Retractationum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio I, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 36). Knöll, Pius, editor. Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

sexagensima: de die autem et hora nemo scit, neque angeli caelorum neque filius hominis, nisi pater solus;

sexagensima prima de eo, quod scriptum est in euangelio, turbas dominum in monte pauisse de panibus quinque. ubi quod dixi: duos pisces duas illas significare personas, regiam scilicet et sacerdotalem, ad quas etiam sacrosancta illa unctio pertinebat, dicendum potius fuit: maxime pertinebat, quoniam [*](2 Ex. 3, 22. 12, 35 3 Ps. 72, 28 4 De diu. quaest. 54, med. 6 Cant. 6, 7 9 Io. 2, 20 10 Io. 21, 11 11 Matth. 25, 1 12 Matth. 24, 36 15 Matth. 14, 15-21 16 De diu. quaest. 61, 2 ) [*]( 1 fecisse hominem v tertia] t. est OR 2 israelitae ab aegyptiis v egyptiis CD, egiptiis G acciperuut ClH1 quarta] q. est 0 3 mihi CD1, mihi autem cet. v adherere GHMSV est om. Q1 4 ubi] u. hoc N est expunxit D- omnis E2 id] in GO 5 magis om. N debui N, debut D1 spirito C1D1 6 de CDERV, est de cet. LX* (X ras.) R. reginae sunt 0 7 et octuginta C1, et octuaginta D1, et octoginta FHR, octoginta cet. v concupinae V et om. D1 aduliscentulae C1D1H1, adolescentulae BEPPQRS, adolescentularum (om. quarum) Na quorum D1 8 non e. numerus om. Dl 9 sex (se in ras.) C, sex*** H, et sex OP aedificata Ql 10 centum quinquagint(a) om. H 11 decim ClM 12 autem] a. illa BD2FGNOQ, a. illo a ora P hora nemo] homineo El sit D1 13 solus pater a 15 turbas-monte M in ras. monte D1, heremo EQ%S2 (mg.) quinque panibus v ubiq. (om. quod) H 16 personas—124, 1 item M2 in ras. 3 linearum 17 scilicit 01 sacrosancto 01 nuctio illa a 18 bis pertimebat QI dicendo ClDl maximae CIDl pertinebant BFGSX. )

124
unctos aliquando legimus et prophetas. item dixi: Lucas, qui tamquam ascendentem post abolitionem peccatorum sacerdotem Christum insinuauit, per Nathan ascendit ad Dauid, quia Nathan propheta missus erat, cuius correptione Dauid ipsius peccati abolitionem paenitendo inpetrauit. non sic accipiendum est, tamquam ipse fuerit Nathan propheta, qui filius Dauid, quia nec hic dictum est, quia ipse propheta missus erat, sed dictum: quia Nathan propheta missus erat, ut mysterium non in eodem homine, sed in eodem nomine intellegatur.

sexagensima secunda est ad id, quod scriptum est in euangelio, quod baptizabat Iesus plures quam Iohannes, quamuis ipse non baptizaret, sed discipuli eius. ubi quod dixi: latro ille, cui dictum est: amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso, qui nec ipsum baptismum acceperat, hoc quidem et alios ante nos rectores sanctae ecclesiae posuisse in suis litteris inuenimus, sed quibus documentis possit ostendi, [*]( 1 III Regn. 19, 16. Es. 61, 1. De diu. quaest. 61, 2 3 Luc. 3, 31. cf. Retract. II, 42, 2 4 II Regn. 12, 1 sqq. 11 Io. 4, 1 sq. 12 De diu. quaest. 62 13 Luc. 23, 43 15 Cyprian. ep. LXXIII, 22 (II, 796, 5 ed. Hart.). Ambros. de paenit. c. 11. Hilar. tract. in Ps. 66, 26. cf. Hilar. de trin. X, 34. tract. in Ps. 1, 9 ) [*]( 1 uuotus H1 legimus om. B dixi ClD, quod dix H, quod dixi eet. v locas C1D1 2 et 5 abolicionem Cl 3 natan El 4 natham M et 8 profeta H, prophetam Ql cuius—8 missus erat om. 0 correctionem R dauid-abolitionem om. R ipse D2Q 5 penitendo DMV penetrauit E 6 natham M 7 pr. quia] qui C1, quod D2 alt. quia] qui F ipse] nec ipse M sed-erat om. R 8 dictum] dictum est BC2GlSo quia] qui H nathan om. E, natham M, natan Q, ipse G erat] est BM2 s. I. misterium CDEWPQV, ministerium BFGNS1 9 homine. (m ras.) CD sed-nomine om. F1 10 pr. est om. v ad idj addit Ol, de eo v 11 baptizat R hiesus M iohannis CXE 12 non (n alt. m. 2) C, no Dl baptizat R latro om. 0 13 estj e. a dno a 14 paradyso BFGORS baptisma R acciperat Ml 15 aecclesiae D possuisse CD 16 documentis CDl, docomentis satis El, documentis satis cet. v posit 01, posset V ostendi* (t ras.) CD )

125
quod non fuerit ille latro baptizatus, ignoro. de qua re in posterioribus quibusdam opusculis nostris diligentius disputatum est, maxime in eo, quod ad Vincentium Victorem de animae origine scripsimus.

sexagensima tertia est de uerbo;

sexagensima quarta de muliere Samaritana;

sexagensima quinta de resurrectione Lazari;

sexagensima sexta de eo, quod scriptum est: an ignoratis, fratres — scientibus enim legem loquor — quia lex dominatur homini, in quantum tempus uiuit? usque ad eum locum, in quo scriptum est uiuificabit et mortalia corpora uestra per inhabitantem spiritum eius in uobis. ubi illud, quod ait apostolus: scimus autem, quia lex spiritalis est; ego autem carnalis sum, exponere uolens dixi: id est carni consentio nondum a spiritali gratia liberatus; quod non sic accipiendum est, quasi spiritalis homo iam sub gratia constitutus etiam de ipso non possit hoc dicere et cetera usque ad eum locum, ubi dictum est: miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? quod postea didici, sicut sum iam ante confessus. rursus exponens, quod ait apostolus: corpus [*]( 3 Aug. de orig. anim. III, 9, 12 5 Io. 4, 9 6 Io. 11, 44 7 Rom. 7, 1 10 Rom. 8, 11 12 Rom. 7, 14 13 De diu. quaest. 66, 5 15 Roni. 6, 14 17 Rom. 7, 24 19 Retract. I, 22, 2 De diu. quaest. 66, 6. Rom. 8, 10 ) [*]( 1 quo ClDl baptizatus ille latro v 2 opus colis Dl nostris* C 3 maximeque DlQ uicentium Ml 4 scripsi OPV tertia Cr2 in ras. est om. Vv quaestionem LXIIII post LXV exhibet Ql I 6 resurreccione D de eo-est om. H 7 ignuratis 01 8 legem om. OPl loquar F qua H dominator C1D1E1 in om. Q, er. D2 9 eam Et 10 uiuificauit C1D1FGHQ1R uestra om. F. nra 0 11 nobis EGHMNO 13 dixi uolens M pr. dixi om. B 14 a CDX, om. cet. v 15 iam om. H sub] super M\' 16 ipso CDB, se ipso eet. v posset C1V hoc ClDl, om. B, haec cet. post dicere add. a: uenumdatus sum sub peccato: quod enim operor non intelligo: non enim quod nolo bonum hoc ago, sed quod odio malum, illud facio cetera] c. quae sequuntur a 17 homo om. B me] q; Ql liberauit ClDlEHMSl 18 dedici V sum iam CDER2, summa J21, iam sum cet. v 19 ante confessus om. H confessus (con ex qui corr.) E rursum B )

126
quidem mortuum est propter peccatum, mortuum, inquam, corpus dicit, quamdiu tale est, ut indigentia rerum temporalium molestet animum. sed isto melius mihi postea uisum est ideo . mortuum corpus dictum, quod habeat iam moriendi necessitatem, quam non habuit ante peccatum.

sexagensima septima est de eo, quod scriptum est: existimo enim, quod indignae sint passiones huius temporis ad futuram gloriam, quae reuelabitur in nobis, usque ad id, quod dictum est: spe enim salui facti sumus. ubi cum exponerem, quod scriptum est: et ipsa creatura liberabitur a seruitute interitus, dixi: et ipsa creatura, id est ipse homo, cum iam signaculo imaginis propter peccatum amisso remansit tantummodo creatura. quod non ita est accipiendum, quasi totum amiserit homo, quod habebat imaginis dei. nam si omnino non amisisset, non esset, propter quod diceretur: reformamini in nouitate mentis uestrae, et: in eandem imaginem transformamur; sed rursus, si totum amisisset, nihil maneret, unde diceretur: [*]( 4 Aug. de pecc. merit. I. 7, 7. cf. de trin. IIII, 3. enarr. Ps LXXXV, 17 6 Rom. 8, 18 8 Rora. 8, 24 10 Rom. 8, 21 11 De diu. quaest. 67, 4 15 Rom. 12, 2 16 II Cor. 3, 18 ) [*]( 1 peccatum (pecca in ras. 2) H 2 quamdiuitale E temporalium rerum B 3 animum C1, animam cet. v isto] istud (cd m. 2 in ras.) C, ita Q2 s. l., multo Oo mihi melius B1 postea] p. modo N ideo] et i. a ideo-6 scriptum est Q2 in mg. 4 corpus mortuum Q2 quod] quod; H, qu; non M, quia Q2 habebat 0 5 abuit E ante peccatum om. E est om. v 6 scriptum est om. 0 exhistimo V sunt R 7 passionis CD1 . futuram (u alt. s. u.) C 8 reuellabitur D1 id] illud a est om. H 10 liberabitur—creatura om. B liuerabitur Et interius Ql 11 id est-iam sig(naculo) G2 in ras. ipse] et i. D2ENQ cum] quod OPV iam signa(culo) C in ras. 12 admissum V remanserit OP tantumodo 0lD1 13 accipiendum (om. est) SV, accipiendum est v 14 habeat B, habet D2 pr. non er. S, om. HV amisiset 01 15 propter om. B quod om. NIQl diceretur (eretur in ras. 2) C reformamur Q1 nouitatem D1 16 eadem imagine D2H transfurmamur D1 17 rursum v manerit Cl, remaneret D2Q )

127
quamquam in imagine ambulat homo, tamen uane conturbatur. item quod dixi spiritaliter summos angelos uiuere, infimos uero animaliter, audacius dictum est de infimis, quam ut possit uel scripturis sanctis uel ipsis rebus ostendi, quia, etsi forsitan potest, difficillime potest.

sexagensima octaua est de eo, quod scriptum est: o homo, tu quis es, qui respondeas deo? ubi dixi: quia etiamsi leuioribus quisque peccatis aut certe quamuis grauioribus et multis, tamen multo gemitu, et dolore paenitendi misericordia dei dignus fuerit, non ipsius erit — qui si relinqueretur, interiret — sed miserentis dei, qui eius precibus dolorique subuenit. parum est enim uelle, nisi deus misereatur; sed deus non miseretur, qui ad pacem uocat, nisi uoluntas praecesserit ad pacem. hoc dictum est post paenitentiam. nam est misericordia dei etiam ipsam praeueniens uoluntatem, quae si non esset, non praepararetur uoluntas a domino. ad eam misericordiam pertinet et ipsa uocatio, quae etiam fidem praeuenit. de qua paulo post cum agerem, dixi: haec autem uocatio, quae siue in singulis homi- [*]( 1 Ps. 38, 7 2 De diu. quaest. 67, 5 6 Rom. 9, 20 7 De diu. quaest. 68, 5 15 Prou. 8, 35 sec. LXX 17 Retract. I, 22, 4 sq. 18 De diu. quaest. 68, 6 ) [*]( 1 in om. BE imaginem CxDxOP, imagine dei V perambulat BEFGNSJ, perambulabat Ql, perambulet Q*, ambulet v 2 conturbabitur Hl summus angelus Dl 3 infirmos BDIMl 4 uel] uel de- C2R, de OPV rebus] libris D2 5 difficillimae D, (lim in ras.) C 6 pr. est om. Vv tu om. V qui Ql est G 7 deo om. a ubi quod OS1 quia] qui MQ2 s. l. aetiamsi D 9 multo CDEQ, in multo B, magno cet. v poenitendi M, paenitentiae H dignis E 10 erit CDtR, es E, est cet. v qui si] quia si N, qui se Gl, quis E non interiret M 11 precibus C1M dolorique CDHOP, doloreque R, doloribusque cet. v 12 post misereatur inseruit E: sed dS non misereatur; del. m. 1 sed-miseretur om. CDl 13 uolontas ClV praecesserat El hoc CD1, hic cet. est om. V 14 poenitentiam M, penitentiam C ipsa R 15 praeparetur Hl, praepara- B 16 et om. BD2EFGNQ ipse Hl 18 agere Dl dixi. (t ras.) C hac ClDl qui F )

128
nibus siue in populis atque in ipso genere humano per tern-, porum oportunitates operatur, altae et profundae ordinationis erit. quo pertinet etiam illud: in utero sanctificaui te, et: cum esses in renibus patris tui, uidi te, et: Iacob dilexi, Esau autem odio habui, et cetera, quamuis testimonium illud: cum esses in renibus patris tui, uidi t e, unde mihi, tamquam scriptum sit, occurrerit nescio.

sexagensima nona de co, quod scriptum cst: tunc et ipse filius subiectus erit ci, qui illi subiecit omnia;

septuagensima de eo, quod apostolus dicit: absorta est mors in uictoriam. ubi est, mors, contentio tua? ubi est, mors, aculeus tuus? aculeus autem mortis peccatum, uirtus uero peccati lex;

septuagensima prima de eo, quod scriptum est: inuicem onera uestra portate, et sic inplebitis legem Christi;

septuagensima secunda de temporibus aeternis;

septuagensima tertia de eo, quod scriptum est: et habitu inuentus ut homo;

septuagensima quarta de eo, quod scriptum est in epistula Pauli ad Colosenses: [*]( 3 Hierem. 1, 5 4 Malach. 1, 2. Rom. 9, 13 8 I Cor. 15, .28 10 I Cor. 15, 54 sqq. 14 Gal. 6, 2 17 Philipp. 2, 7 ) [*]( 1 popolis V atque (tq in ras. m. 2) C humano* (0 in ras.) C, homono Rt, humanum D1 2 opportunitates NOPS, oportunitatis C1R alta H post profundae add. Q2 in mg.: domini operacui tionis est et, El adiungit: alifcj operationis est, S* in mg. ah operationis 3 erit CDlER, om. Q1, est cet. v quo] qd H pertinit ClV illut Cl, ad illud H2 4 patres H uide te D2E1H1 et iacobuidi te om. H et iacob-cetera exp. D2 5 abui 01 7 uide te El occurret C1, occurre D1, occurreret 02 8 de BOIDIEFBV, est de cet. v de eo] deo G 9 ei erit a illis C1D1, ille El 10 absorpta FG2y est om. E, e (- m. 2) C 11 uictoria BD2E2FGNOQRSa alt. mors om. 0 contencio Cl 12 mortis-uero om. OP 13 peccatum] p. est C2D2Fa uero ER, uiro CD1, autem cet. v septua- . ge*sima M prima G2 in ras. 14 de eo-est om. H honera OIOY portat Hl 15 inplebitis DiMR, inpleuetis C1, adimplebitis cet. v 16 atarnis 01 17 est] 6 (- m. 2) C 18 epistula MV, aepistula D, epistola cet. colcsenses\' (ose m. 2) G, colossenses S )

129
in quo habemus redemptionem in remissionem peccatorum, qui est imago dei inuisibilis;

septuagensima quinta de hereditate dei;

septuagensima sexta de eo, quod Iacobus apostolus dicit: uis autem scire o homo inanis, quia fides sine operibus otiosa est?

septuagensima septima de timore, utrum peccatum sit;

septuagensima octaua de pulchritudine simulacrorum;

septuagensima nona: quare magi Pharaonis fecerunt miracula sicut Moyses, famulus dei;