De Peccatorum Meritis et Remissione et de Baptismo Parvulorum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 60). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1913.

De baptismo paruulorum, Marcelline carissime, quod non solum eis ad regnum dei, ucrum etiam ad salutem uitamque aeternam adipiscendam detur, quam sine dei regno et sine Christi saluatoris societate, in quam nos suo sanguine redemit, habere nullus 6 potest, priore libro satis, ut arbitror, disputauimus. in hoc autem uiuatne aliquis in hoc saeculo uel uixerit uicturusue sit sine ullo omnino peccato excepto uno mediatore dei et hominum homine Christo lesu, qui dedit semet ipsum redemptionem pro omnibus, quanta ipse donat diligentia uel facultate disserendum [*](1 cf. Ps. 142,2 7 Ioh. 14, 30 14 cf. Apoc.5,9 17 cf. I Tim. 2, 5 18 ITim. 2, 6 ) [*](2 exercitis A exsertis Md 6 futurusue* L 8 irmcniit Vp.c. liabet K aliquando Oml 9 Expt liber primus ad Slarcellinu de baptismo paruulorum. Incipit eiusdS ad eunde pro eade causa liber secundus L EXPLIC LIB PRIMVS SCI AVG DE BAPTISMO PARVVLORVM INCIPIT LIB SECDS S EXPLICIT LIBEIi -I- SECVNDVS INCIPIT DE EADE CAVSA P EXPLICIT V Explicit liber prim\' de baptismo panmlorum. Incip liber secundus de perfcctione iustitiae K; a cod. G subsrr. abest; Explicit de baptismo paruulorum sci Augustini liber primus. Incip de hominc sine peccato ee non posse eiusdem liber secundus A Finit liber -p Incipit lib. ■II- M In nomine domini contuli ut potui. Explicit liber primus. Incipit liber II (lilt. mai.) C 11 marcellinae carissimae S karissime C 13 adiciscendumGml 14 qua PKmlA nullius Vml 15 oc Ijml aum L 16 uiuad ne Lml uiuat ne SP 18 semed Iml redcptionem A 19 ips Lml diligentia (in mg. al intelligentia) b discernendum CT eno*dandumque G enotandumque A )

enodandumque suscepi. cui disputationi si se identidem aliqua necessitate uel oportunitate inseruerit quaestio de peccato uel baptismo paruulorum, mirandum non erit nec defugiendum, ut eis locis ad omnia, quae responsionem nostram flagitant, sicut ualemus respondeamus.

Huius autem quaestionis solutio de hominis uita sine ulla subreptione uel praeoccupatione peccati propter cotidianas etiam nostras orationes maxime necessaria est. sunt enim quidam tantum praesumentes de libero humanae uoluntatis arbitrio, ut ad non peccandum nec adiuuandos nos diuinitus opinentur semel ipsi naturae nostrae concesso liberae uoluntatis arbitrio. unde fit consequens, ut nec orare debeamus, ne intremus in temptationem, hoc est ne temptatione uincamur, uel cum fallit et praeoccupat nescientes uel cum premit atque urguet infirmos. quam sit autem noxium et saluti nostrae, quae in Christo est, perniciosum atque contrarium ipsique religioni, qua inbuti sumus, et pietati, qua deum colimus, quam uehementer aduersum, ut pro tali accipiendo beneficio dominum non rogemus atque in ipsa oratione dominica: ne nos inferas in temptationem frustra positum existimemus, uerbis explicare non possumus.

Acute autem sibi uidentur dicere. quasi nostrum hoc ullus ignoret, quod \'si nolumus, non peccamus, nec praeciperet deus homini, quod esset humanae inpossibile uoluntati\'. sed hoc minus uident, quod ad nonnulla superanda, uel quae male cupiuntur uel quae male metuuntur, magnis aliquando et totis uiribus opus est [*](11 cf. Matth. 26, 41 etc. 17 Matth. 6,13 21 Pelagiani ) [*](1 cui] aut V si se] sis (s.l.m2 si se)K sese A se- V idemtidem V nessitate Ltnl nescitate SVml necessitate in ras. m2G 2 inseruit A de baptismo uel peccato bd 3 quae s.l.Lm2Vm2,om.SPG 4 resposionem Lml 6 supreptione Ltnl surreptione A quotidianas Lm2GC cottidianas K 7 maxima A 10 libero AM uolumtatis Lml fit (tinras.m2)L 12 ne] in V temptatione V uel-nescientes sequuntur post infirmos in A et cum S pocupat L 13 prematquae S pmitat quae G urget SPGKC infirmus IAnI quam om. A 14 salutis AC adque (sic saepius)L 15 religiori Lml 16 tali accipiendo] adi accipiendo (in mj. m2 adipiscendo)V adipiscendo b 18 inferat Sm2A temptatione rG.11 exestimmus Pml estimemus A 22 set Lml (ita saepius) minus] non zbd 23 ad s.l.Km2Gm2 a JI nulla Stnl mala Sml cupiuntur (cupi s. eras. metu) Lm2 uel-mctuuntur s.l.m2L 24 meteuntur Vm] mutuantur M )

uoluntatis, quas nos non perfecte in omnibus adhibituros praeuidit, qui per prophetam ueridice dici uoluit: non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens. tales itaque nos futuros dominus praesciens quaedam salubria remedia contra reatum et uincula peccatorum etiam post baptismum dare ac ualere dignatus est, opera scilicet misericordiae, cum ait: dimittite et dimittetur uobis; date et dabitur uobis. quis enim cum aliqua spe adipiscendae salutis aeternae de hac uita emigraret manente illa sententia, quod quicumque totam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus, nisi post paululum sequeretur: sic loquimini et sic facite tamquam per legem libertatis incipientes iudicari. iudicium enim sine misericordia illi, qui non facit misericordiam; supercxultat autem misericordia iudicio?

Concupiscentia igitur tamquam lex peccati manens in membris corporis mortis huius cum paruulis nascitur, in paruulis baptizatis a reatu soluitur, ad agonem relinquitur, ante agonem mortuos nulla damnatione persequitur; paruulos non baptizatos reos innectit et tamquam irae filios, etiamsi paruuli moriantur, ad condemnationem trahit. in grandibus autem baptizatis, in quibus iam ratione utentibus quicquid eidem concupiscentiae mens ad peccandum consensit, propriae uoluntatis est; deletis peccatis omnibus, soluto etiam reatu, quo uinctos originaliter detinebat, ad [*](2 Ps. 142, 2 6 Luc. 6, 37. 38 9 Iac. 2, 10 11 Iac. 2, 12. 13 15 cf. Rom. 7, 23. 24 19 cf. Epli. 2, 3 ) [*]( 1 uoluntates A adhibiturus Lml adhabituros Gm2 2 ueridici (om. dicij.l 3 too Vml Tale sit tanquam A nos dns futuros b 4 praeuidens zbd 5 babtlsmum (sic saepe) L 7 s**pe V 8 migraret b 9 offendit SmlKA 10 ni Lml paulolum SK loqueretur 2, b (in mg. al sequeretur) 11 liberatis L 12 iudicare 13 fecit KAM superexaltat PGKACbd 14 misericordifi (sic)S iudicifi M 16 uius Lml in paruulis (i s. ras.)L 17 baptizatis s.l.m2K reatu (n s. ras.m2\')L 1sparuulos uero (uero s.l.ml)S 19 panioli bml 20 condamnationein Gb trahit in ras. mZL grandibus (in rllJ. m2 grandi) L ante s.l.Gm2 21 quidquid LmlSVG quicquic Km2 quidquod M 22 consentit zbd uolumtatis (m pro n saepius) L delc-tis L deletis uero (uero s.l.ml)S deleti* (s s. -)0 23 uinctos (i s. os) Sml tactos Vml uinctus JI oricnaliter (gi s. e m2)K detinebant (n fin. s.l.)Sml detenebat A )

agonem interim manet non sibi ad inlicita consentientibus nihil omnino nocitura, donec absorbeatur mors in uictoriam et pace perfecta nihil quod uincatur existat. consentientes autem sibi ad inlicita reos tenet et, nisi per medicinam paenitentiae et opera misericordiae per caelestem sacerdotem pro nobis interpellantem sanentur, ad secundam mortem damnationemque perducit. propter hoc et dominus orare nos docens inter cetera monuit, ut dicamus: dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. ne nos inferas in temptationem, sed libera nosa malo. manet enim malum in carne nostra non natura, in qua diuinitus creatus est homo, sed uitio, quo uoluntate prolapsus est, ubi amissis uiribus non ea qua uulneratus est uoluntatis facilitate sanatur. de hoc malo dicit apostolus: scio, quia non habitat in carne mea bonum. cui malo nos non oboedire praecepit, cum dicit: non ergo regnet peccatum in uestro mortali corpore ad oboediendum desideriis eius. si ergo his desideriis concupiscentiae carnis inlicita uoluntatis inclinatione consensimus, ad hoc sanandum dicimus: dimitte nobis debita nostra, adhibentes remedium ex opere misericordiae in eo quod addimus: sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. ut autem non ei consentiamus, deprecamur adiutorium dicentes: et ne nos inferas in temptationem —uel, sicut nonnulli codices habent: ne nos inducas in temptationem—,non quod ipse deus tali temptatione aliquem temptct-nam deus intemptator malorum est, ipse autem neminem tcmptat-scd ut, si forte [*](2 cf. I Cor. 15, 54 5 cf. Rom. 8,34 Hebr. 7, 25 6 Apoc. 2,11 etc. 7 Matth. 6,12.13 13 Rom. 7,18 15 Rom. 6,12 18 Matth. 6,12 21 Matth. 6,13 24 lac. 1,13 ) [*](1 interi Lml manent (n ali.s.l.)Sml sibi (bi m2 s. ras.)L 2 obsorbeaturG uictoria Ab 3 exsistat K autem (em s.l.m2)G 4 reos (re s.l.m2)L opere Lml 5 per om. C interpellatem Lml 7 nobis P dimitte nobis s.l.m2L 8 deuitoribus Lml 9 ante no add. et s.l.m2L,Abd 11 ante prolabsus exp. facultate L 12 qua* K 13 quod (d s.l.m2)V quoniam LSPGbd 14 ma Lml nos om. Pd praecipit Lm2Cbd 15 regnat Vm2 17 concupiscentia LmlSYin2PG consensimus Lp.c.m2 consentimus A consenserimns b 19 opera M 20 deuitoribus Lml 21 deprecemurLSFwiIPG et om. A 22 tomtatio Lml uel—tcmptationem om. z .24 temtet A tentet GKC intentator GCM 25 eni s. awn Lmwb tentat Gr ut] et A )

temptari coeperimus a concupiscentia nostra, adiutorio eius non deseramur, ut in eo possimus uincere, ne abstrahamur inlecti. deinde addimus quod perficietur in fine, cum absorbebitur mortale a uita: sed libera nos a malo. tunc enim nulla erit talis concupiscentia, cum qua certare et cui non consentire iubeamur. sic ergo totum hoc in tribus beneficiis positum breuiter peti potest: \'ignosce nobis ea, in quibus sumus abstracti a concupiscentia, adiuua, ne abstrahamur a concupiscentia. aufer a nobis concupiscentiam\'.

Ad peccandum namque non adiuuamur a deo; iusta autem agere uel iustitiae praeceptum omni ex parte implere non possumus, nisi adiuuemur a deo. sicut enim corporis oculus non adiuuatur a luce, ut ab eadem luce clausus auersusue discedat, ut autem uideat adiuuatur ab ea neque hoc omnino, nisi illa adiuuerit, potest, ita deus, qui lux est hominis interioris, adiuuat nostrae mentis obtutum, ut non secundum nostram, sed secundum eius iustitiam boni aliquid operemur. si autem ab illo auertimur, nostrum est et tunc secundum carnem sapimus, tunc concupiscentiae carnis ad inlicita consentimus. conuersos ergo deus adiuuat, auersos deserit. sed etiam ut conuertamur, ipse adiuuat, quod certe oculis corporis lux ista non praestat. cum ergo nobis iubet dicens: co.nuertimini ad me, et conuertar ad uos nosque illi dicimus: conuerte nos, deus sanitatium nostrarum, et: deus uirtutum, conuerte nos, quid aliud dicimus quam: da quod iubes? cum iubet dicendo: intellegite ergo, qui insipientes estis in populo, nosque illi dicimus: da mihi mihi intellectum, ut discam mandata tua, quid aliud dicimus quam: da quod iubes? cum iubet dicendo: [*]( 1 cf. lac. 1,14 3 cf. II Cor. 5, 4 4 Matth. 6,13 18 cf. Rom. 8, 5 21 Zach. 1,3. Mal.3,5 22Ps.84,5 23 Ps. 79,8 25Ps.93,8 20IX 118,73 ) [*]( 1 a* G 2 deseramur (e alt. s. ras.)V uincire G abstramur LillI 3 absoruebitur LmlSmlM 4 pr. a s.l.mSL 6 post potest sequitur: oratio breuis perfectaque in z, quae senlentia del. in LV, in oratione breui pcrfectaque fIIllt. in S 7 simus Lflll a s.l.Km2 8 abstramur Lml concupcentiam Lml 10 non] nos A iuste VtnSKAM 12 adiuuamur Kml oculis Lml oculosGmlKml aduuatur Lml 13 ut] si ut A auersussuae Lm1 auersus Gm1 lonremtis Lm2 nra Vmt 19 couersos P conuersus Vml,Į aduersos LmlC auersns Vml auersusadiuuat in mg. A 20 certe om. V 23 sanitatum SmZKmZCJlbd salutariii nostrorum A 24 aliū Lml cum-quod iubes in mj. A 26 et nos bd )

post concupiscentias tuas non eas nosque dicimus: scimus quoniam nemo esse potest continens, nisi deus det, quid aliud dicimus quam: da quod iubes? cum iubet dicendo: facite iustitiam itemque dicit: beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur, a quo debemus petere cibum potumque iustitiae nisi ab illo, qui esurientibus eam et sitientibus promittit eius saturitatem?

Repellamus itaque ab auribus et mentibus nostris eos, qui dicunt accepto semel liberae uoluntatis arbitrio nec orare nos debere, ut deus nos adiuuet, ne peccemus. talibus enim tenebris nec pharisaeus ille caecabatur, qui quamuis in hoc erraret, quod sibi addendum ad iustitiam nihil putabat seque arbitrabatur eius plenitudine saturatum, deo tamen gratias agebat, quod non esset sicut ceteri homines, iniusti, raptores, adulteri, sicut ille publicanus, quod bis in sabbato ieiunaret, quod omnium quae possidebat decimas daret. nihil sibi addi ad iustitiam iam petebat, sed tamen ex his quae habebat gratias deo agendo ab illo se accepisse omnia fatebatur. et tamen inprobatus est, et quia ueluti saturatus nihilde alimentis iustitiae iam rogabat accipere et quod eam publicano esurienti ac sitienti se uelut insultans praeferre gestiebat. quid ergo illis fiet, qui, etsi fateantur se non habere uel non plenam habere iustitiam, tamen a se ipsis habendam, non a suo creatore, ubi horreum eius et fons eius est, deprecandam esse praesumunt? nec ideo tamen solis de hac re uotis agendum est, [*](1 Eccli. 18, 30 2 cf. Sap. 8, 21 3 Es. 56, 1 4 Matth. 5, 6 10 cf. Luc. 18, 10-14 ) [*](1 concupiscensias L nosque] nos quoque b 2 quoniam] quia zbd ne*mo L potest esse d 3 iubetur V iustitiam] nosque dicimus: doce me iustificationes tuas (Ps.118,12), quid aliud dicimus quam: da quod iubes? add.bd 4 idemqueT item cum d sitiunt (pr. t s. ras. m2)L 6 ea C, om. KmlA sitaque (e s. ras. m2)L *ab L eos s.l. Km2 9uoluptatis Lml nos om.z lOadiuet Lml fariseus L phariscus VPKA 11 errore Lm1SVPG quos V sibi om. C si A 14 puplicanus L 16 addi] ad VG, om.LSP iam orn. z eis AiisG 17 agens A se om.z iprobat L a. c. 18 saturitas Pml iam om.z 19 eam] in SG in (illi s. n) V** L, om. P puplicano L ac] et z sicienti Va.c. ueluti A 20 proferre 31 fatcrentur LnilSVmlPG semet A 22 suo* Lp.c.. orreum LmlGKml 23 psumunt (p s. ras.)K de hac re solis KCb de hac s.l.m2L uotis-llostrac in mj. mZG e s.l.m2K )

ut non subinferatur ad bene uiuendum etiam nostrae efficacia uoluntatis. adiutorenim noster deus dicitur nec adiuuari potest, nisi qui aliquid etiam sponte conatur, quia non sicut in lapidibus insensatis aut sicut in cis, in quorum natura rationem uoluntatemque non condidit, salutem nostram deus operatur in nobis. cur autem illum adiuuet, illum non adiuuet, illum tantum, illum autem tantum, istum illo, illum isto modo, penes ipsum est et aequitatis tam secretae ratio et excellentia potestatis.

Nam qui dicunt esse posse in hac uita hominem sine peccato, non est eis continuo incauta temeritate obsistendum. si enim esse posse negauerimus, et hominis libero arbitrio, qui hoc uolendo appetit, et dei uirtuti uel misericordiae, qui hoc adiuuando efficit, derogabimus. sed alia quaestio est, utrum esse possit, alia utrum sit; alia, sinon est, cum possit esse, cur non sit; alia, utrum qui omnino numquam ullum peccatum habuerit, non solum quisquam sit, uerum etiam poterit aliquando esse uel possit. in hac quadripertita propositione quaestionum si a me quaeratur, utrum homo sine peccato possit esse in hac uita, confitebor posse per dei gratiam et liberum eius arbitrium, ipsum quoque liberum arbitrium ad dei gratiam, hoc est ad dei dona, pertincre non ambigens, nec tantum ut sit, uerum etiam ut bonum sit, id est ad facienda mandata domini conuertatur atque ita dei gratia non solum ostendat quid faciendum sit, sed adiuuet etiam, ut possit fieri quod ostenderit. quid enim habemus quod non accepimus? unde et Hieremias dicit: scio, domine, quia non est in homine uia eius nec uiri est, ut ambulet et [*]( 2 cf. Ps. 61, 9 23 cf. I Cor. 4, 7 24 llier. 10, 23 ) [*]( 1 ad bene uiuendum] ad uiuendum zb adnitendo cod. J/us. Bril. et d ut etiam A uolutatis Lml 2 nrt V deus om. K quia V etiam aliquid d 3 etiam om. b co**netur Lm2 4 eorum Lml natura rationem (ra ra s.l.m2)L 5 illam SVmlG 6 tantu(tu in ras. m2) L non tantmn bd ante istum s.l.m. post. add. il V, eras. G 7 iu isto SP in eras. LG, exp. Vx pene si G peneBt S pcnese V equitas S rationis S p. c. 8 excellentiam La c.SVa.c.G 9 posse om. z ac Lml hominfi Kml 10 si* L 12 uirtuto LmlKml 15 umquānullū (n in mg. add.) Lumquam illum Sumqufuillu P numqllam ilIum V unquam ilhidf; 16 potuerit MTd quadripartitad 17 propositione* L q:ratur LmlV 18 potes KC ac Lml 19 pr. arbitrio Lml 21 ut] et K bonusG si* idum (om. est)F 22 quod KC 23 posit Lml 24 accipimus A ieremi Lml hyeremias 111 ieremias Ad - )

dirigat gressus suos. hinc et in Psalmis cum quidam dixisset deo: tu praecepisti mandata tua custodiri nimis, continuo non de se praesumpsit, sed optauit, ut faceret: utinam, inquit, dirigantur uiae meae ad custodiendas iustificationes tuas! tuncnon confundar, dum inspicio in omnia mandata tua. quis autem optat, quod in potestate sic habet, ut ad faciendum nullo indigeat adiumento? a quo autem id optet, quia non a fortuna uel a fato uel a quolibet alio praeter deum, in consequentibus satis ostendens: itinera, inquit, mea dirige secundum uerbum tuum, et ne dominetur mihi omnis iniquitas. ab huius execrandae dominae seruitute liberantur, quibus dominus Iesus eum recipientibus dedit potestatem filios dei fieri. ab ista horrenda dominatione liberandi fuerant, quibus dicit: si uos filius liberauerit, tunc uere liberi eritis. his atque huiusmodi aliis innumerabilibus testimoniis dubitare non possum nec deum aliquid inpossibile homini praecepisse nec deo ad opitulandum et adiuuandum, quo fiat quod iubet, inpossibile aliquid esse. ac per hoc potest homo, si uelit, esse sine peccato adiutus a deo.

Si autem, quod secundo loco posueram, quaeratur utrum sit, esse non credo. magis enim scripturae credo dicenti: ne intres in iudicium cum seruo tuo, quoniam non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens. et ideo misericordia dei opus est, quae superexultat iudicio, quae illi non erit, qui non facit misericordiam. et quod propheta, cum diceret: dixi: [*](2 Ps. 118, 4 3 Ps. 118, 5. 6 9 Ps. 118, 133 11 cf. Joh. 1, 12 13 Ioh. 8, 36 20 Ps. 142, 2 23 cf. lac. 2,13 24 Ps. 31, 5. G ) [*]( 1 dirigad Lml; cj. Pract. 2 custodire PILl 3 optabit A, om. z 5 spicio Lml respicio A 6 obtat Ltl/l 7 aiumento Lml autem id in ras. Lm2 optat VA 8 pr. uel] sed P aliquo alio V aliquo LSPG 9 mca inquit zbd diriges K 10 ut non P et non Sbd uius Lml 11 cxecando Lml cxsccrande PMd domus LmlSV Pr, dominationis Lm2bd 12 eum recipientibus om.r, incl.d; cf. II 23, 37 ista (ta s.l.m2)L 13 orrenda Lm2KCM danipnatione A nos C 14 filis Lml filios V lib. uierit A liberauit 6 nero Vllll adq: L uiusmodi Lml 15 possumus M 16 opitulen Lml 17 fiet A aliqui Lml 18 uellit V d*o K 20 credo scripturae bd ne] non K 21 iudicio LmlAM quia KA 22 tuo (u s.l.m2) et s.l.Km2 sed A idoGml 23 q : bis Lm1 su-\' perexaltat PKAbd 24 post misericoruiam repetunlur: dei opus rst-mi,erirordiam scd del. Bllnt in L propria Lm 1 )

pronuntiabo aduersus me delictum meum domino, et t u dimisisti impietatem cordis mei, continuo subiunxit: pro hac orabit ad te omnis sanctus in tempore oportuno, non ergo omnis peccator, sed omnis sanctus; uox enim sanctorum est: si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus et ueritas in nobis non est. unde in eiusdem apostoli Apocalypsi illa centum quadraginta et quattuor milia sanctorum, qui etiani cum mulieribus se non coinquinauerunt - uirgines enim permanserunt non est inuentuminore eorum mendacium, quiainreprehensibiles sunt, profecto ideo sunt inreprehensibiles, quia se ipsos ueraciterreprehenderunt; et ideo non est inuentum in ore eorum mendacium, quia, si dicerent se peccatum non habere, se ipsos deciperent et ueritas in eis non esset et utique mendacium esset, ubi ueritas non esset, quoniam iustus, cum in sermonis exordio accusator sui est, non utique mentitur.

Ac per hoc eo, quod scriptum est: qui natus est ex deo, non peccat et non potest peccare, quia semen eius in ipso manet, etsi quid aliud eo modo dictum est, multum falluntur minus considerando scripturas. non enim aduertunt eo quosque fieri filios dei, quo esse incipiunt innouitate spiritus et renouari in interiore homine secundum imaginem eius, qui creauit eos. non enim ex qua hora quisque baptizatur, omnis uetus infirmitas eius absumitur; sed renouatio incipit a remissione omnium peccatorum et [*]( 1 I Ioh. 1,8 6 cf. Apoc. 14, 4. 5 14 cf. Pron. 18, 17 1G I Ioh. 3, lJ 20 cf. Rom. 7, 6. II Cor. 4, 16 cf. Col. 3, 10 ) [*](1 aduersum KA remisisti Kml demisisti A 2impietates A mi Liul orauit LmlCM 5 decepimus SmSGml seducimus Mb Gapocalypsiu LSI\' a or apocalipsym V apocalipsi KA apocalypsisGmlM 7CXL IIII A quatuorIJIK millia CM qui sc cuni nmlieribiis non coinquin. (om. ctiam) zbd 8 se* G quoinquinauerunt Lm1VGm1 postenim eras. n̄ G 9os LSm1VPG 10 profecto—inreproh. om. T irreprehensibiles sunt bd 11 idoGtnl 12dieerent(cin ras.)L 13 et — non cssct inmg.Gm2,om.T 14 exordoo Gml 15mentitusfl Ifiquo LmlSVPG 17 post non peccat exp. et n̄ dictū ē multū L 1seo s.l.m2L multi.4 19 auertunt eos V 20 rcnouare LmlSVPG interiore* homine* l, in inter- iorcm hominem GAhd 21 creuit LillI illos A 22 ora UimlK onmis] add. enim PGtnl uetus omnis eius infirmitas adsuinitur (Ls. d m2 K assumitur A) KA )

in quantum quisque spiritalia sapit, qui iam sapit, cetera uero in spe facta sunt, donec etiam in re fiant, usque ad ipsius corporis renouationem in meliorem statum inmortalitatis et incorruptionis, qua induemur in resurrectione mortuorum. nam et ipsam dominus regenerationem uocat, non utique talem, qualis fit per baptismum, sed in qua etiam corpore perficietur quod nunc spiritu incoatur: in regeneratione, inquit, cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et uos super duodecim sedes iudicantes duodecim tribus Israhel. nam in baptismo quamuis tota et plena fiat remissio peccatorum, tamen, si continuo tota et plena etiam hominis in aeternam nouitatem mutatio fieret—non dico et in corpore, quod certe manifestum est adhuc in ueterem corruptionem atque in mortem tendere in fine postea renouandum, quando uere tota nouitas erit, sed excepto corpore si in ipso animo, qui est homo interior, perfecta in baptismo nouitas fieret -, non diceret apostolus: etsi exterior homo noster corrumpitur, sed interior renouatur de die in diem. profecto enim qui de die in diem adhuc renouatur, nondum totus est renouatus; et in quantum nondum est renouatus, in tantum adhuc in uetustate est. proinde ex hoc, quod adhuc in uetustate sunt, quamuis iam baptizati, ex hoc etiam adhuc sunt filii saeculi; ex hoc autem, quod in nouitate sunt, hoc est ex plena et perfecta remissione peccatorum, et quantumcumque illud est quod spiritaliter sapiunt eique congruos mores agunt, filii dei sunt. intrinsecus enim exuimus ueterem hominem [*]( 6 llatth. 19,28 16IICor.4,16 21 cf. Luc. 20,34 24 cf. Eph.4, 22-25 ) [*]( 1 quatum VmlKml iam m mg.Lm2 iam sapit, in tantum rcnouatur b 3 incorruptioiie Lral 4 resurrectionem La.c.SGml regiore (ill mg.m2 regenerationem)/ £ 5 sed in in ras.Lm2 6 quo M in corporezbd perficiatur SVPG perficitur CT inquoatur Lna1 inuocatur V incohaturap.c.inchoatur PKm2ACMld 7 generatione Pa.c. generatione K cum uenerit filius hominis in regnum suum KAC 8 et uos om. KAC 9 srhl L irl S israel A 10 fit SmlGml C si] si non CT n A 11 in s.l.Lm2 12 et om.A aduc Lml 13 adque Lml iu pr.s.l.m2S finem LC 14tota] tantaj/ si]sed Fae M 15 interior homo A iterior Lml perfecta—exterior in mg.m2G dicet SVml 16 uoster homo K 17 rcnouat Lm] de-rcnouatur in mg.tn2K 18 et in quantum-renouatns om.zCM 19 uetustatem SG 20 oc Lml in om. Vml uetustateLp.c. suntinras.m2L 21quor innouate P nuuitate Lm] sunt bis S 23 illut Lm] 24 agunt ex habent Km2 )

et induimus nouum, quoniam ibi deponimus mendacium et loquimur ueritatem, et cetera, quibus apostolus explicat quid sit exui ueterem hominem et indui nouo, qui secundum deum creatus est in iustitia et sanctitate ueritatis. et hoe ut faciant, iam baptizatos fidelesque adhortatur; quod adhuc monendi non essent, si hoc in baotismo iam perfecte factum esset. et tamen factum est, sicut et salui facti sumus; saluos enim nos fecit per lauacrum regenerationis. sed alio loco dicit quemadmodum hoc factum sit: non solum, inquit, sed etiam nos ipsi primitias habentes spiritus et ipsi in nobismet ipsis ingemescimus adoptionem expectantes, redemptionem corporis nostri. spe enim salui facti sumus; spes autem, quae uidetur, non est spes; quod enim uidet quis, quid et sperat? si autem quod non uidemus speramus, per patientiam expectamus.

Adoptio ergo plena filiorum in redemptione fiet etiam corporis nostri. primitias itaque spiritus nunc habemus, unde iam filii dei re ipsa facti sumus; in ceteris uero spe sicut salui, sicut innouati ita et filii dei, re autem ipsa quia nondum salui, ideo nondum plene innouati, nondum etiam filii dei, sed filii saeculi. proficimus ergo in renouationem iustamque uitam per quod filii dei sumus et per hoc peccare omnino non possumus, donec totum in hoc transmutetur, etiam illud, quo adhuc filii saeculi sumus; per hoc enim et peccare adhuc possumus. ita fit ut et qui natus est ex deo non peccet et, si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipiamus et ueritas non sit in nobis. consumetur ergo, quod filii [*]( 3Eph.4,24 7 Tit. 3, 5 8 Rom. 8, 23-25 19cf.Rom.9,8.Luc.20,34 23 cf. I Ioh. 3, 9 24 cf. I Ioh. 1,8 ) [*]( 2 uetere (ritatc s.»»3)V ue*terem L 3 nouum Vm2Md in s.l.m2G 5 adortatur LmlK hortatur A monendi ec Kml 7 saluo Lml enim otll.K 8 factum cst hoc V hoc sit factum b sit] est zbd 10 nobismed Lrnl ingemiscimus l\'m. rec.ACbd 11 redcmtionem L 13 enim] autem KC uidet quid(s s. d m2)V* et om. zATbd 14 speramits s.l.m2L 15 ergo] enim A redemptio*ne L redemptionem PM fiat K 17 in spe Lm2 ipse LmlS ipse (spes.m3)V alt.sicut La. c. sicut (ets. nt m3)r 1set] utI.mlVmlS,om.C ipsa om. A 20 ergo (go s.l.m2)1. iustamque uitam (queuitams.l.m2)L fili A S\'hmus L 22transmutcmur A quod codd. pract. K 23 posumus Lml 25 deeepimus LmlVml decipimus SPG seducimns (in mj. al decipimus)6 in nobis non est b hec ergo L ) [*]( LX. August. VIII pare I. Vrba et Zycha. ) [*]( 6 )

carnis et saeculi sumus, et perficietur quod filii dei et spiritu renati sumus. unde idem Iohannes: dilectissimi, inquit, filii dei sumus, et nondum apparuit quod erimus. quid est hoc \'sumus\' et \'erimus\', nisi quia sumus in spe, erimus in re? nam sequitur et dicit: scimus, quia, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus cum sicuti est. nunc ergo et similes ei esse iam coepimus primitias habentes spiritus et adhuc dissimiles sumus per reliquias uetustatis. proinde in quantum similes, in tantum regenerante spiritu filii dei, in quantum autem dissimiles, in tantum filii carnis et saeculi, illinc ergo peccare non possumus; hinc uero, si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus, donec totum transeat in adoptionem et non sit peccator et quaeras locum eius et non inuenias.

Frustra itaque nonnulli etiam illud argumentantur, ut dicant: si peccator genuit peccatorem, ut paruulo eius reatus originalis peccati in baptismi acceptione soluatur, etiam iustum gignere debuit. quasi ex hoc quisque carnaliter gignat, quod iustus est, et non ex hoc potius, quod in membris eius concupiscentialiter mouetur et ad usum propagandi lex peccati mentis lege conuertitur. ex hoc ergo gignit, quod adhuc uetustum trahit inter filios saeculi, non ex hoc, quod in nouitatem promouit inter filios dei; filii enim saeculi huius generant et generantur. inde et quod nascitur tale est, quia quod nascitur de carne, caro est. iusti autem non sunt nisi filii dei. in quantum autem sunt filii dei, carne non gignunt, quia spiritu et ipsi, non carne nati sunt. sed ex hoc carne gignunt, quicumque eorum gignunt, ex quo nondum in nouitatem perfectam [*]( 1 cf. Ioh. 3, 5 2 1 Ioh. 3, 2 11 cf. I Ioh. 1, 8 12 cf. Ps. 36, 10 15 Pelagiani 19 cf. Rom. 7, 23 21 Luc. 20, 34 23 cf. Ioh. 3, 6 ) [*]( 1 sumus (su s.l.m2)L sps LmlSPGA renouati zd, b in iexlu 2 ioanncs Gd dilectisimi Lml posl inquit cdd. nunc d 3 apparuid Lml quod] quid LmlVm2Gd ho Lml 4 re corr.ml ex spe A 6 uidemus S ei ct similcs b ei similes d 7 cepimus LS\' 8 disimile3 Lml 9 regenerantes AJI fili A 10 disimili Lml 11 quia om. r 12 dcccpimus Vml sedneimus M 13 q: res Lml iuuenies K 15 sc Kml parniilo (us s. 0 m2)K reatns K originali Gml 17 ho Lml iustu KmlGmlAC 18 potius om. z d quo Kb 19 peccati (ti s.l.m2)L 21 nouitate r promisit Gml fili LmIVml 22 **gencrant L 23 quia] add. et zbd 24 fili A carne A gignit Ga.c. 23 **spiritu V ct om. b set (t ml saepe) L )

totas uetustatis reliquias commutarunt. unde quisquis filius de hac parte nascitur uetusta et infirma, necesse est ut etiam ipse uetustus sit et infirmus; idcirco oportet ut etiam ipse in aliam generationem per remissionem peccati spiritu renouetur. quod si in eo non fit, nihil ei proderit pater iustus; spiritu enim iustus est, quo eum non genuit. si autem fit, nihil ei oberit etiam pater iniustus; iste enim gratia spiritali in spem nouitatis aeternae transitum fecit, ille autem mente carnali totus in uetustate permansit.

Non igitur contrarium testimonium est illud, quo dictum est: qui natusest ex deo, non peccat, ei testimonio, quoiam natis ex deo dicitur: si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus et ueritas in nobis non est. quamdiu enim homo quamuis totus in spe iam et iam in re exparte regeneratione spiritali renouatus adhuc tamen portat corpus, quod corrumpitur et adgrauat animam, quid quo pertineat et quid unde dicatur, etiam in uno homine distinguendum est. nam, ut ego arbitror, non facile cuiquam scriptura dei tam magnum iustitiae perhibet testimonium quam tribus famulis eius, Noe, Danihel et Iob, quos Hiezechiel propheta dicit ab inminente quadam iracundia dei solos posse liberari, in tribus utique illis uiris tria quaedam hominum liberanda genera praefigurans: in Noe, quantum arbitror, iustos plebium praepositos propter areae tamquam ecclesiae gubernationem, in Danihele iustos continentes?, in Iob iustos coniugatos [*]( 10 I Ioh. 3, 9 11 I Ioh. 1, 8 14 cf. Sap. 9, 15 18 cf. Hiez. 14, 14 ) [*](1 totius ex totus V uetustatiss.l.m2L ***mutarunt Vcomotarent Kml 2 uctustate infirma L uetustate infirmat SGuctustatc infirmatur P et in ras. r esse G ut om. A uetus A 3 sit s.l.m2S iccirco A etiam ut b 4 sps (u s. s)V sit Sml 5 ei cm. A proderit - cst s. ras. m2L 7 spe Lp.c. spe SVPG 9 illnd-est om. zd quo Engelbrechl quod rb 10 cu A quod zA 11 natus S nati C 12 decepimus LmlVml 13 in anie spe om. b in spe iam et iam] ipse iam etiam LSPG ipse iam et iam (p *. s ml)V in re] in spe ex ire Lm2 parte] add. in LSVPb 14 renouatū GA 15quojquod A et (s. m2 lei) K 16 distingendum e∗go V 17 cuiqua* sptura LillI 18 daniel CMd 19iezehihel L iezcchiel SVG hiezehiel P inezechihel K hyezcchiel M ezechiel A in ezcchiel b 20 itaque SP 21 noae L 22 pleuium LmlVmlGml praeuium Sml praepositum C propositos b arcae tamquam] aqua et arcii LSPG aqua et arcae eccje Tx; c/. Enarr. in psalm. 132, n. 5 (XXXVII 173 JI) archae lÚnl 23 daniele lflCd danihel A alt. iusto Lml coniugales z ) [*](fi* )

et si quis est forte alius intellectus, de quo nunc non est necesse disquirere. uerum tamen quanta isti iustitia praeeminuerint, et hoc prophetico et aliis diuinis testimoniis satis apparet. nec ideo quisquam sobrius dixerit ebrietatem non esse peccatum, quae tamen subrepsit tanto uiro; nam Noe, sicut legimus, fuit aliquando ebrius, quamuis absit, ut fuerit ebriosus.

Danihel uero post orationem, quam fudit deo, de se ipse dicit: cum orarem et confiterer peccata mea et peccata populi mei domino deo meo. propterea, nisi fallor, per supra memoratum Hiezechielem cuidam superbissimo dicitur: numquid tu sapientior quam Danihel? neque hic dici potest, quod quidam contra orationem dominicam argumentantur, quia etsi orabant eam, inquiunt, sancti et perfecti iam apostoli nullum omnino habentes peccatum, non tamen pro se ipsis, sed pro inperfectis et adhuc peccatoribus dicebant: dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, ut per hoc, inquiunt, quod dicerent \'nostra\', in uno esse corpore demonstrarent et illos adhuc habentes peccata et se ipsos, qui iam carebant omni ex parte peccato. in Danihele certe hoc non potest dici, qui, ut credo, tamquam propheta praeuidens hanc aliquando praesumptionem futuram, cum in oratione saepe dixisset \'peccauimus\', non ita nobis exposuit, cur hoc dixerit, ut ab illo audiremus: \'cum orarem et confiterer peccata populi mei domino deo meo\', nec adhuc distinctione confusa, ut esset incertum propter unius corporis societatem. si diceret: \'cum peccata nostra confiterer domino deo meo\', sed omnino 2J [*]( 2 ci. Gen. 6,9. Eccli. 44,17. II Petro 2,5. Dan. 6,22. lob 1,8 5 cf. Gen. 9,21 8 Dan. 9, 20 10 Iliez. 28,3 12 Polagiani (?) 15Matth.6,12 21 cf. Dan. 9,5.6.10 22 cf. Dan. 9, 20 ) [*]( 1 disserere A exqiiirere M 2 ista Lmlsrml PO iusti M praeminucrint LVmlbpminucrit SPG posthoc eras. prophetico bisscr. L 3et aliis—sobrius in mg. m20 4 so**brius L 5 subrepserit K surrepsit A suprexit C noae L *ebrius A 7 daniel CliJbd ipso Ab 8 dicit s.l.m2K 9 meo s.l.m2G 10 iezehihelem L hczechielem K iezechielcm G hiezechielum C 11 danielGil/Jd 13 orabat KtIlI ea Lm2 inqui ut Lml iniqui ut SPG ut (s.l.) iniqui ut V habentes omnino K 14 se s.l.O 15 demitte Gm1 17 demonstraret Kml 19 danihel V Daniele d potes Lral 20 propcta Lm] aliquando semel eras. L praesumtioncm L 21 orationes K 22 cur] cii P 23 peccata] add. mea et Kb ne AC 24 confusa-nostra in mg.m2A corpris Lm1 )

tam distincte, tam quam de se ipsa distinetione satagens eamque maxime uehementerque commendans: peccata, inquit, mea et peccata populi mei. quis huic euidentiae contradicit, nisi quem plus delectat defensare quod sentit quam quid sentiendum sit inuenire?

lob autem post tam magnum de illo iustitiae testimonium dei quid dicat ipse uideamus. in ueritate, inquit, scio, quia ita est. quemadmodum enim iustus erit ante dominum? si enim uelit contendere cum eo, non poterit oboedire ci. et paulo post: quis, inquit, iudicio eius aduersabitur? quodsi fuero iustus, os meum impie loquetur. iterum paulo post: scio, inquit, quia inpunitum me non dimittit. quia sum impius, quare non sum mortuus? quodsi purificatus niue et mundatus fuero mundis manibus, sufficienter in sordibus me tinxisti. item in alio suo sermone: quia conscripsisti, inquit, aduersus me mala et induisti me iuuentutis meae peccata et posuisti pedem meum in prohibitione, seruasti omnia opera mea et in radices pedum meorum inspexisti, qui ueterescunt sicut uter uel sicut ucstimcntum a tinea comestum. homo enim natus ex muliere parui est temporis et plenus iracundia et, sicut flos cum flor uit et decidit, discessit, sicut umbra non manet. nonne et huius curam fecisti uenire in iudicium tuum? quis enim erit mundus a sordibus? nemo, nec si unius diei fuerit uita eius. et paulo [*](2 Dan. 9, 20 6 lob 9, 2. 3 9 lob 9, 19. 20. 28-31 15 lob 13, 26-14,5 ) [*](1 distincti Vml se om. z CMTbd distinctionem Lm1 2 coramciulens YmlK 3 mei om. VPM d quis—detectat in mg. m2K hic S uic Lm1 Km1 contradicat Lm2 quã amI 4 quid] quis C 5 postain LmlYml iustitiae om. r, sed cf. p. 86, 8 Gdis.l.m2\'K Tenimom. LSYPb crit] add. homo zbd,sedef. p. 86,11 8 dmGm1 enim] autein z CMTbd 9 inquit quis Kb 12 dimittet Lm2 dimittis M, cf. ἐὑσεις 13 muiulandis manibus .1 14 uincxisti Yml 15 sermonc (mone s.l.mSyC! coitsripsisti Lilli aduersum -4 16 iuu. meae pecc. s.l.mZL 17 proititione L pro- hibicione K opera] peccata V opera (in mq. at peccata) b 18 conspexisti KACb ueterascunt Ym2Abd 19 comestum LK 20 enim om.I1. parui (par in ras.)LS praui YmlGml pauci KCT, cf. p. 87, 1 ec s. cJ-p. ê..l 21 iracundiae Lm2 flornerit LSVPb descessit b 22 uius Lml cura AC 23uis.l.m2C mundus erit K inmundus erit C mundus (ns.i.»n2)V 24 uitae K. )

post: dinumerasti, inquit, necessitudines meas et nihil te latuit de peccatis meis; signasti peccata mea in folliculo et adnotasti si quid inuitus commisi. ecce et Iob confitetur peccata sua et in ueritate se dicit scire, quia non est iustus quisquam ante dominum. et ideo iste hoc in ueritate scit, quia, si nos dixerimus non habere peccatum, ipsa ueritas in nobis non est. proinde secundum modum conuersationis humanae perhibet ei deus tam magnum iustitiae testimonium; ipse autem se metiens ex regula illa iustitiae, quam sicut potest conspicit apud deum, in ueritate scit, quia ita est, et adiungit: quemadmodum enim iustus erit ante dominum? si enim uelit contendere cum eo, non poterit oboedire ei, idest:\'si iudicandus ostendere uoluerit non in se inueniri posse quod damnet, non poterit oboedire ei\'; amittit enim etiam illam oboedientiam, qua oboedire posset praecipienti confitenda esse peccata. unde quosdam increpat dicens: quid uultis mecum iudicio contendere? quod ille praccauens: ne, inquit, intres in iudicium cum seruo tuo, quoniam non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens. ideo etiam dicit Iob: quis enim iudicio eius aduersabitur? quodsi fuero iustus, os meum impie loquetur; hoc est enim: \'si me iustum dixero contra iudicium eius, ubi perfecta illa iustitiae regula me conuincit iniustum, profecto impie loquetur os meum, quia contra dei ucritatem loquetur\'.

Fragilitatem quoque ipsam uel potius damnationem carnalis generationis ostendens ex originalis transgressione peccati, cum de peccatis suis ageret, uelut eorum causas reddens dixit hominem [*]( 1 Iob 14, 16. 17 6 cf. 1 Ioh. 1, 8 10 Iob 9, 2. 3 16 Hier. 2, 29 17 Ps. 142, 2 19 Iob 9,19. 20 26 cf. Iob 14,1 ) [*]( 1 denumerasti A omnes necess. d meas s.l.m2L et s. ut Vm2 3 com- misit V 4 confitetur G p. c. dicit se b .5 deum Cb iste s.l.naR , 6 nos s.l. post dixerimus L habemus A 7 humanae s.l.m2L 8 ei] et ImeISPG ei (i in ras.)V mentiens P metuens M 9 iustitiae—scit in mtj.mlG qua Pm2 concupiscit LmlSV PG 10 ueritatem S 11 erit] add. homo bd deum Ab 12 no Vml id cst-oboedire ei om. : zT 13 in s.l.m2K inucnire AM 14 obaudientiam M quae A qua M obaudire M possit Kbd praecipiente KmlC 15 unde bis K 17 iutres inquit KCbd iudicio AJl 19 de iob dic A iudio S 21 illa s.l.m2K 22 conuincit (con in ras., uincit s.l.m2)L conuincet A hos L 26 ucl ut b gpru eorum V causans Lml )

natum ex muliere parui esse temporis et plenum iracundia. qua iracundia, nisi qua sunt omnes, sicut dicit apostolus, naturaliter, hoc est originaliter, irae filii, quoniam filii sunt concupiscentiae carnis et saeculi ? ad ipsam iram pertinere etiam mortem hominis consequenter ostendit. cum enim dixisset: parui est temporis et plenus iracundia, addidit etiam: et, sicut flos cum floruit et decidit, discessit, sicut umbra n on manet. cum autem subiungit: nonne et huius curam fecisti uenire in iudicium tuum? quis enim erit mundus a sordibus? nemo, nec si unius dici fuerit uita eius, hoc utique dicit: \'curam hominis breuis uitae fecisti uenire in iudicium tuum. quantumlibet enim breuis fuerit uita eius, etiamsi unius diei esset, mundus a sordibus esse non posset et ideo iustissime in iudicium tuum uenict\'.illudueroquodait:dinumerasti omnes necessitudines meas et nihil te latuit de peccatis meis; signasti peccata mea in folliculo et adnotasti si quid inuit us commisi, nonne satis aperuit etiam illa peccata iuste inputari, quae non delectationis inlecebra committuntur, sed causa deuitandae molestiae alicuius aut doloris aut mortis? nam et haec dicuntur quadam necessitate committi, cum omnia superanda sint amore et delectatione • iustitiae. potest etiam quod dixit: et adnotasti si quid inuitus commisi, ad illam uocem uideri pertinere, qua dictum est: non enim quod uolo ago, sed quod odi, hoc facio.

Quid quod ipse dominus, qui ci perhibuerat testimonium, cum etiam scriptura, hoc est dei spiritus, dixerit in omnibus, quae [*]( 2 Eph. 2,3 6 lob 14,1-5 14Iob 14,16.17 21 Iob 14,17 22Rom. 7,15 25 cf. Iob 1, 22 ) [*]( 1 plena (in mg. at plenū)K iracundia Kml 2 quia Va.c. qua irac. s.l.m2L iracudia K 3 concupiscentiac L concupiscentia P 4 irā in mg. m2G 5et sequenter Pml ostendens L(dens s. ras.m2),SVPGbd čč LmlSVPGA G plcnum P iracundiaeLm2 addit Cb si*cutZ/ comGml 7 floruerit (ruerit ni2s.ras.)L 8 et om. M lOnemmoL unus LVml fuit L 11 coram Kml hominibus Kml uitac s.l.m2G 12 unus Vral esset oni.A 13 potest Gb posse A 14 ueniret KAC dinumerasti* V om K nccessitates A 1Gpeccatamcaom.yl ino»».jS quitLmJquidEJli commlssiL 17apparuitLSPGbd apparuit (es.alt.a)Vm3 apperuit (e exa)A 1sdelectationesLmlKml inlebraLml deuitanda .1 19 quidam LrnlM 20 sunt Gm1 dilectione A 21 quod (d in rfl.«.)V et—uideri in mg.m2K si om.Jl 23 hoc ago ll 2t quod] quo A peribuerat LVC perhibllit K 25 q: Lml )

contigerunt ei, non cum peccasse labiis suis ante dominum, postea tamen cum ci loquerctur increpans locutus est, sicut ipse Iob testis est dicens: quid adhuc ego iudicor monitus et increpationes domini audiens? nemo autem iuste increpatur, nisi in quo est aliquid, quod increpatione sit dignum.

Et ipsa increpatio qualis est, quae ex domini Christi persona intellegitur? enumerat illi diuina opera potestatis suae sub hac sententia increpans, ut cum dicere appareat: \'numquid potes haec tanta quae possum?\' quo autem pertinet, nisi ut intellegat Iobetiam hoc ei diuinitus credimus inspiratum, ut praesciret Christum ad passionem esse ucnturum-intcllegat ergo, quam debeat aequo animo tolerare quae pertulit, si Christus, in quo peccatum, cum propter nos homo factus esset, omnino nullum fuit et in quo deo tanta potentia est, nequaquam tamen passionis oboedientiam recusauit? quod puriore cordis intentione Iob intellegens responsioni suae addidit: auris auditu audiebam te prius et nunc ecce oculus meus uidet te. ideo uituperaui me ipsum et distabui et aestimaui me ipsum terram et cinerem. quare sibi ita in hoc tam magno intellectu displicuit? neque enim opus dei, quo erat homo, recte illi poterat displicere, cum etiam ipsi deo dicatur: opera manuum tuarum ne despexeris. sed profecto secundum illam iustitiam, qua se noucrat iustum, se uituperauit atque distabuit aestimauitque se terram et cinerem mente conspiciens Christi iustitiam, in cuius non tantum diuinitate, sed nec in anima nec in carne ultum potuit esse peccatum, secundum quam iustitiam, quae ex deo est, etiam Paulus apostolus illud suum, quod secundum [*]( 3 Iob 39, 34 7 cf. lob cap. 38-39 12 cf. Ioh. 8, 46 etc. 15 Iob 42, 5. G 20 Ps. 137, 8 22 cf. Iob 42, G 25 cf. Phil. 3, 9 26 cf. Phil. 3, 6-8 ) [*](1 ei exvnG labius Vml deinn b 2loqucrctur s. ras. m2L loquutns S 3 quid-audipns in my. m2K urtieor Lml 4 nemmo Lml G q: Lml 8 hanc C 9 haecs. s.l.m2G 10 pro etiam suspic. Maurini nam eredimus om.zd 11 pationcm Lml debet zd 13 in quo] cu in A 14 rccusabit A 15 responsione Vm1Km1 sua Km2 16auditumC audiebam] intellegebam z, b in mg. ecce om. Sb 17 nide Vml distibui Lml 18 ita mu. z 19 quod A erat s. ras. Lm2 21 despexirit LmlCml dispexeris Lm2SKA 22ininstii Vm3 se] sityl uituperabit A 23 aestimabitque A nientem Lml 24 diuinitati; (nis. l.m2)G 25 illum G potuisse (om. esse).l 26 ititiam Lna1 )

iustitiam, quae ex lege est, fuit sine querella, non solum damna, uerum etiam stercora existimauit.

Non igitur praeclarum illud testimonium dei, quo laudatus est Iob, contrarium est ci testimonio, quo dictum est: non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens, quia non id persuadet prorsus in illo nihil fuisse, quod uel ab ipso ueraciter uel a domino deo recte reprehenderetur, quamuis iam iustus et uerax dei cultor et ab omni malo opere se abstinens non mendaciter diceretur. haec enim de illo uerba sunt dei: animo aduertisti in puerum meum Iob? non enim est illi homo similis super terram, sine querella, iustus, dei cultor, abstinens ab omni opere malo. primis uerbis ex hominum qui sunt in terra comparatione laudatur; proinde omnibus qui tunc in terra iusti esse poterant excellebat. non ergo ipse propterea nullum peccatum omnino habebat, quia in profectu iustitiae ceteros anteibat. deinde adiungitur \'sine querella\', de cuius uita nemo iuste quereretur; \'iustus\',qui tanta morum probitate profecerat, ut nullus ei esset aequandus; \'uerus dei cultor\', quippe etiam suorum peccatorum uerax humilisque confessor; \'abstinens se ab omni opere malo\', mirum si ab omni etiam uerbo et cogitatu malo. quantus quidem lob fuerit ignoramus; sed nouimus iustum, nouimus etiam in perferendis horrendis tribulationum temptationibus magnum; nouimus non propter peccata, sed propter eius demonstrandam iustitiam illa omnia fuisse perpessum. uerum tamen haec uerba. [*]( 5 Ps. 142, 2 9 lob 1, 8 ) [*]( 1 fneiit2 querela Lm2Vm2KAM quaerella S querela P damnauit Lm2. VmZ 2 extimauit SG cstimabit A 3 illud pclarum V di d.mZG quoil L 4 ei] et 0 testimonium CM quod LVmlCM G pcrsuadcns .1 fuissct Lml 8 hab Lml opere malo bd 9di sunt A animaduertisti r An non aducrtisti b 10 similis s.l.G 11 et 16 querela Lm2Vm2 PGKm2AMTbd quae- rella S quaerela Kml post iustus add. s.l. ucrns Lm?bd, lort. recle;cj.lin. 18 et S 12 abstinens se Md ominum Lml 13 qui] add. tunc S conparatione-terra om. 8 14 potuernnt zd ipsi Lml 15 hab*cbat Lhabe- bant .1 anteiiibat Sml iustitia anteibit (a s. i m\'2)T\' 16 adiunjratnr Kml post quere*la add. s.l. id est Lm2 lieinmo L 17 quaercretur SKml tantu more (u s.c)Aml prouitate LmlSmlVmlG pro- fcctus erat Lm2 proficerat A aut Kml nullus ei] nulli rei Lm1SVPG 19 abtinens G 20 nimirum P malo (m s. I. m3) r; cj. in Praet. descr. cod. P 22 ini A orrendis Lml horrcdis Iiml )

quibus a domino laudatur, possent etiam de illo dici, qui condelectatur legi dei secundum interiorem hominem, uidet autem aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis suae, praesertim quiadicit:non quod uolo facio bonum, sed quod odi malum, hoc ago. si autem quod odi malum, hoc facio, iam non ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum. ecce et iste secundum interiorem hominem alienus est ab omni opere malo, quia illud non operatur ipse, sed quod in carne eius habitat malum; et tamen cum illud ipsum, quo condelectatur legi dei, non habeat nisi ex gratia dei, adhuc liberationis indigens clamat: miser ego homo! quis me liberabit de corpore mortis huius? gratia dei per lesum Christum dominum nostrum.

Sunt ergo in terra iusti, sunt magni, fortes, prudentes, continentes, patientes, pii, misericordes, temporalia mala omnia propter iustitiam aequo animo tolerantes; sed si uerum est, quia et uerum est: si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus et: non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens, non sunt sine peccato nec quisquam eorum tam arroganter insanit, ut non sibi pro suis qualibuscumque peccatis dominica oratione opus esse arbitretur.

Nam de Zacharia et Elisabeth, qui nobis saepe in huius quaestionis disputationibus obiciuntur, quid dicamus, nisi quod euidenter scriptura testatur eminenti iustitia fuisse Zachariam in principibus sacerdotum ad offerenda ueteris testamenti sacrificia pertinentium ? legimus autem in epistola, quae ad Hebreos scribitur, [*]( 1 cf. Rom. 7, 22. 23 4 Rom. 7,19. 20 l) cf. Rom. 7,22 lORom. 7,24.25 161 loh. 1,8 17 Ps. 142,2 23 cf. Luc. 1,6sqq. 25 cf. pag. 47—19 ) [*](1 possunt b pnssent etkm] post sententiam M 2uidit b 3 mcnbris V meis 111 lege Vml sui Lml 4 quia] que Ltnl alt. quod om. A odii Ain2Mtnl 5 odii A\' hoc—ego s.l.m2K 6 habitabat G 7 ipste Lml ante interiorem exp. ordine K 8 habitabat G 9 quod LPGd lege Gml 11 ergo Lml liberauit LmlSVmlC 14 continentes patientes om. s 15 quia et uerum] immo quia uerum (immos.l.m3)V, PTd, inGimoeras. quia-estotll.A, 16abemusL»t2 17dec.]seducimus PM,binmg. 18 ne Vml 19utom.A nonom. z si S pro suis] prorstis S 20dominicaoratione A operatione Kmlb nopusesse Popus nee Fm2opusessenon Lm2 21 zacharias Lm2 elysabeth V helisabeth K helisabet b in t.l.vi2L 23 eminente A 24 aferenda Lml 25 pertinentia b epistula Vml chreos LA hebraeos M Tbd inscribiturKACb )

quod testimonium in libro priore iam posui, solum Christum esse principem sacerdotum, qui non haberet necessitatem sicut illi, qui sacerdotum principes dicebantur, sacrificium pro suis primum offerre peccatis cotidie, deinde pro populo. talem enim decebat, inquit, habere nos principem sacerdotum, iustum, sine malitia, incontaminatum, separatum a peccatoribus, altiorem a caelis factum, non habentem cotidianam necessitatem sicut principes sacerdotum primum pro suis peccatis sacrificium offerre. in hoc sacerdotum numero Zacharias, in hoc Finees, in hoc ipse Aaron, a quo iste ordo exorsus est, fuit et quicumque alii in illo sacerdotio laudabiliter iusteque uixerunt, qui tamen habebant necessitatem sacrificium primitus pro suis offerre peccatis solo Christo existente, cuius uenturi figuram gestabant, qui hanc necessitatem sacerdos incontaminabilis non haberet.

Quid autem de Zacharia et Elisabeth laudabile dictum est, quod non in eo comprehendatur, quod de se apostolus, cum in Christum nondum credidisset, professus est? dixit enim se secundum iustitiam, quae in lege est, fuisse sine querella. hoc et de illis ita legitur: erant autem ambo iusti ante deum, incedentes in omnibus mandatis et iustificationibus domini sine querella. quia ergo quicquid in eis erat iustitiae non erat ad * homines simulatum, ideo dictum est: ante deum. quod autem de [*]( 2cf. Hebr.6,20 4 Hebr. 7,26.27 12cf. Hebr. 5,1-3 1scf. Phil.3,0 20 Luc. 1,6 ) [*]( 1 priore] superiore zd 3 principis Sml 4 cotidiae L qiiotidie Lm2Vm3(! populi PGd talem inquit decebat T clicebat LmlSYGmlA G inalitia] macula z, 6 in tng. incotaminatum K 7 a s.l. G, om. C quotidianam Lm2Vm3G cottidianam K 8 post sacerdotum del. iustum sine maeula L 10 finies Vtnl Phinees bd ipse s.l.m2S iste] ipse.! 11 quicum Sml 12 positus (in my.m2 primitus)V 13 exsistente Gin2K uentur Lml 14 gestebat SG gerebant KAC,b (in mg. gestabaut) gestabat VmlM 16 helisabeth LK helisabet b 17 quod—comprehendatur om. z do s.l.Vm3,om.LmlSM in om.P 18 xpo LmlSVPGK credidisset et A se om. z. 19 in] ex z, sed cf. p. 92,2 fuisse se Vm2 fuisse est b post quere»la rns. slitt. in L illa Lml 20 eran t s.l.Vm3K incedentibus Lml 22 quia ergo s.l.m2L quidquid LmlSVmlGml CTquid JI in om. Pd inerat PCMd 23 omines Lml similatum K ideo dictum om. LSVG erat ex e Vm3,om.S dnmz )

Zacharia et eius coniuge scriptum est: in omnibus mandatis et iustificationibus domini, hoc ille breuiter dixit: in lege. non enim alia lex illis, alia isti fuit ante euangelium, sed una atque eadem, quam legimus per Moysen datam patribus eorum, secundum quam etiam sacerdos erat Zacharias et uice sua sacrificabat. et tamen apostolus, qui simili tunc iustitia praeditus fuit, sequitur et dicit: quae mihi lucra fuerunt, haec propter Christum damna esse duxi. uerum tamen et arbitror omnia damnum esse propter eminentem scientiam Christi Iesu domini nostripropter quemomnia non solum detrimenta credidi, uerum etiam stercora existimaui esse, ut Christum lucrifaciam et inueniar in illo non habens meam iustitiam, quae ex lege est, sed eam, quae est per fidem Christi, quae est ex deo iustitia in fide, ad cognoscendum eum et uirtutem resurrectionis eius at communicationem passionis eius, conformatus morti ipsius, si quo modo occurram in resurrectionem mortuorum. tantum ergo longe est, ut propter illa uerba Zachariam et Elisabeth credamus sine ullo peccato perfectam habuisse iustitiam, ut nec ipsum apostolum eiusdem regulae summitate arbitremur fuisse perfectum non solum in illa legis iustitia, quam similem istis habuit, quam inter damna et stercora deputat in conparatione eminentissimae iustitiae, quae in fide Christi est uerum etiam in ipso quoque euangelio, ubi et tanti apostolatus meruit principatum, quod dicere non auderem, nisi ei non credere nefas ducerem. ubi enim sequitur et adiungit: non quia iam acceperim aut iam perfectus [*]( 7 Phil. 3, 7-11 26 Phil. 3, 12-14 ) [*]( 3 enim om. FP illi PGd,om. S alia om. A istis Lmlb *isti* V 4 eadaom (as.l.)L mosenS 5zacchanasV /m.et] QniP sdamna esse:nο̄solū duxi, uerum etiam et sqlJ. b tamen] etiam 2 9 eminentem scientiam] eminentiam z domini n. I. Chr. KCbd 10 tetrimenta Kml 11 xpi Vml 13 sed-est om. A q: V qui M 14 iustitiam LPMTd in fidem LmlSb ad om. C agnoscendum lLtC 15 resurrectioncs r ml cGmutationem P communicationit JI 16 passionum M confirmatus Gml conformatos M 17 resurrectionc LSVCMb 1S zacchariam S zacharie A helisabeth LC 19 sine ullo pecc. credamns b peccato om. A habuere [Únl 20 summitatcm LmlSVmlPG perfectum s. peccatu Km2 21 iustitiam LmlIiml,om.C similis Lml simile SPG 25 audirem Lml ibi Vm2r enim] etiam bd 26 adimigi G qua Gml quod b perfectos LmlGvil perfectum A )

sim, sequor autem si conprehendam, in quo et adprehensus sum a Christo Iesu. fratres, ego me ipsum non arbitror adprehendisse; unum autem, quae retro oblitus in ca quae ante sunt extentus, secundum intentionem sequor ad palmam supernae uocationis dei in Christo Iesu, ipse se confitetur nondum accepisse, nondum esse perfectum in plenitudine iustitiae, quam adipisci dilexit in Christo, sed adhuc secundum intentionem sequi et praeterita obliuiscentem in ea quae ante sunt extendi, ut nouerimus etiam ad ipsum pertinere illud quod ait: et si exterior homo noster corrumpitur, sed interior renouatur de die in diem, quamuis iam esset perfectus uiator, etsi nondum erat ipsius itineris perfectione peruentor. denique tales uult secum in isto cursu comites rapere, quibus continuo subiungit et dicit: quotquot ergo perfecti, hoc sapiamus; et si quid aliter sapitis, hoc quoque deus uobis reuelabit; uerum tamen in quod peruenimus, in eo ambulemus. ambulatio ista non corporis pedibus, sed mentis affectibus et uitae moribus geritur, ut possint esse perfecti iustitiae possessores, qui recto itinere fidei de die in diemsua renouatione proficientes iam perfecti facti sunt eiusdem iustitiae uiatores.