Retractationum

[*]( (7) ) Alio loco peccatum fratris ad mortem, de quo dicit Iohannes apostolus: non pro illo dico ut roget, ita definiui, ut dicerem: peccatum fratris ad mortem puto esse, cum post agnitionem dei per gratiam domini nostri Iesu Christi quisque obpugnat fraternitatem et aduersus ipsam gratiam, qua reconciliatus est deo, inuidentiae facibus agitatur. quod quidem non confirmaui, quoniam hoc putare me dixi, sed tamen addendum [*]( 2 Matth, 6, 12 8 Prou. 18, 22 11 Io. 8, 11 14 I Io. 5, 16 15 De serm. dom. I, 22, 73 ) [*]( 2 cottidie BD1EFGR exaudi.t (a ras.) H dicentes om. H 3 quum C1D1, cum cet. omnem om. a fornitur D1 4 quatinus C20, qualiter B limitanda] elimanda BENSPa, imitanda R, uel imitanda 0, militanda G est D1, est (sit ras.) C, sit cet. v hac Dl 5 licet E uxorem E2 in mg., uxorum Dl lateprosissima Fl 6 licere-quaestio est om. H licere tam(en) M in ras. «stupris (s ras., s pr. m. 2) C 7 hoc ubi dixi B 8 illam B 9 adulteram dixerim m 10 deputandum H aetiam D1 postquam Ql 11 condemnabo BD2FGNQS deinceps] et d. BD2 12 iam om. BVl «oboedienter (h ras.) D 13 loco alio v iohannis C1D1E1V 14 roget] r. quia Q2 (8. I.) v deffiniui F ut R 15 adicerem B fratris peccatum B, peccatum ergo fr. a cum] eum S 16 agnicionem CXD quisquis a 17 obpugnat CD, obpugnet H, oppugnat cet. et E2 a. Z. reconc*iliatus (h ras.) E 18 dno F inuidentiae (ae * ex a et ras. corr.) C, inuidentia et Dl agitur R 19 confirmaui C )

In secundo item libro: nulli, inquam, licebit ignorare dei[*]( (8)) regnum, quum eius unigenitus non solum intellegibiliter sed etiam uisibiliter in homine dominico de caelo uenerit iudicaturus uiuos et mortuos. sed non uideo, utrum recte dicatur homo dominicus, qui est mediator dei et hominum, homo Christus Iesus [cum sit utique dominus]: dominicus autem homo quis in eius sancta familia non potest dici? et hoc quidem ut dicerem, apud quosdam legi tractatores catholicos diuinorum eloquiorum. sed ubicumque hoc dixi, dixisse me nollem. postea quippe uidi non esse dicendum, quamuis nonnulla possit ratione defendi.

item quod dixi: nullius enim 15 [*](5 De serm. dom. II, 6, 20 7 II Tim. 4, 1 9 I Tim. 2, 5 12 Epiphan. Ancor. c. 93 (p. 188 A. B. M.) c. 95. Athan. Expos. Ps. 40, 6 (Patrol. gr. XXVII, p. 197 B). disp. c. Arium 20 (Patrol. gr. XXVIII, p. 461 C) Expos. fid. §. 1 s. f. §. 4. Cassian. colI. XI, 13 14 Aug. de serm. dom. II, 6, 22. enarr. Ps. 1, 1. 8, 13 15 De serm. dom. II, 14, 48 ) [*]( 1 in om. C1D1GS hac C2 in mg., ac Dl scelerata (s et rata m. 2 in ras.) C, excelerata D finiit E1 V, finit HM hanc om. N 2 quocumquae D constitado ClDl 3 disperandum V inpacienter D, imprudenter BFGHMQ2Slm, impudenter V oratur om. N, oreratur (re m. 2 in ras.) E 4 disperatur ClP 5 ignore C1D1 6 quum C1, cum cet. non solum-uisibiliter E1 in mg., nondum intelligibiliter E1 sed-uisibiliter 02 in mg. 7 **uisibiliter (in ras.) E2 hominem C1 D1 de caelo om. N uenit Hx iudicaturos V, indicare B 8 uiuus &D1, et uiuos a mortuus C1D1 nondum M rete Dl dicatur∗∗∗∗ H, dicitur BF 9 dominicos Dl mediatur Dl 10 iesus xps F, xps (om. iesus) R cum] c. diis R cum-dominus inclusi, om. CD1 compluribus litt. in mg. erasis 11 quis in eius] qui sine eius D2, q. in eis E1, sine S1, qui sine eius iure N, vt nisi qui est iure ex N in mg. sancta Y 8. I., sancta D non om. HlOa, recte QI 12 ut dicerem] non dicerem nisi quia F tractores C\'D 13 ubicumquae D dixissf e E 14 nolle B uidij dixi H quam N 15 quod om. Fx nullus QI enim om. OP )

[*]( (9) ) Alio loco in eo, quod dixi: ob hoc dixisse dominum: sufficit diei malitia sua, quia cibos sumere urgebat ipsa necessitas, quam propterea malitiam nominatam arbitror, quia poenalis est nobis; pertinet enim ad hanc fragilitatem, quam peccando meruimus, non adtendi etiam primis hominibus data fuisse in paradiso corporis alimenta, antequam istam mortis poenam peccando meruissent. sic enim erant inmortales in corpore nondum spiritali, sed animali, ut tamen in huius modi inmortalitate alimentis corporalibus uterentur.

item quod dixi: quam sibi elegit deus gloriosam ecclesiam non habentem maculam neque rugam, non ideo dixi, quia nunc ex omni parte iam talis est, quamuis ad hoc electa non dubitetur, ut talis sit, quando Christus apparuerit, uita eius; tunc enim et ipsa cum illo apparebit in gloria; propter quam gloriam dicta est ecclesia gloriosa.

item quod dominus ait: petite [*]( 2 Ps. 73, 23 4 De serm. dom. II, 17, 56 Matth. 6, 34 12 De serm. dom. II, 19, 66 13 Eph. 5, 27 16 Coloas. 3, 4 18 Matth. 7, 7 ) [*]( 1 ferre E1 8. 1. eonBtientia C1, conscientiam 0 dm (d m. 2 ∗∗∗ in ras.) C posse 0 2 sunt enim F dictam D1, dictum C, scriptum cet. v superuia D1 3 te oderuut a 4 ab H dixÎsse* (m ras.) D deum BFGOPSV 5 militia H quia om. V urguebit R2SV, urgebit BFGHOPv 6 militiam H 7 nobis est v pertinet enim] cum pertineat D2NQ, et pertinet E fragilitatem (fr in ras.) D 8 meruimus (m pr. ex s corr.) CD adtendi om. B 9 paradyso FGR corpQralia Oa alimenta (i ex a corr.) C 10 inmortalis DlHl in om. V 11 spirituali NS2, spiritales C, spiritali* (s ras.) DM animales C7 in om. H huius modi CD1ER. eius modi cet. v 12 corporalibus alimentis v qua (a m. 2) C 13 deus elegit v gloriosissimam P aecclesiam D macolam V 14 neque] aut N parte iam (te m. 2 8. l.) C, par quam D1 15 iam om. B dubitetur (e ex i corr.) C, dubitaretur m 16 aparuerit S, apparuit Ql 17 illa JB1 gloriam V 18 dictum DI0P, dicata E aecclesia. gloriosa∗ (m ras.) D )

_Hoc opus sic incipit: Sermonem, quem locutus est dominus.

. Volens etiam causam Donatistarum ad ipsius humillimi uulgi et omnino inperitorum atque idiotarum notitiam peruenire et eorum, quantum fieri per nos posset, inhaerere memoriae, psalmum, qui eis cantaretur, per latinas litteras feci, sed usque ad V litteram, quales abecedarias appellant. tres uero ultimas omisi, sed pro eis nouissimum quasi epilogum adiunxi, tamquam eos mater adloqueretur ecclesia. ypopsalma etiam, [*](3 De serm. dom. II, 21, 71 sqq. 5 Matth. 7, 11 17 Athan. in Ps. LVI, 2 (Patrol. gr. XXVII p. 256 B M.) ) [*](1 querite (uę 8. l. m. 2) C 2 opere 01, operosa Mxa quidem (dem in ras.) M ista tria a dif*ferant (dif in ras. m. 2) M etponendum El 3 potaui Hl melius in ras. M ad (a m. 2) C stantissimam R poetitionem D1. 4 omnia om. F referentur CW1, referrentur C2, referuntur cet. v 6 dauit El, dedit E2 quaerentibus et petentibus S 7 quaerentibus CD1, et quaerentibus cet. v 8 sermone D1 dominus locutus est R dominus M in ras. 9 XIIII R, XX v, om. Q 10 PS C, de psalmo B conta Dl liber I om. EFHOPVm, 1. primus Sl 11 causa HN donati.starum (i ras.) D uulgi humilium 0 12 notiam D1 13 et] et ut S per nos possit M, per nos fieri posset Oa, posset per nos m 14 psalmus H qui eis quj eis C, quies Qł latinam D1 15 ad u (u m. 2 s. Z.) C, ad - v \' om. u) DI, ad u M, adhuc G, adhuc quintam S, ad quintam D2F litteras D3 quales] tales autem C2HMOPVm, tales enim a abecedarias BCDlEFGNQ2B, abeciedarios H, abecedarios cet. v 16 aepilogam H, epylogum OR, epbylogum P 17 adloquetur El alloqueretur eos mater F aecclesia D ypopsalma BODEFHMNQR: ipopsalma GS, hypops. cet. v )

Iste psalmus sio incipit: Omnes, gui gauaetis de pace, modo uerum iudicate, quod eius ypopsalma est.

Librum etiam contra epistulam Donati, qui partis Donati secundus post Maiorinum episcopus apud Carthaginem fuit, eodem presbyterii mei tempore scripsi; in qua epistula ille agit, ut non nisi in eius communione baptisma Christi esse credatur. cui nos contradicimus in hoc libro.

In quo dixi quodam loco de apostolo Petro, quod in illo tam- [*]( 9 non extat 11 Optat. Mil. I, 19. III, 1 ) [*]( 1 responditur C1D1, respondeatur V, responderetur BCPEFGQSm proymium C1D1H1M1R, prohymium OV, prohyniemium Q, prohemium GP, proemium BC2FM2NS2, premium E uoluimus ut CD\', uolumus NR, nihilominus uolumus E, nihilhominus QS1 V, nihilominus cet. v 2 cantaretur (retur in ras. m. 2j C, contar Dl, 1 quanta D3, cantTatur- cet. nonJ no add. C2 in mg. sint H in om. H litterum CLDX ordo quippe M1 3 post proymium ClD2MlB, post prohymium HOV, post proemium BC2FM2N, post prohemium GPS, post premium E, prohyemium (om. post) Q, postromium D1 alico ClDl generi R 4 mi D1 meutrica Q 5 compellerent 0 6 histe P1 omnis S1 V 7 uero 81 ypapsalma Ml, ypopsalmo HR, ypopsalme E hypopsalma OP sit E 8 XXI v, om. Q 9 epistolam CSV, epistula Dl unus] primus 81 10 qui partis.. D2 in ras. qui] donatus Q- s. 1. donati* (s ras.) D 11 marinum Q episcopum H fuit apud carthaginem P cartaginem CGS, karthaginem N, kartaginem 0 12 presbiterii ODEGMRV, prespiterii BF, presbiteri HI Ql tempore presb. mei BFGS mei om. El scribsi M epistola C ill.e (a ras.) H 13 ait HIPa ut om. H in exp. D2 in eius] mens E communionae Dl, communionem BFGS 14 in hoc libro om. m 15 quodam] in q. m pr. in om. 0 ) [*]( XXXVI Aur. sectio I pars 2 ) [*]( 7 )

1. hoc ipse, petra ecclesiae,
2. canente culpam diluit
.

Alio loco dixi: nullius mortem deus quaerit. quod sic acci- [*]( (2)) piendum est, quia homo sibi adquisiuit mortem deserens deum et adquirit, qui non redit ad deum, secundum quod scriptum [*](2 Ambros. hymn. I (Patrol. lat. XVI p. 1409 M) Exam. V, 24, 88 (I p. 201,12 sqq. ed. Schenkl) 6 Aug. Serm. LXXVI, 1,1 7 Mattb. 16, 18. Io. 1, 42 9 Mattb. 16, 16. Io. 6, 70 11 Matth. 16, 19 13 I Cor. 10, 4 ) [*]( 1 aecclesia* D 2 beati BE ambrosi M1, ambrosius H, ambrosii cet. v ubi] bi H 3 gallinatio CEFGHNOQRSV 4 oc El ipse∗∗ E, ipsa BC2OPQ2RSVv, ipso DJ petre ClDl, p H aecclesiae ClD, ecclesia a 5 culpam∗∗ (pa ras.) E2 deluit CzNQ x 8 aecclesiam CXD ut (e ras.) C hanc Fa intellegatur D2 8. l. 10 *ac sic (h ras.) E, ac ait Ot, ac si Ra apellatus C persona C1 D1 aecclesiae CXD flguraret Q 11 supra OP aedifica∗∗tur D accipit ER 12 dictum est illi BEFGNQRSv, illi dictum est P, dictum illi V petra] petrus B1 14 symon BEFNOR et CDN, ei EQR, eum cet. v confitetur ecclesia B i 15 duarum autem C1, autem duarum cet. v sunt B probabilis. (q ras.) E 17 accipiendum D2 s. l. 18 est om. PSVm, sibi homo P adq:siuit Cl, atquesiuit D1 19 qui] qd H2 redit CD1ERS2 mg., recurret Ql, requirit P, recurrit cet. v. )

[*]( (3) ) Item quod dixi Donatum, cuius epistulam refellebam, rogasse, ut imperator inter ipsum et Caecilianum transmarinos episcopos iudices daret, non ipsum, sed alium Donatum, eiusdem tamen scismatis, hoc fecisse probabilius inuenitur. ille autem non erat Carthaginiensis Donatistarum episcopus, sed a Casis Nigris, qui tamen primus apud Carthaginem ipsum nefarium scisma conmisit.

nec sane Donatus Carthaginiensis, ut Christiani rebaptizarentur, instituit — quod ego eum instituisse credideram, quando eius epistulae respondebam — nec de libro Sapientiae ipse abstulit de media sententia uerba ad rem necessaria, ubi, cum scriptum sit: qui baptizatur a mortuo et iterum tangit illum, quid proficit lauatio eius? iste sic posuit, tamquam scriptum esset: qui baptizatur a mortuo, [*]( 1 Sap. 1, 13 2 Eceli. 11, 14 6 Aug. ep. 43, 2, 3 sqq. 8 Aug. de haeres. c. 69 12 et p. 100, 1 Aug. de bapt. VI, 34, 65. c. Cresc. gr. II, 27, 33 14 Eccli. 34, (31 sec. LXX), 30. cf. Aug. ep. 108, 6 ) [*](2 a add. 02, in 0 3 mors] et m. H 4 donatus S1 V cuius] cus CXD epistolam Cl in ras. 5 caelianum V1 transmarinus Dl, marinos H 6 epos (o m. 2 s. 1.) C, eps Dl 7 schismatis HMP hoc-episcopus om. B fecisse Cl probauilius 81 8 erat] enim H carthaginensis D2FHNR, cartaginiensis S, karthaginiensis E, carthagine ensis Dx cassis Oa 9 primus] ipsum P cartaginem BCIG, chartaginem S, karthaginem N, kartaginem 0 10 scisma BC2D2EGNORS, scima ClDl, achisma cet. pmisit Oa sanet Q karthaginiensis EN2, cartaginiensis GO, chartaginensis S, carthaginensis BFHMP, carthagin*ensis D 11 instituisse (i tert. ex e corr.) C 12 eius om. Oa epistulae HM, epistolae cet. 13 sapientiae mas.; quae genuina Augustini scriptura uidetur; (f. de baptismo VI, 34, 65: scriptum est apud Salomonem: qui baptizatur etc. de doctr. chr. II, 8, ecclesiastici m de media] dimidiam BFGOPSVa sententiam BFGOPSVa necessariam C1D1 14 cum scriptum] conscriptum 01Dl, scriptum G scriptum sit BCDFGHN, sit scr. cet. mortuis ClDl 15 tanget H eum Ba profecit V, profuit B labatio El sic iste a sic] sic eam C2HM 16 est Oa pabtizatur BI, baptizatus P1 ∗a i (q ras.) E ) [*]( 7* )

[*]( G ) Hic liber sic incipit: Abs te ipso praesente audieram.

Eodem tempore uenerunt ad manus meas quaedam disputationes Adimanti, qui fuerit discipulus Manichei, quas conscripsit aduersus legem et prophetas, uelut contraria eis euangelica et apostolica scripta demonstrare conatus. huic ego respondi uerba eius ponens eisque reddens responsionem meam. quod hic uno uolumine inclusi et in eo quibusdam quaestionibus non semel, sed iterum respondi, quoniam quod pro me responderam perierat et tunc inuentum est, cum iam iterum respondissem. aliquas sane earundem quaestionum popularibus ecclesiasticis sermonibus solui; adhuc etiam quibusdam non [*]( 18 Aug. Serm. 1. 50. 153. 182 ) [*](1 eius om. a 2 donatis G cudices V affros BFV 3 ut] ita ut FH illum om. a post addidicimus ClDl, postea dedicimus V, postea didicimus eet. v 4 iam] tunc a (mg.) m scissem a (mg.) m pr. in om. BS1 5 diuinii F tanta] tandem t. iSF dixisse F 6 praesente E 7 XXII v, om. BFQ 8 adimantum (n in ras.) D, adamantium E manichaei M 10 eo 0 ad D, ad** C, in cet. v disputationis Q1 11 adimati ClDl, adunantii E fuerit C1D1MP1, fuerat cet. v discipolus V manichei discipulus Ov 12 aduersum V * contrario OP1 eis R2 in ras. euangelica Cl 13 ego C, ego B, ergo cet. v 14 eius** D apponens a eisque] in e. OPV, eius- que R 15 quo R hic DR, hic* C, opus cet. v conclusi BEFG NQSVv aliquibus M, quibus 81 16 quae P pro me CDI, primum SVe, in primo Ql, primo cet. 17 et add. C2D2 s. 1. inuentus N cu Dt 18 aliqua EOP, aliqui B eorundem R 19 aecclesiasticis D, et ecc. FGS aetiam D quibusdam CDENPQR, de quibusdam 0, quibus cet. )

[*]( (2) ) In hoc dixi: certis enim quibusdam umbris ct figuris rerum ante domini aduentum secundum mirabilem atque ordinatissimam distributionem temporum populus ille tenebatur, qui testamentum uetus accepit; tamen in eo tanta praedicatio et praenuntiatio noui testamenti est, ut nulla in euangelio atque apostolica doctrina reperiantur quamuis ardua et diuina praecepta et promissa, quae illis etiam libris ueteribus desint. sed addendum erat \'paene\' atque dicendum: ut paene nulla in euangelio atque apostolica doctrina reperiantur quamuis ardua et diuina praecepta et promissa, quae illis etiam libris ueteribus desint. quid est enim, quod in sermone euangelico in monte dominus dicit: audistis, quia dictum est antiquis hoc; ego autem dico uobis hoc, si nil ipse amplius praecepit, quam praeceptum est in illis ueteribus libris? deinde regnum caelorum illi populo fuisse promissum non legimus in his, quae promissa sunt lege data per Moysen in monte [*]( 3 c. Adim. 3, 4 (p. 122, 5 sqq. ed. Zycha) 14 Matth. 5, 21 sq. 17 Matth. 5, 3. 10. 20. 7, 21. 18, 3 18 Ex. 19, 3 sqq. ) [*]( 1 aliqui C\', alia quae E2 urguentibus D1EP1RSV 2 praetermissi Dl, praetermissa a cumu»lo (1 ras.) M, cumulo C adiuncto (nc in rai. m. 2) C 3 hoc C1D, hoc ergo eet. v ceteris C1 D1 R enim om. G1 4 ante] et a. H secundum 01 5 ten porum] pauperum Ql popolus V ille populus B 6 accipit H 7 in om. 0 euangelio ****** CDaHR, euangelica cet. v 8 doctrina DEPQ2R, doctrina C, disciplina cet. a reperiantur (11 in ras. C) CD, repperiantur (eriantur in ras.) M, repperiantur cet. praecerta H 9 aetiam D desint ueteribus F sed—13 desint Q2 in mg. 10 dendum El poenae DI, pene CSV, poene erat P ut om. V1 11 enangelio CDEHOPR, euangelica cet. v atque om. 0 doctrina ODEOPQRV, disciplina cet. reppeiiantur DFGHMPV, reppereantur 01 12 alt. et omi. R aetiam D, om. BFGNS1 13 sermonem CIDl euangelio C 14 quia BDl, qu∗∗∗∗ C1, quod cet. 15 pr. hoc om. F, hoc modo H autem ego BGNQXS i hoc] om. Fv, hoc est BGNQlS nil C\'D, nihil cet. v praecipit H 17 premissum C1 18 i s m legi H, in lege R per] p C mosysen 01, mo*sen P )

Item quod dixi: tribus modis in scripturis filiorum nomen [*]( (3)) accipitur, minus considerate dictum est. et alios enim quosdam modos sine dubio praetermisimus, sicut dicitur filius gehennae uel filius adoptiuus, quae utique nec secundum naturam nec secundum doctrinam nec secundum imitationem [*](2 Gal. 4, 22 sqq. 10 Leu. 19, 18. Deut. 6, 5. Matth. 5, 43. 19, 19. 22, 37. 39 13 c. Adim. 5, 1 (p. 124, 13) 15 Matth. 23, 15 16 Rom. 8, 15. Gal. 4, 5 ) [*]( 1 sina* D, syna FGHOQR, propriae DH dicitur uetus Oa 2 (3) sarae BD2E2FGM2P2QRS2v 3 pr. et om. MOPV ipsam om. E, ipsa Dl 4 si om. H fugurae BIGI, figura H2, figurate D2NQ ubi H2 propheta HlSl, prophete N, prophetica Q1, prophetie E2 5 repperiuntur CDEFGHMPB praesentata] praesentia N 7 pr. in om. El uetere] ueteri BD2E2FGM2QRS, uetere (i a) testamento NOPv sed] et BGN in nouo] non H 8 caucius 01 moderatius HMOPQVv digeretur ClDl poenae Dl, pena El nulla quam (del. m. 2) M quam nulla om. QI 9 sunt GXQX pr. illic E2 in ras. alt. illic] et illic a sunt R, sic G illa duo Fv 10 praecepta om. El dilectionis (om. de) M quo] co 01 11 pr. et om. HR legalia E2 s. l., legitime a alt. et om. Qt 13 modis] m. tantum F scripturis C1D1R, scr. sacris B, scripturis sanctis cet. v 14 accepitur ClMl considerate 01 15 modos (s add. m. 2) M sine dubio om. Gx praemisimus D1 16 adoptiuos CD1, adoptiues Hl qui C2 ua cat quae utique] quaecumq; N nec] u R secundum] s. imitationem Q 17 naturam nec secundum om. H imitatione Dl )

quod autem dixi: cum induerit incorruptionem et inmortalitatem, iam non caro et sanguis erit, secundum corruptionem carnalem dictum est carnem non futuram, non secundum substantiam, secundum quam et domini corpus post resurrectionem caro appellata est.

[*]( (4) ) Alio loco: nisi quisque, inquam, uoluntatem mutaucrit, bonum operari non potest. quod in nostra potestate esse positum alio loco docet, uli ait: aut facite arborem bonam et fructum eius bonum, aut facite arborem malam et fructum eius malum. quod non est contra gratiam dei, quam praedicamus. in potestate est quippe hominis mutare in melius uoluntatem; sed ea potestas nulla est, nisi a deo detur, de quo dictum est: dedit eis potestatem filios dei fieri. [*]( 2 Io. 8, 37 3 1 Cor. 4, 14 sq. 4 Gal. 3, 7. 5 Hebr. 13, 7 6 c. Adim. 12, 5 (p. 143, 11 sqq) I Cor. 15, 54 9 Luc. 24, 39 11 c. Adim. 26, 1 (p. 185, 14 sqq.) 13 Mattb. 12, 33 17 cf. Eetract. I, 8, 3 18 Io. 1, 12 ) [*]( 1 mod∗orum (i ras.) F tamquam] eam qua. DI sola sint] solis in M1, solos in E2, solas in El, soli sint D2FGHNQR, soliti sint (ex sunt) O, solita sint a exemplar 0 2 reddedimus CW1, reddimus M1 iudei CDSV fili Ml habrahae RS 3 p euangelium (p add. m. 2) DM 4 apostolos BlClFG imitationen Dl fili M habrahae R 5 nos sumus] nouissimus H imitatur El 6 incorruptionem] i. carnalem Ql 7 caro*et (ro m. 2, d ras.) H sanguinis H 8 est- (enl ras.) CD 9 quam] quod D2Q[ et CDlER, om. cet. v post CDER, etiam post cet. v appellatum D2Q 11 quisquam V inquam] iniquam B2, inquiam S2 mutauero H 13 docit C1, ducit D\', dfis docet (dns m. 2 s. I.) QS facite** D1 bonam] malam EIFl et] aut C\'D\' fructu* (s ras.) E 14 eius] est CD1 bonum] malum E2 facite*# D bo malum B 16 est] ei\' R quippe est hominis BFGQ, q. hominis est D2Ov, q. esse hominis N uoluntatem in melius B 17 ea—nulla om. H ea] eius Ql est] deest H 18 **filios (in ras.) E, filius ClDl )

sic intellegendum est et quod dixi postea: in nostra potestate esse, ut uel inseri bonitate dei uel excidi eius seueritate mereamur, quia in potestate nostra non est, nisi quod nostra assequimur uoluntate, quae cum fortis et potens praeparatur a domino, facile fit opus pietatis, etiam quod difficile atque inpossibile fuit.