De Gestis Pelagii

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 42). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

Cur ergo, ait aliquis, hoc iudices approbarunt? fateor. ideo iam ipse ambigo; sed nimirum aut breue dictum eorum audientiam et intentionem facile subterfugit aut aliquo modo [*](1 icJ. L om. U 2 habundantia LUL1FF1 3 aplrti FSl 4 probaret m. 1 F, V et et F 5 uere] nS Fl 9 enim codd. VS: etiam d inter] in terra V inter illa V1 12 apostolum LFV apostolus Ll merita US 13 alt. aliud-accipere in mg. m. 2 Fl 17 ostendere 8 19 posita est FVSd fierem LUTJFF1 20 hoc om. m. 1 L1 22 hore F quod] et U quid V 26 approbauerint F approbaucrunt V Sd 28 audientieam m. 1 F )

id recte posse accipi existimantes, cuius de hac re confessiones liquidas sibi habere uidebantur, paene de uno uerbo nihil ei controuersiae mouendum putarunt. quod et nobis forsitan contigisset, si cum eis in illo iudicio sedissemus. si enim pro eo, quod positum est (dignus>, positum esset \'praedestinatus\' uel aliquid eius modi, nihil certe scrupuli tangeret atque angeret animum. et tamen si dicatur eum qui per electionem gratiae iustificatur nullis quidem praecedentibus meritis bonis. sed destinatione dignum uocari, sicut electus uocatur, utrum uel certe uel minima offensione intellegentiae dici possit, difficile iudicatur. nam quantum ad me attinet, ab hoc uerbo facile transirem, nisi me liber ille, cui respondi, ubi omnino nullam dicit dei gratiam nisi naturam nostram cum libero arbitrio, gratiam creaturam, de ipsius Pelagii sensu sollicitum redderet, ne forte hoc uerbum non de neglegentia locutionis, sed de diligentia dogmatis curarit inserere. iam ea quae restant nouissima ita iudices commouerunt, ut ante responsionem Pelagii damnanda censerent.

Nam in sexto capitulo Caelestii libri positum obiectum est (filios dei non posse uocari, nisi omni modo absque peccato fuerint effecti), unde de secundum ipsum dictum est neque apostolum Paulum esse filium dei, qui dixit: non quod iam acceperim aut quod iam perfectus sim; in septimo capitulo \'obliuionem et ignorantiam non subiacere peccato, quoniam non secundum uoluntatem eueniunt, sed secundum necessitatem), cum Dauid dicat: delicta [*]( 22 Phil. 3, 12 26 Ps. 24, 7 ) [*]( 3 controuersiam euomendum LLlFFlVSlP m. 1 controuersiae euomendum U controuersiam commouendam S 4 si fin.] sic U 5 praedistinatus V 6 aliquid uel eiusmodi LULxFl aliquid huiusmodi Vd 9 uocari alt. Ll 11 indacatur Fl V ab] ad F 12 libri. F respondit S 14 gratiam creaturam om. S sensum LULlV sensu* F 15 uerbo FV 16 inserere] miscere S 18 censere LULxFFl censeri V 19 Cap. XVIIII LiP Cap. XIII S Capitulum FFl 23 profectus V 24 capitulo om. V 25 uoluntatem om. V ) [*]( XXXXII Aug. Sect. VIII pars II. ) [*]( 7 )

iuuentutis meae ne memineris et ignorantiae meae et cum in lege sacrificia pro ignorantia sicut pro peccato offeruntur; in decimo capitulo \'non esse liberum arbitrium, si dei indigeat auxilio, quoniam in propria uoluntate habet unusquisque aut facere aliquid aut non facere\'; in duodecimo capitulo \'uictoriam nostram non ex dei esse adiutorio, sed ex libero arbitrio\', quod inferre dictus est his uerbis: \'nostra est uictoria, quoniam propria uoluntate arma suscepimus, sicut ex contrario nostrum est quando uincimur, quoniam armari propria uoluntate contempsimus\', et de apostolo Petro posuit testimonium (diuinae nos esse consortes naturae\', et syllogismum facere dicitur: \'quoniam si anima non potest esse sine peccato, ergo et deus subiacet peccato, cuius pars, hoc est anima, peccato obnoxia est\'. in tertio decimo capitulo dicit: \'quoniam paenitentibus uenia non datur secundum gratiam et misericordiam dei. sed secundum meritum et laborem eorum, qui per paenitentiam digni fuerint misericordia\'.

His recitatis synodus dixit: \'quid ad haec quae lecta sunt capitula dicit praesens Pelagius monachus? hoc enim reprobat sancta synodus et sancta dei catholica ecclesia\'. Pelagius respondit: \'iterum dico quia haec et secundum ipsorum testimonium non sunt mea. pro quibus, ut dixi, satisfactionem non debeo. quae uero mea esse confessus sum, haec recte esse affirmo; quae autem dixi non esse mea, secundum iudicium sanctae ecclesiae reprobo anathema dicens omni contrauenienti et contradicenti sanctae catholicae ecclesiae [*]( 2 cf. Leu. 4. 2. 3 (13. 14. 22. 23. 27. 28) 10 II Petr. 1, 4 ) [*]( 1 meae om. V 2 offerantur Vld 3 nisi FV2 4 aut] autem UF 7 inferius S dictum FVS difficile Ll est fin. om. S 8 ex propria FI V2 suscipimus LLlF e FVSd uestrum m. 1 F 11 silogismum LULxFl silogissimum F 16 merita FFI VSd qui om. S 17 fuerunt V 18 Cap. XX I.tP Cap. num. om. S Capitulum FFl haec] hoc UFl 19 hec Ll 20 catholica om. U 21 hoc FV 22 mea] in ea Lx satisfactione ULX 23 hoc FV 24 recta P m. 2, l\'d 26 et om. S contradicenti om. S catholicae om. Fl )

doctrinis. ego enim in unius substantiae trinitatem credo et omnia secundum doctrinam sanctae catholicae ecclesiae; si quis uero aliena ab hac sapit, anathema sit\'.

Synodus dixit: \'nunc quoniam satisfactum est nobis prosecutionibus praesentis Pelagii monachi, qui quidem piis doctrinis consentit, contraria uero ecclesiasticae fidei reprobat et anathematizat, communionis ecclesiasticae eum esse et catholicae confitemur\'.

Si ista sint gesta, quibus amici Pelagii gaudent eum esse purgatum, nos, quoniam erga se nostram quoque amicitiam prolatis etiam familiaribus epistolis nostris atque in hoc iudicio recitatis, quas insertas continent gesta, satis probare curauit, salutem quidem eius in Christo cupimus et optamus, de ista uero eius purgatione, quae magis creditur quam liquido demonstratur, gaudere temere non debemus. neque hoc dicens iudicum arguo uel neglegentiam uel coniuentiam uel, quod ab eis longe abhorrere certissimum est, impiorum dogmatum conscientiam, sed eorum iudicio pro merito approbato atque laudato Pelagius tamen apud eos quibus amplius certiusque notus est non mihi uidetur esse purgatus. illi enim tamquam de ignoto iudicantes his praesertim absentibus, qui contra eum libellum dederant, hominem quidem diligentius examinare minime potuerunt, haeresim tamen ipsam, si eorum sequantur iudicium qui pro eius peruersitate certabant, penitus peremerunt. illi autem qui bene sciunt quae [*]( 4 Cap. XXI LlP Capitulum FFl om. S 5 persecutionibus codd. VS; cf. cap. XXXV 6 consensit V ecclesiastice LUL1 eccce (ce s. I.) Fl; cf. cap. XXXV 7 ecclesiae PVS et om. codd. VS; cf. cap. XXXV 9 Cap. XXII LlP Capitulum FFl Cap. XIV 8 Si] Sed FP ita V 11 probatis 8 12 quasi codd. YS1 incertas FVS1 continent gesta om. F1 probare] probe LLt 13 curarit S curauerit V2 15 gaudere-neglegentiam in mg. m. 2 Lx gauderel qui audere Ll temere om. Ll 16 hec Fl iudicium LULlP m. 1 cohibentiam LULIFFlSl 17 abhorrentem LJ abdrerS L ab errore F 19 aprobato F 20 artiusque FV2SX notum m. 1 P 23 heresym L 24 cecabant LLX secabant FlV2 ) [*]( 7\' )

100

Pelagius docere consueueiit, siue qui eius disputationibus restiterunt siue qui ex ipso errore se liberatos esse gratulantur, quomodo possunt eum non habere suspectum, quando eius non simplicem confessionem praeterita errata damnantem, sed talem defensionem legunt, quasi numquam aliter senserit, quam isto iudicio in eius est responsionibus approbatum?

Nam, ut de me ipso potissimum dicam, prius absentis et Romae constituti Pelagii nomen cum magna eius laude cognoui; postea coepit ad nos fama perferre, quod aduersus dei gratiam disputaret. quod licet dolerem et ab eis mihi diceretur quibus crederem, ab ipso tamen tale aliquid uel in eius aliquo libro nosse cupiebam, ut, si inciperem redarguere, negare non posset. postea uero quam in Africam uenit, me absente nostro, id est Hipponensi litore exceptus est, ubi omnino, sicut comperi a nostris, nihil ab illo huius modi auditum est, quia et citius, quam putabatur, inde profectus est. postmodum eius faciem Carthagine, quantum recolo, semel uel iterum uidi, quando cura collationis, quam cum haereticis Donatistis habituri eramus, occupatissimus fui; ille uero etiam inde ad transmarina properauit. interea per ora eorum qui eius discipuli ferebantur dogmata ista feruebant, ita ut Caelestius ad ecclesiasticum iudicium perueniret et reportaret dignam sua peruersitate sententiam. salubrius sane aduersus eos agi putabamus, si hominum nominibus tacitis ipsi refutarentur et redarguerentur errores atque ita metu potius ecclesiastici iudicii corrigerentur homines quam ipso iudicio [*]( 1 consueuit Fd consuerit U 2 resisterunt F que m. 1 Fl 5 confessionem Fl Vd aliter om. m. 1 F 6 est ex esse F 7 Capituluin XXIII LXF Capitulum FF1 Cap. 22 in mg. S prius] ipsius S 8 et] a S Roma S 9 congnoui F capit m. 1 F proferre FI V2 10 dolorem FFX V 11 crede L credere LI UFFI tantum F 12 noscere F 13 affricam Fl 14 ypponensi LULX yponensi Fx ipponensi F lictore UF1 15 comperi om. V a nostris] nostis V1 ai sicut nostis 81 illo] ab quo S 17 eius] enim Fl carthagini FV cartagine F1 18 cura] circa S 20 inde om. VSd hora F 23 sua ex sue F1 24 si om. F )

101

punirentur. nec libris igitur aduersus mala illa disserere nec popularibus tractatibus cessabamus.

Cum uero mihi etiam liber ille datus esset a seruis dei. bonis et honestis uiris Timasio et Iacobo, ubi apertissime Pelagius obiectam sibi a se ipso tamquam ab aduersario, unde iam grandi inuidia laborabat, de dei gratia quaestionem non aliter sibi soluere uisus est, nisi ut naturam cum libero arbitrio conditam dei diceret gratiam, aliquando idque tenuiter nec aperte ei coniungens uel legis adiutorium uel remissionem etiam peccatorum: tum uero sine ulla dubitatione mihi claruit, quam esset christianae saluti uenenum illius peruersitatis inimicum. nec sic tamen operi meo, quo eundem librum refelli, Pelagii nomen inserui, facilius me existimans profuturum, si seruata amicitia adhuc eius uerecundiae parcerem, cuius litteris iam parcere non deberem. hinc est, quod nunc moleste fero, in hoc indicio dixisse illum quodam loco : (anathematizo illos qui sic tenent aut aliquando tenuerunt\'. suffecerat dicere: qui sic tenent. ut eum crederemus esse correctum; cum uero addidit: aut aliquando tenuerunt, primum quam iniuste damnare immeritos ausus est, qui illo. quem siue aliis sine ipso doctore didicerant, errore caruerunt? deinde quis eorum qui eum ista non solum aliquando tenuisse uerum etiam docuisse nouerunt, non immerito suspicetur simulate anathematizasse qui haec tenent, cum eodem modo anathematizare non dubitauit qui haec aliquando tenuerunt. in [*]( 1 ille F dedisserere Fl 3 Cap XXIIII TJP Capitulum FFl Cap. XV S CurnJDum LIJF1 4 fimisasio F Timasio uel Primasio F2/S\' 5 obiectum F 7 iussus Fl 9 idque tenuiter] id quod tenuerit LULlF id quod tenuit FlSV a parte F cum iungens Fl 10 etiam] eius FV2 peccatorum om. U 13 eumdem U 14 perfuturum F 15 percerem m. 1 Lx cuius] cum S parere F51 debere S 17 aut] qui F 18 subfecerat F sufficerat V 19 esse om. fn. 1 Fx aut] et Fl 20 illo] illa siue F1 21 qui FVS siue ipso] sine ipso Lx didicerant F errorem Fl 23 uenun] unde F merito VSd suspicitur V suspicatnr F1 24 simulacre Lx hoc F 25 hoc FV. )

102

quibus eum ipsum recordabuntur magistrum? ecce, ut alios taceam, Timasium et Iacobum quibus oculis, qua fronte conspiciet suos, aut dilectores et aliquando discipulos, ad quos librum scripsi, ubi libro eius respondi? qui certe quemadmodum mihi rescripserint, tacendum et praetereundum non putaui, sed exemplum litterarum subter adnexui.

\'Domino uere beatissimo et merito uenerabili patri episcopo Augustino Timasius et Iacobus in domino salutem. Ita nos refecit et recreauit gratia dei ministrata per uerbum tuum, ut prorsus germane dicamus: misit uerbum suum et sanauit eos, domine beatissime et merito uenerabili pater. sane ea diligentia uentilasse sanctitatem tuam textum eiusdem libelli reperimus, ut ad singulos apices responsa reddita stupeamus, siue in his quae refutare, detestari ac fugere deceat christianum siue in illis in quibus non satis inuenitur errasse, quamuis nescio qua calliditate in ipsis quoque gratiam dei credidit supprimendam. sed unum est quod nos in tanto beneficio afficit, quia tarde hoc tam praeclarum gratiae dei munus effulsit, siquidem contigit absentes fieri quosdam, quorum caecitati ista tam perspicuae ueritatis illustratio deberetur, ad quos etsi tardius non diffidimus propitio deo eandem gratiam peruenire, qui uult omnes homines saluos fieri et ad agnitionem ueritatis uenire. nos uero, etsi olim spiritu caritatis, qui in te est, docti subiectionem eius abiecerimus erroris, in hoc etiam nunc gratias agimus, quod haec quae ante credidimus nunc aliis aperire [*]( 4 cf. libr. De nat. et gratia 7 Ep. 168 (cf. XXXIII 741 M.j 10 Ps. 106, 20 22 I Tim. 2, 4 ) [*]( 1 quibus om. L1 recordabantur ZJFFlVS 2 Fimasium V 3 aut (u add. m. rec.) U autem Fx V2 et rid; Engelbrecht pro aut susp. ante 7 Cap. XXV LlP Capitulum FFl Cap. XVI S 9 creauit FI 10 germani V 12 ea ex ad F1 sanitatem V 13 a m. 1 F 14 redita F debita S detestare m. 1 F1 16 caliditate FDFFl 17 suppremendam LIFl supremendam F 10 dei om. m. 1 Ll effulxit U effluxit FyV2 contingit S 20 ista om. ULsFFlVS 21 diffidius UFt 24 claritatis F51 subsecutionem m. 1 Fl 25 abiecimus U 26 hoc Lx IIQC L )

103

didicimus uiam facilitatis uberiore sanctitatis tuae sermone pandente. et alia manu: incolumem beatitudinem tuam nostrique memorem misericordia dei nostri glorificet in aeternum\'.

Si ergo et iste ita confiteretur in hoc errore se fuisse aliquando ut hominem praeoccupatum, sed nunc anathematizare qui haec tenent, quisquis ei non gratularetur tenente iam illo uiam ueritatis, ipse amitteret uiscera caritatis. nunc uero parum est, quod se non confessus est ab ea peste liberatum, sed anathematizauit insuper liberatos, qui eum sic diligunt, ut etiam ipsum cupiant liberari. in quibus et isti sunt, qui beneuolentiam suam erga illum significauerunt his ad me datis litteris suis; nam et ipsum praecipue cogitabant, cum dicerent hoc se affici. quod tarde illum librum scripserim. \'siquidem contigit\', inquiunt, \'absentes fieri quosdam, quorum caecitati ista tam perspicuae ueritatis illustratio deberetur, ad quos etsi tardius\\ inquiunt, \'non diffidimus propitio deo eandem gratiam peruenire\'. nomen quippe uel nomina ipsi quoque adhuc tacenda putauerunt, ut uiuente amicitia error potius moreretur amicorum.

At nunc si Pelagius deum cogitat, si non est ingratus eius misericordiae, qui eum ad episcoporum iudicium propterea perduxit, ut haec anathemata defendere postea non auderet iamque detestanda et abicienda cognosceret, gratius accipiet litteras nostras, quando expresso nomine ulcus sanandum [*]( 1 didimus U facillitatis F felicitatis S 2 precidente FL praesidente V281 nostrique corr. m. 2 ex nunquam F uestrique m. 1 F1 3 merorem L1 merem m. 1 F1 clarificet S 4 Cap. XXVI LXP Capitulum FF1 Cap. XVII S ista L1 confitetur ita FV confiteatur ita S confiteretur ita d 5 praeoccipatum F 6 tenet S quisquis ei] quis enim F 7 uertas Fl amittere V 8 est pr. om. U liberatur L1 11 beniuolentiam LyFL 12 praecipue om. S cogebant S 13 eumdicere F 14 contingit L1S 15 perspicuae FL 16 diffidi\' L diffidius U 17 adhuc om. F 18 portauerunt V potitius F 20 Capitulum XXVII IJP Aurelii Augustini de gestis Pelagii idem capitulum XXV incipit feliciter U Alias hic incipit cap. 25 V Cap. 25 S 22 produxit S 23 ambitienda F accepit L1 accipit m. 1 1!\'Į, LU 24 literasque nostras V nostras ex uestras F )

104

potius aperimus, quam illas, ubi, cum dolorem facere timeremus, tumorem, quod nos paenitet, augebamus. si autem mihi fuerit iratus, quam inique irascatur attendat et, ut uincat iram, tandem aliquando dei postulet gratiam, quam in hoc iudicio confessus est singulis nostris actibus necessariam, ut ueram consequatur illo adiuuante uictoriam. quid enim ei prosunt tantae eius laudes in epistolis epis.coporum, quas pro se commemorandas uel etiam legendas atque allegandas putauit? quasi eum haec peruersa sentire omnes qui uehementes et quodam modo ardentes ad bonam uitam exhortationes eius audiebant facile scire potuerant.

Et ego quidem in epistola mea, quam protulit, non solum ab eius laudibus temperaui, sed etiam, quantum potui, sine ullius commotione quaestionis de dei gratia recte sapere admonui. dixi eum quippe in salutatione dominum. quod epistolari more etiam non christianis quibusdam scribere solemus neque id mendaciter, quoniam omnibus ad salutem. quae in Christo est, consequendam debemus quodam modo liberam seruitutem. dixi dilectissimum, quod et nunc dico et si iratus fuerit, adhuc dicam, quoniam nisi erga eum dilectionem tenuero, illo irascente ipse mihi magis nocebo. dixi desiderantissimum, quoniam ualde cupiebam cum praesente aliquid colloqui; iam enim audieram contra gratiam, qua iustificamur, quando hinc aliqua commemoratio fieret, aperta eum contentione conari. denique litterarum ipsarum breuis [*]( 1 ubi, cum] ubicumque m. 1 F ubi cum forte m. 1 P dolore FFlVS o 3 uingeat F 4 in hoc] nichil F i h\' iudi L in huiusmodi e 8 atque] uel eti§ V 9 pro quasi susp. Ew/elbrecht quia uel quoniam eum] cum IJFVS hoc m. 1 U) pi sentiret LULlF\'VS sentires F 11 audebant TJ potuerunt VS potuerint V\'S\'\'d 12 Cap. XTVIUIJP Capitulum FFl Cap. XVIII S Et om. FV2 14 ullius] eius FlVSd commonitione IJP m. 1 commemoratione m. 2 P de mn. m. 1 Fl 15 eum] enim LULxFFlSV 16 quod om. m. 1 F 17 quoniam] quam LUL*FFXV quia F1 19 nunc tunc LUL1, m. 1 FF1 20 uirtus m. 1 F, 5\' uirtus at natus V2 22 desideratissimum libri praet. F 23 audiebam S 24 aperte FV2 25 contemptione F coerceri 8 )

105

textus hoc indicat; nam cum egissem gratias. quod me scriptis suis exhilarasset certum faciendo de sua salute ac suorum. quos utique si correctos uolumus, etiam corporali salute saluos uelle debemus, mox ei bona optaui a domino retribui non ad salutem corporis pertinentia, sed ea potius, quae putabat esse uel forte adhuc putat in solo arbitrio uoluntatis et propria potestate posita, simul optans et propter hoc uitam aeternam. deinde quia litteris suis, quibus respondebam, talia quaedam in me bona multum benigneque laudauerat, etiam ibi petiui ab eo, ut pro me oraret, quo potius a domino talis fierem, qualem me esse iam crederet, ut eum sic admonerem, contra quod ille sapiebat, ipsam quoque iustitiam, quam in Ille laudandam putauerat, non esse uolentis neque currentis, sed miserentis dei. hoc est totum, quod breuis illa epistola mea continet eaque intentione dictata est; nam ita se habet.

\'Domino dilectissimo et desiderantissimo fratri Pelagio Augustinus in domino salutem. Gratias ago plurimum.

quod me litteris tuis exhilarare dignatus es et certum facere de salute uestra. retribuat tibi dominus bona, quibus semper sis bonus, et cum illo aeterno uiuas in aeternum, domine dilectissime et desiderantissime frater. ego autem, etsi in me non agnosco praeconia de me tua, quae tuae benignitatis epistola continet, beneuolo tamen animo erga exiguitatem meam ingratus esse non possum, simul admonens, ut potius ores pro me, quo talis a domino fiam, qualem me iam esse [*]( 13 Eom. 9. 16 17 Ep. 146 (cf. XXXIII 596 M.) ) [*]( 2 esilarasset LUFF1 faciendum F 3 sic V correptos m. 1 F nolumus Ll salute ag ?gorurp F 4 uellej esse LULl]?\' ei) enim FlV2 et S 6 uel corr. m. 2 ex cum F 7 simul-aeternam om. S 9 laudarat F et Ll 11 sic om. F 12 quod] quem S 14 breui LUVFF1 17 Cap. XXVIIII LlP Capitulum FFl Cap. XXI (in mg. 27) S desideratissimo libri praet. F 18 ante gratias add. XXVIII LUFFlV, in mg. 28 S 19 tuis om. S exilarare LLIF exilerare Fl 22 desideratissime libri praet. FFl 24 beniuolo ULlFl 25 possem V res S 26 fiam ex sciam m. 2 F )

106

arbitraris. et alia manu: memor nostri incolumis domino placeas, domine dilectissime et desiderantissime frater\'.

In ipsa quoque subscriptione quod posui, ut domino placeat, magis hoc esse significaui in eius gratia quam in sola hominis uoluntate, quando id nec hortatus sum nec praecepi nec docui, sed optaui. quemadmodum uero si hortarer aut praeciperem uel docerem, pertinere hoc et ad liberum arbitrium demonstrarem nec tamen dei gratiae derogarem, ita, quia optaui, dei quidem commendaui gratiam, non tamen arbitrium uoluntatis extinxi. ut quid ergo in hoc iudicio protulit hanc epistolam, secundum quam, si ab initio sapuisset, nullo modo fortassis licet a bonis fratribus, sed tamen peruersitate disputationum eius offensis ad episcopale iudicium uocaretur? porro autem sicut ego rationem de hac mea epistola reddidi, ita de suis, si esset necesse, redderent quorum allegauit dicentes uel quid putauerint uel quid ignorauerint uel qua ratione scripserint. proinde Pelagius, de quorumlibet sanctorum amicitia se iactauerit, quorumlibet de suis laudibus litteras legerit, quaelibet purgationis suae gesta protulerit, nisi ea, quae contra dei gratiam, qua uocamur et iustificamur, posuisse in libris suis idoneorum testium fide probatur, confessus anathematizauerit ac deinde contra haec ipsa scripserit et disputauerit, nequaquam his, quibus plenius notus est, uidebitur esse correctus.

Iam enim quae post hoc iudicium consecuta sint, quae hanc suspicionem magis augeant, non tacebo. peruenit [*]( 1 deo LU 2 desideratissime libri praeter FFl pater frater (corr. m. 2) IJ 3 Cap. XXX LlP Capitulum FFl, in mg. Cap. 29 S 5 in om. S neo F m. 1 oratus LUL1, m. 1 FFl 6 ortarer L, m. 1 F 7 et del. assignat V1 9 ita quiaJ itaque U 10 extincxi L, m. 1 Fy pertulit m. 1 IJ 12 tamen om. U 13 dispositionum FFlPS 15 redderentur LLaF\'PV2 alligant codd. allegant VB 19 quelibet L purgationes V 21 Iris LF litteris ULxFl literis S testibus m. 1 F 22 deinde] demum Y2S1 contra ipsa haec ipsa S 25 Cap. XXXI LlP Capitulum FFl Cap. XIX S Nam F sunt S 26 in mg. Cap. 30 S )

107

in manus nostras nonnulla epistola, quae ipsius Pelagii diceretur scribentis ad amicum suum quendam presbyterum, qui ., eum litteris, sicut eadem epistola continetur, benigne admonuerat, ne per eius occasionem se aliquis a corpore ecclesiae separaret. ibi inter cetera, quae inserere longum est nec opus est, ait Pelagius: \'quattuordecim episcoporum sententia definitio nostra comprobata est, qua diximus posse hominem sine peccato esse et dei mandata facile custodire, si uelit. quae sententia\', inquit, (contradictionis os confusione perfudit et omnem in malum conspirantem societatem ab inuicem separauit\'. siue ergo istam epistolam Pelagius uere scripserit siue sub eius nomine a quocumque conficta sit, quis non uideat, quemadmodum hic error et de iudicio, ubi conuictus atque damnatus est, tamquam de uictoria glorietur? sic enim posuit haec uerba, quemadmodum leguntur in libro eius, qui capitulorum uocatur, non quemadmodum obiecta sunt in iudicio uel eius etiam responsione repetita. nam et illi qui obiecerunt nescio qua incuria minus posuerunt uerbum, de quo non parua est controuersia. posuerunt enim eum dixisse posse hominem, si uelit, esse sine peccato et dei mandata custodire, si uelit; de facilitate nihil est dictum. deinde ipse respondens ait: \'posse quidem hominem esse sine peccato et dei mandata custodire si uelit, diximus\'. neque ipse dixit 'facile custodire\', sed tantummodo \\;custodire>. ita alio loco inter illa, de quibus me Hilarius consuluit atque rescripsi, sic obiectum est: posse hominem esse sine peccato, si uelit. ad quod ipse ita respondit: \'posse quidem [*]( 1 diceretur (ur in ras. m. 2) F 2 sum m 1 F 3 Iris L 5 separet Ll separaretur m. 1 F, VS 6 P. = Pelagius] post X1 pelagius post P sententias LIP nostra definitio S 7 diximus (imus in spatio UCtCUO add. tn. 2) F 9 contradictiones P os F omnes P lios S 11 Pelagius om. S 12 quocunque Lx confitta L 13 ibi m. 1 F 17 eius om. S 18 iniuria S 20 et dei-uelit om. LULI],\'Fl VB 21 de-peccato ovi. m. 1 Fl facillitate F deinde (af dictum) S 22 custodiere Fx 23 nec Ll ne Fl ipsi m. 1 Ll custodiere m. 1 jF1 24 ilarius LU ylarius F yllarius Fl 25 consuluit (s. I. m. 2) Ll rescripsit Ll sicut Ll )

108

hominem sine peccato esse dictum est superius\'. neque hic ergo uel ab eis qui obiecerunt uel ab ipso qui respondit additum est <facile>. superius etiam in narratione sancti Iohannis episcopi ita commemoratum est: \'illis\', inquit, \'instantibus et dicentibus, quia haereticus est; dicit enim quoniam potest homo, si uoluerit, esse sine peccato, et de hoc interrogantibus nobis eum respondit: non dixi quoniam recipit natura hominis ut impeccabilis sit; sed dixi quoniam qui uoluerit pro propria salute laborare et agonizare, ut non peccet et ambulet in praeceptis dei, habere eum hanc possibilitatem a deo. tunc quibusdam susurrantibus et dicentibus, quod sine dei gratia diceret Pelagius posse hoc perfici, culpans\', inquit, \'super hoc et intuli, quia et apostolus Paulus multum laborans, sed non secundum suam uirtutem, sed secundum gratiam dei dixit: amplius omnibus illis laboraui. non ego autem, sed gratia dei mecum\' et cetera quae iam commemoraui.

Quid sibi ergo uult, quod in hac epistola ita gloriari ausi sunt, ut non solum possibilitatem non peccandi, sed etiam facilitatem, sicut in libro capitulorum eiusdem Pelagii positum est, iudicantibus quattuordecim episcopis se persuasisse iactarent, cum totiens eadem adiecta gestis atque repetita nusquam hoc habere inueniantur? quomodo enim etiam ipsi defensioni et responsioni Pelagii non est hoc uerbum [*](15 I Cor. 15, 10 16 cf. pag. 94, 1 sqq. ) [*]( 1 hoc UF 2 uel ab eis] abiis (1 eI\'.?) F ab] ubi LULxFl ab in ras. F 3 superius ex sumus m. 2 F 5 esto LLlFFlV 7 eum] cum U respondere iinter alt. e et r ros) L\' non] ut FV2 dixit U recepit Sd 8 ut om. F impassibilis m. 1 F, V2 9 pro om. LULIFFI VS 12 gratia dei F dicente LULxFFlVS p. LLlFFl pelagio UVS posset VISl hoc] hominem d culpam LULxFFl culpaui 81 13 hoc om LULIFFIVS et] etiam d om. FXVS intulij et mutili V2 14 suam om. m. 1 Ll 15 dixit-gratia. add. in mg. m. 2 F 18 Quod Ll 19 non fin. om. V 20 facultatem S 22 eadem om. P adiecta] adicta LIJ addicta m. 1 U abdicta FV-U m. 2 edicta F VS dicta V1 obiecta d atque oin. T71)

109

contrarium, cum et episcopus Ioliannes sic eum apud se respondisse dixerit, ut eum uellet intellegi posse non peccare, qui uoluerit pro salute sua laborare et agonizare, et ipse iam gestis agens seque defendens proprio labore et dei gratia dixerit hominem posse esse sine peccato? quomodo ergo facile fit, si laboratur ut fiat? puto enim omnem sensum hominum nobiscum agnoscere, quod ubi labor est, facilitas non est et tamen epistola carnalis uentositatis et elationis uolat et gestorum tarditate procurata celeritate praecedens in manus hominum praeuolat, ut quattuordecim episcopis orientalibus placuisse dicatur non solum posse esse hominem sine peccato et dei mandata custodire, sed et facile custodire nec nominato deo iuuante, sed tantum (si uelit\': ut uidelicet tacita, pro qua uehementissime pugnabatur, diuina gratia restet, ut sola in epistola legatur infelix et se ipsam decipiens uelut uictrix humana superbia, quasi non hoc se dixerit * culpasse Iohannes episcopus et uelut giganteos montes aduersus supereminentiam gratiae caelestis structos tribus diuinorum testimoniorum tamquam fulminum ictibus deiecisse aut uero cum illo etiam ceteri episcopi iudices uel mente uel ipsis auribus ferrent Pelagium dicentem \'posse quidem hominem sine peccato esse et dei mandata custodire, si uelit, diximus), nisi continuo sequeretur: \'hanc enim possibilitatem deus illi dedit\' — quod nesciebant illi eum dicere de natura, non de illa, quam in apostolica praedicatione nouerant, gratia — ac deinde [*]( 17 cf. Eph. 3, 19 ) [*]( 1 si FV2 sic in ras. FL 2 diserit FV2 disserit S1 ut eum] et cum S 3 iam] in V1 SI 4 proprioque IJ 5 esse posse S quomodo] quo L quo X1 fiat S 7 quid m. 1 Fl 8 in epistola LLlFFlVS in delendum adnotat VlS1 epistola om. U 10 ut] et V 12 sed-custodire om. LLlFFlVS 13 sed] si U uidet LlFl m. 1 pro] de FV2Sl 14 pugnabantur U pugnabat Ll in sola 5 15 ipsa m. 1 Fl 16 h\'nã m. 1 Fl hec FlV2 18 stratos S 19 fluminum LLxFFlVP m. 1 illo om. m. 1 F 20 ceteri om. F ferent Fl 21 pelegium m. 1 F* 23 qui FV2 25 coniungeret (ret corr. 1n. 2) Fl )

110

coniungeret: non autem diximus, quod inueniatur aliquis ab infantia usque ad senectam qui numquam peccauerit, sed quoniam a peccatis conuersus proprio labore et dei gratia possit esse sine peccato\'. quod etiam sua sententia declararunt dicentes eum recte respondisse hominem cum adiutorio dei et gratia posse esse sine peccato, quid aliud metuentes, nisi ne hoc negando non possibilitati hominis, sed ipsi dei gratiae facere uiderentur iniuriam? nec tamen definitum est, quando fiat homo sine peccato, quod fieri posse adiuuante dei gratia iudicatum est, non est, inquam, definitum, utrum in hac carne concupiscente aduersus spiritum fuerit uel sit uel futurus sit aliquis iam ratione utens et uoluntatis arbitrio, siue in ista frequentia hominum siue in solitudine monachorum, cui non sit iam necessarium non propter alios, sed etiam propter se ipsum dicere in oratione: dimitte nobis debita nostra, an uero tunc perficiatur hoc donum, quando similes ei erimus, quando uidebimus eum sicuti est, quando dicetur non a pugnantibus: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, sed a triumphantibus: ubi est, mors, uictoria tua? ubi est, mors, aculens tuus? quod non inter catholicos et haereticos, sed inter ipsos catholicos fortasse pacifice requirendum est.

Quomodo igitur credi potest Pelagium — si tamen haec epistola eius est - et dei gratiam, quae neque natura est cum libero arbitrio neque legis scientia neque tantum remissio peccatorum, sed ea quae in singulis nostris est actibus necessaria, ueraciter fuisse confessum et ueraciter [*]( 10 cf. Gal. 5, 17 15 Matth. 6, 12 16 I Ioh. 3, 2 18 Rom. 7, 23 19 I Cor. 15, 55 ) [*](1 q F 2 utque m. 1 Fl 4 quod-peccato add. m2 in mg. Fl qui FV2 5 dei om. Fl 7 dei (i add. m. 2) F 8 uideretur S 9 iuuante Fl 10 diffinitum LUL1 11 concupiscentie FFl concupiscentiae VS 13 hominum] luminum V 17 oppugnantibus pro a pugn. m. 1 Fl 18 uidefoo U 21 quid m. 1 F inter alt. om. F catholicos ipsos S 22 fortasseJ pacifice V 23 Cap. XXXII LXP Capitulum FFl Cap. XX, in mg. 31 S 24 nec TJ 25 nec (bis) IJ 27 necessario F)

111

anathematizasse quisquis contra ista sentiret, quando in epistola sua et facilitatem posuit non peccandi, de qua nulla in hoc iudicio quaestio fuit, quasi iudicibus etiam de hoc uerbo placuerit, et gratiam dei non posuit, quam confitendo et addendo poenam ecclesiasticae damnationis euasit?

Est et aliud quod silere non debeo. in chartula defensionis suae, quam mihi per quendam Charum nostrum Hipponensem ciuem, orientalem autem diaconum misit, fecit aliquid, quod aliter se habeat, quam gestis episcopalibus continetur. quod autem habent gesta, longe melius est ac firmius et omnino enodatius pro catholica ueritate contra illius haeresis pestem. nam cum eandem chartulam legerem, priusquam ad nos gesta uenissent, nesciebam <eum> ea ipsa uerba posuisse, quibus cum sibi adesset usus est in iudicio; pauca enim et non multum aliter se habent, de quibus non nimis curo.

Moleste autem ferebam, quod aliquarum sententiarum Caelestii, quas eum gestis anathematizasse perspicuum est, seruasse sibi defensionem potest uideri. nam earum quasdam suas negauit esse tantummodo dicens pro eis non se debere satisfactionem, anathematizare autem in eadem chartula noluit. quae istae sunt: Adam mortalem esse factum, qui siue peccaret siue non peccaret, esset moriturus. quod peccatum Adae solum ipsum nocuerit et non genus humanum. quod lex sic mittat ad regnum caelorum quemadmodum et euangelium. quod infantes nuper nati in illo statu sint, in quo fuit Adam [*]( 21 cf. contra Iulianum Pelag. I 5, 19 (XLIV 653 M.) ) [*](1 contraria S 2 non] nec Z1 4 et etiarn IJ potuerit U poūit Fl posuerit F2/S\' 6 Cap. XXXIII LXP Capitulum FFl Cap. XX, in rng. 32 S Ast F et om. LULIFIP quod silere] qui si lege F 7 carum UDFFl nostrum] numerum U uestrum FV2Sl 9 continere U continetur (tur corr.) Fl 10 gesta om. m. 1 F atque F 12 pestis S 13 eum ex coni. Engelbrecht 14 cum] eum F ibi S 16 Cap. XXXIIII Lip, in mg. 33 S Capitulum FFl 17 perapicum X1 19 quaedam sua LULlFFlVS dicens tantummodo FVSd 21 uoluit m. 1 P, FVS quij quod FlV2Sl 23 qui m. 1 F 25 in alt. om. LLtFFI )

112

ante praeuaricationem. quod neque per mortem uel praeuaricationem Adae omne genus humanum moriatur neque per resurrectionem Christi omne genus humanum resurgat. infantes, etiamsi non baptizentur, habere uitam aeternam. diuites baptizatos, nisi omnibus abrenuntiauerint, si quid boni uidentur facere, non illis reputari neque habituros illos regnum caelorum\'. ad ista quippe in chartula illa ita respondit: \'haec omnia secundum ipsorum testimonium a me dicta non sunt nec pro eis debeo satisfactionem>. in gestis autem ad eadem ipsa ita locutus est: \'secundum ipsorum testimonium a me dicta non sunt. pro quibus ego satisfacere non debeo; sed tamen ad satisfactionem sanctae synodi anathematizo eos qui sic tenent aut aliquando tenuerunt\'. cur ergo non ita et in illa chartula scriptum est? non multum, ut opinor. atramenti nec litterarum nec morae nec ipsius chartulae, si ita fieret, impenderetur. sed quis non credat id fuisse procuratum, ut tamquam pro gestorum illorum breuiatione ista charta usquequaque discurreret? ubi putaretur non esse ablatam quamlibet earum sententiarum defendendi licentiam, quod ei tantummodo obiectae nec eius probatae fuissent, non tamen anathematizatae atque damnatae.

Postea etiam de libro Caelestii capitula sibi obiecta in eadem chartula multa congessit neque his interuallis, quae continent gesta, duas responsiones, quibus eadem capitula anathematizauit, sed unam simul omnibus subdidit. quod studio breuitatis factum putarem, nisi plurimum ad id quod nos mouet interesse perspicerem. ita enim clausit: \'iterum dico [*]( 2 nec Z1 7 iste F illa om. LTJLlFFl 9 eis qQi\\>Qş U ade ade F ad.eadem Fl 10 ipsam FFl ita om. F , testimonium om. S 14 attramcnti LL1 uiramenti F 15 nec alt.] ne S ipl L ipsi UL]FFlVSP m. 1 17 charta] cata L curata L1 usquequo F 18 curreret P non putaretur VS non esse (al deest particula non) Sl 20 obiectae om. U eius] ei codd. S approbatae S anathematizare atque dampnare U 22 post obiecta sequitur: nec ei probare fuissent (m. 2 s. l. add. uacat) Ll 23 nec Ll 25 una codd. unam V1sd qui Fl )

113

quoniam ista et secundum eorum testimonium non sunt mea. pro quibus, ut dixi, satisfactionem non debeo; quae autem mea esse confessus sum, haec recte me dicere affirmo; quae autem dixi mea non esse secundum iudicium sanctae ecclesiae reprobo anathema dicens omni contrauenienti sanctae et catholicae ecclesiae doctrinis, similiter et his qui falsa fingentes nobis calumniam commouerunt\'. hunc ultimum uersum non habent gesta; sed nihil ad rem de qua solliciti esse debemus. sint enim prorsus anathema et hi qui falsa fingentes eis calumniam commouerunt. sed cum primum legi: \'quae autem dixi mea non esse secundum iudicium sanctae ecclesiae (reprobo) factum illud esse iudicium ecclesiae> nesciens, quoniam hic tacitum est et gesta non legeram, nihil aliud existimaui quam eum fuisse pollicitum hoc se de his sensurum esse capitulis, quod ecclesia iam non iudicasset, sed quandoque iudicaret, et ea se reprobaturum, quae illa non iam reprobasset, sed quandoque reprobaret, ut ad hoc pertineret etiam quod adiunxit \'anathema dicens omni contrauenienti uel contradicenti sanctae catholicae ecclesiae doctrinis\'. uerum autem, ut gesta testantur, iam de his ecclesiasticum iudicium ab episcopis quattuordecim factum erat, secundum quod iudicium se dixit ista omnia reprobare et anathema dicere his qui talia sentiendo contra iudicium ueniunt, quod iam factum fuisse gesta indicant. iam enim dixerant iudices: quid ad haec quae lecta sunt capitula dicit praesens Pelagius monachus? haec enim reprobat sancta synodus et sancta dei catholica ecclesia\'. sed hoc qui nesciunt et istam chartam legunt, putant aliquid illorum licite posse [*]( 1 mea] in ea F 3 hoc L1F 4 secundum] scelerum U 5 omne F 6 que m. 1 Fl fingentes] fiet gentes LLxFl m. 1 nobis] eis P 7 calumpniam UFF1 11 reprobo-ecclesiae om. codd. VS 12 hinc F. 14 esse om. FS 16 iam illa U iam non Pd iam om. UV reprobaret LULlFFlV 17 ad hoc pertineret] hec pertinent Fl huc pertinent S se pertinent etiam V2 quae SV2 adiuxit Fl adiungit S 18 se dicente codd. VS dicere V1 19 autem] tamen S 23 iudicant FlV2 24 leta U 27 cã-rå L creaturam U creatam Lx ) [*]( XXXXII Aug. Sect. VIII pars II. ) [*]( 8 )

114

defendi, tamquam non fuerit iudicatum catholicae contrarium esse doctrinae paratumque se Pelagius dixerit id de his rebus sapere, quod ecclesia non iudicauit, sed iudicauerit. non itaque sic scripsit in ea de qua nunc agimus chartula, ut cognosceretur quod habet gestorum fides, omnia scilicet illa dogmata, quibus eadem haeresis proserpebat et contentiosa conualescebat audacia, ecclesiastico iudicio praesidentibus quattuordecim episcopis esse damnata. quam rem si, ut est, innotescere timuit, se potius corrigat quam nostrae licet serae uigilantiae qualicumque succenseat. si autem hoc eum timuisse falsum est et sicut homines suspicamur, ignoscat, dum tamen ea quae gestis, quibus auditus est, anathematizata et reprobata sunt de cetero oppugnet, ne parcendo illis non solum haec antea credidisse, sed credere uideatur.

Proinde istum librum in tam graui et grandi causa non frustra fortasse prolixum ob hoc ad tuam uenerationem scribere uolui, ut, si tuis sensibus non displicuerit, auctoritate potius tua, quae longe maior est quam nostrae exiguitatis industria, quibus necessarium existimauerit innotescat ad eorum uanitates contentionesque opprimendas, qui putant absoluto Pelagio iudicibus episcopis orientalibus illa dogmata placuisse, quae aduersum christianam fidem et dei gratiam, quauocamur et iustificamur, perniciosissime pullulantia • christiana semper ueritas damnat et istorum etiam quattuordecim episcoporum auctoritate damnauit, quae simul et Pelagium, nisi ab illo essent anathematizata, damnasset. nunc iam, quoniam reddidimus homini curam fraternae caritatis et de illo ac pro illo nostram sollicitudinem fideliter prompsimus, [*](23 Ci. Rom. 8, 30 2 paratumque VISd: paratumqui codd. 3 iudicauit] iudicauerit TJULlFFlVP m. 1 ita S 4 in ea UPVld: tn L xamfi LXFFLVS agnosceretur UVd 6 contfiptiosa L contemptiosa UFL contempnosa F audaci LULXFF*VP m. 1 8 est ut PlV2 se corr. m. 2 ex uoce ex F 10 tenuisse FLVSL 13 hoc UIJF1 15 Cap. XXXV LLP Cap. XXI, in mg. 34 S 19 necessarium] non causarum m. 1 F 20 contèptionesque F 22 dei om. S 26 illo] eo S dampnassent FV2 27 reddimus LULXFFLV 28 promissionum LUL1FFIV promisimus 8)

115

uideamus quomodo breuiter possit aduerti etiam illo, quod clarum, apud homines absoluto haeresim tamen ipsam diuino iudicio semper damnabilem etiam iudicio quattuordecim episcoporum orientalium esse damnatam.

Haec est illius iudicii postrema sententia. synodus dixit: nunc quoniam satisfactum est nobis prosecutionibus praesentis Pelagii monachi, qui quidem piis doctrinis consentit, contraria uero ecclesiae fidei reprobat et anathematizat, communionis ecclesiasticae eum esse et catholicae confitemur\'. duo quaedam satis perspicua de Pelagio monacho sancti episcopi iudices suae sententiae breuitate complexi sunt: unum quidem, piis eum consentire doctrinis, alterum autem, eccle siae fidei reprobare et anathematizare contraria. Pelagius propter haec duo communionis ecclesiasticae et catholicae pronuntiatus est. quibus ergo uerbis eius interim, quantum homines in praesentia de manifestis iudicare potuerunt, utrumque claruerit omnia breuiter recapitulando uideamus. in his enim sibi obiectis, quae sua non esse respondit, dictus est reprobare et anathematizare contraria. breuiter ergo totam istam causam ita, si possumus, colligamus.