Retractationum

Hic liber sic incipit: De eo, quod scriptum: in principio deus fecit caelum et terram.

Cum presbyter adhuc essem, contigit, ut Carthagine inter nos, qui simul eramus, ad Romanos apostoli epistula legeretur, [*]( 2 et 7 Prou. 8, 35 sec. LXX 4 c. Adim. 27, 1 (p. 186, 26 sqq.) 10 Gen. 1, 1 ) [*]( 1 sit enim hoc 0 (2) potestate ClDl uoluimus Q 2 ipse HI praeparamur Ql 3 ergo modo P 4 et om. OP postea dixi G 5 ut om. CD inferi F bonitati D2Pa, bonitatem El 6 pr. nra∗∗∗ (est ras.) N non] nos Mpr. nostra CE, nostram cet. v 7 assequimur CD1, sequimur E2, sequitur cet. v sequitur nostram F uoluntate D, a uolantate E, uoluntatem cet. v q: C 8 sit FG opus] 0 H piaetatis D, potestatis V atque] aq: ClDl 10 hic-terram D2 in ras. de eo] deo Q scriptum C, s. est cet. v in om. C 11 deus fecit CE, fecit deus eet. v et terram om. F 12 XXIII v, om. BFPQ 13 expositio-propositionum DJ in ras. propositio Hl 14 epistula C1D1M, epistola pauli F, epistola cet. apostoli om. 0 romanus D1, romanos k I. R 15 presbiter BCDGHMQS, prespiter F conti.git (n ras.) CD i carthagine (i alt. m. 2) C, carthaginem Dl, apud cartaginem GS, apud chartaginem P, ap. karthaginem EN, ap. kartaginem 0, apud carthaginem cet. v 16 romanus 01D1 epistula ElM, epistola cet. v epistola apostoli a legeretur epistola N )

In quo libro: quod autem ait, inquam, scimus, quia lex spiritalis est; ego autem carnalis sum, satis ostendit non posse inpleri legem nisi ab spiritalibus, quales facit gratia dei. quod utique non ex persona apostoli accipi uolui, qui iam spiritalis erat, sed hominis sub lege positi, nondum sub gratia. sic enim prius haec uerba sapiebam, quae postea lectis quibusdam diuinorum tractatoribus eloquiorum, quorum me moueret auctoritas, consideraui diligentius et uidi etiam de ipso apostolo posse intellegi, quod ait: scimus, quia lex spiritalis est; ego autem carnalis sum, quod in eis libris, quos contra Pelagianos nuper scripsi, quantum potui, diligenter ostendi. in isto ergo libro et hoc, quod dictum est: ego autem carnalis sum et deinde cetera usque ad eum locum, ubi dixit: miser ego homo, quis me liberabit de [*]( 5 Expos. op. ad Rom. prop. 41 Rom. 7, 14 9 Rom. 1, 11 nom. 6, 14 sq. 11 Cyprian. de dom. or. 16 (I, 278 Hart.) Ambros. de paenit. J, 3 15 Aug. de grat. Chr. 43. c. duas epp. Pel. I, 17—25. c. Iulian. Ir, 3. VI, 23, 70. op. inp. c. Iul. I, 99. Serm. 154. cf. ad Simplic. I, 1. expos. ep. ad Gal. c. 5. de duo dei XXII, 21 18 Rom. 7, 24 sq. ) [*]( 1 quadam E interrogatus scripsi, interrogata C1D1ERS2 (mg.), intcrrogabarcet. v quibusdam BC1D1EFGM2NRS, quibus cet. v dum Q sicut (t m. 2) C, sicum Dl 2 potui D2 responderè* C. respondissem P uoluerunt om. C1D1R, post potius posuit D1 dacebam Dx 3 ei.s (u ra.s.) D obtempeum H, obteperarem Q 5 quia om. E 6 ostendi a 7 a OPSV spiritalibus (b m. 2 in ras.) M fecit D2 8 apostoli om. C\'DR accepi Cl accipi apostoli E 9 homines M2 possiti H 10 prius] prauis H uerba C, uerba* D uerba haec B sapiebat Hl, sapiebant H2 11 tractatoribus diuinoruni 0 eloq. tractatoribus a 12 inouerit ClDl, moret HL consideraui (ui m. 2 in ras.) D *etiani D 13 apostulo V quia CD, quoniam cet. v 14 est om. B carnalis sum om. B quod-17 sum et om. C1D1R 0 15 pelagianos 02 nuber Ex 16 ergo om. 0 quod om. H 18 dixit CD1ER, dicit cet. v liberauit C1HR1S )

[*]( (2) ) Item quod disputans, quid elegerit deus in nondum nato, cui dixit seruiturum esse maiorem, et quid in eodem maiore similiter nondum nato reprobauerit, de quibus propter hoc commemoratur quamuis longe postea prolatum propheticum testimonium: Iacob dilexi, Esau autem odio habui, ad hoc perduxi ratiocinationem, ut dicerem: non ergo elegit deus opera cuiusquam in praescientia, quae ipse daturus est, sed fidem elegit in praescientia, ut, quem sibi crediturum praesciuit, [*]( 1 I Cor. 15, 54 3 Rom. 6, 14 6 Retract. I, 22, 2 (p. 105, 15) 7 Item quod-110, 18 tractaueriin] Aug. de praedest. sanctt. 3, 7 sq. Aug. (Hilar.) ep. 226, 3 11 Rom. 9, 13. Mal. 1, 2 sq. 12 Expos. ep. ad Rom. 60. cf. Aug. de praelest. sanctt. 1, 3 ) [*]( . 1 absoruebitur ElH, absorbitur B1C1D1R uictoria BD2E2HOSa itaquae D, quippe B 2 ipsos BEFGQRS, om. a ut (t s. I.) CD 3 sanctis E1 positus] potius GSl 4 quae C1DH, quae hic cet. v 5 hic (ic in ras.) C longum est ostendere E 6 ubi id DlERS2 mg., *** *t ubi id (hoc ras.) C, ubi hoc cet., hoc ubi v ostendi D\'EJR, ostendi (eri ras.) C, ostenderem BGS, ostenderim cet. v 7 it.-m quod] itemque 0, item Qv disputas H »elegerit (d ras., i ex e) C, elegeret D\\ legerit El, egerit H nato (o in ras. m. 2) C, natus Dl. nato. S 8 cui] cum 0 maiore Dl et-maiore om. H odem D1 9 nato* C, natum DlH reprobaberit V propter expunxit E2 10 postea om. B probatum a in mg. profeticum H, proticuin E1 11 dilexi** C, dilexi* (t ras.) I) odio om. B, hodi S abui Q 12 huc Bl, hanc B2 praedisi S1. ratiocinationem (natio in ras.) C ut dicerem (ic s. I.) C,D- in ras. ergo] enim BF eligit D*M 13 operam CD1, ∗∗∗∗ opera (ergo ras.) H in praescientia G2R2 in ras., in praesentia Q\'a (mg.) in praescientia-elegit om. Fl ipsi Bl 14 eleget Cl, eligit BD2M praestiencia C1, praescientis EI, praesentia Qla (mg.) *** crediturum Dx, crediturum (esse ras.) C, crediturum esse cet. v )

dicit enim idem apostolus: idem deus, qui operatur omnia in omnibus; nusquam autem dictum est: deus credit omnia in omnibus, ac deinde subiunxi: quod ergo credimus, nostrum est, quod autem bene operamur, illius est, qui credentibus dat spiritum, profecto dicere non deberem, si iam scirem etiam ipsam fidem inter dei munera reperiri, quae dantur in eodem spiritu. utrumque ergo nostrum est propter arbitrium uoluntatis et utrumque tamen datum est propter spiritum fidei et caritatis. neque enim [*]( 4 Rora. 11, 5 8 Expos. ep. ad Rom. 60 9 I Cor. 12, 6 14 I Cor. 12, 9 16 II Cor. 4, 13 ) [*]( 1 elegeret 01, eligeret BC2, eligerit G1, eligerat H2, elegit E donaret B 2 aetiam D uitam aeternam Nv consequaeretur D, sequeretur H, consequetur R1, consequantur Bl quaesiueram diligentius N 3 de qua-gratiae om. H de grae qua Q 4 reliquae El eleccionem D 5 factae C1D1E1M1R1 (graece λειμμα ϰατ\' έϰλογην χα- *** pixos γέγονε), saluae factae cet. v factae sunt expunxit H2 eam C merita ulla∗ C, m. ullam Dl 6 praecedant GlHv ne (n in ras.) C, e in ras. D2, nec M1 non-donetur F2 in ras. et in mg. gratiam-secundum om. 81 7 debitum (m m. 2 in ras.) C quam meritis BF2GNQS, quam sine m. D2 meretis Cl, meretur (e alt. ex i) H quam expunxit D2 donetur] gratiae add. E2 s. 1. 8 pr. idem om. HQl apostolus om. Ql 9 nusquam-omnibus G2 in ras. Q2 in mg. 10 d.eind.e (i ras) CD subiuncxi MQl 11 bene CDlER, om. H, bonum cet. v 12 spiritum ODIR, sp. sanctum cet. v dicere non deberem CDl, non deberem D2, non dicerem cet. v 13 scirem (m i del. m. 2) M, schuferem D muneram ClDl 14 repperiri C1D1EF GHMRV utrumquae D 15 tamen om. Fl 16 propter CD], per cet. v )

[*]( (3) ) Et quod paulo post dixi: nostrum est enim credere et uelle, illius autem dare credentibus et uolentibus facultatem bene operandi per spiritum sanctum, per quem caritas diffunditur in cordibus nostris, uerum est quidem, sed ea regula et utrumque ipsius est, quia ipse praeparat uoluntatem, et utrumque nostrum, quia non fit nisi uolentibus nobis.

ac per hoc, quod etiam postea dixi: quia neque uelle possumus, nisi uocemur, et cum post uocationem uoluerimus, non sufficit uoluntas nostra et cursus noster, nisi deus et uires currentibus praebeat et perducat, quo uocat, ac deinde subiunxi: manifestum est ergo non uolentis neque currentis, sed miserentis dei esse, quod bene operamur, omnino uerissimum est. sed parum de ipsa uocatione disserui, quae fit secundum propositum dei; non enim omnium, qui uocantur, talis est, sed tantum electorum.

itaque quod paulo post dixi: sicut enim in his, quos elegit deus, [non opera, sed] fides incoat meritum, ut per munus dei bene operentur, sic in his, quos damnat, infidelitas et inpietas incoat poenae meritum, ut per ipsam poenam [*]( 1 Eph. 6, 23 3 Eipos. ep. ad Kom. 61 5 Rom. 5, 5 7 Prou. 8, 35 sec. LXX 9 Expos. ep. ad Rom. 62 13 Rom. 9, 16 15 Rom. 9, 11 18 Marc. 13, 20. Act. 1, 2 ) [*](3 dixi] dicere PJ s. I. enim eat B credere] et c. D2Q 4 dare] tfi H 5 caritas] c. dei BFGNQ1 6 ea C1D1E1R, & E2, eadem cet. v regula expunxit E2, recula Cl 7 uoluntantem B, uoluntate Dl 8 fit ex sit E 9 etiam quod H 11 ueres ClDx curentibus El praeueniat E 12 ducat E quo* (d ras.) C, quod D ac] ∗ac (h ras.) CD, et 0 subiunxi] quod s. E2, subinnxit S 13 uolentes Dl miserenti Cl, miserentis e§t V, miserantis BF, miseren Dl 14 omnino] et o. N paruum Bt 15 secundum C, om. Rl prepositum S 16 enim] ee H tantum] tfi H 17 ibis 0, iis m 18 eligit MPQrn dS ex sed corr. C2, om. E non opera sed inclusi, om. CDlB fidei (i alt. ex s) E2R incoat EORaS, inquoat CxDy, in quo** D2, inchoat cet. v 19 manus EM-P1 iis tn dampn-vt 52 20 et inpiaetas del. D2 incoat DIE, inquoat C\\ inchoat cet. poene JJf, pene C, paene D merito C1D1 ∗∗∗∗ipsam Jt )

Et alio loco: cuius enim miseretur, inquam, facit eum [*]( (4)) bene operari, et quem obdurat, relinquit eum, ut male operetur. sed et illa misericordia praecedenti merito fidei tribuitur et ista obduratio praecedenti inpietati. quod quidem uerum est, sed adhuc quaerendum erat, utram-et meritum fidei de misericordia dei ueniat, id est utrum ista misericordia ideo tantummodo fiat in homine, quia fidelis est, an etiam facta fuerit, ut fidelis esset. legimus enim dicente apostolo: misericordiam consecutus, ut fidelis essem, non ait: quia fidelis eram. fideli ergo datur quidem, sed data est etiam, ut esset fidelis.

rectissime itaque alio loco in eodem libro dixi: quoniam si non cx operibus, sed misericordia dei et uocamur, ut credamus, et credentibus praestatur, ut bene operemur, non est gentibus ista inuidenda misericordia, quamuis minus ibi diligenter de illa, quae per dei propositum fit, uocatione tractauerim.

Hic liber sic incipit: Sensus hi sunt in epistula - Pauli ad Romanos. 20 [*]( 4 Expos. ep. ad Rom. 62. Rom. 9, 18 11 I Cor. 7, 25 14 Expos. ep. ad Roin. 64 15 Rom. 8, 28 ) [*]( 1 uerissimae D 2 alt. nex Q 4 et om. H meretur Hl fecit F1 5 relinquid ClDlHl mala DlHORa .6 pr. et om. ESl, in Ql merito -praecedenti om. R 7 inpiaetati D, impietati. V, impietate B 8 quaendum Cl, quendam Dl de om. OPa misericordiam a 9 dei om. BE praeueniat OPa 11 dicentem ClH1 12 consecutus C1D1, consecutus (consequutus Ell) sum cet. v quia] qua ClDl erant G 13 fideli] fidelis N ergo] enim F fidelis esset F, essem fidelis 0 14 rectissimae D in eod(em) C in r-as. libru*(m ras.) Dl, loco G si om. E 16 ut (PD2 8. l. operamur 01 17 misericordia (ericordia m. 2 s. I.) C minus D2 s. I., munus Bl ibi minus Oa 18 per] opere S prepositum S tractauerim om. H 19 hi] hii EHlNOR in-romanos D2 in ras. epistola CDHS pauli ad romanus (us in os corr. m. 2) CE, pauli apli ad romanos R, ad romanos apostoli D2, ad rom. pauli apostoli cet. a )

Post hunc librum exposui eiusdem apostoli epistulam ad Galatas non carptim, id est aliqua praetermittens, sed continuanter et totam; hanc autem expositionem uno uolumine conprehendi.

In quo illud, quod dictum est: priores ergo apostoli ueraces, qui non ab hominibus, sed a deo per hominem missi sunt, per Iesum Christum scilicet adhuc mortalem; uerax etiam nouissimus apostolus,. qui per Iesum Christum totum iam deum post resurrectionem eius missus est, propter inmortalitatem dictum est: totum iam deum, quam post resurrectionem habere coepit, non propter diuinitatem semper inmortalem, a qua numquam recessit, in qua totus deus erat, et cum moriturus adhuc erat. hunc autem sensum sequentia manifestant. adiunxi enim dicens: priores sunt ceteri apostoli per Christum adhuc ex parte hominem, id est mortalem; nouissimus est apostolus Paulus per Iesum Christum iam totum deum, id est omni ex parte inmortalem. hoc enim dixi, quod ait apostolus: non ab hominibus neque per hominem, sed per legum [*]( 7 Expos. ep. ad Gal. 2 19 Gal. 1, 1 ) [*]( 1 XXIV v, om. BEFPQR 2 exposicio Cl, in expositionem B epis C, aepistulae Dt, epistola H galatbas BEFMNORS2 unus om. H 3 epistola (a in ras. m. 2) C, aepistulam D 4 galathas BFNORS praemittens Dt continuantur DlEl, continuatim 0 5 et] i. (= id est) B totum a eIpositionem-conprehendi H2 in mg. 6 co*prehendi C, conpraehendi DM 7 in quo C in ras. priores] et pr. OP ergo] autem P uaraces El 8 omnibus E ominem Cl 9 mortale Dl etiam] et P 10 qui om. R totum-dictum est exp. D5 post E2 s. l. 11 eius-resurrectionem Q2 in mg. 12 post deum add. D2 s. l. propter immortalitatS 13 proter S diaitatem El 14 et] ut R, et tunc cum (tunc cam s. l. m. 2) F moriturus] commoriturus Fl, tamen moriturus a adhuc] tunc F adhuc morituras P 15 esset E2 manifestat Dl adiuncxi V 16 apostuli V Christum] iesum chr. Nv Christum-per om. H 17 paulus apostolus a 18 iesum CDl, om. cet. ex omni Bv 19 dixi C\'D\', dixi exponens cet. v 20 omnibus El )

Item quod dixi: gratia dei est, qua nobis donantur peccata, [*]( (2)) ut reconciliemur deo; pax autem, qua reconciliamur deo, sic accipiendum est, ut tamen sciamus etiam utrumque ad generalem dei gratiam pertinere, quomodo in populo dei aliud specialiter Israhel, aliud ludas, et tamen utrumque generaliter Israhel.

item cum exponerem: quid ergo? lex transgressionis gratia proposita est, ita distinguendum putaui, ut inter- rogatio esset: quid ergo? ac deinde responsio: lex transgressionis gratia proposita est. quod quidem non abhorret a uero; sed melior mihi uidetur ista distinctio, ut interrogatio sit: quid ergo lex? et inferatur responsio: transgressionis [*]( 5 Act. 2, 34. Kom. 10, 6 6 I Tim. 2, 5 8 Act. 1, 11 9 Expos. ep. ad Gal. 3 14 Id. 24 Gal. 3, 19 18 Aug. ep. 82, 20 ) [*]( .1 iesus om. F 2 a om. El 3 hic N apparerent Hl quur EHP1 proinde] pr. autem Q 4 inmortalitatem (in et tem in ras.) C tunc F dl P 5 humanae naturae CD, naturae h. cet. v in CIlIEOPR, cum cet. v ascindit V 6 caelo C\'DI nunc om. HOPa mediatur DI homo om. BF 7 Iesus] deus D2Q uenit QI 8 qui uiderunt om. CDlHa euntem] eum euntem M celo 01 9 qu∗a S 10 reconc»iliemur (h ras.) E reconchiliamur El, reconciliemur BOlS 11 tamen (t add. m. 2) C, a me ne Dl sciamus C etiam om. Q, del. D2 12 dei populo Q specie aliter Sl, specilia R1 13 iuda* (s ras.) D tamen (t s. 1. tn. 2) C 15 posita BE2OPQ2Va distingendum 01 16 quid (id in ras.) C ac] hac M ac-responsio G2 i in mg. 17 posita BE2HOPQ-Va quidam MI, qui»dem (q ras.) E aborret C1D1E1PS, abhorreret BM1, abhoret H a uero non abhorret G 18 intergatio E )

quod autem dixi: ordinatissime itaque subiungit: quod si spiritu ducimini, non adhuc estis sub lege, ut intellegamus eos esse sub lege, quorum spiritus ita concupiscit aduersus carnem, ut non ea, quae uolunt, faciant, id est, non se teneant inuictos in caritate iustitiae, sed a concupiscente aduersus se carne uincantur, hoc ex illo sensu est, quo sentiebam id, quod dictum est: caro concupiscit aduersus spiritum, spiritus aduersus carnem; haec enim inuicem aduersantur, ut non ea, quae uultis, faciatis, ad eos pertinere, qui sub lege sunt, nondum sub gratia. adhuc enim non intellexeram haec uerba et illis, qui sub gratia sunt, non sub lege, propterea conuenire, quia et ipsi concupiscentias carnis, contra quas spiritu concupiscunt, quamuis eis non consentiant, nollent tamen illas habere, si possent. non ideo, non quaecumque uolunt faciunt, quia uolunt eis carere nec possunt. tunc enim eas non habebunt, quando nec corruptibilem carnem.

Hic liber sic incipit: Causa, propter quam scribit apostolus a l Galatas, haec est. \\ [*]( 1 Expos. ep. ad Gal. 47 2 Gal. 5, 18 7 Gal. 5, 17 10 Rom. 6. 14 sq. cf. Retract. I, 22. 2 13 I Io. 2, 16 ) [*]( 1 posita BWOPQVa dizix∗∗ (qd ras.) H ordinatissimae CyDx itaquae (quae exp. m. 2) D 2 subiunxit BEFGNQSm spiritu] sp. dei BFG3PN ducimini C adhuc non D2QS, non (om. adhuc) N 3 eos om. B 4 nolunt H 5 iusticie Cl 6 aduersus CDl, adnersum cet. v uincatur P1 sensa El 7 quo] quod EMlB senciebam Cl scriptum D2Q est∗∗∗∗ M aduersum G 8 spiritus C1D1, sanctus H, et sp. cet. v 9 inuicem] sibi i. Ov 11 enim bis G non] nondum a illius Hl 13 concupiscentiis B concupescunt D1 14 consenciant C1, consentiunt Qla nolle H illas CDV, ullus G, eas Oa, ullas cet. m 15 possint V pr. non ClDlR, et cet. v quecumquae****** (cumque ras.) M 16 carere (ere in ras.) M nec] et non 0 *eas (m ras.) CD eas enim H1 habunt Ml 17 corruptiuilem 01 18 incipiunt Ml scripsit HPR apost CD 19 galathas BFNORS2 ad-est om. m ) [*]( XXXVI Ang. sectio I pars 2 ) [*]( 8 )

Epistulae quoque ad Romanos sicut ad Galatas expositionem susceperam. sed huius operis, si perficeretur, plures libri erant futuri, quorum unum in sola disputatione ipsius salutationis absolui, ab initio scilicet usque ad illud, ubi ait: gratia uobis et pax a deo patre nostro et domino Iesu Christo. factum est quippe, ut immoraremur, cum uellemus soluere incurrentem sermoni nostro difficillimam quaestionem de peccato in spiritum sanctum, quod non remittitur neque in hoc saeculo neque in futuro. sed deinde cessaui alia uolumina adiungere exponendo epistulam totam, ipsius autem operis magnitudine ac labore deterritus et in alia faciliora delapsus sum. ita factum est, ut librum, quem feceram primum, relinquerem solum, cuius esse titulum uolui: epistulae ad Romanos incoata expositio. [*]( 7 Rom. 1. 7 11 Aug. Serm. 71 Ep. ad Rom. inc. expos. 14 sqq. Matth. 12, 32 ) [*]( 1 XXV v., om. BFPQR 2 epistolae C2, epistola EP romanus ClDl incoata Cl, inchoatae HOa, incoat D1, inchoata cet. exposicio 01 liber (e m. 2) C 3 unus om. V 4 epistulae DlEM, epistolae cet. quoque om. 0 romanus Cl galathas BFNORS2 expos*itionem (s ras.) M, exposicioni C1, expositione D1 5 susceperam] inchoaueram BEGtNS2 (mg.), incoaueram F, inquoaueram Q2 perficerentur M2, perciperetur E2 plures M in ras. libri (ri in ras.) M 6 sala ClV, lusa D1 disputatio El solutationis G, solutionis FN 7 inicio 01 scilicit ClV 8 pr. et] ex D nostro C, om. MO domino**** nostro a 9 quippe est BDGNQS immoraretur El com C1, con D1 10 in- **** currftntem C, incorrentemD\', incidentem HM02QSv, incedentemBGNO1 V, incedenti P sermone P 11 spiritu sancto S, spu scm D remittitur D\'a, remitti*tur C, remittatur cet. m 12 alia uolumina cessaui v 13 epistulam EM, epistolam cet. autem om. C2HM1OPVv 14 magnitudine* (m ras.) S delapsus DlRS2, delapsus C, alibi defluxus delapsus E, deflexus cet. v 15 lebrum 01 quam Gl, que 0 feceram 01 relinquaerem D 16 romanus 01 17 incoata C1D1E2, inchoatae 6\'Fa, incoato El, inchoata cet. exposicio 01 )

Vbi quod dixi, gratiam esse in dimissione peccatorum, pacem uero in reconciliatione dei, ubicumque hoc dixi, non sic accipiendum est, ac si pax ipsa et reconciliatio non pertineat ad gratiam generalem, sed specialiter gratiae nomine remissionem significauerit peccatorum, sicut legem et specialiter dicimus, secundum quod dictum est: lex et prophetae, et generaliter, ut in ea sint et prophetae.

Hic liber sic incipit: In epistula, quam apostolus Paulus scripsit a Romanos.