Hic dicet aliquis: quid hoc pertinet ad sacram uirginitatem uel perpetuam continentiam, cuius praedicatio isto sermone suscepta est? cui respondeo primo, quod superius commemoraui, ex hoc gloriam maioris illius boni esse [*]( 10 I Cor. 7, 28 11 I Cor. 7, 28 ) [*]( 1 quoties IZ*[SADGxMbd caritas IB, (t castitas 8. I.) Z 2 ueritate] auctoritate MENX 3 toties HADbd cum] ab P a KfRSA DBBGTMENXbd spiritu sancto Dbd susanne B susannam T defendetur If, 4 toties fHADGMbd criminatore G maiorae E negotia EI X ó enim er. S om. N uni om. AGl de s. l. K occultae K 9 uoluit S 10 tacuit] tantum B ego] ergo K 11 et om. S 13 quur y 15 agnnscitis K defensione P1 quod R 16 micius G nitins B 19 esse B om. CIZBS 22 dicit PjKARDT GMNXE dt H scam S 23 uirgitatem P 24 primum PKfHAl) BGTMENX 25 bono R )
255
maiorem, quod eius adipiscendae causa bonum coniugale transcenditur, non peccatum coniugii deuitatur. alioquin perpetuae continentiae non praecipue laudari, sed tantum non uituperari sufficeret, si propterea teneretur, quoniam nubere crimen esset. deinde quia non humana sententia, sed diuina scripturae auctoritate ad tam excellens donum homines exhortandi sunt, non mediocriter neque praetereunter agendum est, ne cuiquam ipsa diuina scriptura in aliquo mentita uideatur. dehortantur enim potius quam exhortantur uirgines sacras, qui eas sic permanere nuptiarum damnatione conpellunt. unde enim confidant uerum esse, quod scriptum est: et qui non dat nuptum melius facit, si falsum putant esse, quod iuxta superius nihilominus scriptum est: et qui dat uirginem suam, bene facit? si autem loquenti scripturae de nuptiarum bono indubitanter crediderint, eadem caelestis eloquii ueracissima auctoritate firmatae ad melius suum feruenti ac fidenti alacritate transcurrent. unde iam satis pro suscepto negotio diximus et, quantum potuimus, demonstrauimus nec illud, quod ait apostolus: existimo autem hoc bonum esse propter praesentem necessitatem, sic esse accipiendum, tamquam in hoc saeculo meliores sint sacrae uirgines fidelibus coniugatis, in regno autem caelorum atque in futuro saeculo pares sint, nec illud, ubi ait de nubentibus:
[*]( 11 I Cor. 7, 38 19 I Cor. 7, 26 23 I Cor. 7, 28 ) [*]( 1 maiores R adipiscendo R adipisccnde K bonum est E 2 coniugale uitatnr R 3 non om. X praecipuae CK, Å. praecipie R om. X totum KMENX non om. NX 4 tenetur Al tenereptur X quia G 5 diuina CPlB: diuinae KflZHSADBGTMENXbd 7 exortandi IZSB 8 scriptura diuina G in aliquo om. T ««uideatur (di er.) P 9 deortantur H dehortatur R de hoç tagt S exortantur KBB exh ortantur S 10 quae S quod N 11 confidam CIZSB confidunt T non om. K1 12 nuptum om. X 14 loquentia B loquente K 15 nuptarum T eloqui A ęloquii G 16 firmati ME*NX hac K 17 fidendi CB fidenti fiorenti K alacritate tra om. Z transcurrunt KT transcurrant MEN X 18 imus-demonstrauimus om. Z et om. T 20 accipiendum putent MENX 21 sacrae om. H ) 256
tribulationem autem carnis habebunt huius modi, ego autem uobis parco ita intellegendum, tamquam nuptiarum peccatum et damnationem maluerit tacere quam dicere. harum quippe duarum sententiarum singulas duo errores sibimet contrarii non eas intellegendo tenuerunt. illam enim de praesenti necessitate illi pro se interpretantur, qui nubentes non nubentibus aequare contendunt, hanc uero, ubi dictum est: ego autem uobis parco, illi, qui nubentes damnare praesumunt. nos autem secundum scripturarum sanctarum fidem sanamque doctrinam nec peccatum esse dicimus nuptias et earum tamen bonum non solum infra uirginalem, uerum etiam infra uidualem continentiam constituimus praesentemque necessitatem coniugatorum non quidem ad uitam aeternam, uerumtamen ad excellentem gloriam et honorem, qui perpetuae continentiae reseruatur, inpedire eorum meritum dicimus neque hoc tempore nisi eis, qui se non continent, nuptias expedire tribulationemque carnis ex affectu carnali uenientem, sine quo nuptiae incontinentium esse non possunt, nec tacere uoluisse apostolum uera praemonentem nec plenius explicare hominum infirmitati parcentem.
Nunc iam scripturarum diuinarum euidentissimis testimoniis, quae pro nostrae memoriae modulo recordari ualuerimus, clarius adpareat non propter praesentem huius saeculi uitam, sed propter futuram, quae in regno caelorum promittitur, perpetuam continentiam deligendam. quis autem [*]( 1 habebunt om. E 2 intellegendum putant X 3 maluerint B dicere] loqui X 4 singula AG in duos MENX 5 illa E praesente K 9 finem P1 10 doctrina K dicimus esse MENX 11 tam EX intra N uirginale CB 12 praesemque Hl 13 ne quidem AG uernmetiam K 15 eorum impedire X eorum om. 7 16 tempore] tem.ere (p er.) H 17 tribulationem SR carnis carnali T ueniente C 19 uerum B proponentem PyHAT nec om. E 20 infirmitate K 22 recordare J2 23 uoluerimas E claruit P1 appareta Hl aperiemus JBT2 25 promittar H delegendam B eligendam Rl2 diligendam KHSADGTMENXb )
257
hoc non aduertat in eo, quod paulo post idem apostolus ait: qui sine uxore est, cogitat ea quae sunt domini, quomodo placeat domino; qui autem matrimonio iunctus est, cogitat ea quae sunt mundi, quomodo placeat uxori. et diuisa est mulier innupta et uirgo: quae innupta est, sollicita est quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu; quae autem nupta est, sollicita est quae sunt mundi, quomodo placeat uiro? non utique ait: cogitat ea, quae securitatis sunt in hoc saeculo, ut sine grauioribus molestiis tempus transigat; neque ad hoc diuisam dicit innuptam et uirginem ab ea, quae nupta est, id est distinctam atque discretam, ut innupta in hac uita secura sit propter temporales molestias euitandas, quibus nupta non caret, sed, cogitat, inquit, quae sunt domini, quomodo placeat domino, et: sollicita est quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu. nisi forte usque adeo quisque insipienter contentiosus est, ut conetur adserere non propter regnum caelorum, sed propter praesens saeculum domino placere nos uelle aut propter uitam istam, non propter aeternam esse sanctas et corpore et spiritu. hoc credere quid est aliud nisi miserabiliorem esse omnibus hominibus? sic enim apostolus ait: si in hac uita tantum in sperantes sumusmiserabiliores sumus omnibus hominibus. uero qui frangit
[*]( 2 I (Jor. 7, 32-34 14 I Cor. 7, 32-31 22 I Cor. 15, 19 ) [*]( 1 non om. PfHDGA1 2 cogitet CPlB quae sunt mundi domino T 4 coniunctua R 5 et diuisa est mulier coniuncta niro cogitat quae mundi sunt quomodo placeat uiro suo et diuisa est mulier autem innupta sqq. N et innupta (et 8. I.) A, G nupta H et om. B e§t C 6 uir Hl est circa ea G quae sunt om.. EX 9 nontique X ait] aut R ea om. T 10 securitati H 11 nec Ar diuisag R 12 ab-discretam om. X nupta ea S 15 quomododomini om. CKIZBMENX 17 quia G 18 asserere CKIZDBRT MENX auferre G adherere (h 8. I.; in mg.: k declamare) H 19 nos] nosse CIZB autem X 20 sanctos MENX 22 sicut EX 24 an] at fR ) [*]( XXXXI Aug. Sect. V pari III. ) [*]( 17 ) 258
panem suum esurienti, si tantum propter hanc uitam facit, stultus est, et ille erit prudens, qui castigat corpus suum usque ad continentiam, qua nec coniugio misceatur, si ei nihil proderit in regno caelorum?
Postremo ipsum dominum audiamus euidentissimam hinc sententiam proferentem. nam cum de coniugibus non separandis nisi causa fornicationis diuine ac terribiliter loqueretur, dixerunt ei discipuli: si talis est causa cum uxore. non expedit nubere. quibus ille, non omnes, inquit, capiunt uerbum hoc. sunt enim spadones qui ita nati sunt; sunt autem alii qui ab hominibus facti sunt; et sunt spadones qui se ipsos castrauerunt propter regnum caelorum. qui potest capere, capiat. quid ueracius, quid lucidius dici potuit? Christus dicit, ueritas dicit, uirtus et sapientia dei dicit eos, qui pio proposito ab uxore ducenda se continuerint, castrare se ipsos propter regnum caelorum, et contra humana uanitas inpia temeritate contendit eos, qui hoc faciunt, praesentem tantummodo necessitatem molestiarum coniugalium deuitare, in regno autem caelorum amplius quidquam ceteris non habere!
De quibus autem spadonibus loquitur deus per Esaiam prophetam, quibus se dicit daturum in domo sua et in muro suo locum nominatum, meliorem multo quam filiorum [*]( 8 Matth. 19, 10-12 22 cf. Es. 56. 5 ) [*]( 1 tantum] tamen MEX 2 prodens erit MEX prudens est N 3 nsque om. EX qui R nihil ei MNX 5 postremQ R audiuimus "rRG uidentissimam K 6 hinc] hanc IHSGbd hine-dr. con om. Z cum om. G\' coniugiis B coniugio K 7 diuinae OjH diuino li hac K terrebiliter K 8 si talis] satalis R 9 omnes quidem N inquid K om. IR 11 autem om. R nati sunt facti sunt T 12 quae Dt 14 ueratius H dulcidius S 15 uertas R 16 continuerit N non continuerit X 17 et] e 02 e N e contra (e add. tI". rec. P humana-temeritate sequuntur post faciunt G 18 contendet X hoc om. B 20 autem om. S quicquam PKjHRTMEX coeteris T 21 antem om. K 22 esaiam G esavaui D isaiam X ysaJ\'à E ysai4 N ipsa iam R 23 muris suis R )
259
atque filiarum, nisi de his, qui se ipsos castrant propter regnum caelorum? nam illis, quibus ipsum uirile membrum debilitatur, ut generare non possint, sicut sunt eunuchi diuitum et regum, sufficit utique, cum christiani fiunt et dei praecepta custodiunt, eo tamen proposito sunt, ut coniuges si potuissent haberent, ceteris in domo dei coniugatis fidelibus adaequari, qui prolem licite pudiceque susceptam in dei timore nutriunt, docentes filios suos, ut ponant in deo spem suam, non autem accipere meliorem locum quam est filiorum atque filiarum. neque enim uxores animi uirtute sed carnis necessitate non ducunt. contendat sane qui uoluerit de his prophetam spadonibus hoc praenuntiasse, qui corpore abscisi sunt, iste quoque error causae quam suscepimus suffragatur. neque enim spadones istos eis qui in domo eius non habent locum praetulit deus, sed eis utique qui in filiis generandis coniugalis uitae meritum seruant. nam cum dicit: dabo eis locum multo meliorem, ostendit et coniugatis dari, sed multo inferiorem. ut ergo concedamus in domo dei praedictos futuros eunuchos secundum carnem, qui in populo Israhel non fuerunt, quia et ipsos uidemus, cum iudaei non fiant, tamen fieri christianos, nec de illis dixisse prophetam, qui proposito continentiae coniugia non quaerentes se ipsos castrant propter regnum caelorum: itane tanta dementia quisquam est contrarius ueritati, ut in carne factos eunuchos meliorem quam coniugati locum in domo dei habere credat et pio proposito
[*]( 16 Es. 56, 5 - ) [*]( 2 ipse T 3 euchi T 4 reg.um IHSA itaque G om. N 5 sunt om. ENX con.iuges H 6 possint S cum coniugatis G 7 licitae CG pudiceque G 8 nutriuit X domino S 9 qua C qui B 12 pronuntiasae MENX 13 errore y cauea y 14 eiue liXN non] nullum J\'K-(HSADRGTMEXXbd locum habent MENX 16 seruuant X 17 et om. fR 18 praedicto B praeditos T 20 iudei HM di R 21 continenti H 22 castrauer R 23 itane] itaet D 24 est ueritati G 25 coniugati I coniugia I coniagatiB T coniugatos bd credat] concedat R ) [*]( 17* ) 260
continentes, corpus usque ad contemptas nuptias castigantes, se ipsos non in corpore, sed in ipsa concupiscentiae radice castrantes, caelestem et angelicam uitam in terrena mortalitate meditantes, coniugatorum meritis pares esse contendat et Christo laudanti eos, qui se ipsos castrauerunt, non propter hoc saeculum, sed propter regnum caelorum christianus contradicat, adfirmans hoc uitae praesenti esse utile, non futurae? quid aliud istis restat, nisi ut ipsum regnum caelorum ad hanc temporalem uitam, in qua nunc sumus, adserant pertinere? cur enim non et in hanc insaniam progrediatur caeca praesumptio? et quid hac adsertione furiosius? nam etsi regnum caelorum aliquando ecclesia etiam quae hoc tempore est appellatur, ad hoc utique sic appellatur, quia futurae uitae sempiternaeque colligitur. quamuis ergo promissionem habeat uitae praesentis et futurae, in omnibus tamen bonis operibus suis non respicit quae uidentur, sed quae non uidentur. quae enim uidentur, temporalia sunt: quae autem non uidentur, aeterna.
Nec sane spiritus sanctus tacuit, quod contra istos inpudentissime ac dementissime peruicaces apertum atque inconcussum ualeret eorumque beluinum inpetum ab ouili suo inexpugnabili munitione repelleret. cum enim dixisset de spadonibus: dabo eis in domo mea et in muro meo [*]( 14 cf. 1 Tim. 4, 8 16 cf. II Cor. 4, 18 23 Es. 56, 5 ) [*]( 1 corpus om. MENX contemtas H castificantes N 3 celestes JV 4 contendant PK.,SRG.NDI conlenda.t A contenda. (s. # add. nt) H 5 laudante (e s. I.) I laudant Z 6 saeculo B christianos S contra N 7 praesenti uitae S praesenti esse uitae R esse om. Y utilem CB util.e P utilę I 8 isti yB caelorum om. EX 9 nnncl non B 10 pgrediatur X 12 etiam ecclesia G etiam om. MENX in hoc B 13 appelletur ENX ad-appellatur om. CIBZ si Al uitae om. AG 14 sempiterneque PlA 16 suis om. T 17 quae—temporalia om. Z 18 aeterna sunt X 19 ane—dementissime om. Z quae B 20 hac K ac dementissime om. CIB 21 mconcussum (in s. I.) A ab ouili suo]\'ab oculisuo (o fin m. 2 mut. in a) I ab ouibus suis S ab oliui suo X 22 sno] duo R inexpugnabile B reppelleret K replexeret R 23 murQ K mea K )
261
locum nominatum, meliorem multo quam filiorum atque filiarum, ne quis nimium carnalis existimaret aliquid in his uerbis temporale sperandum, continuo subiecit: nomen aeternum dabo eis, nec umquam deerit, tamquam diceret: quid tergiuersaris inpia caecitas?- quid tergiuersaris? quid serenitati ueritatis nebulas tuae peruersitatis offundis? quid in tanta scripturarum luce tenebras unde insidieris inquiris? quid temporalem tantummodo utilitatem promittis continentibus sanctis? nomen aeternum dabo eis. quid ab omni concubitu inmunes et eo quoque ipso, quo hinc sese abstinent, ea quae sunt domini cogitantes, quomodo placeant domino, ad terrenam commoditatem referre conaris? nomen aeternum dabo eis. quid regnum caelorum, propter quod se castrauerunt sancti spadones, in hac tantum uita intellegendum esse contendis? nomen aeternum dabo eis. et si forte hic ipsum aeternum pro diuturno conaris accipere, addo, accumulo, inculco: n e.c umquam deerit. quid quaeris amplius? quid dicis amplius? aeternum hoc nomen, quidquid illud est, spadonibus dei, quod utique gloriam quandam propriam excellentemque significat, non erit commune cum multis. quamuis in eodem regno et in eadem domo constitutis. nam ideo fortassis et nomen dictum est, quod eos, quibus datur, distinguit a ceteris.
[*]( 1 multo meliorem G meliore K multO R 2 carnali R aliquis R 4 ne R 5 ift impia R inpia-tergiuersaris om. N quid tergiuersaris om. IHAlJGTM. (m. 2 exp.) P 6 aerenitate SB serenitandi X ueritati S peruersitas Cx peruersitates ZK obfandis A G offendis BE* effundis SN2 7 requiris G 8 temporalem mercedem N utilitatem om. N 9 quod R qui S quia X quid- 13 dabo eis om AGT 10 in munes R munes Bl et om. MENX eo quoque] eoque KMENX eo quod in S qui S inhinc R seseI sic se S 11 ea] et 1 13 eis] eis quid dabo eis R 14 se ipsos PKfHSADRGTMENXbd tantummodo ltfENX uita] di.co I dico (insert.) Z intellegendum esse om. R 16 ipsum aeternum hic T diurno G 17 adcumulo PHG inculto X ne YR 18 quicquid GT quid KH 19 illud] aliud E 20 excellentemque gloriam T excellentem N conmune P 21 eandem B 23 coeteris R ) 262
Quid sibi ergo uult, inquiunt, ille denarius, qui opere uineae terminato aequaliter omnibus redditur, siue his, qui ex prima hora, siue his, qui una hora operati sunt? quid utique? nisi aliquid significat, quod omnes communiter habebunt, sicuti est ipsa uita aeterna, ipsum regnum caelorum, ubi erunt omnes, quos deus praedestinauit, uocauit, iustificauit. glorificauit? oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem et mortale hoc induere inmortalitatem. hic est ille denarius, merces omnium; stella tamen ab stella differt in gloria. sic et resurrectio mortuorum. haec sunt merita diuersa sanctorum. si enim caelum significaretur illo denario, nonne in caelo esse omnibus est commune sideribus? et tamen alia est gloria solis. alia gloria lunae, alia stellarum. si denarius ille pro sanitate corporis poneretur, nonne, cum recte ualemus omnibus membris, communis est sanitas et, si usque in mortem permaneat, pariter et aequaliter omnibus inest? et tamen posuit deus membra, singulum quodque eorum in corpore prout uoluit, ut nec totum sit oculus nec totum auditus nec totum odoratus et quidquid aliud habet suam proprietatem, quamuis aequaliter habeat cum omnibus sanitatem. ita quia [*]( 1 cf. Mattli. 20, 9 7 1 Cor. 15, 53 9 cf. I Cor. 15, 41. 42 13 1 Cor. 15, 41 17 I Cor. 12, 18 ) [*]( 1 aut X 3 quia A ex] a GT ora K siue—hora om. S his mn. N unaj nona MEX a nona in mg. N operati sunt om. B1 4 aliud significat nisi G aliquidj illud ex aliud A 5 ipsa om. N 6 quo H\' praedistinauit KHA uocabit Al uocaberit G iustificabit P A tDt instificaberit G 7 glorificabit PDt.( R iustificaberit G induere induere T 8 hoc om. G mortalitatem 111 9 hoc R 10 differt ab stella EX 12 est S 13 commune est EX est er. S es Cx alia] illa H 14 et alia PlIADRGi gloria om. PKyHA DGTMENX alia alia C et alia 22 15 sanitatfi K 16 niembrist] ures (e mut. in i) B et] et ipsa bd si usquej ipsiusque S in] ad Kbd 18 singulorum X quoque CP\'BZ\' 19 prout noluit om. X sit-totum om. R oculos E 20 et] nec PJZHTDRBG, (8. 1. 1 sic: nec quodlibet alius sed) A quicquid JZHADTBG quid MENX est aliu 1 bd aliud est S alius A 21 ita quial itaque KMENX )
263
ipsa uita aeterna pariter erit omnibus sanctis, aequalis denarius omnibus adtributus est; quia uero in ipsa uita aeterna distincte fulgebunt lumina meritorum, multae mansiones sunt apud patrem. ac per hoc in denario quidem non impari non uiuet alius alio prolixius; in multis autem mansionibus honoratur alius alio clarius.
Pergite itaque sancti dei, pueri ac puellae, mares ac feminae, caelibes et innuptae, pergite perseueranter in finem; laudate dominum dulcius, quem cogitatis uberius; sperate felicius, cui seruitis instantius; amate ardentius, cui placetis adtentius; lumbis accinctis et lucernis ardentibus expectate dominum, quando ueniat a nuptiis. uos adferetis ad nuptias agni canticum nouum, quod cantabitis in citharis uestris. non utique tale, quale cantat uniuersa terra, cui dicitur: cantate domino canticum nouum, cantate domino uniuersa terra, sed tale, quale nemo poterit dicere nisi uos. sic enim uos uidit in Apocalypsi quidam prae ceteris dilectus ab agno, qui discumbere super pectus eius solitus erat et bibebat et eructuabat mirabilia super [*]( 3 cf. Ioh. 14, 2 11 cf. Luc. 12, 35 15 Ps. 95, 1 17 cf. Apoc. 14, 1 sqq. ) [*]( 2 in om. X distinctae CPU(M distincta KEM 3 lumina fulgebunt N sunt mansiones MEN sunt om. X aput P 4 per hoc om. S inpari PAB inpar R non uiuet] niuet (8. I. m. 2 add. numero) N uinit DTbd 5 autem] enim MENX 7 sermo sci aug de uirginibus EX pergite de uirginibus R pueri dei N 8 maresJ matres CIZENX acJ et EN celibes P nuptae KSM1 perseueranx (sed -- er.) X 9 in finem in fidem K 10 amate ardentius om. CIZB 12 ueniet KR reuertatur MENX a] ad B affertis PHADGTJRf 13 cantibitis X cytharis IZARMEX citaris S 14 uestris hoc est in cordibus uestris B hoc eat in cordibus dicatis laudem T utique-uni om. Z cui—terra om. MENX 15 canticumdomino om. CZB nouum-domino om. I 16 sed-enim legi non potest Z nemo] non R poterat G 17 nis K quidam in apocalipsi G apocalipsi SHAef apokalypsi M apocalysi X 18 ab om. PfKADGTRMENX 19 eructabat PSHABT miracula R super om. R )
264
caelestia uerbum dei. ipse uos uidit duodecies duodena milia sanctorum citharoedorum inlibatae uirginitatis in corpore, inuiolatae ueritatis in corde; et quia sequimini agnum quocumque ierit, scripsit ille de uobis. quo ire putamus hunc agnum. quo nemo eum sequi uel audeat uel ualeat nisi uos? quo putamus eum ire? in quos saltus et prata? ubi credo sunt gramina gaudia; non gaudia saeculi huius uana, insaniae mendaces, nec gaudia qualia in ipso regno dei ceteris non uirginibus, sed a ceterorum omnium gaudiorum sorte distincta, gaudia uirginum Christi, de Christo, in Christo, cum Christo, post Christum, per Christum, propter Christum. gaudia propria uirginum Christi non sunt eadem non uirginum, quamuis Christi; nam sunt aliis alia, sed nullis talia. ite in haec, sequimini agnum, quia et agni caro utique uirgo. hoc enim in se retinuit auctus, quod matri non abstulit conceptus et natus. merito eum sequimini uirginitate cordis et carnis, quocumque ierit. quid est enim sequi nisi imitari? quia Christus pro nobis passus est, relinquens nobis exemplum, sicut ait apostolus Petrus, ut sequamur uestigia eius. hunc in
[*]( 17 cf. I Petr. 2, 21 ) [*]( 1 dei uerbum S uerba E deum PKrHARTMEX dni DGN duodeciens P1 2 citharedorum CPKfZDBBTN cytharedorum IG cytharedarum MX citharedarum E cytharistarum (h 8. I.) S 4 scribit A de orn. B 5 uel audeat uej audeat P 6 ire putamus eum MENX eum] enim R quo HlAlT credo ubi G 7 gramina om. MENX gaudia J)1 non gaudia om. AG huius saeculi GTN et insaniae b insania R 8 regnum I uirginibus erunt ATbd 9 a om. BMNX 10 gaudium Sbd uirginum xpo S xpi in quo putamus ire nisi de B xpi quocum in q efl putamus ire nisi de T in xpm B cum xpo om. G cum xpo in xpo cum xpo post xpm R 11 per xpm om. R propria] propter S 12 uirginum uirginum X 13 alie S talie Sl itê E 14 hoc inseruit corporibus et cordibus uestris quod matri sqq. T 15 augtus K augustus SX augustinus E om. 1Z er. in C quod] inserit in uita netus quod K 16 eequimim eum G eum om. R in uirginitate X et corporis et carnis T 17 quid] quis K quod R enim om. G eum T 18 est om. G et relinquens R\'( 19 beatus petrus apostolus N hunc] nunc R ) 265
eo quisque sequitur, in quo imitatur: non in quantum ille filius dei est unus, per quem facta sunt omnia, sed in quantum filius hominis, quia oportebat, in se praebuit imitanda. et multa in illo ad imitandum omnibus proponuntur, uirginitas autem carnis non omnibus; non enim habent quid faciant, ut uirgines sint, in quibus iam factum est, ut uirgines non sint.
Sequantur itaque agnum ceteri fideles, qui uirginitatem corporis amiserunt, non quocumque ille ierit, sed quousque ipsi potuerint. possunt autem ubique, praeter cum in decore uirginitatis incedit. beati pauperes spiritu, imitamini eum, qui propter uos pauper factus est, cum diues esset. beati mites, imitamini eum, qui dixit: discite a me, quoniam mitis sum et humilis corde. beati lugentes, imitamini eum, qui fleuit super Hierusalem. beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, imitamini eum, qui dixit: meus cibus est ut faciam uoluntatem eius qui misit me. beati misericordes, imitamini eum, qui uulnerato a latronibus et in uia iacenti semiuiuo desperatoque subuenit. beati mundicordes, imitamini eum, qui peccatum non fecit nec inuentus [*]( 11 Matth. 5, 3 12 cf. II Cor. 8, 9 13 Matth. 5, 4 14 Matth. 11, 29 15 Matth. 5, 5; cf. Luc. 19, 4L 16 Matth. 5, 6 17 Ioh. 4. 34 18 Matth. 5, 7 19 cf. Luc. 10, 30 sqq. 20 Matth. 5, 8 21 I Petro 2, 22 ) [*](1 quisque in eo B 2 est om. R 3 filiis PT filio y filifl§ R hominum PABGTIZSHj hominis est E quia] quae PKrHSAlJ JiG-TMEXbd qui quę N in se] ipse MEX inmitanda B 4 multo R 5 carnis om. T habent enim G quid faciant habent N 8 scquantu Hx secuntur T coeteri T 9 quodcumque P1 cumque T ille om. MESX 10 quocumque HP1 quoque P2? poasnnt] possint S cum] eum T eum qui IZ 12 qui-eum om. T 14 quia HGDMENX mites P 15 lugientes N eum om. H1 qui dixit et fleuit T flebit K ierusalem RIZBMN 16 iustitia K 17 cybus K 18 uoluntates R eius] patris mei E me misit PKHSADGTj 19 a om. A 20 mundieorde. AX mundo corde GSRf mundocordes TIDt misericordes N 21 non fecit peccatum B )
266
\'est dolus in ore eius. beati pacifici, imitamini eum, qui pro suis persecutoribus dixit: pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, imitamini eum, qui pro uobis passus est, relinquens uobis exemplum, ut sequamini uestigia eius. haec qui imitantur, in his agnum sequuntur. sed certe etiam coniugati possunt ire per ista uestigia, etsi non perfecte in eadem forma ponentes pedem, uerumtamen in eisdem semitis gradientes.
Sed ecce ille agnus graditur itinere uirginali. quomodo post eum ibunt qui hoc amiserunt, quod nullo modo recipiunt? uos ergo, uos ite post eum, uirgines eius; uos et illuc ite post eum, quia propter hoc unum quocumque ierit sequimini eum. ad quodlibet enim aliud sanctitatis donum quo eum sequantur hortari possumus coniugatos praeter hoc quod inreparabiliter amiserunt. uos itaque sequimini eum tenendo perseueranter, quod uouistis ardenter. facite cum potestis, ne uirginitatis bonum a nobis pereat, cui facere nihil potestis ut redeat. uidebit uos cetera multitudo fidelium. quae agnum ad hoc sequi non potest, uidebit, nec inuidebit; et conlaetando uobis, quod in se non habent, habebunt in nobis. nam et illud canticum nouum proprium uestrum dicere non poterit; audire autem poterit et delectari uestro tam [*]( 1 Matth. 5, 9 2 Luc. 23, 34 3 Matth. 5, 10 5 1 Petr. 2, 21 ) [*]( 5 nobis EX nobis X 6 haec-sequuntur om. B 7 eecuntur KIZAGMENX 8 perfecti KMENX perfecte R pedes X 9 gradientes] gaud.entes H 10 in itinere KRMEN in itenere X ..itinere I 11 eum] illum AG quo lZIX 12 .**ergo uos (uos pritts er.) K et om. S 13 illud I illo R qui PARi propter eum hoc unum T 14 at P quodlibit K aliud om. B donum om. yK 15 ortari K 16 quo PHl quae A1 eum itaque sequimini G 17 et tenendo T uoluistis G cumj quod MENX 20 ad] ob G uidebit enim MEX uidebit eQ N 21 conletando KAGBM collectando T habet PKfHADRG TMENXbd habebit PKfHADR GTMENXbd 23 non Oln. El audire om. E antem] enim G )
267
excellenti bono. sed uos, qui et dicetis et audietis, quia et hoc quod dicetis a uobis audietis, felicius exultabitis iucundiusque regnabitis. de maiore tamen uestro gaudio nullus maeror erit quibus hoc deerit. agnus quippe, quem uos quocumque ierit sequimini, nec eos deseret qui eum quo uos non ualent sequi. omnipotentem agnum loquimur. et uobis praeibit et ab eis non abibit, cum erit deus omnia in omnibus. et qui minus habebunt, a uobis non abhorrebunt. ubi enim nulla est inuidentia, consors est differentia. praesumite itaque, fidite, roboramini, permanete, qui uouetis et redditis domino deo uestro uota perpetuae continentiae non propter praesens saeculum, sed propter regnum caelorum.
Vos etiam qui hoc nondum uouistis, qui potestis capere, capite; perseueranter currite. ut conprehendatis. tollite hostias quisque suas et introite in atria domini, non ex necessitate potestatem habentes uestrae uoluntatis. neque enim sicut: non moechaberis, non occides, ita dici potest: non nubes; illa exiguntur, ista offeruntur. si fiant ista, laudantur; nisi fiant illa, damnantur. in illis dominus debitum imperat uobis; in his autem quidquid amplius [*]( 7 cf. I Cor. 15, 28 11 cf. Ps. 75, 12 14 cf. Matth. 19, 12 cf. I Cor. 9, 24 15 cf. Ps. 95, 8 17 Ex. 20, 13. 15 20 cf. Luc. 10, 35 ) [*]( 1 dicitis 8 dicetis (e 8. I) P quia-audietis om. X et hoc] et id K id PHAGMETN om. Rf 2 quod quod K dicens G dicitis S exsultabilis P1 iocundiusque IZARTMEN""Yi 3 maiori R tam K autem tamen T 4 meror CKSGRTNX quibus hoc deerit om. y quippe ille PKrHAGRl\'MEiYX ille quippe SDbd 5 ierit (i init. s. I.) P deserit IZR 6 uos MENXT 7 praeibit (i pr. 8. I.) P habiit K abiit AMEX habebit Px ctlr (corr. m. 2) A 8 horrebant S 9 inuidia f consors CABG: concora PKrIZHSDRl\'ltlE NXbd 10 fiilete KBS2 11 reddite R domini H\' nostro I 12 praesente R 13 Dondum] mundum S 14 conpraehendatia C 15 quisquae K su.as I suas (a ex u) Z introhite K 16 nonne R 17 non ut B moechaueris P mechaueris K 19 illa fiant AG ilU damnantur A in er. in S 20 debitum om. G in his om. S quicquid IZ si quid PKr HSADBBG TJJIENXbd amplius om. G erogaueritis PKr HADG l\'MENX )
268
supererogaueritis, in redeundo reddet uobis. cogitate, quidquid illud est, in muro eius locum nominatum meliorem multo quam filiorum atque filiarum, cogitate illic nomen aeternum. quis explicat quale nomen erit? quidquid tamen erit, aeternum erit. hoc credendo et sperando et amando potuistis coniugia non deuitare prohibita, sed transuolare concessa.
Vnde huius muneris magnitudo, ad quod capessendum pro nostris uiribus hortati sumus, quanto est excellentius atque diuinius, tanto magis admonet sollicitudinem nostram non solum de gloriosissima castitate, uerum etiam de tutissima humilitate aliquid loqui. cum ergo perpetuae continentiae professores se coniugatis conparantes secundum scripturas compererint eos infra esse et opere et mercede et uoto et praemio, statim ueniat in mentem quod scriptum est: quanto magnus es, tanto humila te in omnibus, et coram deo inuenies gratiam. mensura humilitatis cuique ex mensura ipsius magnitudinis data est: cui est periculosa superbia, quae amplius amplioribus insidiatur. hanc sequitur inuidentia, tamquam filia pedisequa; eam quippe superbia continuo parit nec umquam est sine tali prole atque comite. [*]( 2 cf. Es. 56, 5 14 Eccli. 3, 18 ) [*]( 1 rede.ndo S uobis om. S cogitate-filisrum om. S quicquid ARG1\'MN est illud MEN 2 multo meliorem EX 4 quele Hl 5 hoc] quod PKTDRTlIfN quid A qui G et amando et sperando PHARDG aeperandn K potuisti B deuitare non MENS 6 diuitare K proibita T 7 capescendum R 8 uiribus nostris MENX excelsius PKfHADRTMENX 9 atqueJ ad X diuinitua RT ammonet CPKHlSABRMEXN 10 soli B tutissima] ditissima S 11 continentiae continentiae K 13 comparerint corr. in comparaerit H et tert. om. T 14 ueniet B mente R mente. j 15 es] es. P tanto om. EX humila CI pi humili*a (t er.) S humilita R humilia (PPaKIZfHADBGTMENXbd t..e (a er.) P 16 mensura. C 17 alt. est om. T 1H superuia K superia X insidiantur y 19 iuuidia PHADGTR f filia] fida KENX pedis sequa T pedisequar R pediBsequa KA-BaZ2!)(rMEXXbd continuo superbia GX 20 parit R tale K )
269
quibus duobus malis, hoc est superbia et inuidentia, diabolus diabolus est. itaque contra superbiam, matrem inuidentiae. maxime militat uniuersa disciplina christiana. haec enim docet humilitatem, qua et adquirat et custodiat caritatem. de qua cum dictum esset: caritas non aemulatur, uelut si causam quaereremus, unde fiat, ut non aemuletur, continuo subdidit: non inflatur, tamquam diceret: ideo non habet inuidentiam, quia nec superbiam. doctor itaque humilitatis Christus primo semet ipsum exinaniuit formam serui accipiens, in similitudine hominum factus et habitu inuentus ut homo, humilauit semet ipsum, factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis. ipsa uero doctrina eius, quam adtente insinuet humilitatem atque huic praecipiendae uehementer insistat, quia explicare facile possit atque in hanc rem demonstrandam testimonia cuncta congerere? hoc facere conetur uel faciat, quisquis seorsum de humilitate uoluerit scribere. huius autem operis aliud propositum est, quod de tam magna re susceptum est, ut ei maxime sit cauenda superbia.
Proinde pauca testimonia, quae dominus in mentem dare dignatur, ex doctrina Christi de humilitate commemoro, quae ad id quod intendi fortasse sufficiant. sermo [*]( 5 I Cor. 13, 4 9 Phil. 2, 7. 8 ) [*]( 1 inuidia B diabolus diabolus est ClP(G*HART: diabolus diabolus ęşţ (exp, m. 2) C, IZ pater diabolus est KMENX diabolus caput est B diabolus est SG2d dia diaboli diabolus est D diabolus praeest b 2 6— innidentiae omnia semier. S superuiain K innidentiam K 3 hoc Hl 5 cum om. B emulatur ZSAlt sicut B causa S 6 quercremus KRGA ..uode (de er.) H subdedit K subdit B 7 inflatur X 9 exinauit Ii 10 in-factus om. MEJVX similitudinem PlHADGT hominum om. T 11 inuentus] ut uentus R humiliauit C*P*KIZ-(HSADRVGTMENXbd se ipsum MENX 12 obediens patri EX 13 attende R 14 insistet MEX instet N 16 cuncta] cognita (ni s. l.) I quisque EX se»orsum (h er.) P 18 de om, X est om. EX uti K eil ei tam K om, MENX, er. in H 21 mente B 22 ad id] addit AGl quo» H intendimus RT intenti E )
270
eius, quem primum prolixiorem ad discipulos habuit, inde coepit: beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum: quos sine ulla controuersia humiles intellegimus. fidem centurionis illius ideo praecipue laudauit nec se inuenisse in Israhel dixit tantam fidem, quia ille tam humiliter credidit, ut diceret: non sum dignus, ut sub tectum meum intres. unde nec Matthaeus ob aliud eum dixit accessisse ad Iesum, cum apertissime Lucas insinuet, quod non ad eum ipse uenerit, sed amicos suos miserit. nisi quia fidelissima humilitate magis ipse accessit quam illi, quos misit. unde et illud propheticum est: excelsus est dominus et humilia respicit; excelsa autem a longe cognoscit, utique tamquam non accedentia. hinc et illi mulieri Chananaeae dicit:s o mulier, magna est fides tua! fiat tibi sicut uis, quam superius canem appellauerat nec ei panem filiorum proiciendum esse responderat. quod illa humiliter accipiens dixerat: ita, domine; nam et canes edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum. ac sic quod adsiduo clamore non inpetrabat, humili confessione promeruit. hinc illi duo proponuntur orantes in templo, unus pharisaeus et alter publicanus, propter eos, qui sibi iusti uidentur et spernunt ceteros, et enumerationi meritorum
[*]( 2 Matth. 5. 3 4 cf. Matth. 8, 5 sq. 6 Matth. 8, 8 8 cf. Luc. 7, 6. 7 11 Ps. 137, 6 14 Matth. 15, 28 15 cf. Matth. 15, 26 17 Matth. 15, 27 20 cf. Luc. 18, 10 ) [*]( 1 habuit om. T 2 quoniam] quorum E 3 quod K contra- uersia Al 4 intelligimus R praecipuae A pi#»e H 5 israhel] hia B 6 intres sub tectum meum X 7 mattheus CPKA matheu3 IZrHSRTBGMENX 8 accessisae dixit E dixit om. T Iesurn) dth S insinuat IEl 9 quodj cum CB ueneritl accesserit T ipse miserit R 11 prius est om. N alt. est om. SBTEN 12 cognuscit K 13 non om. S accidentia EX accendencia T illi] enim T chananeae CGTX cananeae PBEKH1 chaneae A caneae R 16 proitiendum B 17 catelli X 18 mi.cis P (s er.) 19 petrabat Pl imperauit El confusione EX professione Y 20 et illi PyHADGRTbd unus publicanus et alter phariseus R 21 pharisens PSAGTMNX 22 enumeracione T enumeratione KR ) 271
praefertur confessio peccatorum. et utique deo gratias agebat pharisaeus ex his, in quibus sibi multum placebat. gratias, inquit, tibi ago, quia non sum sicut ceteri homines, iniusti, raptores, adulteri, sicut et publicanus iste. ieiuno bis in sabbato, decimas do omnium quaecumque possideo. publicanus autem de longinquo stabat nec oculos ad caelum audebat leuare, sed percutiebat pectus suum dicens: propitius esto mihi peccatori. sequitur autem diuina sententia: amen dico uobis, descendit iustificatus de templo publicanus magis quam ille pharisaeus. deinde causa ostenditur. cur hoc iustum sit: quoniam is qui se exaltat humilabitur, et qui se humilat exaltabitur. fieri ergo potest, ut quisque et mala uera deuitet et uera bona in se consideret et de his patri luminum gratias agat, a quo descendit omne datum optimum et omne donum perfectum, et tamen elationis uitio reprobetur, si aliis peccatoribus maximeque peccata in oratione confitentibus uel sola cogitatione, quae coram deo est, superbus insultat, quibus non exprobratio cum inflatione, sed miseratio sine desperatione debetur. quid illud quod quaerentibus inter se discipulis, quisnam eorum maior esset, puerum paruulum
[*]( 2 Luc. 18, 11-14 . 15 cf. Iac. 1, 17 20 cf. Matth. 18, 1-3 ) [*]( 1 profertur E gratias om. S 2 phariseus PAM 3 inquid P om. N ago domine R hominum G 4 raptores iniusti G raptores om. NX aduteri X 5 ieiun*o H sabato SX quae XNDGBT 6 possedeo K de longiquo P1 de longe MENX de longinco KIZ 7 oculae K celos E 8 pec**tus (s super exp. m) C pecta R deus propitius KHSGMENXbd 10 hic iustificatuB MENX 11 ille om. X ostenditur causa E cG H iustam I istum R 12 is] *is CZ his B om. PKyHAGTRMENX qui se hurailiat exaltabitur X humiliabitur CP2KIZ-[HSA DRBG TMENXbd qui se exaltat humiliabitur X 13 humiliat Cp2KIZrHS.ADRBGTME NXbd et om. PADGT 14 considerat C 15 discendit K obtimum IZR 16 dotum Pl uicio M dictio CIZB 18 superbos S 19 insultet IZbd non om. T exprobatio AlPKIZHSRBb miseratione ENX 20 sine om. MENX disperatione <S om. MENX quod R quodj quoque G quod. It ) 272
constituit ante oculos eorum dicens: nisi fueritis sicut puer iste, non intrabitis in regnum caelorum? nonne humilitatem maxime commendauit et in ea meritum magnitudinis posuit? uel cum filiis Zebedaei latera eius in sedium sublimitate concupiscentibus ita respondit, ut passionis eius calicem potius bibendum cogitarent, in quo se humilauit usque ad mortem, mortem autem crucis, quam superbo adpetitu praeferri ceteris postularent, quid ostendit nisi eis se futurum altitudinis largitorem, qui eum doctorem humilitatis antea sequerentur? iam uero quod exiturus ad passionem lauit pedes discipulis monuitque apertissime ut hoc facerent condiscipulis atque conseruis, quod eis fecisset magister et dominus. quantum commendauit humilitatem! cui commendandae etiam tempus illud elegit, quo eum proxime moriturum cum magno desiderio contuebantur, hoc utique praecipue memoria retenturi, quod magister imitandus ultimum demonstrasset. at ille hoc fecit illo tempore, quod utique potuit et aliis antea diebus, quibus cum eis fuerat conuersatus, quando si fieret, hoc ipsum quidem traderetur, sed utique non sic acciperetur..
Cum ergo christianis omnibus custodienda sit humilitas, quandoquidem a Christo christiani appellantur, cuius [*]( 1 Matth. 18, 3 4 cf. Matth. 20, 21. 22 6 cf. Phil. 2, 8 12 cf. Ioh. 13, 1 sqq. ) [*]( 3 humilitate K comendauit R et-meritum non possunt legi Z eam PHGr 4 posuit (i ex u) H filii IZHS zebedei PKIZfH SARKGTMENX 5 sublimita.te H respondit om. R 6 bibendum potius PKiHSADRG TMENXbd humiliauit CZPzgIZrHSADRBG TMENXbd 7 mortem alt. om. Z qua S 8 se eis X 9 qui eom ductorem om. S 10 ante E sequeretur R 11 lauitque MEX monnitque-condiscipulis om. R ut om. B 12 fecisset eis X 13 domine X quantam KJfENXR qaA| xtl T commendauit humiliauit B conunendandae] taili dande S 14 illud tempus MENX tenpus T proxime] maxime KGX 15 pl\'aecipu.e A 16 tenturi S 17 at I ait CIZS facite S illo. tempore om. CIZSB in tempore B que Hl quo PAlGlRT 18 ante Dbd 19 fierat conuersat*» I tradderetur B 22 quantoquidem P1 cuius] cQ R )
273
euangelium nemo diligenter intuetur, qui non eum doctorem humilitatis inueniat, tum maxime uirtutis huius sectatores et conseruatores eos esse conuenit, qui magno aliquo bono ceteris eminent, ut magnopere curent illud, quod primitus posui: quanto magnus es, tanto humila te in omnibus, et coram deo inuenies gratiam. proinde quia perpetua continentia maximeque uirginitas magnum bonum est in sanctis dei, uigilantissime cauendum est, ne superbia corrumpatur.
Curiosas et uerbosas malas innuptas Paulus apostolus notat et hoc uitium uenire dicit ex otio. simul autem, inquit, et otiosae esse discunt circuire domos; non solum autem otiosae, uerum etiam curiosae et uerbosae, loquentes quae non oportet. de his superius dixerat: iuniores autem uiduas euita; cum enim in deliciis egerint in Christo, nubere uolunt, habentes damnationem, quoniam primam fidem irritam fecerunt, id est in eo quod primo uouerant, non steterunt.
Nec tamen ait: nubunt, sed: nubere uolunt. multas enim earum reuocat a nubendo non amor praeclari propositi, sed aperti dedecoris timor, ueniens et ipse a superbia, qua formidatur magis hominibus displicere quam deo. haec igitur, quae nubere uolunt et ideo non nubunt, quia inpune [*]( 5 Eccli. 3, 18 10 I Tim. 5, 13 13 I Tim. 5, 11. 12 ) [*]( 1 non om. X 2 tumJ cum CIZB tunc KMENX tum ex taft G 3 eos om. N inuenit T magno—ut om. B bono om. T 4 magno opere N primiciis G 5 tanto om. MENX humilatae P1 humili.a\'te C humilitate BR humilia te PaKaIZHSADGTME NXbd 7 maxime que K in-est om. X 8 superaia K 9 berboaas (s. pr. b add. v) C 10 dicit uenire MENX ex otio] exicio X inquid H inquiete K 11 et om. MENX occiose T otiose X esse om. BTMENXbd dicunt B circn.ire H circumire PyDGTbd domus E 12 ociose MEX curiose TMEX 14 autem om. EN de uita Ry deuita A2 diliciis K 15 nolunt (n init. in ras.) A 16 inritam P iritam B id] ideo X 17 nouerant RZIEi steterurunt X 19 earam enim S 20 positi Al opi R dederis I decoris R a] de PKiHADRGTbd 21 quia KMN formidantur R hae PKIZHSADBGTMENXbd hoc R 22 quod pr. B inpugne B ) [*]( XXXXI Ang. Beet. V para III. ) [*]( 18 )
274
non possunt, quae melius nuberent quam urerentur, id est quam occulta flamma concupiscentiae in ipsa concupiscentia uastarentur, quas paenitet professionis et piget confessionis, nisi correctum cor dirigant et dei timore rursus libidinem uincant, in mortuis deputandae sunt, sine in deliciis agant — unde dicit apostolus: quae autem in deliciis agit, uiuens mortua est — siue in laboribus atque ieiuniis nulla cordis correctione superfluis et magis ostentationi quam emendationi seruientibus. non ego talibus magnam curam humilitatis ingero, in quibus superbia ipsa confunditur et conscientiae uulnere cruentatur. nec ebriosis aut auaris aut alio quolibet damnabili morbi genere iacentibus, cum habeant corporalis continentiae professionem moribusque peruersis a suo nomine dissonent, hanc magnam sollicitudinem piae humilitatis inpono: nisi forte in his malis etiam ostentare se audebunt, quibus non sufficit, quod eorum supplicia differuntur. nec de his ago in quibus est quidam placendi adpetitus aut elegantiore uestitu, quam tantae professionis necessitas postulat, aut capitis ligamento notabili siue protumidis umbonibus capillorum siue tegminibus ita teneris, ut retiola subter posita adpareant: his nondum
[*]( 6 I Tim. 5, 6 ) [*]( 1 nubere R 2 fin. concupiscenti.a 8 conscientia PKIZiHDRGTbd conscientiae A continentia MENX 3 quos T et piget confessionis om. X professionis R 4 profecto nisi MENX profectum nisi K ...rectum 1 correptum K cor rectum R cor om. R timorg K ó diliciis K agunt I 6 diliciis K ait E 7 siue] sine T 8 ostentatione R ostensioni X quam emendationi om. CIZB emondacioni T 11 cruentantur AG craentaatur Pant pr. om. H aut] et K aliquolibet H damnabiles K damnabitis yHSMENXbd 12 generi S om. N iacentibus (s. l. t grauatis m. 2) M grauatis X iacentibus uel grauatis E grauatis uel iacentibus X 13 professione K a om. MENX nomini MENX dissonant RTi 14 pie C 15 se ostentare TltIEXX sustentare R suffi.cit C 16 ego H quis S 17 placendi quidam MENX quibusdam AGT elegantiori IZ3RG eligantiore y uestid R 18 expostulat B 19 praetumidis KIHBGMENXbcl 20 reciola G reticula B sup G nondum] non PHAIJG Tx( ) 275
de humilitate, sed de ipsa castitate uel integritate pudicitiae danda praecepta sunt. da mihi profitentem perpetuam continentiam atque his et huius modi omnibus carentem uitiis et maculis morum, huic superbiam timeo, huic tam magno bono ex elationis tumore formido. quo magis inest unde sibi placeat, eo magis uereor, ne sibi placendo illi displiceat, qui superbis resistit, humilibus autem dat gratiam.
Certe praecipuum magisterium et uirginalis integritatis exemplum in ipso Christo contuendum est. quid ergo amplius continentibus de humilitate praecipiam, quam quod ille, qui omnibus dicit: discite a me, quoniam mitis sum et humilis corde? cum magnitudinem suam supra commemorasset [et], id ipsum uolens ostendere, quantus propter nos quantillus effectus est, confiteor, inquit, tibi, domine caeli et terrae, quoniam abscondisti haec a sapientibus et reuelasti ea paruulis. ita, pater, quoniam sic placitum est coram te. omnia mihi tradita sunt a patre meo, et nemo cognoscit filium nisi pater, et nemo cognoscit patrem nisi filius et cui uoluerit f 11 ius reuelare. uenite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam. tollite iugum meum super uos et discite a me quoniam mitis sum et humilis corde. ille, cui omnia tradidit pater et quem nemo [*]( 6 cf. Iac. 4, 6 11 Matth. 11, 29 14 Matth. 11, 25-29 ) [*]( 2 danda] damna B dãpna IZ proficientem A 3 eiusmodi K 4 saperbia R 5 elationis] delectationis CIZB inest-magis om. 6\' placet KiHENX 6 displiceat (e ex i) C 11 qui om. R quoniam] quia HGENX 13 commomerasset P1 et, quod CIZSB praebent, inclusi idj ad SR idid G psum G 14 quantulus R quant illud I quantus ille 2Z2 tantillus KENX tibi inquit N inquit om. T pater tibi S pater domine PKiHADRMENXbd domine pater G 15 sapientibus et prudentibus KSRMENXbd 16 sic] ita R 17 fuit placitum X 18 cognuscit K filium-cognoscit om. R 19 cognuscit K 20 relelare Pl omnis K laborastis IZ 21 enerati P1 honerati KT onorasti I reficiam uos GMENX meum] eum A 22 et om. ltlNX quia SJIENX suum P 23 corde et inuenietis requiem animabus uestris SR ille] ille ille PjHTbd ) [*]( 18* )
276
agnoscit nisi pater et qui patrem solus agnoscit et cui uoluerit reuelare, non dicit: discite a me mundum fabricare aut mortuos suscitare, sed: quia mitis sum et humilis corde. o doctrinam salutarem! o magistrum dominumque mortalium. quibus mors poculo superbiae propinata atque transfusa est! noluit docere, quod ipse non esset, noluit iubere, quod ipse non faceret. uideo te, bone Iesu, oculis fidei, quos aperuisti mihi, tamquam in contione generis humani clamantem ac dicentem: uenite ad me et discite a me. quid, obsecro te, per quem facta sunt omnia, fili dei, et idem qui factus es inter omnia, fili hominis, quid ut discamus a te, uenimus ad te? quoniam mitis sum, inquit, et humilis corde. hucine redacti sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi in te, ut hoc pro magno discamus a te, quoniam mitis es et humilis corde? itane magnum est esse paruum, ut nisi a te. qui tam magnus es, fieret, disci omnino non posset? ita plane. non enim aliter inuenitur requies animae nisi inquieto tumore digesto, quo magna sibi erat, quando tibi sana non erat.
Audiant te et ueniant ad te et mites atque humiles esse discant a te, qui misericordiam et ueritatem tuam requirunt, tibi uiuendo, tibi, non sibi. audiat hoc laborans et oneratus, qua sarcina premitur, ut oculos ad caelum [*]( 9 Matth. 11, 28 13 cf. Col. 2, 3 ) [*]( 1 agnuscit K qui ex quem A agnuscit K cui] qui IZl cui ipse G 3 resuscitare S 5 pocnlo. (s er.) A 6 esset-non OM. S 7 faceret] doceret T fide: quos dedisti mihi B 8 concione SAlJ TMbd hac K et T atque ENX 10 filii C est C 11 filii C filius B quiduis B ueni*raus P ad] a K 12 inquid K om. E hn.cine HSD huccine BGTMENXbd he cine B oredacti K 13 ttsauri S scientiae om. G 14 a] abs PKjARTMENX esj at S sU inquit 12 15 paruum om. G J6 fieii X diocere IZSB 18 timore X digesto (i ex e) H . quomodo B quanto GAl 19 non om. fBN 20 audian Hl et om. B ad] cori E 21 misericordiam quęrunt et neritatem tuam N 22 tibi alt. er. in N, s. l. itI C 23 et om. E oneratus C honeratus KBSTA1 onoratua N qui ZSDRbd qui ita KMENX praemitur CK )
277
leuare non audeat, percutiens pectus ille peccator et propinquans de longinquo; audiat centurio non dignus, cuius tectum subires; audiat Zacchaeus maior publicanorum, quadruplo restituens lucra damnabilium peccatorum; audiat mulier in ciuitate peccatrix tanto lacrimosior pedibus tuis, quanto fuerat alienior a uestigiis tuis; audiant meretrices et publicani, qui scribas et pharisaeos praecedunt in regnum caelorum; audiat omne genus aegrorum, cum quibus tibi pro crimine sunt obiecta conuiuia, uidelicet quasi a sanis, qui medicum non quaerebant, cum tu non uenires uocare iustos, sed peccatores in paenitentiam. hi omnes, cum conuertuntur ad te, facile mitescunt et humilantur coram te, memores iniquissimae uitae suae et indulgentissimae misericordiae tuae, quia ubi abundauit peccatum, superabundauit gratia.
Sed respice agmina uirginum, puerorum puellarumque sanctarum: in ecclesia tua eruditum est hoc genus; illic tibi a maternis uberibus pullulauit, in nomen tuum ad loquendum linguam soluit, nomen tuum uelut lac infantiae suae suxit infusum. non potest quisquam ex hoc numero dicere: qui prius fui blasphemus et persecutor et iniuriosus, sed [*]( 1 cf. Luc. 18, 13 2 cf. Matth. 8, 8 8 cf. Luc. 19, 2. 8 4 cf. Luc. 7, 37. 38 6 cf. Matth. 21, 31 8 cf. Matth. 9, 11—13 13 cf. Rom. 5, 20 19 I Tim. 1, 13 ) [*]( 1 audeat audiat KMENX percuena P1 2 sum dignus B 3 subiresl intro ieris S sibi respondit intransque B zaccheus PKB zaccaeus C zacheus IZyHSARTGMN quadrupla PKfHSADRGTbd quadruplQ MENX 4 lucran di nabilill R peccato P1 5 fuit N 6 alieniora 8 aliena., H a om. GS 7 phariseos PAGN regno GENX 8 gen\' (\' add. m. 2) G aegrotorum TR egrorum SGM cum] in 7 9 conuibia P conubia A conuitia KMEN conuicia in ras. G a sanisj ac sanis T asinis MEN asinus X 10 tu om. S ueneris PKHВjG RTMNX peccatores] iniustos E 11 inpenitentiam E hii K cum] si 8. l. m. 2 A, om. GT 12 humiliantur CPKaIZHSADRBGT MENXbd 13 indulgentissime P habundauit CzSBN 15 augmina P 16 ecclesia? tuaę A 17 pulluauit R in om. T nomine tuo R adloquendum B alloquendum K 18 lingua 1Z uelud S infanciae G suci R 19 primus G 20 plasphemus X )
278
misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci in incredulitate: immo etiam quod non iussisti tantummodo uolentibus arripiendum proposuisti dicens: qui potest capere, capiat, arripuerunt, uouerunt et propter regnum caelorum se ipsos non quia minatus es, sed quia hortatus es, castrauerunt.
His inclama, hi te audiant, quoniam mitis es et humilis corde. hi quanto magni sunt, tanto humilent se in omnibus, ut coram te inueniant gratiam. iusti sunt; sed numquid sicut tu iustificans inpium? casti sunt; sed eos in peccatis matres eorum in uteris aluerunt. sancti sunt; sed tu etiam sanctus sanctorum. uirgines sunt; sed nati etiam ex uirginibus non sunt. et spiritu et carne integri sunt; sed uerbum caro factum non sunt. et tamen discant non ab eis, quibus peccata dimittis, sed a te ipso agno dei, qui tollis peccata mundi, quoniam mitis es et humilis corde.
Non ego te, anima pia, pudica, quae adpetitum carnalem nec usque ad concessum coniugium relaxasti, quae decessurum corpus nec successori propagando indulsisti, quae fluit-antia membra terrena in caeli consuetudinem suspendisti: non ego te, ut discas humilitatem, ad publicanos et peccatores mitto, qui tamen in regnum caelorum praecedunt superbos, non te [*]( 3 cf. Matth. 19, 12 10 cf. Ps. 50, 7 18 cf. Ioh. 1, 14. 29 ) [*]( 3 uiolentibus S arripTinin G praeposuisti B 4 nouerunt R quia propter T 5 se ipsos om. MENX ortatus KIZ exhortatus EX es] se N 6 castrauerunt ee X 7 his-corde delenda assignantur H inclamat T inclamasti R inclama, hi] inclamaui IB inclama ui (COtai. ui cum seqq. te) Z hi] isti 8. l. S te om. MENX quoniam om. X es] sfl R 8 hii T humilient CHZfHSaADRBGTNbd humiliant MEX 9 ut] et IZ numquid] numqui G non KMENX 10 iustifir-ant PHARGTf 11 sanctis R etiam tu B 12 etiam om. TX 13 pr. et] sed in ras. E 15 agno om. E dei om. N 17 pudica pie N pie K pia et R piae 7 pie PHSADTMEXbd 18 consenBum CIZB concensum R coniugii B relaxare (xare m. al. retract.) C relaxare uoluisti B decesurum I 19 fluit antea K 20 consuetudine K 21 ut discas humilitatem om. X humilitate K 22 regno BHT superuos K )
279
ad hos mitto; indigni sunt enim, qui ab inmunditiae uoragine liberati sunt, ut ad eos imitandos mittatur inlibata uirginitas: ad regem caeli te mitto, ad eum, per quem creati sunt homines et qui creatus est inter homines propter homines; ad speciosum forma prae filiis hominum et contemptum a filiis hominum pro filiis hominum, ad eum, qui dominans angelis inmortalibus non dedignatus est seruire mortalibus. eum certe humilem non iniquitas, sed caritas fecit, caritas, quae non aemulatur, non inflatur, non quaerit quae sua sunt, quia et Christus non sibi placuit, sed sicut scriptum de illo est: obprobria exprobrantium tibi ceciderunt super me. uade, ueni ad illum et disce, quoniam mitis est et humilis corde. non ibis ad eum, qui oculos ad caelum leuare non audebat onere iniquitatis, sed ad eum, qui de caelo descendit pondere caritatis; non ibis ad eam, quae domini sui pedes lacrimis rigauit quaerens indulgentiam grauium peccatorum, sed ibis ad eum, qui, cum daret indulgentiam omnium peccatorum, lauit pedes seruorum suorum. noui dignitatem uirginitatis tuae: non tibi propono imitandum publicanum humiliter accusantem delicta sua, sed timeo tibi pharisaeum superbe iactantem merita sua. non dico: esto qualis illa, de qua dictum est: dimittuntur ei peccata multa,
[*]( 5 cf. Ps. 44. 3 8 cf. I Cor. 13, 4. 5 10 Kora. 15, 3 14 cf. loh. 6, 38 17 cf. Ioh. 13, 5 19 cf. Lnc. 18, 10. 14 22 Luc. 7, 47 ) [*]( 1 enim illis B 2 imitando T inmitandos X 3 regem ex regnum m. al. P 4 propter homines om. 8 5 speciosam IZ speciosu\' B formam CIZHB et—hominuin om. R et om. K ad contemptum 8 6 pro filiis] propter filios MENX 7 inmortalitatibus Hl pro mortalibus K 8 eumj cum E non om. X 10 et om. KENX sieut] ut AG 11 est de illo AMENXSG oprobria P obprobrantium PAGHlr opprobrantium KT exbrantiQ M tibi om. CIZB 12 illum] eum 8 quia A 13 es BfB 14 eleuare MENX 15 discendit K eum QflZx 16 lacrimis que T inrigauit PKfHA irrigauit RGMNX 17 peccatorum omnium N sed-peccatorum om. X 18 pedis K suorum sernorum Dbd scorum suorum AG 19 dignitatem ex uirginitatem K 21 superbae C iacentem C1 talis qualis X 22 dimittantur A ) 280
quoniam dilexit multum, sed metuo, ne, cum tibi modicum dimitti putas, modicum diligas.
Metuo, inquam, tibi uehementer, ne, cum te agnum quocumque ierit secuturam esse gloriaris, eum prae tumore superbiae sequi per angusta non possis. bonum tibi est o anima uirginalis, ut sic, quomodo uirgo es, sic omnino seruans in corde, quod renata es, seruans in carne, quod nata es, concipias tamen a timore domini et parturias spiritum salutis. timor quidem non est in caritate, sed perfecta, sicut scriptum est, caritas foras mittit timorem, sed timorem hominum, non dei, timorem temporalium malorum, non diuini in fine iudicii. noli altum sapere, sed time; ama dei bonitatem, time seueritatem: utrumque te superbam esse non sinit. amando enim times, ne amatum et amantem grauiter offendas. nam quae grauior offensio. quam ut superbia illi displiceas, qui propter te superbis displicuit? et ubi magis esse debet timor ille castus permanens in saeculum saeculi, quam in te, quae non cogitas quae sunt mundi. quomodo placeas coniugi, sed quae sunt domini, quomodo placeas domino? ille alius timor non est in caritate; iste autem castus non recedit a caritate. si non amas, time, [*]( 8 cf. Es. 26, 18 9 1 Ioh. 4, 18 12 Rom. 11, 20 17 cf. Ps. 18, 10 18 cf. I Cor. 7, 32. 33 ) [*]( 2 putas dimitti MENX 8 inquit T ueementer S 4 secutura K sequutnram r prae] pro MENX 5 auperuiae K angusta R est tibi SDGbd 6 quomodo sic X sic] sit CIZ fic sis B om. BE spiritu uirgo B 7 serue.s B aerues GMEN corde-in om. CIZB seruana in carne om. G 8 concipies H concupiscent G a om. PHRGTAJr timorfi HR dni ęţ pwtvriw ţlfIęO timQre dfi) et parturias P et] ut R depelle ut G 9 quidem om. R caritatem K per facta X 10 sicut om. S foras (a in ras.) C 11 alt. timore SE 12 finem PHGy 13 ama] anima B dei] dei time B utrum 7 superbia X 14 non sinit esse E 15 offensa KMENX superba G snperb.a Å 16 superbis propter te T et om. X 18 qui A non om. TGl 19 coniugi-placeas om. I domini om. H 20 deo R castitate IZB 21 amas time] amasti ne G amasti A )
281
ne pereas; si amas, time, ne displiceas. illum timorem caritas foras mittit; cum isto intro currit. dicit apostolus etiam Paulus: non enim accepimus spiritum seruitutis iterum in timore; sed accepimus spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: abba, pater. illum eum timorem credo dicere, qui datus erat in uetere testamento, ne amitterentur temporalia bona, quae deus promiserat nondum sub gratia filiis, sed sub lege adhuc seruis. est etiam timor ignis aeterni, propter quem deuitandum deo seruire nondum est utique perfectae caritatis. aliud est enim desiderium praemii, aliud formido supplicii. aliae uoces sunt: quo abibo ab spiritu tuo? et a facie tua quo fugiam? et aliae uoces sunt: unam peti a domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo domini per omnes dies uitae meae, ut contempler delectationem domini et protegi templum eius, et: ne auertas faciem tuam a me, et: desiderat et deficit anima mea in atria domini. illas uoces habuerit, qui oculos leuare non audebat ad caelum et quae rigabat lacrimis pedes ad impetrandam ueniam grauium peccatorum; has autem tu habeto, quae sollicita es ea quae sunt domini,
[*]( 3 Rora. 8, 15 11 Ps. 138, 7 13 PB. 26, 4 16 Ps. 26, 9; 83, 3 ) [*]( 2 foras cantu MEN X foris K iste BH2 non intro A etiam apostolus BG paulus etiam 8 3 enim om. Kl accepistis XG 4 timorS SlDbd accepistis GA 5 eum] enim RBMENX 6 timorem om. X qui-et uelle 282, 15 desunt in K ueteri PI ZlARTMENX ueteri. H 7 bona temporalia G nondum] non PHAT 8 pr. sub] sui* H seruis adhuc N 10 profectae C 11 forniido] fortitndo R suplicii P ibo MENX sbibo R ab] a TE 12 quo a facie tua MENX quo om. S 13 peti.i H petii CPlZfHSADR BGTMENXbd 14 domo ex dnfi m. al. P do.::modo 7 domini onz. E 15 domini om. I protegar BAaHabd templa P2 templo STRfAaH* a (in G) templo AaHaBMENGb a templo sco X 16 facien B desideret Al 17 defecit SR uoces non Sb habuerat 8\'RBGNb 18 qui. H oculos non audebat leuare bd non om. S ad] in Hbd qui MEX 19 pedes domini T ad om. A1 inpetrandam PH 20 tu om. yEX ea] circa ea MENX ) 282
ut sis sancta et corpore et spiritu. illis uocibus comitatur timor, qui tormentum habet, quem perfecta caritas foras mittit; his autem uocibus comitatur timor domini castus permanens in saeculum saeculi. et utrique generi dicendum est: noli altum sapere, sed time. ut homo nec de peccatorum suorum defensione nec de iustitiae praesumptione se extollat. nam et ipse Paulus, qui dixit: non enim accepistis spiritum seruitutis iterum in timore, tamen timore comite caritatis ait: cum timore et tremore multo fui ad uos, et ea sententia, quam commemoraui, ne aduersus fractos oleae ramos insertus superbiret oleaster, ipse usus est dicens: noli altum sapere, sed time; ipse omnia membra Christi generaliter admonens ait: cum timore et tremore uestram ipsorum salutem operamini; deus est enim qui operatur in uobis et uelle et operari pro bona uoluntate. ne ad uetus testamentum uideatur pertinere quod scriptum est: seruite domino in timore, et exultate ei cum tremore.
Et quae magis membra corporis sancti, quod est ecclesia, curare debent, ut super ea requiescat spiritus sanctus, quam uirginalem profitentia sanctitatem? quomodo [*]( 5 Rom. 11, 20 9 1 Cor. 2, 3 13 Phil. 2, 12. 13 17 Ps. 2, 11 ) [*]( 1 sancto 01Zl et pr. om. CIZB illas uoces MENX comittatur B 2 timor domini MENX tomentuin X 3 has autem noces MENX comittatur B 4 saeculi om. Pl utroque generibus R 5 ne R 6 praesumtione Hl 7 namque X dicit bd 8 timorem Hbd tamen om. CIZB de timore N in timore E om. Cli T 9 caritatis] ueritas T caritate. B caritas S ad] apud fHARGTM ENX 10 setentia X cfimemora I olaeae G 11 insertos AG oleaster superbiret X superbisset IZB oleaster] olea sunt T 12 time ipse om. B 13 ammonens BARE ammones X uestrum CP1 14 et ipsorum B salute C 15 nobis R uerbis et uelle ine. cod. K fol. 115a 17 exsultate PlKBbd ei s. I. H, om. CfIZyB 19 menbra G sancti corporis PHA-RGT 20 eclesia C 21 profitentes G profitentur T sanctitate R )
283
autem requiescit, ubi non inuenit locum suum? quid aliud quam cor humilatum quod inpleat, non unde resiliat, quod erigat, non quod deprimat? cum apertissime dictum sit: super quem requiescet spiritus meus? super humilem et quietum et trementem uerba mea? iam iuste uiuis, iam pie uiuis, pudice, sancte, uirginali castitate uiuis; adhuc tamen hic uiuis et non humilaris audiendo: numquid non temptatio est uita humana super terram? non te a praefidenti elatione reuerberat: uae mundo ab scandalis? non contremescis, ne deputeris in multis quorum refrigescit caritas, quoniam abundat iniquitas? non percutis pectus, quod audis: quapropter qui se putat stare, caueat ne cadat? inter haec diuina monita et humana pericula itane adhuc uirginibus sanctis humilitatem persuadere laboramus? .