (& eras.) P 19 omnibus] honmub; P1 20 post] om. C ahquanTO pofr B parabnla MP 21 uiam] add. hn P\', 8. lin. add. hi C7, mam XunT hii (hi a) fonr Ba (cf. v) 22 diabuluɾ MP ) salui fiant. nam qui supra petram, qui cum audierint, cum gaudio suscipiunt uerbum, et hi radices non habent, qui ad tempus credunt et in tempore temptationis recedunt. quod autem in spinis cecidit, hi sunt qui audierunt et a sollicitudinibus et diuitiis et uoluptatibus uitae euntes suffocantur et non referunt fructum. quod autem in bonam terram, hi sunt qui in corde bono et optimo audientes uerbum retinent et fructum adferunt in patientia. nemo autem lucernam accendens operit eam uaso aut subtus lectum ponit, sed supra candelabrum ponit, ut intrantes uideant lumen. non enim est occultum quod non manifestetur, nec absconditum quod non cognoscatur et in palam ueniat. uidete ergo quomodo audistis. qui enim habet, dabitur illi, et quicumque non habet, etiam quod putat se habere auferetur ab illo. Et post aliquantum : Conuocatis autem duodecim apostolis dedit illis uirtutem et potestatem super omnia daemonia et ut languores curarent. et misit illos praedicare regnum dei et sanare infirmos, et ait ad illos: nihil tuleritis in uia, neque uirgam neque peram neque panem neque pecuniam neque duas tunicas habeatis, et in quamcumque domum intraueritis, ibi manete et inde ne exeatis. et quicumque non receperit uos, exeuntes de ciuitate illa etiam puluerem pedum uestrorum excutite in testimonium super illos. Item post aliquantum: Dicebat autem ad omnes: si quis uult post me uenire, abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me. qui enim uoluerit animam suam saluam facere, perdet illam. nam [*](15 Luc. 9, 1-5 23 ib. 23—26 ) [*](1 fiunt 01 auderunt P1 2 radiceW P qui] qUIa S\'a 3 in] om. P1 quod] qui P1 4 a] om. MPl 5 foffocanr M 6 non] om. S1 refernnt] fef C tri bonã C hn MC 7 in] om P1 obnmo M\' 8 pacientiam P* aCcendent Ml 9 uase RS2aυ supra] fup R 10 ut] & P1 12 palla M1 audifnf P 16 langoref C 18 Tollennf MP\' 20 habaif MCS1 . quacumq; M\'C 21 non] om. M* recipenr P, recepennx Rυ 22 pedem MO, peduxtm P1 24 eemet] fe P1S (cod. Am.) 25 suam] add. condie P*, coTTidie S, quotidie ab 26 illam] eam B ) qui perdiderit animam suam propter me, saluam faciet illam. quid enim proficit homo, si lucretur totum mundum, se autem ipsum perdat, et detrimentum sui fiat ? nam qui in* erubuerit et meos sermones, hunc filius hominis erubescet, cum uenerit in maiestate sua et patris et sanctorum angelorum. Et alio loco: Intrauit autem cogitatio in eos, quis eorum maior esset. at Iesus uidens cogitationes cordis illorum, adprehendens puerum statuit eum secus se et ait illis: quicumque susceperit puerum istum in nomine meo, me recipit; et quicumque me receperit, recipit eam qui me misit. nam qui minor est inter omnes uos, hic maior est. Et post aliquantum: Ait autem ad alterum: sequere me. ille autem dixit: domine, permitte mihi primum ire sepelire patrem meum. dixitque Iesus: sine ut mortui sepeliant mortuos suos: tu autem uade, adnuntia regnum dei. et ait alter: sequar te, domine, sed primum permitte mihi renuntiare his qui domi sunt. ait ad illum Iesus: nemo mittens manum suam in aratrum et aspiciens retro aptus est regno dei. Et paulo post: Ecce ego mitto uos sicut agnos inter lupos, nolite portare sacculum, neque peram, neque calciamenta, et neminem per uiam salutaueritis. in quamcumque domum intraueritis, primum dicite: pax huic domui. et si ibi fuerit filius pacis, requiescet super illam pax uestra, sin autem, ad uos reuertetur. in eadem autem domo manete edentes et bibentes quae apud illos sunt: dignus enim est operarius mercede sua. nolite transire de domo in domum et in quamcumque ciuitatem intraueritis et susceperint uos, [*](6 Luc. 9, 46-48 11 ib. 59--62 18 Luc. 10, 3-11 ) [*](2 totum] umuerfum Sav 8 fiat] faciat P2Rυ 4 erubescιτ M1 (eod. Am.) 6 cogrraTionem P 7 illorum] eorum R 8 susciperit MP1C 9 et 10 reoeprr M1 10 reciperit M3P1C(recepit cod. Am.) 18 ire] add. er Rυdixitque ei av 14 uade & (u m ras., & add. al m.) P 16 qui] quae M3P2Cυ 17 aspiciens] respiciens υ 18 ap∗∗rus P regna М1C pofr paui (n add. ai. m.) P, poft paululum a 20 saluraueris Pl 21 quacũq; MC uerba: huic domui - - super illam pax om. S1 22 requiescιτ M1P1 illam] illa Ml. illam BSav 23 reuertitur a 24 efr emm CSυ 25 mercedem. suà C 26 fafcipermT MP\'C ) manducate quaecumque adponuntur uobis, et eurste infirmos, qui ia illa sunt, et dicite illis: adpropinquauit in uos regnum dei ia quamcumque ciuitatem intraueritis et non receperint uos, exeuntes in plateas eius dicite: etiam puluerem, qui adhaesit nobis de ciuitate uestra, extergimus uos: tamen hoc scitote, quia adpropinquauit regnum dei. dico uobis: quia Sodomis in die illa remissius erit quam illi ciuitati. E t post paululum: Verum tamen in hoc nolite gaudere, quia spiritus uobis subiciuntur: gaudete autem, quod nomina uestra scripta sunt in caelis. Et paulo post: Ecce quidam legis peritus surrexit temptans illum et dicens; magister, quid faciendo uitam aeternam possidebo? at ille dixit ad eam: in lege quid scriptum est? quomodo legis? ille respondens dixit: diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex omnibus uiribus tuis et ex omni mente tua, et proximum tuam sicut te ipsum. Et paulo post; Quis horum trium uidetur tibi proximus fuisse illi qui incidit in latrones? at ille dixit: qui feeit misericordiam in illum. et ait illi Iesus: uade et fac similiter. Et post paululum: Martha, Martha, sellieita ea et turbaris erga plurima: porro unum est necessarium. Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea. Item post paululum: Cum oratis, inquit, dicite: pater, sanctificetur nomen tuum: adueniat regnum tuum: [*]( 8 Lue. 10, 20 10 ib. 25—27 18 ef. Deot. 6, 5 et Lea. 19, 18 16 Lnc. 10, 86 et 37 19 ib. 41 et 42 22 Luc. 11, 2-18 ) [*]( 2 adppinquabιτ MsPRSa 8 in] & m C quamcomq.] quaciIq; C, add. auτēRυ reapermr MP 4 plateas eius] plareif eif P* 6 adppmquabir M3P2CRSa7 remiOaf M1P18 paul (a in ras.) P in hoc] om. It 9 quod] qrna S 10 pofr pattf (n add. al. m.) P ecce (cce in ras) P 12 verba: posflidebo usque ad scriptum eat om. P 18 diligis WP, dihgef (dili in ras. m. pr.) S 14 τuũ a. lin. add. m. pr. S 15 uiribus] mrrurib; М1P1 16 tuumJ om. S paulo post] p\' pt P 17 fuffe (fiu in ras.) P ille M1 P1 * mced M 18 illo (pro Q 8. lin. V pos. m. pr.) MC 19 et 22 paulolu S1 21 ab] om. initio lineae S 22 poet] om. C oranf***** P diciTe in ras. P ) panem nostrum cotidianum da nobis hodie: et dimitte nobis peccata nostra, siquidem et ipsi dimittimus omni debenti nobis : et ne nos inducas in temptationem. et ait ad illos: quis uestrum habebit amicum et ibit ad illum media nocte et dicet illi: amice, commoda mihi tres panes, quoniam amicus meus uenit de uia ad me et non habeo quod ponam ante illum: et ille de intus respondens dicat: noli mihi molestus esse: iam ostium clausum est, et pueri mecum sunt in cubili: non possum surgere et dare tibi. dico uobis, etsi non dabit illi surgens eo quod amicus eius sit, propter inportunitatem tamen eius surget et dabit illi quotquot habet necessarios. et ego uobis dico: petite, et dabitur uobis: quaerite, et inuenietis: pulsate, et aperietur uobis. omnis enim qui petit accipit, et qui quaerit inuenit, et pulsanti aperietur. quis autem ex uobis patrem petit panem, numquid lapidem dabit illi? aut piscem, numquid pro pisce serpentem dabit illi? aut si petierit ouum, numquid porriget illi scorpionem? si ergo uos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis uestris, quanto magis pater uester de caelo dabit spiritum bonum petentibus se? Et paulo post: Factum est autem cum haec diceret, extollens uocem quaedam mulier de turba dixit illi: beatus uenter, qui te portauit, et ubera, quae suxisti. at ille dixit: immo beati qui audiunt uerbum dei et custodiunt. Et paulo post: Et cum loqueretur, rogauit illum quidam Pharisaeus, ut pranderet apud se: et ingressus recubuit. Pharisaeus autem [*](20 Luc. 11, 27 et 28 24 ib. 37—46 ) [*](1 coTTidianS S, quondianQ B demιττe et demιττιm\' MlP 4 diciT MPC ille P 7 dicat] om. MP\'C 8 pueri] add. mei Raυ cubile M1P1S1 9 tibij aeU. et ille si perseueranerit pulsans a (cf. v) afi (& 8. lin. add.) M 10 inporτunιτaτē M: inprobιτaτem (impr.) PCBSav 11 furgir P qdqd M, qudquoT C uerba : et ego — — aperietur nobis om. P1 18 accepiT MlP* et alt.] om. C 14 et] om. PC apenarur S. 15 dabit] om. 81 17 porregir М1P (porrigit cod. Am.) ſcorpi∗∗onẽ M uos] om. Pla 20 paul̷l̷ p\' M, pofr paului P, pauJt (om. post) C 22 uerba: at ille dixit om. MPC 28 immo] qui Imo Bx beati] om. S custodiunt] add. lllud Rav 24 illum] ea B phanjreuf (sic etiam infra) M 25 autem] om. init. lin. S ) coepit intra se reputans dicere, quare non baptizatus esset ante prandium. et ait dominus ad illum: nunc uos, Pharisaei, quod de foris est calicis et catini mundatis, quod autem intus est uestrum plenum est rapina et iniquitate. stulti, nonne qui fecit quod de foris est, etiam quod de intus est fecit? uerum tamen quod superest date elemosynam, et ecce omnia munda sunt uobis. sed uae uobis, Pharisaei, qui decimatis mentam et rutam et omne holus, et praeteritis iudicium et caritatem dei. haec autem oportuit facere, et illa non omittere. uae nobis, Pharisaei, quia diligitis primas cathedras in synagogis et salutationes in foro. uae nobis, quia estis ut monumenta quae non parent, et homines ambulantes supra nesciunt. respondens autem quidam ex legis peritis ait illi: magister, haec dicens etiam nobis contumeliam facis. at ille ait: etiam nobis legis peritis uae, quia oneratis homines oneribus, quae portari non possunt, et ipsi uno digito uestro non tangitis sarcinas. Et alio in loco: Adtendite a fermento Pharisaeorum, quae est hypocrisis. Et paulo post: Dico autem nobis amicis meis: ne terreamini ab his qui occidunt corpus et post haec non habent amplius quod faciant. ostendam autem nobis quem timeatis: timete eum qui, postquam occiderit; habet potestatem mittere in gehennam: ita dico uobis, hunc timete. nonne quinque passeres ueneunt dipondio? et unus ex illis non est in obliuione coram deo. sed et capilli capitis uestri omnes numerati sunt. nolite ergo timere: [*](17 Luc. 12, 1 18 ib..4—34 ) [*](2 dominus] iha R 3 de] om. Ml est] om. init. lits. S 4 est alt.] om. M1P1S rapmam M1P1 5 qui] quid P1 de ante intta] om. P1CRSa est alt.] eras. C 6 elymoſinā(eipro y s. lin. pos. m. 3) M, ehmoflnam (I pr. m e mut. m. al.) P, elemofmi CB elem. daTe R 7 sed] om. CB phanfeif Pa (cf. v) qui] quia υ8 menxham Paυ 9 facere] om. C 10 quia] qm P1R (cod. Am.) diligaiſ 8 fmagogif M 11 quia] qm PlCR 18 perıτuſ P1 14 at] & PC 16 porrare Sav poſſum P1 17 in] om. R 18 quae est] quod efr P1Rav verba: et paulo post om. MPCR 20 qaod] quid CRSav 21 quem] qui P1 2S uemunτ MPXC ) tis passeribus pluris estis. dico autem uobis: omnis quicumque confessus fuerit me coram hominibus, et filius hominis confitebitur in illo coram angelis dei: qui autem negauerit me coram hominibus, denegabitur coram angelis dei et omnis qui dicit uerhum in filium hominis, remittetur illi: ei autem qui in spiritum sanctum blasphemauerit non remittetur. cum autem inducent uos in synagogas et ad magistratus et potestates, nolite solliciti esse, qualiter a. quid respondeatis, aut quid dicatis: spiritus enim sanctus docebit uos in ipsa hora quae oporteat dicere. ait autem quidam ei de turba: magister, dic fratri meo, ut diuidat mecum hereditatem. at ille dixit ei: homo, quis constituit iudicem aut diuisorem supra uos? dixitque ad illos: uidete et cauete ab omni auaritia, quia non in abundantia cuiusquam uita eius est ex his quae possidet. dixit autem similitudinem ad illos dicens : hominis cuiusdam diuitis uberes fructus ager attulit, et cogitabat intra se dicens: quid faciam, quod non habeo quo congregem fructus meos? et dixit: hoc faciam: destruam horrea mea et maiora faciam, et illuo congregabo omnia quae nata sunt mihi et bona mea, et dicam animae meae: anima, habes multa bona posita in annos plurimos: requiesce, combibe, epulare. dixit autem illi dans : stulte, hac nocte animam tuam repetunt a te: quae autem parasti cuius erunt? sic est omnia qui sibi thesaurizat et non est in deum diues dixitque ad discipulos suos: ideo dico uobis, nolite solliciti esse animae [*](1 pluref P\'JS 3 in illo] illum P1υ 5 filiuſ P1 illi] ei B 6 blaſſemauerιτ MPB remittetur] add ei R 7 fmagoguf M, ſina- gogaſ PR, ſynagiſ C 8 ſollicire P1 quid] add. lequamini auτ quıd MP1 CB 10 uerba: in ipsa hora om. S oporteat (rear in ras.) P, oporrer B ei quidam B, ∗quidāΙ ei (ras. e} S 11 heredιτaτē mecQ B 12 ei] ad eum S conſτιτua S1 18 ſup P2Sv 14 non] om. Ml P1 (add. M2) eius] om. B 15 poſſedeaτ M1, poffeda P1 16 ubera C 17 quod] quia v 18 Sgregam N, ogerem B 19 cougregabo ılluc S 10 anima] add. mea B 21 commede MP 22 ille MxPl hac] ac 81 28 coioa erunt| eram P1 est] erıτΡ1 24 emnis] dei. P1v deum] dõ 8 25 ideo] ıτa B ſollicιτe M\'PI animae] add. ure B (cf. v) ) quid manducetis, neque corpori quid uestiamini. anima plus est quam esca, et corpus quam uestimentum. considerate corues, quia non seminant neque metunt, quibus non est cellarium neque horreum, et deus pascit illos: quanto magis uos pluris estis illis? quis autem uestrum cogitando potest adicere ad staturam suam cubitum anm? si ergo neque quod minimum est potestis, quid de ceteris solliciti estis? considerate lilia quomodo crescunt: non laborant, non neunt. dico autem uobis: nec Salomon oumi gloria sua uestiebatur sicut unum et istis. si autem faenum agri quod hodie in agro est et cras in clibanum mittitur, deus sie uestit magis uos pusiillue fidei? et uos nolite quaerer, quld manducetis, aut quid bibatis, et nolite in sublime tolli. haec enim omnia gentes mundi quaerunt: pater autem uester scit, quoniam his indigetis. uerum tamen quaerite regnum dei, et haec omnia adicientur uobis. nolite timere, pusillus grex, quia complacuit patri uestro dare uobis regnum. uendite quae possidetis et date elemosynam. facite uobis sacculos, qui non ueterescunt, thesaurum non deficientem in caelis, quo fur non adpropiat, neque tinea corrumpit. ubi enim thesaurus uester est, ibi et cor uestrum erit. Et post paululum: Et uos estote parati, quia qua hora non putatis filius hominis uenit. ait autem ei Petrus: domine, ad nos dicis hanc parabolam, an et ad omnes ? dixit autem dominus: quis putas est fidelis seruus et prudens, [*](21 Luc. 12, 40-48 ) [*]( 1 corpore M1P1 2 quā ueſτımenτıſ8 8 seminant] ſerũτR 4 paTcA M* 5 pluref MP1 pοτu∗∗P1 7 pοτeſτıſ illiſ P 8 Jilia] add. agri a non alt] neque M3CRSav nemxT MI, MenT P1; neaT MзP2CRSav 9 nec] quod nec a ſalamon P 10 foenum 8 11 mıττ&\' M1P1 12 uerba: perere q. m. A. q. b. e. nolite om. P1 18 τοlle M1P1 14 inquirunt a 15 hıſ quı P1 ındıgerıſ (di in ras.) P 16 puſſilluſ MP quia at nobis otn. P1 18 aelimoſına ̃(aelem. P1) M1P2. aelemoſınãM\', elemoſınã CR ueteraſcunt ab 19 τheſſaur, (bis) M quo (no in ras.) P adpropıanτ P1 20 estj om. C1Ra91 ėṙιτ̇P pant P, paulolumS1paulo polt 3 22 nenseτ Pav28 paraulam MP ∗∗an P et] om. R 24 seruus] diſpenſaτοr P2Sav ) quem constituet dominus supra familiam suam, ut det in tempore tritici mensuram? beatus ille seruus, quem, cum uenerit dominus, inueniet ita facientem. uere dico uobis, supra omnia quae possidet constituet eum. quod si dixerit seruus ille in corde suo: moram facit dominus meus uenire, et coeperit percutere pueros et ancillas, et edere, et bibere, et inebriari: ueniet dominus serui illius in die, qua non sperat, et hora, qua nescit, et diuidet eam partemque eius cum infidelibus ponet. ille autem seruus, qui cognouit uoluntatem domini sui et non praeparauit et non fecit secundum uoluntatem eius, uapulabit multis: qui autem non cognouit et fecit digna plagis, uapulabit paucis. omni autem cui multum datum est multum quaeretur ab eo, et cui commendauerunt multum, plus repetent ab eo. Item paulo post: Hypocritae, faciem terrae et caeli nostis probare, hoc autem tempus quomodo non probatis? quid autem et a uobis ipsis non iudicatis quod iustum est? Et aliquanto post: Contendite intrare per angustam portam: quia multi, dico uobis, quaerunt intrare et non poterunt. Et alio loco: Dicebat autem ad inuitatos parabolam intendens, quomodo primos accubitus eligerent, dicens ad illos: cum inuitatus fueris ad nuptias, non discumbas in primo loco, ne forte honoratior te sit inuitatus ab eo, et ueniens is qui te et illum uocauit dicat tibi: da huic locum, et tunc [*](14 Luc. 12, 66 et 57 17 Lnc. 18, 24 19 Lue. 14, 7—14 ) [*](1 constituit MP1CRav dominus] dñs faus R fup P (Am.) det] add. illif M3P2CRav 8 dominus] add. suus P1 inueniet] muenenT Rav ita] sic R uobis] add. qma P* (cod. Am.), quoniam v 4 constituit P1 eum] illum Sav 5 facia S 6 mebnare M1 8 eius] om. P1 9 seruus] ferl M, ferui Cl 11 uapulamr MPCS1 mulraf MPC et] er n5 B 12 uapulatur MPC, uapulabis R paucif (lf in ras) P omni] omma M, omim C, hol R, omã Sl 18 querit ̃ C, quęretur S* repeTunT P\', paenr Sav 15 hoc autem] hoc *** S 16 non] om. R 17 aliquanto] ahc6 M2,, alio q P1 18 quaerenT M3P3av inτ*rare P poxuef C 19 auTem & PSv ad uitatif P1 parabulam M\'P 20 acubirof M1, accubiTOf P\' dilegerent Ml, diligerent P1O2, ehgenat P1 22 oneraTior M\', honeratior 8 is] hif M1, 1f in ras. m. pro S ) incipias cum rubore nouissimum locum tenere. sed cum uocatus fueris, uade, recumbe in nouissimo loco, ut cum uenerit qui te inuitauit, dicat tibi: amice, ascende superius: tunc erit tibi gloria coram simul discumbentibus. quia omnis qui se exaltat, humiliabitur, et qui se humiliat, exaltabitur. dicebat autem et ei qui se inuitauerat: cum facis prandium aut caenam, noli uocare amicos tuos, neque fratres tuos, neque cognatos, neque uicinos diuites, ne forte et ipsi te reinuitent et fiat tibi retributio. sed cum facis conuiuium, uoca pauperes, debiles, claudos, caecos, et beatus eris, quia non habent retribuere tibi: retribuetur enim tibi in retributione iustorum. Et post paululum: Si quis uenit ad me et non odit patrem suum et matrem, et uxorem, et filios, et fratres, et sorores, adhuc autem et animam suam, non potest meus discipulus esse. et qui non baiulat crucem suam et uenit post me, non potest meus esse discipulus. quis enim ex uobis uolens turrem aedificare non prius sedens conputat sumptus, qui necessarii sunt, si habet ad perficiendum, ne, posteaquam posuerit fundamentum et non potuerit perficere, omnes qui uident incipiant inludere ei dicentes: quia hic homo coepit aedificare et non potuit consummare? aut qui rex iturus committere bellum. aduersus alium regem non sedens prius cogitat, si potest cum decem milibus occurrere ei qui cum uiginti milibus uenit ad se ? alioquin adhuc illo longe agente legationem mittens rogat ea quae pacis sunt. sic ergo omnis [*](12 Luc. 14, 26-88 ) [*](1 incipief S robore M\' sed om. C 2 fuerir M1 loco] om. P* S te] add. eT illũ P* inuitabit P\' 4 glonam P\' 6 autem et] om. S 7 aut] vel a 10 paupes uoca er debilef B 11 retribuere] ratibue C\', quod ranbuanr C retributione] refurrec-none P2RSv 12 post] om. C pavt P, palolum S 14 et alt.] om. P\' 15 effe discipulus av baiular *** P, batolar M\'S 16 Se meuf difcipuluf C, meus difcipulus se R 17 turrim Sa \' 18 habeaT M3CRSav 20 hic * P cepIT C 21 qui rex iturus) qmf enxuruf MPI, quif rex imruf P2CRSav, qmf rez exituruf M3 22 pn\' fedens R 28 potest] poffit Sav 24 XX S 25 rogant C ) ex uobis qui non renuntiat omnibus quae possidet non potest meus esse discipulus. Et post aliquantum: Et ego uobis dico: facite uobis amicos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis, recipiant uos in aeterna tabernacula. qui fidelis eat in minimo, et in maiori fidelis est. et qui in modico ini- quus est, et in maiori iniquus est. si ergo in iniquo mammona fideles non fuistis, quod uerum est quis credet uobis? ei si in alieno fideles non fuistis, quod uestrum est quis dabit uobiв? nemo potest duobus dominis seruire: aut enim unum odiet et alterum diliget, aut uni adhaerebit et alteram contemnet. non potestis deo seruire et mammonae. audiebant autem haec omnia Pharisaei, qui erant auari, et deridebant illum. et ait illis: uos estis qui iustificatis uos coram hominibus, deus autem nouit corda uestra: quia quod hominibus altum est abominatio est ante deum. Et post paucos uersus: Omnis qui dimittit uxorem suam et ducit alteram moechatur. Et post paululum: Inpossibile est at non ueniant scandala: uae autem illi per quem ueniunt. utilius est illi, si lapis molaris inponatur circa collum eius, et proiciatur in mare, quam ut scandalizetur unum de pusillis istis. adtendite uobis: si peccauerit frater tuus, increpa illum, et si paenitentiam egerit, dimitte illi. et si septies in die peccauerit in te et si septies in die conuersus fuerit ad te dicens: paenitet me, dimitte illi. Et alio loco: Dixit autem ad quosdam qui in se confidebant tamquam iusti et aspernabantur ceteros [*]( 2 Luc. 16, 9-16 16 ib. 18 17 Lue. 17, 1—4 24 Luc. 18, 9-80 ) [*]( 1 poſſedιτ М1p1 2 ahqua R 4 deficeτιτιſP recipiam P1 5 maiore P5 eſτ fidelis R est] et qui in modico iniquns est, et in maiori iniquns est add. av in] om. P\' miaoone M1P1 7 fiuſτιſ qaod fuiſτιſ P fuistis] qsod uerom est quis credet uobie\' et si M alieno fideles non fuistis add. v 9 nemo ſerum P1Sav porenT P (sed eorr. m. pr.) 10 conτempua MPC, condemna 8 11 autemJ om. C 12 pbanfTei M (tic etiam infra) ruſτficaſτιf C 13 paucof** P, paucisos S 16 daoa S1 20 ſcandaliza RSav, fcandahza** P 21 poemτenτιā M 2S si] om. Rav pebatιτ M1, paeniTiT P\' 24 ad] & ad Sv 25 parabulã M ) parabolam istam: duo homines ascenderunt in templum, ut orarent, unus Pharisaeus et alter publicanus. Pharisaeus stans haec apud se orabat: domine, gratias ago tibi, quia non sum sicut ceteri homines, raptores, iniusti, adulteri, uelut etiam hic publicanus: ieiuno bis in sabbato, decimas do omnium quae possideo. et publicanus a longe stans nolebat nec oculos ad caelum leuare, sed percutiebat pectus suum dicens: deus, propitius esto mihi peccatori. dico uobis, descendit hic iustificatus in domum suam ab illo: quia omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur. adferebant autem ad illum et infantes, ut eos tangeret. quod cum uiderent discipuli, increpabant illos. Iesus autem conuocans illos dixit: sinite pueros uenire ad me et nolite eos uetare. talium est enim regnum dei. amen dico uobis, quicumque non acceperit regnum dei sicut puer, non intrabit in illud. et interrogauit eum quidam princeps dicens: magister bone, quid faciens uitam aeternam possidebo? dixit autem Iesus: quid me dicis bonum? nemo bonus nisi solus deus. mandata nosti: non occides, non moechaberis, non furtum facies, non falsum testimonium dices, honora patrem tuum et matrem. qui ait: haec omnia custodiui a iuuentute mea. quo audito Iesus ait ei: adhuc unum tibi deest: omnia quaecumque habes uende et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo, et ueni, sequere me. his ille auditis contristatus est, quia diues \'erat ualde. uidens autem illum Iesus tristem factum dixit: quam difficile qui pecunias habent in regnum dei intrabunt! facilius est enim camelum per foramen acus transire quam diuitem intrare in regnum dei. et dixerunt qui audiebant: et quis potest saluus fieri? ait illis: quae inpossibilia sunt apud [*]( 18 cf. Exod. 20, 13 ) [*]( * 1 accendebanT R 8 domine] deus Sav 4 ſicuτι P honunam . RSv nelnti a etiam] aeτιā M 8 dico] ideo dico S difcendiT MP1 18 pueros] paranlos a 14 enim] om. B accipenr MPC 15 inτrauit M1 19 facies] om. P\' \' 21 custodiui] feraani a 22 ei] illi R **** (elut. nbl) unū τιbi M, tibi unum a 28 τheſſaurū Ml 25 antem] om. MC 26 dificile Ml 27 camellQ M1P1 28 aucberũτ R ) [*]( XII, Aug. 8, i. ) [*]( 18 ) homines, possibilia sunt apud deum. ait autem Petrus: ecce nos dimisimus omnia et secuti sumus te. qui dixit eis: amen dico dico uobis, nemo est -qui relinquit domum, aut parentes, aut fratres, aut uxorem, a<it filios propter regnum dei, et non recipiat multo plura in hec tempore et in saeculo uenture uitam aeternam. Et alibi: Stans autem Zachaeus dixit ad dominum: ecce dimidium bonorum meorum, domine, do pauperibus, et si quid aliquem defraudaui, defraudaui quadruplum. ait Iesus ad eum: quia hodie salus domui huic facta est, eo quod et ipse filius est Abrahae. uenit enim filius hominis quaerere et saluum facere quod perierat. Et post aliquantum: Reddite ergo quae Caesaris sunt Caesari, et quae dei sunt deo. Et alio loco: Audiente autem omni populo dixit discipulis suis: adtendite ab scribis, qui uolunt ambulare in stolis et amant salutationes in foro et primas cathedras in synagogis et primos discubitus in conuiuiis, qui deuorant domus uiduarum simulantes longam orationem: M accipient damnationem maiorem. Respiciens autem uidit eos qui mittebant munera sua in gazophylacio diuites : uidit autem at quandam uiduam pauperculam mittentem aera minuta duo, \'et dixit: uere dico uobis, quia uidua haec pauper plus quam omnes misit. nam et omnes hi ex abundanti sibi miserunt in munera dei: haec autem et eo quod deest illi omnem uictum suum, quem habuit, misit. Item alio loco: Ponite [*]( \'6 Ltic. M, 8—10 12 luc. 20, 25 53 Ib. 45-47 et Luc. 21 1-4 84 ib. 14—19 ) [*]( 1 autem] ei a 2 noe] om. P1 dimiſſimuſ MP eis]m P 8 relinqmd M1, rehnqua S, rehqmr Rv aat ante parentes] uel 8 4 uxoref P1 8 aliquem] aliqmd P1 P quia faltis domoi hnic facra efr (uerba facta est miwio obducta) hodie facTa efr R 10 \'et] \'om. C enim] om. 8 12 ceſſatiſ et ceffart M1P1 ſunt cęſariſ Cav 18 ſunt dei uν 14 ab M: sd P1, a P1ORSav 15 ambulare uoluiit a 16 ſinagogiſ MP diſcubιτοſ P* 17 domoſ M7CRSav uiduartun] dimtiat, M1 hn MPC 19 gazoplulacio (—τιο M1C) MP1CR, gazophilaciū (— τιū S, —phylacium atl) P* Sac 21 duo] om. R 22 et] ras. P hn MPC ex habundan τuſ ibi MPlC (h del. al. m. in M) ) ergo in cordibus uestris, non praemeditari quemadmodum respondeatis. ego enim dabo uobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere -omnes aduersarii uestri. trademini autem a parentibus, et fratribus, et cognatis, et amicis, et morte adficient ex uobis, et eritis odio omnibus propter nomen meum: et capillus de capite uestro non peribit in patientia uestra possidebitis animas uestras. Et post aliquantum: Adtendite autem uobis, ne forte grauentur corda uestra a crapula et ebrietate et curis huius uitae, et superueniat in uos repentina dies illa. tamquam laqueus enim superueniet in omnes qui sedent super faciem omnis terrae. uigilate itaque omni tempore orantes, ut digni habeamini fugere ista omnia quae futura sunt et stare ante filium hominis. Item post aliquantum: Facta est autem contentio inter eos, quis eorum uideretur esse maior. dixit autem eis: reges gentium dominantur eorum, et qui potestatem habent super . eos benefici uocantur. uos autem non sic, sed qui maior est, in uobis fiat sicut iunior, et qui praecessor est sicut ministrator. nam quis maior est, qui recumbit, an qui ministrat? nonne qui recumbit? ego autem in medio uestrum sum sicut qui ministrat. Et alio in loco: Orate, ne intretis in temptationem.

XXVIII. DE EVANGELIO SECVNDVM IOHANNEM.

Quomodo potestis uos credere, qui gloriam ab inuicem accipitis, et gloriam quae a solo est deo non quaeritis? [*]( 8 Luc. 21, 84-86 14 Luc. 22, 24—27 21 ib. 40 26 Ioh. 6, 44 ) [*]( R emim] om. initio lineae S 4 τradimini M1P1 6 capilliſ M1 9 a] m P\'& ſupuenieτ R 10 I emm laqueuf Ca 18 fagare ab iſτa omnia MPC omnia ista edd. 18 in nobis] inter uos a iunier] minor av miniſτraτ̉̕̕ M1 19 quis] qui M1P1C1 uerba nonne — — ministrat om. MPCR 30 sum] om. ra 21 in ante loco] om. PlR 24 EXPLICIT-SECVNDVM LVCAM (atram. scr.) I EN- CIPIT SECD IOHANNEM (miAio) | S ęuunẽ̕̕ M, enangelium P 26 accepiſτιs R a folo deo eft RSav ) [*]( 18* )

Et paulo post: Dixit autem Iesus: nec ego te condemnabo. uade et amplius iam noli peccare. Et paulo post: Si uos manseritis in sermone meo, uere discipuli mei eritis, et cognoscetis ueritatem, et ueritas liberabit uos. Et post paululum : Amen, amen dico uobis, quia omnis qui facit peccatum seruus est peccati. Et alibi: Amen, amen dico uobis, si quis sermonem meum seruauerit, non uidebit mortem in aeternum.

Et post aliquantum : Qui amat animam suam, perdet eam: et qui odit animam suam in hoc mundo, in uitam aeternam custodit eam. si quis mihi ministrat, me sequatur: et ubi sum ego, illic et minister meus erit. si quis mihi ministrauerit, honorificabit eum pater meus. Et alio- loco: Dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam dei. Et alibi: Vos uocatis me magister et domine, et bene dicitis, sum enim: si ergo ego laui uestros pedes dominus et magister, et uos debetis alter alterius lauare pedes. exemplum enim dedi uobis, ut quemadmodum ego feci uobis, ita et uos faciatis. Et paulo post: Mandatum nouum do uobis, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos, ut et uos diligatis inuicem. in hoc cognoscent omnes quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad inuicem. Et paulo post: Si diligitis me, mandata mea seruate. Et post paululum : Qui habet mandata mea et seruat ea, ille est qui diligit me: qui autem diligit me, diligetur a patre meo, et ego diligam eum et [*]( 1 Ioh. 8, 11 2 ib. 81 et 82 5 ib. 84 6 ib. 51 .8 loh. 12, 25 et 26 12 ib. 48 14 loh. 18, 18-15 18 ib. 84 et 85 21 IoL 14, 15 22 ib. 21) [*]( 1 et paulo post] om. P\', poft aliquantum Sa 2 iam] om. P 8 cognofcmf S 4 hberamt М1P1 paut MPC, paulolQ S 7 mor- Tem non uidebιτ PRSv 8 perdaT P 11 enx er mι̃ſτ\' mea R miniſτrabιτ S 12 hononficauir M1P1 uerba dilexerunt- — et alibi om. R 18 enim] om. P\' 14 alibi] alta MG, aho loco (al. in ras., cetera spatio uacuo inserta sunt. nescio an ab al. man.) P uocaPnf Pl 15 enim] ererum PCRSav pedes uestros an et ante magister om. Ml 19 ex UT R uos et inuicem om. R 20 eſτιs difcipuh R 21 p\' paf P dihgarif M 22 panl MP1, paull P*, paulolum S paul p; C .24 dilegιτur М1P, diligιτur 8 )

manifestabo ei me ipsum. Et post III uersus : Si quia diligit me, sermonem meum seruabit, et pater meus diligit eum et ad eum ueniemus et mansionem apud eum faciemus. qui non diligit me, sermones meos non seruat. Et paulo post: Manete in me, et ego in uobis. sicut palmes non potest facere fructum a semet ipso, nisi manserit in uite, sic nec uos, nisi in me manseritis. ego sum uitis, uos palmites: qui manet in me et ego in eo, hic fert fructum multum. quia sine me nihil potestis facere.. si quis in me non manserit, mittetur foras sicut palmes et aruit, et colligent eos et in. ignem mittunt, et ardent. si manseritis in me, et uerba mea in uobis manserint: quodcumque uolueritis petetis, et fiet uobis. in hoc clarificatus est pater meus, ut fructum plurimum adferatis et efficiamini mei discipuli. sicut dilexit me pater, et ego dilexi uos: manete in dilectione mea.. si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dilectione mea: sicut et ego patris mei praecepta seruaui et maneo in dilectione eius. haec locutus sum uobis, ut gaudium meum in uobis sit et gaudium uestrum impleatur. hoc est praeceptum meum, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos. maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam quis ponat pro amicis suis. Et paulo post: Haec mando uobis, ut diligatis inuicem.

Haec de quattuor euangeliis in hoc opere ponenda existimaui: ubi intellegi potest, tres euangelistas, Marcum scilicet et Marcum et Lucam, ideo plura nobis dedisse praecepta uiuendi, quia eam maxime secuti sunt partem, quae actiua dicitur. quia uero Iohannes contemplatiuam magis tenuit, ideo. cum eius euangelium superemineat ceteris, [*]( \'1 Ioh. 14, 28 et 24 5 Ioh. 15, 4-18 22 Ioh. 15, 17 ) [*](1 ei] om. C III] IIII R 2 dil. alt.] diligeT M2Rav 4 pault MG 10 arefcer Rav eosj eum JRav 11 miTTenT RSav ardeT Rav 12 paiTif S2 17 m exuf dilecτιοne Sav 20 hanc M1P1 21 ut] quam ut a 28 euangeliſτιſ P2R euuangeliif et euuangehftaf et euuangehd (et sic infra) M 25 maTheum MPCS 26 nobis plura dediffe Sa, dediffe nobis plura R 29 sup̲emineτ R )

multo pauciora tamen in eo morum praecepta conperimus.

Hinc iam de illo libro, cui titulum dederunt Actus apostolorum, commemorabimus quae inuenimus omnino paucissima. eo quippe rerum gestarum continetur historia, quibus aedificatur fides, magisque ibi exempla quam praecepta conscripta sunt. \'