De Gestis Pelagii

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 42). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

Non ergo natura, quae sub peccato uenumdata et uitio sauciata redemptorem saluatoremque desiderat, nec legis scientia, per quam fit concupiscentiae cognitio, non euictio, liberat a corpore mortis huius, sed gratia domini per Iesum Christum dominum nostrum.

Ista est non natura moriens nec littera occidens. sed spiritus uiuificans. iam enim habebat iste naturam cum uoluntatis arbitrio — nam dicebat: uelle adiacet mihi — sed m non habebat naturam cum sanitate sine uitio — nam dicebat: scio quod non habitat in me, hoc est in carne mea bonum — iam habebat cognitionem legis sanctae - nam dicebat: peccatum non cognoui nisi per legem — sed non habebat uires agendae perficiendaeque iustitiae; nam dicebat: non quod uolo hoc ago, sed quod odi hoc facio, et perficere bonum non inuenio. ideo nec uoluntatis arbitrium nec legis praeceptum, unde liberaretur de corpore mortis huius, quia utrumque iam habebat, aliud in natura, aliud in doctrina, sed gratiae dei poscebat auxilium per Iesum Christum dominum nostrum. [*]( 4 cf. Rum. 7. 23 5 Rom. 7, 24. 25 11 Rom. 7, 24. 25 15.17 R0111. 7, lb 19 Rom. 7, 7 20 Rom. 7, 15. 18 23 Rom. 7, 24. 25 ) [*](1 niiiosa L 3 legibus inter se Vd 4 mentisj meritis V 7 ihessfl IJ 8 Cap. Vini LlP Cap. VIII LPFJ U Cap. 8 in mg. S uenundata UVF 9 ne F 10 sit plPVS 11 euictio] e uitio UPV2S1 12 ihesum Ll 13 Cap. VIIII LFFlU Capitulum X LXP Cap. num. om. VS ita S non est L1 16 natura F 17 acio-nam dicebat om. IJ scio om. F quia LlFFl habebat F 18 cognitionis F cognationem V 19 peccatum-Jicebat m. 2 in mg. Ll 20 non om. m. 1 F 21 hoc pr. d: om. codd. VS 24 huius om. pi 25 gratia II dei om. F )

Hanc itaque gratiam quam in catholica ecclesia notissimam nouerant episcopi crediderunt Pelagium confiteri, cum audirent eum dicere \'hominem a peccatis conuersum proprio labore et dei gratia posse esse sine peccato.\' ego autem propter illum librum, quem mihi refellendum serui dei dederunt, qui discipuli eius fuerunt et. cum eundem Pelagium ualde diligerent, eius esse dixerunt, ubi hac quaestione sibi proposita, quia hoc in eo iam plurimos offenderat, quod aduersus dei gratiam loqueretur, apertissime expressit (hane se dicere dei gratiam, quod possibilitatem non peccandi natura nostra cum conderetur, accepit, quoniam condita est cum libero arbitrio\' — propter hunc ergo librum ego, plurimi autem fratres propter eius disputationes, quas dicunt sibi esse notissimas, adhuc sumus de istorum uerborum eius ambiguitate solliciti, ne forte quid in ea lateat atque hoc se dixisse sine praeiudicio sui dogmatis exponat postea discipulis suis ita disserens: dixi quidem proprio labore et dei gratia posse hominem esse sine peccato, sed quam dicam gratiam optime nostis et legendo recolere potestis, quod ea sit, in qua creati sumus a deo cum libero arbitrio. atque ita dum eum credunt episcopi eam dixisse gratiam, non qua homines creati sumus, sed qua in nouam creaturam adoptati — hanc enim apertissime gratiam diuina scriptura commendat — ignorantes haereticum tamquam catholicum absoluerunt. suspectum enim me facit etiam illud, quod cum in eodem libro, cui respondi, apertissime dixerit \'Abel iustum numquam omnino peccasse\', modo ait: \'non autem diximus quod inueniatur aliquis ab [*]( 6 Timasius et Iacobus, cf. cap. XXIII ) [*]( 1 Cap. XI LiP Cap. 10 in mg. S 2 nouerunt F 7 diligenter LULiFIVz 8 hoc] hec U iam] omnia L1 9 (,)şţęųąjţ expressit Fl ostendit V2S1 13 autem (s. Z. add. m. rec.) U ergo Ll 15 latent FV2 se hoc VSd 17 disseretis (m. 1 ex disceretis) F, V2 dixit F 19 quod ea sit] ea quod sit L1 quod sit ea U qui ea sit F sic quod ea Fl VS quia ea sit V2 quo F 22 qua om. V 23 commcndat om. F 24 absoluerint LUL*FFlVS 25 etiam om. S cum om. F2 27 inueniat F )

infantia usque ad senectam qui numquam peccauerit, sed quoniam a peccatis conuersus proprio labore et dei gratia possit esse sine peccato\'. Abel quippe iustum non a peccatis conuersum in cetera uita dixit factum esse sine peccato, sed \'quod peccatum nullum Umquam fecerit\'. unde si ille ipsius liber est, profecto ex ipsa responsione emendandus est. nolo enim eum dicere modo fuisse mentitum, ne forte quid in libro illo scripserit se dicat oblitum. proinde cetera uideamus. ea quippe consequuntur in ecclesiasticis gestis, quibus adiuuante domino possumus ostendere etiam Pelagio, sicut nonnullis uidetur, in illa examinatione purgato et certe apud iudices dumtaxat homines absoluto hanc talem haeresim, quam et ulterius progredi et in peius proficere nolumus, sine dubio esse damnatam.

Haec enim sequuntur obiecta Pelagio, quae in doctrina Caelestii discipuli eius referuntur inuenta. Adam mortalem factum, qui siue peccaret siue non peccaret, moriturus esset. quoniam peccatum Adae ipsum solum laeserit et non genus humanum. quoniam lex sic mittit ad regnum quemadmodum euangelium. quoniam ante aduentum Christi fuerunt homines sine peccato. quoniam infantes nuper nati in illo statu sint, in quo Adam fuit ante praeuaricationem. quoniam neque per mortem uel praeuaricationem Adae omne genus hominum moriatur neque per resurrectionem Christi omne genus hominum resurgat\'. haec ita obiecta sunt, ut etiam [*]( 16 cf. Op. imperf. I 68. VI 25 tXLV 1090. 1559 M.) 21 cf. Op. imperf. I 96 (ib. 1112). ) [*](3 iustds L a om. codd. V 5 quod om. Fl ulluin FVS nunquam S ipse FV2S* 6 emendans FV* 7 fuisse om. F quod VSd 9 consecuntur LFFX ecclesiastis V 10 ostendere et cetera p. sicut L1 Pelagium V Pelage V2 Pelagio V1 11 purgat L1 12 absolutos FV2 et om. ULaFFaS 13 et in peius] in penis F profiteri LULiFFilJ m. 2, VS nulimus ULld 14 dampnatum FFl 15 Cap. XI LFU Cap. X Fl Cap. XII LlP Cap. VIII 8 Hic FlVS secuntur LFF1 16 celestii UFF1 17 sine L j eccaueritpr. LULrF[ F2 peccauerit fin. Ll 18 laeserit] lex erit F 22 sunt V d fecit FS1 )

apud Carthaginem a sanctitate tua et ab aliis tecum episcopis dicerentur audita atque damnata. ubi quidem, ut recolis. ipse non fui, sed postea, cum uenissem Carthaginem, eadem gesta recensui, ex quibus aliqua memini; sed nescio utrum eis haec omnia teneantur. quid autem interest, utrum aliqua ibi non sint forte commemorata et ideo nec damnata, cum constat esse damnanda? deinde obiecta sunt et alia quaedam capitula commemoratione mei nominis interposita, quae mihi de Sicilia missa fuerant, cum ibi fratres catholici huiusce modi quaestionibus turbarentur, quibus per librum ad Hilarium scriptum, qui ea mihi in epistola sua consulens miserat, satis sufficienter, ut mihi uidetur, respondi. ista sunt autem: posse hominem sine peccato, si uelit, esse. infantes, etsi non baptizentur, habere uitam aeternam. diuites baptizatos, nisi omnibus abrenuntient, si quid boni uisi fuerint facere, non reputari illis neque regnum dei posse eos habere.

Ad haec sibi obiecta, sicut gesta testantur, Pelagius ita respondit: \'posse quidem hominem sine peccato esse dictum est\\ inquit, (superius; de eo autem, quod fuerint ante aduentum domini homines sine peccato, dicimus et nos quoniam ante aduentum Christi uixerunt quidam sancte et iuste secundum scripturarum sanctarum traditionem. reliqua uero et secundum ipsorum testimonium a me dicta non sunt, pro quibus ego satisfacere non debeo; sed tamen ad satisfactionem sanctae synodi anathematizo illos qui sic tenent aut aliquando [*]() [*](10 Ep. 157 fcf. XXXIII 674 M.) ) [*]( 1 cartaginem LDPFI 3 cum ipse S non-Carthaginem] non fuissem cartagini m. 1 F cum fuissem cartagini m. 2 F, V2 fJi, sed] fuissem LULxFlVS cartaginem LUL1 in Carthaginem V 5 eius FS 6 inibi FVd cum om. FI V 7 constet FV2 9 huiusmoii LlVSd 10 ylarium L hylarium Lx hylarum F yllarium Fl 12 respondisse LUIJFFlVS 15 abrenuntietur F uisi] nisi S 17 hoc Ll 18 de posse d 19 inquit om. S 21 quidem m. 1 F 22 tradictionem LU et om. F 23 proj quod F 24 satisfare U 25 fin, tenuerant Ftf1 tenuerint S )

tenuerunt\'. post hanc eius responsionem synodus dixit: \'ad haec praedicta capitula sufficienter et lecte satisfecit praesens Pelagius anathematizans ea quae non erant eius\'. uidemus igitur et tenemus non solum a Pelagio uerum etiam a sanctis episcopis, qui illi iudicio praesidebant, mala perniciosissima huius modi haeresis esse damnata: Adam mortalem factum, quod ut plenius exponeretur quomodo dictum sit, additum est: qui siue peccaret siue non peccaret moriturus esset. quod peccatum eius ipsum solum laeserit et non genus humanum. quod lex sic mittat ad regnum, quemadmodum et euangelium. quod infantes nuper nati in illo statu sint, in quo Adam fuit ante praeuaricationem. quod neque per <mortem uel> praeuaricationem Adae omne genus hominum moriatur neque per resurrectionem Christi omne genus hominum resurgat. quod infantes, etsi non baptizentur. habeant uitam aeternam. quod diuites baptizati, nisi omnibus abrenuntient, si quid boni uisi fuerint facere, non illis reputetur neque regnum dei possint habere. haec certe omnia iudicio illo ecclesiastico anathematizante Pelagio et episcopis interloquentibus constat esse damnata.

His autem quaestionibus et istarum sententiarum contentiosissimis adsertionibus iam usquequaque feruentibus multorum fratrum perturbabatur infirmitas. unde coacti sumus sollicitudine caritatis, quam erga ecclesiam Christi per gratiam Christi habere nos conuenit, etiam ad beatae memoriae Marcellinum, qui eos cotidie disputatores molestissimos patiebatur et me per litteras consulebat, de quibusdam istarum quaestionibus scribere et maxime de baptismo paruulorum, de quo [*](1 haec praedicta] haecque dicta LUISFF1 hae quae dicta FS 2 satisfacit FV2 4 etiam et IS 6 huius modi] huius ULXFVS 8 quod] quoque FV2; sic etiam in uers. 10. 11. 12. 14. 15 12 mortem uel d: om. codd. F5 15 habent FFlS 16 abrenuerint V uisi] nisi V2S1 19 esset m. 1 Fl 21 contentiosissima LUIJFlP m. 1 contSptiosissima F et contentiosissima VS1 23 fratrum] factum]) 25 nos habere VSrl ad] a F )

etiam postea te iubente in basilica Maiorum gestans quoque in manibus epistolam gloriosissimi martyris Cypriani et de hac re uerba eius recitans atque pertractans, ut error iste nefarius de quorundam cordibus auferretur, quibus persuasa fuerant quae in his gestis uidemus damnata, adiutus orationibus tuis, quantum potui, laboraui. haec sunt, quae nonnullis fratribus quidam talia sentientes ita persuadere conabantur, ut de orientalibus comminarentur ecclesiis quod, nisi qui haec tenerent, earum possent iudicio condemnari. ecce quattuordecim antistites orientalis ecclesiae in ea terra, cui dominus praesentiam suae incarnationis exhibuit, Pelagium non absoluerent, nisi ea tamquam fidei catholicae aduersa damnaret. unde si propterea est iste absolutus, quod anathematizauerit talia, procul dubio illa damnata sunt, quod multo cumulatius atque clarius in consequentibus apparebit.

Vnde nunc duo illa uideamus, quae noluit anathematizare Pelagius, quia etiam sua esse cognouit, sed ut illud quod in eis offendebat auferret quomodo ea sentiret exposuit. \'posse quidem\', inquit, \'hominem sine peccato esse dictum est superius\'. dictum sane et nos meminimus, sed ideo mitigatum et a iudicibus approbatum, quod addita est dei gratia, quae in illis capitulis tacebatur. de hoc autem altero quemadmodum responderit diligentius intuendum est. \'de illo autem\', inquit, \'quod fuerint ante aduentum domini homines sine peccato dicimus et nos quoniam ante aduentum Christi uixerunt quidam [*]( 1 Sermo 294 (XXXVIII 1335 M.) ) [*]( 1 in basilica om. m. 1 L Maiorini VISI 2 cipriani LI ciprini m. 1 F 4 nepharius IJF nefandus U auferetur F 5 fuerunt FVS 8 comminatur m. 1 F* quod] quoque m. 1 LF nisi] si qui LUDFS ni VIS1 hoc FUTJ 9 eorum FlVS posse LULlF ecce om. S 11 sui F carnis FVSd exibuit LU absoluerentur FlV2 15 sequentibus FV2 16 uidemus U quem (?) LULX uoluit Z1 17 qui FVd 18 offendebant F sentire V 19 quidem] in quid V2 inquit Sl om. F\' inquit om. VS 20 dictum est V metuimus r 22 illis] nullis lAnSFxV*Sx altera S 25 uixerint F )

sancte et iuste secundum sanctarum scripturarum traditionem\'. non est ausus dicere: dicimus et nos quoniam ante aduentum Christi fuerunt homines sine peccato, cum hoc illi de Caelestii dictis fuisset obiectum — sensit enim quam esset periculosum et molestum — sed ait: \'dicimus et nos quoniam ante aduentum Christi uixerunt quidam sancte et iuste\'. quis hoc negauerit? sed aliud est hoc et aliud fuisse sine peccato, quia et illi sancte iusteque uiuebant, qui ueraciter tamen dicebant: si dixerimus quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et ueritas in nobis non est. et hodie multi iuste sancteque uiuunt nec tamen in oratione mentiuntur, cum dicunt: dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. hoc ergo iudicibus placuit, quemadmodum ipse <se> dicere asseuerauit Pelagius, non quemadmodum obiciebatur dixisse Caelestius. nunc ea quae restant pertractemus. ut possumus.

Obiectum est Pelagio, quod diceret (ecclesiam hic esse sine macula et ruga\'. unde etiam Donatistae diuturnum nobiscum habuerunt in nostra collatione conflictum; sed illos de permixtione. malorum hominum tamquam palea cum frumentis propter areae similitudinem potius urgebamus. qua similitudine etiam istis respondere possumus, nisi ecclesiam in solis bonis uellent fo.rtassis intellegi, quos nullum omnino asserunt habere peccatum, ut possit ecclesia hic esse sine macula et ruga. quod si ita est, eadem repeto quae paulo ante memoraui: quomodo sunt membra ecclesiae, de quibus [*]( 8 I Ioh. 1, 8 12 Matth. 6, 12 ) [*]( 2 est om. FV 3 celestii LLlF m. 2 celesti m. 1 F 7 qua S 9 dixsmus m. 1 F 10 sancte iusteque m. 1 F 14 ipse se scripsi: ipse codd, VS se Shl diceret codd. VS adseuerauerit F nnn quemadmodum corr. m. 2 ex nunquam aliquod Fl 16 ut possumus om. S 17 Cap. XII LUFF1 Cap. XIII LlP Cap. IX (in mg. 11) S est (in mg. et) V 18 etiam] et F 20 permisstione S paleae d 21 solitudinem F po ius—similitudine add. m. 2 in mg. F 22 istos F1 possumus F 23 fortasse FVSd 24 asserere L1 )

uerax clamat humilitas: si dixerimus, quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et ueritas in nobis non est? uel quomodo id quod eam dominus docuit orabit ecclesia: dimitte nobis debita nostra, si in hoc saeculo est ecclesia sine macula et ruga? postremo ipsi de se ipsis interrogandi sunt, utrum necne fateantur aliqua se habere peccata. quod si negabunt, dicendum est eis, quod se ipsos decipiant et ueritas in eis non sit; si autem peccatum se habere fatebuntur, quid aliud quam de ruga sua uel macula fatebuntur? non sunt ergo isti ecclesiae membra, quia illa est sine macula et ruga, hi autem cum macula et ruga.

Sed ad hoc obiectum uigilanti circumspectione respondit, quam sine dubio catholici iudices approbauerunt. \'dictum est\', inquit, \'a nobis, sed ita, quoniam lauacro ab omni macula et ruga purgatur ecclesia, quam uelit ita dominus permanere\'. ad quod synodus dixit: \'hoc et nobis placet\'. quis enim nostrum, negat omnium in baptismo peccata dimitti et omnes fideles sine macula et ruga de lauacro regenerationis adscendere? aut cui christiano catholico non placet, quod et domino placet idque futurum est, ut ecclesia permaneat sine macula et ruga, quandoquidem id nunc agitur dei misericordia et ueritate, ut ad illam perfectionem, ubi sine macula et ruga in aeternum mansura est, sancta ecclesia perducatur? sed inter lauacrum, ubi omnes praeteritae maculae rugaeque tolluntur, et regnum, ubi sine macula et ruga perpetuo manebit ecclesia, tempus hoc medium est orationis, ubi necesse est dicat: dimitte nobis debita nostra. propter hoc obiectum est eos dicere [*]( 1 I Ioh. 1. 8 4. 25 ylatth. 6, 12 ) [*]( 1 quia] quoniam LUVS om. Fl 3 eum ULxFFlVS 4 sigut L sicut m. 1 F, V2 om. Fl huc om. V 6 uerum nec ne S 7 qui ui. 1 F 8 se om. m. 1 F fatentur S 10 menbra FFl 12 circuminspectione LU 14 sed] scilicet FS 18 et ruga om. F 21 quando- \'1uidem-ruga add. m. 2 in mg. L quam quidem V2 dei] de L1 et Dei F1 23 perducetur LULXF, m. 1 P perduceret pI VS 24 ubi] nisi LL\'li\'\' m. 1 26 orationi FVl 27 est om. S ) [*]( XXXXII Aug. Sect. VIII pars II. ) [*]( 6 )

\'hic esse ecclesiam sine macula et ruga\', utrum per hanc sententiam auderent prohibere orationem, qua diebus et noctibus ueniam peccatorum iam baptizata sibi poscit ecclesia. de quo medio tempore inter remissionem peccatorum quae fit in lauacro et permansionem sine peccatis quae futura est in regno cum Pelagio nihil est actum, nihil ab episcopis pronuntiatum, sed tantum hoc, quod breuiter significandum putauit, non se ita dixisse, ut uidebatur obiectum. cum enim hoc ait: \'dictum est a nobis, sed ita\', quid uoluit uideri nisi non ita, quemadmodum dixisse ab his qui obiecerant credebatur? quid tamen secuti sint iudices, ut sibi dicerent hoc placere, id est baptismum, quo abluitur a peccatis, et regnum, ubi permanebit sine peccatis sancta quae nunc mundatur ecclesia, satis, quantum existimo, apparet.

Deinde obiecta sunt de libro Caelestii, quid in unoquoque capitulo contineat, magis secundum sensum quam secundum uerba. quae quidem ille latius exequitur, sed tunc subicere omnia qui libellum aduersus Pelagium dederunt se non potuisse dixerunt. ergo in primo capitulo libri Caelestii hoc scriptum esse posuerunt: \'quoniam plus facimus quam in lege et euangelio iussum est\\ ad quod Pelagius respondit: hoc quasi nostrum posuerunt; dictum est uero a nobis secundum apostolum de uirginitate, de qua Paulus dicit: praeceptum domini non habeo\\ synodus dixit: (hoc et ecclesia recipit\'. legi ego, quo sensu id Caelestius in libro suo posuerit, si [*]( 23 I Cor. 7, 25 ) [*]( 1 esse add. m. 2 F 2 audere m. 1F auderent audereyt F1 proibere L dibus m. 1 F 3 possit tn. 1 F 4 quo] qua LFFLS 7 hoc om. F quod om. m. 1 L 8 enim om. ULXFL VS 9 hoc om. FSL ait om. S a nobis] uobis codd. VS noluit LLIF; V2 10 abiecerant L t obiecerunt V 11 transecuti ni. 1 F sunt S dicerent sibi UFlVSd id est om. L t 12 a quo FV2 15 Cap. XIII LUFF! Cap. X (in mg. 13) S Cap. XlIII TAP 17 exsequetur VS1 18 quae S 19 capitulo libri m. 2 ex in libri alteri F 21 et euangelitl (s. 1. m. 2) Lx insum F ad quod m. 2 ex quid FV2 Pelagius] postea Ll post m. 1 Fl 23 uerginitate C qua add. m. 2 7,1 24 dei V dicit V 25 ego] eo F ei r2 si] non S )

tamen eum suum esse non negat. dixit enim hoc, quo uidelicet persuaderet tantam nos habere per naturam liberi arbitrii non peccandi possibilitatem, ut plus etiam quam praeceptum est faciamus, quoniam perpetua seruatur a plerisque uirginitas, quae praecepta non est, cum ad non peccandum praecepta implere sufficiat. quod autem a Pelagio responsum est, ut approbarent iudices, non sic acceperunt, tamquam omnia legis et euangelii praecepta custodiant, qui uirginitatem, quae praecepta non est, insuper seruant, sed ad hoc tantum, quod plus est uirginitas quae non est praecepta quam coniugalis pudicitia quae praecepta est et custodire istam quam illam utique plus est, cum tamen neutrum eorum habeatur sine gratia dei, quandoquidem apostolus de hac re loquens ait: uolo autem omnes homines esse sicut me ipsum; sed unusquisque proprium donum habet a deo, alius sic, alius autem sic. et ipsi domino cum dixissent discipuli: si haec hominis est causa cum uxore, non expedit nubere, uel, quod latine melius dicitur, non expedit ducere, non, inquit, omnes capiunt uerbum hoc, sed quibus datum est. hoc ergo episcopi ecclesiam recipere pronuntiarunt, quod plus sit uirginitas perseuerans, quae praecepta non est, quam nuptiarum castitas, quae praecepta est. quo autem sensu illud Pelagius siue Caelestius dixerit, iudices nescierunt.

Hinc iam obiciuntur Pelagio alia Caelestii capitula [*]( 14 I Cor. 7, 7 16. 18 Matth. 19, 10. 11 ) [*]( 1 non om. S 2 tu LFF1 tantum V uos U habere* F 3 est om. m. 1 F 6 perficiat m. 1 F a om. Ll 8 euangelia U euangelium m. 1 F 9 insuper-non est om. rn. 1 F hec FFlV 10 uirginitatis V quam] que LULlFlF m. 1 11 et om. S 12 neutrum (rum corr. m. 2) F habeatur (atur corr. m. 2) F 13 de hac re apostolus F 14 homines omnes L1 15 habeo U 16 autem om. Ll ipso V 17 hoc FV om. S hominis om. LULxFFlV post causa legitur apud S 20 pronuntiatur Ll 23 Pelagius in spat, uacuo llddid. m. 2 F dixerunt F\'*?1 24 Car. XlIII LUFF1 Cap. XV LlP Cap. XI (m mg. 14) S iam] inde U pelagii IJ celesti m. 1 F \' ) [*]( 6* )

capitalia et sine dubitatione damnanda, quae nisi anathematizasset, cum his sine dubio damnaretur. in tertio capitulo scripsisse Caelestium: \'gratiam dei et adiutorium non ad singulos actus dari, sed in libero arbritrio esse uel in lege ac doctrina\', et iterum: \'dei gratiam secundum merita nostra dari, quia si peccatoribus illam det, uidetur esse iniquus\', et his uerbis intulisse: \'propterea et ipsa gratia in mea uoluntate posita est, siue dignus fuerim siue indignus. si enim per gratiam omnia facimus, quando uincimur a peccato, non nos uincimur, sed dei gratia, quae uoluit nos iuuare omni modo et non potuit\'. et iterum ait: \'si gratia dei est, quando uincimus peccata, ergo ipse est in culpa, quando a peccato uincimur, quia omnino custodire nos aut non potuit aut noluit. ad ista Pelagius respondit: \'haec utrum Caelestii sint, ipsi uiderint qui dicunt ea Caelestii esse; ego uero numquam sic tenui, sed anathematizo qui sic tenet\'. synodus dixit: \'recipit te sancta synodus ita uerba reproba condemnantem\'. de his certe omnibus et Pelagii eadem anathematizantis manifesta responsio est et episcoporum ista damnantium absolutissima iudicatio. utrum ea Pelagius an Caelestius an uterque an neuter illorum an alii siue cum ipsis siue sub nomine illorum senserint siue \' adhuc sentiant, sit dubium uel occultum, satis tamen hoc iudicio declaratum est esse damnata et Pelagium simul fuisse damnandum, nisi haec etiam ipse damnaret. nunc certe post hoc iudicium, quando contra huius modi sententias disputamus, aduersus damnatam haeresim disputamus. [*]( 5 cf. Op. imperf. I 133 II 166 (XLV 1133. 1212 M.), De bono perseuer. 16, 41 (ib. 1018), Contra duas ep. Pelag. I 4, 8. 19. 37 (XLIV 554. 567 M.), Contra Iulianum Pelag. III 21, 48 (ib. 727) ) [*]( 4 ac] et F 5 nostra om. 7 intulisset LUFFXS 8 fierem FFlSV 10 gratia dei UVFI uoluit ex noluit Fl adiuuare FVSd oiode L omnimode LlF1 11 uicimus FlV uiuamus m. 1 F 12 ipsa (a ex e) LlP 13 pr. aut] autem F 14 utrum ex utique F celestii om. m. 1 L1 20 ea (carr. m. 2 a) F pelagius m. 2 ex apostolus F 21 alii* F senserunt FVS 23 damnatum ZJaF1 F<S damnatils L1 simul| . similem LUL1 24 hoc U I, tFVS hoc ex hii F 25 contra] cum 1* )

Dicam etiam aliquid latius. superius metuebam, cum diceret Pelagius \'adiuuante gratia dei posse esse hominem sine peccato\\. ne forte eandem gratiam possibilitatem diceret esse naturae a deo couditae cum libero arbitrio, sicut in libro illo est, quem tamquam eius accepi, cui respondi, et eo modo nescientes iudices falleret. nunc uero cum anathematizat eos qui gratiam dei et adiutorium non ad singulos actus dicunt dari, sed in libero arbitrio esse uel in lege atque doctrina, satis euidenter apparet eam illum dicere gratiam, quae in Christi ecclesia praedicatur, quae subministratione sancti spiritus datur, ut ad nostros actus singulos adiuuemur. unde et oramus semper adiutorium oportunum, ne inferamur in temptationem. nec illud iam metuo, ne forte ubi dixit: \'non posse esse sine peccato, nisi qui scientiam legis habuerit\', atque id ita exposuit, ut ad non peccandum in legis scientia poneret adiutorium, eandem legis scientiam dei gratiam uelit intellegi. ecce anathematizat qui hoc sentiunt, ecce nec naturam liberi arbitrii nec legem atque doctrinam uult intellegi gratiam, qua per actus singulos adiuuamur. quid ergo restat, nisi ut eam intellegat quam dicit apostolus subministratione spiritus sancti dari? de qua dicit dominus: nolite cogitare quomodo aut quid loquamini; dabitur enim uobis in illa hora quid loquamini; non enim uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis. nec illud metuendum est, ne forte ubi ait \'omnes [*](1 cf. pag. 72, 18 5 cf. libr. de nat. et gratia 13 cf. pag. 52, 20 20 Phil. 1, 19 21 Matth. 10, 19. 20 25 cf. pag. 56, 9 ) [*]( 1 latius (in ras.) L laetius FV2d 3 ne om. F 5 illo om. VS 6 falleretur m. 1 L, LlFlV2 cum om. S anathematizans scribendum suspicans 7 dicuntj debent L\' 8 sed] si Lx libro m. 1 F 9 ea F 12 optuna L optimum Lx 13 iam om. S ubi] nisi m. 1 1"1, V2 14 habuit V pI VS 15 exposuerit L1 legum LLlF\' T\'2 scientiam VSd 16 eadem FV2 scientia FV2 gratia F 17 hec Fl 19 ut aitd. m. 2 L om. F 20 intelligant F subministrationem L U 21 dari in mg. LF 24 loquamini V loquor U )

uoluntate propria regi\', idque exposuit \'ideo se dixisse propter liberum arbitrium, cui deus adiutor est eligenti bona\\ etiam hic per naturam liberi arbitrii et per doctrinam legis adiutorem dixerit. cum enim recte anathematizauerit eos qui dicunt gratiam dei et adiutorium non ad singulos actus dari, sed in libero arbitrio esse uel in lege ac doctrina, profecto dei gratia uel adiutorium ad singulos actus datur excepto libero arbitrio uel lege atque doctrina, ac per hoc per singulos actus a deo regimur, quando recte agimus, nec frustra orantes dicimus: itinera mea dirige secundum uerbum tuum, ne dominetur mihi omnis iniqitas.

Sed quod ista sequitur, me rursus sollicitat. cum enim de quinto capitulo libri Caelestii huic fuisset obiectum, quod affirment unumquemque hominem omnes uirtutes posse habere et gratias et auferant diuersitatem gratiarum, quam apostolus docet, Pelagius respondit: \'dictum est a nobis, sed maligne et imperite reprehenderunt. non enim auferimus gratiarum diuersitatem, sed dicimus donare deum ei qui fuerit dignus accipere omnes gratias, sicut Paulo apostolo donauit\'. ad hoc synodus dixit: \'consequenter et ecclesiastico sensu et ipse sensisti de dono gratiarum, quae in sancto apostolo continentur\'. hic dicet aliquis: quid ergo sollicitat? an tu negabis omnes uirtutes et gratias fuisse in apostolo? ego uero, si illae accipiuntur omnes, quas uno quodam ipse apostolus commemorauit loco, quas et episcopos intellexisse arbitror, ut hoc approbarent et pronuntiarent sensu ecclesiastico dictum, non eas dubito habuisse apostolus Paulum. ait enim: et quosdam quidem posuit [*]( 10 Ps. 118, 133 27 I Oor. 12, 28 ) [*]( 1 propria uoluntate X1 2 dei L1 3 adiutorium U 4 dixit FFlVS 5 ad om. m. 1 Lx 8 uelj et S ac] ne F 11 ut ne F mihi] in me S 12 ita LULxFFlVS sequitur] semper U rursum FFlVSd 13 fuisse V 1:> aplis (s 8. I.) F 17 auferrimus F gratiam m. 1 F 18 ea S 22 negabus S 23 e.go F accipiantur d 25 hec LxFlS et pronuntiarent om. U 26 eeclesiastico] occulto U eos LULXFXP m. 1, V2Sl )

deus in ecclesia, primo apostolos, secundo prophetas, tertio doctores, deinde uirtutes, deinde donationes sanitatum, adiutoria, gubernationes, genera linguarum. quid ergo? dicemus quod haec omnia non habuerit apostolus Paulus? quis hoc audeat dicere? nam eo ipso quod apostolus erat habebat utique apostolatum. sed habebat et prophetiam. an non prophetia eius est: spiritus enim manifeste dicit, quia in nouissimis temporibus recedent quidam a fide intendentes spiritibus seductoribus, doctrinis daemoniorum etcetera?eratet doctor gentium in fide et ueritate et operabatur uirtutes et sanitates; nam mordentem uiperam manu excussit illaesa et paralyticus ad uerbum eius restituta continuo salute surrexit. adiutoria quae dicat obscurum est, quoniam uis huius uerbi late patet. quis tamen huic et istam gratiam defuisse dicat, per cuius laborem salutem hominum sic constat adiutam? quid uero eius gubernatione praeclarius, quando et per eum dominus tunc tot ecclesias gubernauit et per eius epistolas nunc gubernat? iam genera linguarum quae illi deesse potuerunt, cum ipse dicat: gratias deo quod omnium uestrum lingua loquor? quia ergo istorum omnium nihil apostolo Paulo defuisse credendum est, propterea responsionem Pelagii omnes gratias ei donatas esse dicentis iudices approbauerunt. sed sunt et aliae gratiae, quae hic commemoratae non sunt. neque enim, quamuis esset apostolus Paulus multum excellens membrum Christi corporis, nullas plures et ampliores [*]( 7 I Tim. 4, 1 10 I Tim. 2, 7 11 cf. Act. 28, 3 12 cf. Act: 14, 10 19 I Cor. 14, 18 25 cf. I Cor. 6, 15 ) [*]( 1 ecclesiam S 2 deinde alt. om F dotninationes Lx doiwtiones (in mg. m. 2 at dominationes) p. 4 habuit VS 5 audet V 6 habebatque pr. V 7 prophetia (etia in spat. tiac. add. m. 2) F 9 intendentibus m. 1 F 10 et cetera om. VSd eratj ipse erat d pe (pro ipse) erat V praeterea erat JST1 11 mortem LlF m. 1 13 obscurum om. m. 1 F] 14 uerbi] ut ibi V latey L huic in spat. uac. m. 2 add. F 16 ad uitam LXF- ad gubemationem F praeclarius est S 20 lingua? LLX linguas S 21 Paulo om. S 22 datas m. 1 L dicentes F 25 corporis xpi VPFIVSd hillas in nullas m. 2 F )

gratias accepit ipsum totius corporis caput, siue in carne siue in anima hominis, quam creaturam suam uerbum dei in unitatem personae suae, ut nostrum caput esset et corpus eius essemus. assumpsit. et re uera si esse possent in singulis omnia, frustra de membris corporis nostri ad hanc rem data similitudo uideretur. sunt enim quaedam communia omnibus membris, sicut sanitas, sicut uita; sunt autem alia etiam singulis propria, unde nec auris sentit colores nec oculus uoces. propter quod dicitur: si totum corpus oculus, ubi auditus? si totum auditus, ubi odoratus? quod quidem non ita dicitur, tamquam . impossibile deo sit et auribus praestare sensum uidendi et oculis audiendi. quid tamen faciat in Christi corpore, quod est ecclesia, et quam diuersitatem ecclesiarum uelut per membra diuersa ut essent dona etiam singulis propria, significauerit apostolus certum est. quapropter et qua causa hi qui illud obiecerunt auferri noluerint distantiam gratiarum et qua causa episcopi propter Paulum apostolum, in quo dona omnia, quae loco uno commemorauit, agnoscimus, id quod respondit Pelagius potuerint approbare iam clarum est.

Quid est ergo, unde me de hoc capitulo sollicitum factum esse praedixi? hoc uidelicet, quod ait Pelagius \'donare deum ei, qui fuerit dignus accipere, omnes gratias, sicut Paulo apostolo donauit\'. nihil essem de hac eius responsione sollicitus, nisi quod attinet ad hanc causam, cuius maxime cura gerenda est, ne scilicet gratia dei nobis tacentibus et tantum malum dissimulantibus obpugnetur. cum ergo non ait donare deum cui uoluerit, sed ait \'donare deum ei, qui fuerit dignus accipere, omnes gratias\', non potui, cum legerem. [*]( 9 I Cor. 12, 17 12 cf. Col. 1, 18 ) [*](1 quam ipsum susj). S 2 unitate 3 ut] et S 4 si om. S 7 etiam] et FlV2 8 oculos m. 1 F 9 pr. si* F 11 Jpole (le s. 1. m. 2) L et fin. om. S 15 apostolus in mg. L incertum S quae LI.lFFl 16 noluerunt codd. YS 19 potuerunt FFLVS 22 ei qui] eq F ei q4 Fl 23 ratioe V 24 nisi in mg. L om. F 25 ge- rendi F scilicet] s. (s. I.) L om. UF 28 at potuit /S1 legere F)

non esse suspiciosus. ipsum quippe gratiae nomen et eius nominis intellectus aufertur, si non gratis datur sed eam qui dignus est accipit. an forte quis dicet apostolo me facere iniuriam, quia eum gratia dignum fuisse non dico? immo tunc facio et illi iniuriam et mihi poenam, si quod dicit ipse non credo. an ille gratiam non ita definiuit, ut eam sic gratis appellatam quod daretur ostenderet? nempe ipse dixit: si autem gratia. iam non ex operibus, alioquin gratia iam non est gratia. unde item dicit: ei autem qui operatur merces non imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum. quisquis ergo dignus est, debitum est ei. si autem debitum est, gratia non est; gratia quippe donatur, debitum redditur. gratia ergo donatur indignis, ut reddatur debitum dignis; ipse autem facit, ut habeant quaecumque redditurus est dignis qui ea quae non habebant donauit indignis.

Hic forte dicet: ego non ex operibus, sed ex fide dixi apostolum dignum fuisse, cui tantae illae gratiae donarentur; non enim opera, quae bona ante non habuit, sed tamen fides eius hoc meruit. quid enim? putamus quod fides non operetur? immo ipsa ueraciter operatur, quae per dilectionem operatur. quantumlibet autem opera infidelium praedicentur, eiusdem apostoli sententiam ueram nouimus et inuictam: omne quod non est ex fide, peccatum est. ideo uero saepe dicit non ex operibus, sed ex fide nobis iustitiam deputari cum potius fides per dilectionem operetur, ne quisquam [*]( 7 Rom. 11, 6 9 Rom. 4, 4 21. 26 Gal. 5, 6 24 Rom. 14,23 ) [*]( 1 suspectus (in mg. m. 2 suspiciosus) L suspectus (s. 1..i. suspiciosus) L1 suspectus UFFlVS 2 eum Ll 3 accipere U dicit Ll 4 quiainiuriam om. F gratiam U inmo L 5 qui F ipse dicit VSd 6 an] ante FV2 diffiniuit LULlFl ut eam sic quod daretur gratis appellatam ostenderet d 7 quo ULlFFlVS ostenderetur FV2 8 autem] ante Ll 9 ita S dixit VSd 15 qui] qua F 17 Hie L hinc ULX hoc FFlVSd 19 no alt. add. 111 2 Ll 20 operaretur S 25 saepe] ipse S )

existimet ad ipsam fidem meritis operum perueniri, cum ipsa sit initium, unde bona opera incipiant, quoniam, ut dictum est, quod ex ipsa non est, peccatum est. hinc et ecclesiae dicitur in Cantico canticorum: uenies et transies ab initio fidei. quapropter quamuis bene operandi gratiam fides impetret, ipsam certe fidem ut haberemus, nulla fide meruimus, sed in ea nobis danda, in qua dominum sequeremur, misericordia eius praeuenit nos. an ipsam nobis nos dedimus et ipsi nos ipsos fideles fecimus? prorsus etiam hic clamabo: ipse fecit nos et non ipsi nos, nisi uero aliud apostolica doctrina commendat, ubi ait: dico autem per gratiam dei, quae data est mihi, omnibus qui sunt in nobis, non plus sapere, quam oportet sapere, sed sapere ad temperantiam, sicut unicuique deus partitus est mensuram fidei. hinc est quippe et illud: quid enim habes quod non accepisti? quando et hoc accepimus, unde et incipit quicquid in nostris actibus habemus boni.

Quid est ergo quod idem dicit apostolus: bonum certamen certaui, cursum consummaui, fidem seruaui; de cetero superest mihi corona iustitiae, quam reddet mihi dominus in illo die, iustus iudex, si haec non redduntur dignis, sed donantur indignis? hoc qui dicit, parum considerat coronam reddi non potuisse digno, nisi gratia donata esset indigno. ait enim: bonum certamen certaui; sed idem ipse ait: gratias deo, qui dedit nobis uictoriam per [*]( 4 Cant. 4, 8 7 cf. Ps. 58, 11 9 Ps. 99. 3 11 Rom. 12, 3 15 I Cor. 4, 7 18 II Tim. I, 7. 8 25 I Cor. 15, 57\' ) [*]( 2 incipiunt Vd 3 quod-non est om. S huic FlV2 hoc F 4 ueniens FV2S1 transiens L transiens FV2SX 5 init. fides F fide V2 6 habemus ULlFFlSxV 7 sequemur V 8 praeueniet FFlP prouenit V 10 nisi] nihil FFX m. 1, VSd apostoli ea IJFFlV apostoli illa S 12 qui] que F 14 pertitus F 15 huic L1 quid] quod m. 1 Fl 16 hic UFV id. VI alt. et om. FlVSd 19 consumaui LU£1Fi 20 quem L1 21 si] an S 23 reddere (in mg. i) L, UFlVS reddij-e (i e.e e) JJ data FlVSd 25 ipse om. F )

dominum nostrum Iesum Christum. ait: cursum consummaui; sed ipse idem ait: non uolentis neque currentis, sed miserentis est dei. ait: fidem seruaui; sed idem ipse ait: scio enim cui credidi et certus sum quia potens est depositum meum seruare in illum diem, id est commendatum meum; nam codices nonnulli non habent \'depositum\', sed quod est planius commendatum\'. quid autem commendamus deo, nisi quae oramus ut seruet. in quibus et ipsa est fides nostra? nam quid aliud apostolo Petro dominus commendauit orando, unde illi ait: ego rogaui pro te, Petre, ne deficiat fides tua, nisi ut eius deus seruet fidem, ne temptationi cedendo deficeret? quocirca, o beate Paule, magne gratiae praedicator, dicam nec timeam — quis enim mihi minime succensebit ista dicenti quam tu, qui ea dicenda dixisti et docenda docuisti? — dicam, inquam, nec timeam: redditur quidem meritis tuis corona sua, sed dei dona sunt merita tua.

Redditur ergo debitum praemium apostolo digno, sed ipsum apostolatum indebitum gratia donauit indigno. an hoc me dixisse paenitebit? absit; eius enim testimonio ab hac inuidia defensabor nec me quisquam uocabit audacem, nisi qui fuerit ausus ipsum uocare mendacem. ipse clamat, ipse testatur, ipse, ut in se dei dona commendet nec in se ipso, sed in domino glorietur, non solum nulla se habuisse dicit [*]( 2 Rom. 9, 16 4 II Tim. 1, 12 10 Luc. 22, 32 24 cf. I Cor. 1, 31 ) [*](1 consumaui ULlF 2 idem ipse F \'3 ipse idem VSd 5 in eum LULlFi 6 non om. V 7 sedj si U ■ quod] qui F 8 qui LULIFFl quod VlS 9 ipsi F ipsis YlS1 11 seruaret d 12 temtationi X1 deficeretur m. 1 Fl o beate] obS »t. 1 L obete (te s. I. m. 2) L obendiente L1 13 magnae VS om. Ll , ne U neque S 14 minus Vld succensebitn F qui ex que Fl ea Om. S 15 unquam • U, m. 1 Fl, om. F neque S 19 apl\'m L apostolum UIJVSP m. 1 apliii 1<\'F1; meritis uel apostolo susp. S in debitum V gratiae V 2t defensabor m. 2 ex responsabor F neque S 23 neque S non V1 24 gloriatur codd, VS )

merita bona, ut apostolus fieret, sed etiam mala merita sua dicit, ut dei gratiam manifestet et praedicet. non sum, inquit, idoneus uocari apostolus. quod quid est aliud quam: non sum dignus? nam hoc plerique latini codices habent. hoc est nempe quod quaerimus, nempe isto munere apostolatus illae omnes gratiae continentur. non enim decebat aut oportebat apostolum non habere prophetiam aut non esse doctorem aut non clarescere uirtutibus donationibusque sanitatum aut adiutoria non praebere aut ecclesias non gubernare aut linguarum generibus non excellere: omnia haec unum nomen apostolatus amplectitur. ipsum igitur consulamus, ipsum potius audiamus; dicamus ei: sancte Paule apostole, Pelagius monachus dignum te dicit fuisse, «[ui acciperes omnes gratias apostolatus tui; tu ipse quid dicis? non sum, inquit, dignus uocari apostolus. itane, ut honorem deferam Paulo, Pelagio magis de Paulo credere audebo quam Paulo? non faciam; me namque potius onerabo quam illum honorabo, si fecero. audiamus etiam, cur non sit dignus uocari apostolus: quia persecutus sum, inquit, ecclesiam dei. si sensum sequeremur, quis non istum a Christo damnandum censeret potius quam uocandum? quis ita diligat praedicatorem, ut non detestetur persecutorem? optime ergo ipse atque ueraciter, non sum, inquit, dignus uocari apostolus, quia persecutus sum ecclesiam dei. faciens igitur tantum mali unde meruisti tantum boni? audiant [*]( 2. 14. 18 I Cor. 15, 9 ) [*]( 1 faerit (in mg. fieret) L 3 quid] quidem U quam] quod FV- 4 plurimique L1 codices latini VS 6 dicebat m. 1 F, V2S1 8 claresceret F ad uictoriam F 9 ecclesias] oculos F 10 hic U hoc L1 apostolatus (oato in ras.) Fl appellatus F 12 sancte in ras. m. 2 F paule s. l. m. 2 F apostole om. U te dignum F\' 13 fuisse dicit F 15 deferam honorem FVSd 17 honerabo LFl m. 1 illud m. 1 F 18 cur] cui V 19 sequeremus m. 1 F quis-quis ita add. m. 2 F 20 istam LUFLP m. 1, VS dãpnatll (tS ?) L dampnandum Fl damnandam m. 1 PV censeretur FlPV om. Ll sed potius L1 quam om. LULxFFlVP m. 1 21 non om. U 23 sfl add. m. 2 Ll 24 bonum F )

respondentem omnes gentes: sed gratia dei sum id quod sum. numquid aliter est gratia commendata, nisi quia est indigno data? et gratia eius, inquit, in me uacua non fuit. hoc et aliis praecipit, ut etiam arbitrium uoluntatis ostendat, ubi ait: praecipientes autem et rogamus, ne in uacuum gratiam dei suscipiatis. unde autem probat quod gratia eius in eo uacua non fuit nisi ex eo quod sequitur: sed plus omnibus illis laboraui? proinde gratiam non laborauit ut acciperet, sed accepit, ut laboraret; atque ita unde ad accipienda debita praemia fieret dignus, gratiam gratis accepit indignus. nec ipsum sane laborem sibi ausus est arrogare. cum enim dixisset: plus omnibus illis laboraui, continuo subiecit: non ego, sed gratia dei mecum. o magnum gratiae praeceptorem, confessorem, praedicatorem! quid est hoc: plus laboraui. non ego? ubi sese extulit aliquantum uoluntas, ibi continuo uigilauit pietas et tremuit humilitas, quia se agnouit infirmitas.

Merito, quod gesta indicant, etiam hoc usus est testimonio sanctus Iohannes Ierosolymitanae antistes ecclesiae, sicut interrogatus quae apud illum ante iudicium gesta fuerint coepiscopis nostris, qui simul in illo iudicio praesidebant, ipse narrauit. ait enim tunc quibusdam susurrantibus et dicentibus, quod \'sine dei gratia\' diceret Pelagius \'posse hoc perfici\', il est, quod superius dixerat, \'esse posse hominem sine [*]( 1. 3 I Cor. 15, 10 5 II Cor. 6, 1 8. 12. 13. 15 I Cor. 15. 10 19 cf. Orosii Apolog. 3, 6. 4, 1 sqq. (CSEL V 607 sqq.) ) [*]( 2 nunquid FFl 3 eius] enim Fl 4 et] etiam FlSV efc ut L 5 rogauius F 7 fuerit Ll 8 illi S proinde grstiam (exp. m. 2) non laborauit ut gratiam (gratiam m. 2 add.) acciperet F proinde non grattem laborauit ut acciperet gratiam Ll proinde non gratiam laborauit ut acciperet U proinde non laborauit ut gratiam acciperet 1"1 VSd 12 laboraui illis UF 15 ubi] nisi LlFl 16 aliquando X1 uigilauerit F 18 Cap. XII S 19 iherosolomitane F hierosolimitane 1J ierosulimitaue LU ierosolitane Fl 20 quae om. S fiunt F 23 gratia dei S diceretur LUFI dicetur F hoc] hominem d 24 id estj idem FS1 supra F)

peccato: culpans\', inquit, \'super hoc et intuli, quia et apostolus Paulus multum laborans, sed non secundum suam uirtutem, sed secundum gratiam dei dixit: amplius omnibus illis laboraui. non ego autem, sed gratia dei mecum, et iterum: non est uolentis neque currentis sed miserentis dei, et illud: nisi dominus aedificauerit domum, in uanum laborauerunt qui aedificant eam et alia multa similia diximus\', inquit, \'de scripturis sanctis\'. illis autem non suscipientibus quae dicebantur a nobis de sanctis scripturis, sed adhuc susurrantibus dixit Pelagius: (et ego sic credo: anathema sit qui dicit absque adiutorio dei posse hominem ad profectum omnium uenire uirtutum\'.

Haec narrauit episcopus Iohannes audiente Pelagio, qui utique posset honorifice dicere: fallitur sanctitas tua, non bene meministi, non dixi ad ista testimonia, quae de scripturis commemorasti \'ego sic credo\', quoniam non ea sic intellego, quod gratia dei sic laboret cum homine, ut quod non peccat, non uolentis neque currentis, sed miserentis sit dei.

Sunt enim quaedam expositiones epistolae Pauli, quae scribitur ad Romanos, quae ipsius Pelagii esse dicuntur, ubi hoc, quod scriptum est: non uolentis neque currentis. sed miserentis est dei, non ex persona Pauli asserit (dictum, sed eum uoce interrogantis et redarguentis usum fuisse, cum hoc diceret, tamquam hoc dici utique non deberet\'. non ergo, cum episcopus Iohannes plane istam sententiam esse apostoli agnouit eamque ideo commemorauit, ne Pelagius sine dei [*]( 3 I Cor. 15, 10 5. 18. 21 Rom. 9, 16 6 Ps. 126, 1 19 cf. Mercatoris Common. adu. haer. Pel. et Cael. 2 (XLVJII 111 M.) ) [*]( 1 culpam ULxFFl VS hoc in spat. uac. add. m. 2 F et] etiam FXF m. 2, VSd 2 suam add. m. 2 Lx 3 illius omnibus S 5 nolentis Fl 6 hedificauerit U 10 si F 11 abque U 12 perfectum U 13 Cap. XVI L1P Cap. 15 in mg. S Haec] Et F 14 utique om. VS senitas m. 1 F serenitas m. 2 F 18 neque] non Lx sit om. LUL,1FFlY 19 Cap. XVII LXP Cap. 16 in mg. S quedam (e ex i) Lx 20 scribit V 24 diceret] dret LU 25 esse om. FVS 26 cognouit VS)

gratia non peccare quemquam putaret, et dixit respondisse Pelagium: (et ego sic credo\', neque cum hoc praesens audiret, respondit: non sic credo. oportet ut illam expositionem peruersam, ubi hoc non sensisse apostolum, sed potius redarguisse intellegi uoluit. aut suam neget aut corrigere atque emendare non dubitet. nam quicquid dixit episcopus Iohannes de absentibus fratribus nostris siue coepiscopis Herote scilicet ac Lazaro siue de presbytero Orosio siue de aliis, quorum ibi non sunt nomina expressa, credo quod intellegat ad eorum praeiudicium non ualere. si enim praesentes essent, possent eum fortasse, absit ut dicam, conuincere de mendacio, sed forte commemorare, quid forte fuisset oblitus aut in quo eum fefellerit latinus interpres, etsi non studio mentiendi, certe alienae linguae minus intellectae nonnulla difficultate, praesertim quia non [in] gestis agebatur, quae improbi ne mentiantur, boni autem ne aliquid obliuiscantur utiliter instituta sunt. si quis autem memoratis fratribus nostris ex hoc aliquid quaestionis intulerit eosque ad iudicium episcopale uocauerit. sibi, ut poterunt, aderunt: nobis hic laborare quid opus est, quando ne ipsi quidem iudices post coepiscopi nostri narrationem aliquid inde pronuntiare uoluerunt?

Cum ergo Pelagius praesens ad illa testimonia scripturarum dixisse se ita credere tacitus agnouerit, quomodo illud apostoli testimonium paulo superius recolens et inueniens eum dixisse: non sum dignus uocari apostolus, quia persecutus sum ecclesiam dei, sed gratia [*]( 8 cf. Orosii Apologet. 6,1 (CSEL V 610, 2 sqq.) 25 I Cor. 15, 9. 10 ) [*]( 1 non j nec Fl 2 ego sicj eius sicut U neque-credo in mg. m. 2 F 4 sensissej fuisse JFT2<S- 5 aut] ut FS negat FV2 7 herote sak F Herotesal V scilicet om. VSd 9 sint Fl 10 posset F1 12 obitus m. 1 F aut] atque U eum in quo F 13 etsi non] et sine LUUFFV 15 in suailent. Ben. inclusi; cf. 55 gestis agens agitatur V; S coni: haec in gestis agebantur 18 nouerit F reuocauerit S 19 potuerunt FV adder LFl adderunt U addere Lx hoc F om. V quid laborare F 22 Cap. XVIII LIP Capitulum F1 Cap. num. om. S ergo om. V 23 dixisset V tactus F quomodo] quo minus VB)

dei sum id quod sum, non uidit non se dicere debuisse. cum ageretur de abundantia gratiarum, quas idem accepit apostolus, dignum fuisse qui acciperet, cum ipse se non solum dixerit, sed et aliam causam reddens probarit indignum et eo ipso gratiam uere gratiam commendauerit? sed si forte illud iam dudum a sancto Iohanne narratum cogitare uel meminisse non potuit, recentissimam suam responsionem respiceret et quae paulo ante de Caelestio sibi obiecta anathematizauerit aduerteret. nempe enim inter illa est, quod obiectum est dixisse Caelestium (dei gratiam secundum merita nostra dari\'. si ergo ueraciter hoc Pelagius anathematizauit, quid est quod dicit gratias omnes apostolo secundum meritum datas? an aliud est dignum esse accipere, aliud secundum meritum accipere? et potest aliqua subtilitate disputationis ostendere dignum esse aliquem, sed non mereri? uerumtamen Caelestius uel quis alius, cuius omnes superiores anathematizauit sententias, nec de hoc uerbo eum nebulas obtendere atque in eis latere permittit. urget enim et dicit: (et ipsa gratia in mea uoluntate est posita, siue dignus fuerim siue indignus\'. si ergo recte hoc a Pelagio ueraciterque damnatum est, ubi dicitur \'dei gratiam secundum merita et dignis dari\', quo corde cogitauit quoue ore protulit quod ait: \'dicimus donare deum ei qui fuerit dignus accipere omnes gratias\'? quis non ista si diligenter aduerterit, fiat de illius responsione uel defensione sollicitus?