De Consensu Evangelistarum

Hinc iam Iohannes aliam commemorat sui demonstrationem a domino discipulis factam post dies octo, ubi erat et Thomas. qui prius eum non uiderat. [*]() et post dies octo, inquit, iterum erant discipuli eius intus et Thomas cum eis; uenit Iesus ianuis clausis et stetit in medio et dixit: pax uobis. [*]() deinde dicit Thomae: infer digitum tuum huc et uide manus meas et adfer [*]( 4 cf. Iob. 14, 26; 15, 26 10 cf. Luc. 24, 50 et 51 13 cf. Act. 1. 2-9 14 cf. Ioh. 20, 24; cf. Luc. 24, 33 22 *Ioh. 20, 26-29 ) [*]( 1 mittoj mittam Xw rael uos sec. om. lsl Z aeaetej aaa. m ciuitate (-tem H2) NsQ H\'JE2 γχωedd. quo usque V g uirtate FN pgralv 4 quam] quod BlR 5 iohannee CP 7 adteatentur (att. 0) BB 0 BP y p, adtestantur (att. CPN) cet. 10 coniungitur D r 11 sequantnr HAJPL ae 12 surrexit r 16 unos erat p g inueuerunt E2 i 18 antecum JB1 20 alia B 25 infert Qt 26 ditum ElL aufer Bl, adfert QI, affers HAWL )

manum tuam et mitte in latus meum et noli esse incredulus, sed fidelis. [*]() respondit Thomas et dixit ei: dominus meus et deus meus. [*]() dicit ei Iesus: quia uidisti, credidisti; beati qui non uiderunt et crediderunt. hanc secundam domini uisionem erga discipulos factam, id est quam secundo loco Iohannes commemorat, aput Marcum possemus agnoscere breuiter eam, sicuti adsolet, perstringentem, nisi moueret, quod ibi ait: nouissime recumbentibus illis undecim apparuit, non ideo quia Iohannes tacuit recumbentes - potuit enim hoc praetermittere —, sed quia iste dixit: nouissime, quasi ultra iam non eis apparuerit, cum adhuc Iohannes tertiam sit eius narraturus demonstrationem ad mare Tiberiadis; deinde, quod dicit idem Marcus, exprobrans illis incredulitatem illorum et duritiam cordis, quia his qui uiderant\' eum resurrexisse non crediderant, illis uidelicet duobus, quibus in uillam euntibus apparuit, posteaquam resurrexit, et Petro, cui primitus eum apparuisse aput Lucam inuestigatum est, fortasse et Mariae Magdalenae et aliis mulieribus, quae cum illa erant, quando eis et ad monumentum apparuit et\' inde redeuntibus in itinere occurrit. nam ita contexit narrationem idem Marcus, cum commemorasset breuiter de duobus illis, quibus apparuit in uillam euntibus, quod nuntiassent ceteris nec illis creditum esset: [*]() nouissime, inquit, recumbentibus illis undecim apparuit et exprobrauit [*](8 Marc. 16. 14 10 cf. Ioh. 21, 1 14 *Marc. 16, 14 18 cf. Lac. 24, 35 24 *Marc. 16, 14 ) [*]( 1 meum om. Bl nolij non B 2 dicit] dixit l 4 uidiBti BR (uerc. uind. al. JRtv.), nidisti me cet., edd., v, add. thoma V1 v 5 haec secundum Bl 7 poesimus BtQ, possumus BD C2P g cognoscere Bl ea CP 9 XI C 10 enim om. BAWL g 11 ultrum Bl 12 eie non BD pr 14 et ezprobrauit (om. illis) g eorum r v 15 hi HAlElL uiderant (a s. u) B 16 crediderunt g 17 quibus om. Bl euntibus in uillam BD r II e l 18 uestigatum CPFlONQ HAHPL ael 19 quae] qui Bt AelL 20 monimentum B 21 occurrerit BD 22 cum] unum Bl 28 in] et B1 nuntiantes Bt 25 et exprobrauit] exprobrans HAesL ael ) incredulitatem illorum et duritiam cordis, quia his qu-l uiderant eum resurrexisse non crediderant. quomodo ergo n\'ouissime, quasi iam ultra eum non uiderint nouissimum quippe illud est, quo dominum apostoli in terra. uiderunt, quando ascendit in caelum, quod factum est quadragensimo die post eius resurrectionem. num quidnam tunc . exprobraturus erat, quod non credidissent eis qui eum uiderant resurrexisse, quando iam et ipsi post resurrectionem totiens eum uiderant et maxime ipso die resurrectionis eius, id est una sabbati iam circa noctem, sicut Lucas Iohannesque commemorant? remanet igitur, ut intellegamus eundem diem resurrectionis eius, id est unam sabbati, quando eum post diluculum uidit Maria et aliae cum illa mulieres, quando etiam Petrus, quando et illi duo, quorum erat unus Cleopas. quos uidetur etiam idem Marcus commemorare, quando iam circa noctem illi undecim praeter Thomam et qui cum eis erant, quando eis et isti quod uiderant narrauerunt, nunc etiam Marcum more suo breuiter commemorare uoluisse et ideo dixisse nouissime, quia ipso die hoc nouissimum fuit iam incipiente nocturno tempore, posteaquam illi de castello, ubi eum in fractione panis agnouerant, redierunt in Hierusalem et inuenerunt. sicut dicit Lucas, illos undecim et eos qui cum illis erant iam conloquentes de resurrectione domini et quod uisus fuerit Petro, quibus et ipsi narrauerunt quod in uia gestum erat et quomodo eum agnouerunt in fractione panis. sed erant ibi [*]( .5 cf. Act. 1, 9 10 cf. Luc. 24, 1; c\'f. lolt. 20, 1 22 cf. Luc. 24, 33-35\' ) [*]( 1 illorum] eorum ■/ edd. praeter g, v hi HAlElL 2 crediderunt g 3 uiderent CP g 4 quo] quod RD HAelL gal 7 eis om. AlElL 8 resurreiionem B 9 totiens om. BD resurrexionis B 14 unus erat ptfelm 15 iam] apparuit iam rael 16 illis rael thoma B 17 marcue HAEIL, eu.m g 19 iam] nam Ell. 21 agnouerunt CP, cognouerant BD t 23 cum loquente3 B, loqu. OHEtL 25 agnoQeruntBl. -rint B2BD, cognouerunt CPV p g, cognouerint cd. fractionem B - utique ibi HAEL 7 -. ) utique non credentes, unde uerum est quod Mareus dicit: nec illis crediderunt. his ergo iam, sicut Marcus dicit, discumbentibus et adhuc inde, sicut Lucas dicit, loquentibus stetit in medio eorum dominus et ait illis: pax uobiscum, sicut Lucas et Iohannes. fores autem clausae erant, cum ad eos intrauit, quod solus Iohannes commemorat. uerbis itaque domini, quae tunc eum locutum esse discipulis Lucas Iohannesque dixerunt, interponitur et illa exprobratio, de qua Marcus dicit, quod non crediderint eis qui eum resurrexisse uiderant.

Sed hoc rursus mouet, quomodo discumbentibus undecim dicit apparuisse Marcus, si illud tempus est diei dominici iam noctis initio, quod Lucas Iohannesque meminerunt. aperte quippe Iohannes dicit non cum eis tunc fuisse apostolum Thomam, quem credimus exisse inde. antequam dominus ad eos intraret, posteaquam illi duo redeuntes de castello cum ipsis undecim conlocuti sunt, sicut aput Lucam inuenitur. sed Lucas in sua narratione dat locum, quo possit intellegi, dum haec loquerentur, prius inde exisse Thomam et postea dominum intrasse. Marcus autem, qui dicit: nouissime recumbentibus illis undecim apparuit, etiam Thomam illic fuisse cogit fateri. nisi forte quamuis uno absente undecim tamen uoluit appellare, quia eadem tunc apostolica societas hoc numero nuncupabatur, antequam Matthias in locum Iudae subrogaretur. aut si hoc durum est sic accipere, illud ergo accipiamus, post multas demonstrationes eius, quibus per dies quadraginta discipulis praesentatus est, eum etiam [*]( 2 Marc. 16, 13 3 «f. Morc. 16, 14 4 *Lac. 24, 86: *Ioh. 20, 26 11 cf. Marc. 16, 14; cf. Luc. 24, 29; 36; cf. Ioh. 20, 19 19 Marc. 16, 14 23. cf. Act. 1, 26.,\' ) [*]( 4 aobiacumj uobis Sl χψω raelmv (cf. supra) o sicutj add. refe. runt V, add. dicunt χψω r ael iohannes] add. commemorant B1, add. dicunt p g 6 introintrauit B 7 locatus CP iohannes diaeruntq. Bl 11 dicit] ait HAEL y apparuisse] dominum apparliisse V Im 14 ad eos dominus RD 18 loquentur B thomo B 21 cogitat B nisi forte om. Bl 22 hoc] ac B. 36 \'XL- lIEL.- )

nouissime recumbentibus illis undecim apparuisse, id est ipso quadragensimo die, et quoniam iam erat ab eis ascensurus in caelum. hoc eis illo die maxime exprobrare uoluisse, quia his qui uiderant eum resurrexisse non crediderant, antequam ipsi eum uiderent, cum utique post ascensionem suam praedicantibus illis euangelium etiam gentes quod non uiderunt fuerant crediturae. post illam quippe exprobrationem secutus ait idem Marcus: [*]() et dixit eis: euntes in mundum uniuersum praedicate euangelium omni creaturae. [*]() qui crediderit et baptizatus fuerit saluus erit; qui uero non crediderit condemnabitur. hoc ergo praedicaturi. quoniam qui non crediderit condemnabitur, cum id utique non crediderit quod non uidit. nonne ipsi primitus fuerant obiurgandi, quod, antequam dominum uidissent, non crediderunt eis quibus prius apparuisset?

Hanc autem nouissimam fuisse corporaliter in terra praesentationem domini apostolis etiam illud admonet, ut credamus. quod ita sequitur idem Marcus: [*]() signa autem eos qui crediderint haec sequentur: in nomine meo demonia eicient. linguis loquentur nouis; [*]() serpentes tollent et, si mortiferum quid biberint, non eos nocebit; super aegrotos manus inponent, et bene habebunt. deinde subiungit: [*]() et dominus quidem, postquam locutus est eis, adsumtus est in caelum et sedit a dextris dei. [*]() illi autem profecti praedicauerunt ubique domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus [*]( 8 Marc. 16, 15 et 16 18 »ib. 17—20 ) [*]( 2 caelis B 3 hi HSAEKL 4 uiderant] derant B1 resurrexissel add. a mortuis BD r crediderunt Bl D 5 niderunt Bl, -rint CP. -rant g 6 quod] que p uiderant B2 11 hoc-condemnabitur bis Bl 12 id om. RD 18 crediderint r uidet CP, (om. non) uiderant r, uiderat ael ipse B 16 praesentationem BlBDM, repr. cet., edd. 17 apostolus HAlEL Y admonetur CPV (amm. V) 20 ecient B linquis B loquuntar B 21 berint B, uiuerint H eos] eis B2 Xy paelmv 22 aegros (egr.) Q w edd. praeter m, r 23 quidem] add. Iesus VE1 γϰψω raelv 24 sedet V N A2E2 y pgrv a] ad JB 26 sermone B )

signis. cum ergo dicit: et dominus quidem, postquam locutus est eis, adsumtus est in caelum, satis uidetur ostendere nouissimum cum illis in terra hunc eum habuisse sermonem, quamuis non omni modo ad id coartare uideatur. non enim ait \'postquam haec locutus est eis\\ sed: postquam locutus est eis, unde admittit, si necessitas cogeret, non istam fuisse nouissimam locutionem nec istum fuisse nouissimum diem, quo eis in terra praesens fuit, sed ad omnia quae cum eis omnibus illis diebus locutus est posse pertinere quod dictum est: postquam locutus est eis, adsumtus est in caelum. sed quia ea quae supra diximus magis suadent hunc nouissimum diem fuisse, quam ut intellegantur undecim, qui Thoma absente decem fuerunt, ideo post hanc locutionem, quam Marcus commemorat, adiunctis etiam consequenter illis uerbis uel discipulorum uel ipsius, quae commemorantur in actibus apostolorum, credendum est adsumtum dominum in caelum, quadragensimo scilicet die post diem resurrectionis eius.

Iohannes autem, quamuis fateatur multa se praetermisisse quae fecit Iesus, uoluit tamen etiam tertiam eius repraesentationem discipulis post resurrectionem factam commemorare ad mare Tiberiadis, septem scilicet discipulis, Petro, Thomae, Nathanaheli, filiis Zebedaei et aliis duobus quos nominatim non expressit, cum piscarentur, quando iussu eius retia mittentes in dextram partem extraxerunt magnos pisces centum quinquaginta tres, quando etiam Petrum ter interrogauit, utrum [*]( 16 cf. Acfc. 1, 4-8 19 cf. Ioh. 21, 25 22 cf. ib. 1-24 ) [*]( 1 diceret RD 3 eum om. RD 4 omni modo] omnino HAEL αγ g 5 ait om. Bl 6 mamittit B, innuit r cocere Bl 7 nouissimam] ultimam r necis tum B1 nou.] ultimum r 8 fuis Bl 9 illis diebus om. B 13 thomam CPlQ absentem Q \'X\' Q 14 quam] cum B adinntis BC1 19 se om. p 20 quae f. i. om. g tertiam otn. B 22 suis discipulis petro scilicet p et thomae p g 23 filiis] et filiis HElL g 24 iusso CP retiam B 25 in dextra parte CP dexteram NM p l centum quinta tres ait cum Bl (sit cum del. B2). CLIII CPQ, CLlII. (eras. I) M 26 utrum] urum B )

ab illo amaretur, et ei pascendas commendauit oues suas et de eius ipsius passione praedixit et de ipso Iohanne ait: sic eum uolo manere, donec ueniam. ad hoc Iohannes euangelium suum terminauit.-

Iam nunc quaerendum est, quando primum uisus sit a discipulis in Galilaea, quia et hoc quod tertio narrat Iohannes in Galilaea factum est ad mare Tiberiadis, quod facile uidet qui recolit illud miraculum de panibus quinque, quod ita narrare incipit idem Iohannes: post haec abiit Iesus trans mare Galilaeae Tiberiadis. ubi autem putari potest primum a discipulis post resurrectionem uideri debuisse nisi in Galilaea. si recolantur uerba illius angeli, qui secundum Mattheum uenientibus ad monumentum mulieribus ita loquitur: [*]() nolite timere uos; scio enim, quod Iesum, qui crucifixus est, quaeritis; non est hic, surrexit enim, sicut dixit; uenite, uidete locum, ubi positus erat dominus. \'et cito euntes dicite discipulis eius, quia surrexit; et ecce praecedit uos in Galilaeam; ibi eum uidebitis. ecce dixi uobis, item secundum Marcum: siue ipse sit angelus siue alius: [*]() nolite, inquit, expauescere. Iesum quaeritis Nazarenum crucifixum; surrexit, non est hic: eccelocus, ubi posuerunt eum. [*]() sed ite, dicite discipulis [*]( 2 Ioh. 21, 23 5 cf. Ioh. 21. 19-23 8 cf. Ioh. 6, 5-13 9 *Ioh. 6, 1 13 *Matth. 28, 5 b —7 20 Marc. 16, 6 b et 7 ) [*](2 ipBius om. p sic libri omnes. si l (έάν), cf. infra 3 ad] ab R (quaeren)dum est quando primum uieus laesa membrana exciderunt in B 6 quia-galilnea om. B 7 est ad mare tiberi(aiis) perierunt in B uidit CP 8 reculit illu B quinque panibus XłD edd. praeter g 9 hoc r 10 galilacae tiberiadis BZX CPF ONxMQx HAelL (-leae RAEL. tibiriadee C . galilaeaettiberiadis Bx (galilaeat et tib. brix., cf. Ulf.). galilaeae quod est tiberiadis DVN2Q2E2 γχψω tdd. praeter m, v (τη̄ς γαχιαίας τιβεριάδος, sed Mosc. τη̄ςy. xol t. T.), cf. 201. 6 14 i. queritis crucifixum p 16 uidete] et nidete D CPf M ϰψ gaelmv (cf. supra) 17 eiusj add. et petro cL r 18 praecedet RD CsP NA- x\'f edd. praeter m 19 dixit B, aicut dixit p. praedixi V HAEL y gael 21 nazareum pg 22 ite] add. et FONQ< p )

eius et Petro, quia praecedit uos in Galilaeam; ibi eum uidebitis, sicut dixit uobis? haec uerba ita uidentur sonare, quod Iesus non erat se demonstraturus post resun-ectionem discipulis nisi in Galilaea. quam demonstrationem nec ipse Marcus commemorauit, qui eum dixit mane prima sabbati apparuisse primo Mariae Magdalenae et illam nuntiasse discipulis his qui cum eo fuerant lugentibus et flentibus, illos autem non credidisse, post haec deinde duobus ex his apparuisse euntibus in uillam et illos ceteris nuntiasse, quod factum est, sicut Lucas et Iohannes coattestantur, in Hierusalem eodem ipso die resurrectionis iam noctis initio: deinde uenit ad illam eius manifestationem, quam nouissimam dicit, recumbentibus illis undecim; post hanc dicit eum adsumtum in caelum. quod factum scimus in monte oliueti non longe ab Hierusalem. nusquam igitur commemorat Marcus conpletum quod ab angelo praenuntiatum esse testatur. Mattheus uero nihil aliud dicit nec ullum alium locum omnino commemorat uel ante uel postea, ubi discipuli. posteaquam resurrexit, uiderint dominum nisi in Galilaea secundum angeli praedictionem. denique cum insinuasset. quid ab angelo mulieribus dictum sit. et illis abeuntibus subiecisset, quid de corruptis ad mentiendum custodibus gestum sit, continuo, tamquam nihil aliud sequeretur — quia et re uera sic erat dictum ab angelo: surrexit et ecce praecedit uos in Galilaeam, ibi eum uidebitis, ut nihil aliud sequi debuisse uideatur —: [*]() undecim autem, [*]( 10 cf. Luc. 24, 33; cf. loh. 20, 19 21 cf. Matth. 28, 12-15 23 *Matth. 28, 7 b 25 ib. 16-20 ) [*]( 1 praecedet R2D NA2 edd. praeter l m 2 dixi CV tl 3 consonare ral ae om. CP 4 discipnlis] add. suis 1 5 cum dixit manere B\' prima mane HAelL primi p 7 qui—lugenti(bus) et autero-post laesa membr. exciderunt in B 11 initio iam noctis HAEL 13 eum om. R 14 montem BD OMQ1 17 ullom] illum Bl antea AE r rael 19 in angelilaea B* praedicationem BRD FQ HAEL i 20 deinde x r quod BRD HAES y ab om. Bl 21 abentibus B quod BAEIL 23 ab angelo-ibi eum om. Bl 24 et om. CPV praecedet O2NA2 edd. praeter Im (cf. 352, 14) ) inquit, discipuli abierunt in Galilaeam in montem. ubi constituerat illis Iesus. [*]() et uidentes eum adoraueruut; quidam autem dubitauerunt. [*]() accedens accedens Iesus locutus est eis dicens: data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. [*]() euntes ergo docete omnes gentes baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti, [*]() docentes eos seruare omnia quaecumque mandaui uobis. et ecce ego uobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. ita Mattheus clausit euangelium suum.

Ac per hoc, si aliorum consideratae narrationes ad diligentiorem inquisitionem non conpellerent, nihil aliud arbitraremur nisi dominum post resurrectionem nusquam praeter in Galilaea primum esse a discipulis uisum. item, si Marcus de illa praenuntiatione angeli tacuisset, posset cuiquam putari Mattheus ideo dixisse discipulos abisse in Galilaeam in montem adque ibi adorasse dominum, ut impletum uideretur quod ipse per angelum mandatum ac praenuntiatum esse narrauerat. nunc autem et Lucas ac Iohannes satis dilucide manifestantes ipso die resurrectionis eius uisum esse dominum in Hierusalem a discipulis suis, unde ita longe est Galilaea, ut uno die ab eis utroque loco uideri non posset, et Marcus illam quidem praedictionem angeli similiter narrans, in Galilaea uero uisum a discipulis dominum post resurrectionem nusquam commemorans uehementer cogunt quaerere, quemadmodum [*]( 14 cf. Marc. 16, 7 19 cf. Luc. 24, 33; cf. Ioh. 20, 13 ) [*]( 2 ibi Bl uidentes] add. ihs Bl 6 patri Bl 7 fili Ex eos om. AelL seruareJ sermone B1 8 mandare B et om. Bl 9 sum om. ClP 12 non-resurrectionem om. Bl conpellarent B2. conplerent (comp. L) HAE1L arbitremur HAelL 13 preterquam r galileam CP1 Nl AEXL 14 a] ad B 15 c. putari] aliquis putare p 17 angelum] euangelium HAE1L 19 ac BBD CP MQ HEL pgr, et cet. deluci CP manifestamtes B, manifestant HAEXL 21 galilaeaaut B utroque loco ab eis MQ r 22 utroque] aut utroque B, utrumque CP 23 praedicationem DVO HAEXL p )

dictum sit: ecce praecedit uos in Galilaeam, ibi eum uidebitis. nam et ipse Mattheus si omnino non diceret undecim discipulos abisse in montem in Galilaeam, ubi constituerat eis Iesus, et illic eum uidisse adque adorasse, nihil ex hac praedictione conpletum ad litteram putaremus, sed totum figurata significatione praedictum, sicut illud secundum Lucam: ecce hodie et eras eicio demonia et sanitates perficio et tertia die consummabor, quod ad litteram certum est non esse conpletum. item si angelus dixisset: (praecedit uos in Galilaeam, ibi primum eum uidebitis\' aut \'ibi tantum eum uidebitis\' aut \'nonnisi ibi eum uidebitis*, ceteris euangelistis Mattheus sine dubio repugnaret; cum uero dictum est: ecce praecedit uos in Galilaeam, ibi eum uidebitis, nec expressum est, quando id futurum esset, utrum quam primum, antequam alibi ab eis uisus esset, an, posteaquam eum alicubi etiam praeter Galilaeam uidissent, idque ipsum, quod discipulos Mattheus dicit isse in Galilaeam in montem, non exprimit diem nec narrandi ordinem ita contexit, ut necessitatem ingerat nihil aliud intellegendi quam hoc primitus factum, non aduersatur quidem narrationibus ceterorum et dat eis intellegendis adque accipiendis locum. uerum tamen quod dominus non ubi [*]( 1 Matth. 28, 7; Marc. 16, 7 6 *Luc. 13, 32 8 cf. supra lib. 2, cap. 75, n. 145 ) [*]( 1 praecidit Cl, praedicit B, praecedet C-NA2 edd. praeter l m galilea ElL 2 ipae] prae Bl 4 praedicatione DFON1 HAJElL f p 6 hocdic B1 7 sanitatis 01 facio HAetL tertio HAWL, tertiam Ql 8 die BRD E2 i (ueron. brix. al. Big. Dbl. Eg. Rw. al.), om. cet., edd. (ὴμέρᾳ Vat.) consummor E2 f edd. praeter pg (cf. 249, 4 et 21) 9 praecidit BxCl, praecedet NA2 χψω edd. praeter l m 10 eum] cum B ibi tantum ibi Bl 11 eum ibi CP bideaitis B\' 12 repugnaret] add. et CP praecedet NA2 yco edd. praeter Im 14 id om. Bl esse (utrum-esset om.) M quam om. Q, exp. V, an HAEXL g a 15 praeter in galilea χω a, praeterquam in galilaea relm 16 idque] id est p matthei Bl 17 isesse B1 19 a-luersari a 20 etJ sed QE1 f 21 percipiendis HAEL 1 g non om. C ibi g ) [*]( XXXXIU Ang. Sect. III pars 4. ) [*]( 25 ) primum se demonstraturus erat, sed in Galilaea, ubi necessario postea uisus est, se uidendum mandauit et per angelum dicentem: ecce praecedit uos in Galilaeam, ibi eum uidebitis, et per se ipsum dicens: ite, nuntiate fratribus meis, ut eant in Galilaeam, ibi me uidebunt, quemuis fidelem facit intentum ad quaerendum, in quo mysterio dictum intellegatur.