Haec cum ita sint cumque iam constet dogma extitisse pestiferum et haereticum errorem, quem domino [*]( 11 Mercat. common. de Caelest. II 9 (XLYIII 86 M.) 16 cf. de baptismo paru. III 5. 6 20 cf. p. 175, 22 ) [*]( 1 affectu C 3 sedem om. V usque (us add. m. 2) M 4 afficani C affricani P in quibus pronunciaui quid de doctrina V 5 pro- uenerat V 6 occulpauerat P peruenerat C 7 uitam duxeratj duxerat M uixerat bd 8 eis C prius] uirushis M contSp]ationibusque T conutentionibusque M contep II tionibus m. 1 Ch quura M 9 quaa/m. M 11 execrandas C Pelagius in mg. C apii pauli. epfam C 17 suis om. CChTPVbd 21 disimulanter m. 1 Ch quanti m. 1 Ch 22 ait b )
184
adiuuante apertius iam deuitat ecclesia duobus istis, Pelagio scilicet et Caelestio, aut in locum paenitentiae redactis aut, si id recusauerint, omnino damnatis, qui huius peruersitatis auctores uel perhibentur uel etiam probantur uel certe, si auctores non sunt, sed hoc ab aliis didicerunt, assertores tamen atque doctores, per quos id latius reptaret et cresceret, et uerbis et litteris suis At competentibus indiciis et fama ex his omnibus surgente et crebrescente iactantur: quid restat, nisi ut quisque catholicus pro uiribus, quas sumit a domino, redarguat istam pestem eique uigilanter obsistat, ut, cum respondendi necessitate sine studio contentionis pro ueritate certatur, instruantur indocti atque ita in ecclesiae conuertatur utilitatem, quod est inimicus in perniciem machinatus iuxta illud apostoli: oportet et haereses esse, ut probati manifesti fiant inter uos?
Quapropter post multa, quae aduersus istum errorem inimicum gratiae dei, quam per Iesum Christum dominum nostrum pusillis magnisque largitur, scribendo disputare potuimus, nunc illud oportet excutere, quod uolentes haereseos astute inuidiam declinare asserunt <istam praeter fidei periculum esse quaestionem\': ut uidelicet. si in ea fuerint exorbitasse conuicti, non criminaliter, sed quasi ciuiliter errasse uideantur. sic enim Caelestius apud Carthaginem gestis ecclesiasticis est locutus: \'iam\', inquit, \'de traduce peccati dixi, quia intra catholicam constitutos plures audiui destruere necnon et alios astruere, licet quaestionis res sit ista, non haeresis. infantes semper dixi egere baptismo ac debere baptizari. quid quaerit [*]( 14 I Cor. 11, 19 ) [*](4 uel certe si bis pos. P auctores bis pos. P 5 assortores C 7 iudiciis M 8 surgerent M suggerentc V crebescente C iac- tanter V 9 sumat V 10 cum om. V 11 certetur V 12 conuertaytur Ch T 13 pernicie M 14 et om. C 17 herrorem C 20 astute C institutae M 21 exorbitare MV 22 errare M 23 cartaginem T 24 radice m. 1 C 25 coustitutus MV 27 baptismQ M hac C quid fuerit aliud iter hoc dixit sqq. V )
185
aliud?> ita hoc dixit, tamquam significare uoluerit tunc fuisse haeresim iudicandam, si baptizari debere negaret infantes: nunc uero quoniam baptizandos fatetur, etiamsi causam baptismatis eorum non eam dicat. quam ueritas habet, sed quae ad fidem non pertinet, non se arbitratur errare et ideo non esse haereticum iudicandum. item in libello, quem Romae dedit, cum fidem suam a trinitate unius deitatis usque ad resurrectionem qualis futura est mortuorum, de quibus eum nullus interrogauerat et unde nulla illi quaestio mouebatur, quantum dicere libuit, explicasset, ubi ad id quod agebatur eius sermo peruenit, \'si quae uero\', inquit, \'praeter fidem quaestiones natae sunt, de quibus esset inter plerosque contentio, non ego quasi auctor alicuius dogmatis definita hoc auctoritate statui, sed ea, quae de prophetarum et apostolorum fonte suscepi, uestri apostolatus offerimus probanda [esse] iudicio, ut, si forte ut hominibus quispiam ignorantiae error obrepsit, uestra sententia corrigatur\\ nempe perspicitis id eum egisse hac praelocutione praemissa, ut, si quid in illo apparuisset erroris, non in fide, sed in quaestionibus quae sunt praeter fidem uideretur errasse, ubi, etsi corrigendus est error, non tamen tamquam haeresis corrigatur et qui correctus non fuerit, ita dicatur errare, ut non tamen haereticus iudicetur.
Sed multum eum ista fallit opinio. longe aliter se habent quaestiones istae, quas esse praeter fidem arbitratur, quam sunt illae, in quibus salua fide, qua christiani sumus, aut ignoratur quid uerum sit et sententia definitiua suspenditur aut aliter quam est humana et infirma suspicione conicitur, ueluti cum quaeritur, qualis uel ubi sit paradisus ubi [*](1 hoc significare C 2 negare M 4 habet in questione sed (d s. l.) M quia V 5 non se om. M 6 Cap. XXXIII b 8 nullus eum C 9 nulla ei ChTP illi liulla Vbd 15 eplatus (ep in ras.) T aplatus (a init. s. e) Ch esse inclusi 16 obrepserit b nostra b 17 sententia d: scientia codd. b; cf. 171, 5 prospicitis V locutione C 21 correptus b non om. bd 22 tamen non Y uideretur TV 23 fallit ista ChTP se aliter C 25 ille MP qua om. M 26 quod C 27 finna V connincitur V )
186
constituit deus hominem quem formauit ex puluere, cum tamen esse illum paradisum fides christiana non dubitet; uel cum quaeritur, utrum ibi sit nunc Helias uel Enoch an alicubi alibi, quos tamen non dubitamus in quibus nati sunt corporibus uiuere; uel cum quaeritur, utrum in corpore an extra corpus in tertium caelum sit raptus apostolus, quamquam sit ista inpudens inquisitio id scire uolentium, quod se ille cui hoc praestitum est salua utique fide nescire testatur; uel quot sint caeli, in quorum tertium se raptum esse commemorat; uel utrum elementa mundi huius conspicabilis quattuor an plura sint; quid faciat solem lunamue deficere his defectibus, quos praedicere astrologi certa temporum dinumeratione consuerunt; cur antiqui homines tam diu uixerint quam sancta scriptura testatur et utrum proportione longioris aetatis filios sera pubertate gignere coeperint; ubi potuerit Mathusalem uiuere, qui in arca non fuit, qui, sicut in plerisque codicibus et graecis et latinis numerantur anni, reperitur superuixisse diluuio; uel utrum paucioribus, qui rarissimi inueniuntur, potius credendum sit, in quibus ita est numerus conscriptus annorum, ut ante diluuium defunctus fuisse monstretur. quis enim non sentiat in his atque huius modi uariis et innumera bilibus quaestionibus siue ad obscurissima opera dei siue ad scripturarum abditissimas latebras pertinentibus, quas certo aliquo genere complecti ac definire difficile est, et multa ignorari salua christiana fide et alicubi errari sine aliquo haeretici dogmatis crimine?.
Sed in causa duorum hominum, quorum per unum uenundati sumus sub peccato, per alterum redimimur a [*]( 5 cf. II Cor. 12, 2 17 cf. CSEL XXXVIII 3 pag. 4 ) [*]( 3 utrum ibi] si ibi P ubi CChTbd henoch Ch enoc C henoc T an] uel C an ibi an Vbd 9 quod M 11 lunamque TP 13 uixerunt ChT m. 1 15 matusalii. M niatussalg C matusalem ChTP 16 srcha CT qui om. M implerisque M 17 repperitur MTCh m. 1 18 rasissimi M 23 quas certo bis pos. C 25 ignorare C 28 uenumdati bd )
187
peccatis, per unum praecipitati sumus in mortem, per alterum liberamur ad uitam, quoniam ille nos in se perdidit faciendo uoluntatem suam, non eius, a quo factus est, iste nos in se saluos fecit non faciendo uoluntatem suam, sed eius a quo missus est: in horum ergo duorum hominum causa proprie fides christiana consistit. unus est enim deus et unus mediator dei et hominum, homo Christus Iesus. quoniam non est aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oportet saluos fieri nos, et in illo definiuit deus fidem omnibus suscitans illum a mortuis. itaque sine ista fide, hoc est sine fide unius mediatoris dei et hominum hominis Christi Iesu, sine fide, inquam, resurrectionis eius, quam deus omnibus definiuit, quae utique sine incarnatione eius ac morte non potest ueraciter credi: sine fide ergo incarnationis et mortis et resurrectionis Christi nec antiquos iustos, ut iusti essent, a peccatis potuisse mundari et dei gratia iustificari ueritas christiana non dubitat, siue in eis iustis, quos sancta scriptura commemorat, siue in eis, quos quidem illa non commemorat, sed tamen fuisse credendi sunt uel ante diluuium uel inde usque ad legem datam uel ipsius legis tempore non solum in filiis Israhel, sicut fuerunt prophetae, sed etiam extra eundem populum, sicut fuit Iob. et ipsorum enim corda eadem mundabantur mediatoris fide et diffundebatur in eis caritas per spiritum sanctum, qui ubi uult spirat non merita sequens, sed etiam ipsa merita faciens. non enim dei gratia gratia erit ullo modo, nisi gratuita fuerit omni modo.
Quamuis ergo mors regnauerit ab Adam usque ad Moysen, quia non eam potuit uincere nec lex data per [*]( • 4 cf. Ioh. 4, 34; 5, 80 6 I Tim. 2, 5 8 Act. 4, 12 10 Act. 17, 31 24 Rom. 5, 5. Ioh. 3, 8 27 Rom. 5, 14 ) [*]( 2 quoniam] quorum d 6 est om. C 9 oporteat CChTPVbd nos saluos fieri CChTPVbd 13 hominibus b 15 resurectionis MC non C 18 eis iustis bd 20 datam legem b 21 fuerant M Htiam om. TP 22 eusdem M 26 gratia dei C gratia cilt. om. b )
188
Moysen — non enim data est quae posset uiuificare, sed quae mortuos, quibus uiuificandis esset gratia necessaria, non solum peccati propagatione et dominatione prostratos, uerum I etiam ipsius legis addita praeuaricatione conuictos deberet ostendere, non ut periret quisquis hoc in dei misericordia etiam tunc intellegeret, sed ut per regnum mortis ad supplicium destinatus etiam sibi ipsi per praeuaricationem legis manifestatus dei quaereret adiutorium, ut ubi abundauit peccatum superabundaret gratia, quae sola liberat a corpore mortis huius —
quamuis ergo nec lex per Moysen data potuerit a quoquam homine regnum mortis auferre, erant tamen et legis tempore homines dei non sub lege terrente, conuincente, puniente, sed sub gratia delectante, sanante, liberante; erant qui dicerent: ego in iniquitatibus conceptus sum et in peccatis mater mea me in utero aluit, et: non est pax ossibus meis a facie peccatorum meorum. et: cormundum crea in me, deus, etspiritumrectum innoua in uisceribus meis, et: spiritu principali confirma me, et: spiritum sanctum tuum ne auferas a me; erant qui dicerent: credidi propter quod locutus sum. eadem quippe et ipsi mundabantur fide qua et nos, unde et apostolus dicit: habentes autem eundem spiritum fidei secundum quod scriptum est: cr edidi, propter quod et locutus sum, et nos credimus, propter quod et loquimur. ex ipsa fide dicebatur: ecce uirgo in utero accipiet et pariet filium, et uocabunt nomen eius Emmanuel, quod est in terpretatum \'nobiscum deus\': [*]( 1 cl. Ual. Z, VI 8 ct. Koni. 5, W y ct. Kom.«7, 24 14 Ts. 50, 7 15 Ps. 37, 4 17—20 Ps. 50, 7. 12. 14. 13 20 Ps. 115, 1 22 II Cor. 4, 13; Ps. 115, 1 25 Es. 7, 14; Matth. 1, 23 ) [*]( 1 uiuificare om. m. 1 ChT 3 prostratros Ch 6 ad aeternum supplicium V 7 ipse sibi V ipsi sibi ChTP per om. V praeuaricatione V 8 ut om. C habundauit M 11 quocumque V 12 et] ex C 15 peccatis concepit me C me in utero aluit om. C 16 in ossibus bd meis om. C 24 et init. om. m. 1 T, bd 26 concipiet FV uocabitur b 27 emanuhel P hemanuel C\' )
189
ex ipsa fide de ipso dicebatur : et ipse tamquam sponsus procedens e thalamo suo exulabit ut gigas ad currendam uiam; a summo caeli egressio eius et occursus eius usque ad summum caeli; et non est qui se abscondat a calore eius; ex fide ipsa ipsi dicebatur: thronus tuus, deus, in saeculum saeculi. uirga directionis uirga regni tui. dilexisti iustitiam etodistiiniquitatem;proptereaunxitte, deus, deus tuus oleo exultationis prae participibus tuis. eodem spiritu fidei ab illis haec futura uidebantur, quo a nobis facta creduntur. neque enim qui nobis ista fideli dilectione prophetare potuerunt, eorum ipsi participes non fuerunt. et unde est quod dicit apostolus Petrus: quid temptatis deum imponere iugum supra collum discipulorum, quod neque patres nostri neque nos potuimus portare? sed per gratiam domini Iesu credimus salui fieri quemadmodum et illi, nisi quia et illi per gratiam domini Iesu Christi salui facti sunt, non per legem Moysi, per quam non sanatio, sed cognitio est facta peccati, sicut docet apostolus dicens: perlegemenim cognitio peccati? nunc autem sine lege iustitia dei manifestata est testificata per legem et prophetas. si ergo nunc manifestata est, etiam tunc erat, sed occulta. cuius occultationem significabat templi uelum, quod est ad eius significandam reuelationem Christo moriente conscissum. et tunc ergo ista gratia unius mediatoris dei et hominum hominis Christi Iesu erat in populo dei, sed tamquam in uellere pluuia, quam non debitam, sed
[*]( 1 Ps. 18, 6 6 Ps. 44, 7. 8 13 Act. 15, 10. 11 20 Rom. 3, 20 Rom. 3, 21 23 cf. Matth. 27, 51 26 cf. I Tim. 2, 5 ) [*]( 1 de om. M 2 e] de CChTPVbd exulauit libri gigans M gygas P 3 uiam ŞŲŞIJl Ch caelo Pb 4 caeli] eius CP 5 ipsa fide P ipsi] ipsa m. 1 C 6 tronus P 9 lexultationis C 10 praeuidebantur V 12 et unde] quia inde V 14 sup m. 1 Ch 15 portare potuimus C 16 ihu xpi C credimus—xpi in mg. C saluos M 18 salui om. m. 1 Ch 19 sicut-peccati om. CChTPVbd 23 occultata M 25 concissum Ch concissum est C ) 190
uoluntariam segregat deus hereditati suae, inerat latens; nunc autem uelut siccato illo uellere. hoc est Iudaico populo reprobato in omnibus gentibus tamquam in area cernitur patens.
Non igitur sicut Pelagius et eius discipuli tempora diuidamus dicentes \'primum uixisse iustos homines ex natura, deinde sub lege, tertio sub gratia — ex natura, scilicet ab Adam tam longa aetate, qua lex nondum erat data — tunc enim', aiunt, educe ratione cognoscebatur creator et quemadmodum uiuendum esset scriptum gerebatur in cordibus, non lege litterae, sed naturae. uerum uitiatis moribus\', inquiunt. \'ubi coepit non sufficere natura iam decolor, lex ei addita est, qua uelut luna fulgori pristino detrita rubigine redderetur. sed posteaquam nimia>, sicut disputant, \'peccandi consuetudo praeualuit, cui sanandae lex parum ualeret, Christus aduenit et tamquam morbo desperatissimo non per discipulos, sed per se ipsum medicus ipse subuenit\'.
Haec disputantes a gratia mediatoris iustos excludere conantur antiquos, tamquam dei et illorum hominum non fuerit mediator homo Christus Iesus, quia nondum ex utero uirginis carne suscepta homo nondum fuit, quando illi iusti fuerunt. quod si ita esset, nequaquam apostolus diceret: per hominem mors et per hominem resurrectio mortuorum. sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes uiuificabuntur, quandoquidem illi antiqui iusti secundum istorum uaniloquia sibi sufficiente natura nec mediatore homine Christo indiguerunt, per quem reconciliarentur deo, nec in eo uiuificabuntur, ad cuius corpus et membra secundum id quod propter homines homo factus [*]( 1 cf. Ps. 67, 10 3 cf. Iud. G, 37 18 cf. I Tim. 2, 5 22 I Cor. 15, 21. 22 ) [*]( 1 segregabat V ereditati P 3 cernitur patens tamquam in area C 4 Non] nunc V 9 esset uiuendum CChTPVbd 11 natura M 12 robigine M 13 quam nimia post disputant C 14 ualet b 23 in adam enim T omnes in adam Ch 24 sic] ita C 26 meditore m. 1 C xpo om. C )
191
est non pertinere monstrantur. si autem. quemadmodum per apostolos suos ueritas loquitur, sicut in Adam omnes moriuntur, sic e.t in Christo omnes uiuificabuntur, qui per r illum hominem mors et per istum 11 omin em resurrectio mortuorum, quis audeat dubitare christianus etiam illos iustos, qui recentioribus generis humani temporibus deo placuerunt, ideo in resurrectionem uitae aeternae, non mortis aeternae esse uenturos, quia in Christo uiuificabuntur; ideo autem uiuificari in Christo, quoniam ad corpus pertinent Christi; et ideo pertinere ad corpus Christi, quia et ipsis caput est Christus; ideo et ipsis caput esse Christum, quia unus mediator est dei et hominum homo Christus Iesus? quod eis non fuisset, nisi in eius resurrectionem per eius gratiam credidissent. et hoc quomodo fieret, si eum in carne uenturum esse nescissent neque ex hac fide iuste pieque uixissent? nam si propterea illis non profuit incarnatio Christi, quia nondum facta erat, nec nobis prodest iudicium Christi de uiuis et mortuis, quia nondum factum est; si autem nos per huius nondum facti, sed futuri iudicii fidem stabimus ad dexteram Christi, profecto illi per incarnationis eius tunc nondum factae, sed futurae fidem membra sunt Christi.
Neque enim putandum est, quod antiquis iustis sola quae semper erat diuinitas Christi, non etiam quae nondum erat eius humanitas reuelata profuerit. illud enim, quod ait dominus Iesus: Abraham concupiuit diem meum uidere et uidit et gauisus est, si diem suum uoluit suum tempus intellegi, testimonium profecto perhibuit Abrahae, quod fide fuerit incarnationis eius inbutus. secundum hanc enim [*]( 10 cf. I Cor. 11, 8 11 I Tim. 2, 5 25 Ioh. 8, 56 ) [*]( 2 suos om. C 4 et om. MC 5 dutiubitare C 7 deo] ideo P 8 in xpo omnes P 9 ideo autem uiuificantur in xpo quoniam sqq. V 10 pertinent V 11 esse] est V 13 resurectione C 15 sancte iusteque uixissent V 23 fuit V 24 erat om. CChT reuelata om. M profuit M uoce Illud incipit cap. XXVII b 27 significari TCh (in mg. m. 2 intelligi) habuit V Abraam b 28 fuerat M enim hunc ChTPb hunc MC )
192
habet tempus; diuinitas uero eius omne tempus excedit, quia per illam uniuersa facta sunt tempora. quod etsi quisquam de die sempiterno accipiendum putauerit, qui nullo finitur crastino, nullo praeuenitur hesterno, hoc est de ipsa aeternitate, in qua coaeternus est patri, quomodo id uere concupisceret Abraham, nisi eius nosset futuram mortalitatem, cuius quaesiuit aeternitatem? aut si ad hoc aliquis horum uerborum sensum coartat, ut dicat nihil intellegendum in eo quod ait dominus \'quaesiuit diem meum\' nisi \'quaesiuit me, qui sum dies permanens, hoc est lumen indeficiens\' — uelut cum dicimus uitam filii, de qua loquitur euangelium dicens: sic dedit et filio uitam h abere in semet ipso, non aliud ipsum, aliud eius uitam, sed eundem ipsum filium intellegimus uitam, qui dixit: ego sum uia, ueritas et uita, et de quo dictum est: ipse est uerus deus et uita aeterna, ut hanc eius aequalem patri diuinitatem uidere cupiuerit Abraham nequaquam incarnatione eius praecognita, sicut eum nonnulli etiam philosophi quaesiuerunt, qui nihil de eius carne didicerunt — numquid et illud, quod iubet Abraham ponere manum seruum suum sub femore suo et iurare per deum caeli, aliter quisquam recte intellecturus est nisi Abraham scisse in qua uenturus esset deus caeli carnem de illo femore propagari?