Sequitur Mattheus et dicit: [*]() in illo tempore abut Iesus sabbato per sata, discipuli autem eius esurientes coeperunt uellere spicas et manducare, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() dominus est enim filius [*]( 5 Matth. 11, 25; cf. 25-30 8 Matth. 11,30 10 ib. 28 16 cf. Luc. 10,16-20 17 Luc. 10, 21 21 *Matth. 12, 1; cf. 1-8 24 *Matth. 12, 8 ) [*]( 1 quod CP 2 quo dictum est ordine V ordinem C\'P Nl quo] quod B Ni H 3 diuersis Ct P quia et] quae B ille] et ille CPF grn 6 confitebor r pater 8. l. H domine pater prael 7 quia] qui RTD OM a orn. L et prudentibus om. T, et reuelasti ea paruulis add. V 9 enim om. T onus] cf. 10, 16 10 enim dicit E2 T 15 erprobauit T, exprobrauerit p r 16 ciuitantium B, -tatium RT ONahfQ AEL, -tatum cet. inponit T hoc om. NlM 17 ora RlT exultabit RT spiritu] in spiritu RTD 1V2Q rael (uer-c. Kfron. colb. corb. cant.), iv τω̩̃ πνεύματιSin. Cant. 18 in om. AlJSL 20 non abs. dict. V uideretur r 22 per sata sabbato v 23 coeperont ont. L 24 illum obi B enim est T v )
184
hominis etiam sabbati. hoc quoque sine ulla repugnantiae quaestione commemoratur et a Marco et a Luca, sed illi non dicunt in illo tempore. unde fortassis magis Mattheus rei gestae hic ordinem tenuit, illi autem recordationis suae, nisi latius accipitur quod dictum est illo tempore, id est quo haec multa et diuersa gerebantur.
XXXV. Sequitur ergo Mattbeus ita narrans: [*]() et cum inde transisset, uenit in synagogam eorum. [*]() et ecce homo manum habens aridam, et cetera usque ad illud ubi ait: et restituta est sanitati sicut altera. de isto sanato, qui manum habebat aridam, etiam Marcus et Lucas non tacent. posset autem putari eo die factum et de spicis et de isto sanato, quoniam sabbatum et hic commemoratur, nisi Lucas aperuisset alio sabbato factum fuisse de sanitate aridae manus. proinde quod ait Mattheus: et cum inde transisset, uenit in synagogam eorum, non quidem uenit nisi cum inde transisset, sed post quot dies in synagogam eorum uenerit, posteaquam a segete illa transiit, an recta continuoque illuc ierit, non expressum est. ac per hoc locus datur narrationi Lucae, qui dicit alio sabbato huius manum sanatam. sed potest mouere, quomodo Mattheus dixerit, quod ipsi interrogauerant [*]( 2 cf. Marc. 2, 23-28; cf. Luc. 6, 1-5 7 Matth. 12, 9 et 10; cf. 9-18 10 Matth. 12, 13 11 cf. Marc. 3, 1-5; cf. Lnc. 6, 6-11 ) [*]( 2 quaestionem ClP 3 fortasis ElL, fortasse C2PV 4 suae om. I nisi] add. ai A 5 accipiatur HAEL 7 aelm illo B ONM HAEL 7, in illo cet., edd. quo] quod T ClP N1 ElL, in quo V 7 ita om. CP p 8 transsisset B sinagogam B, -ga RT EL et om. Tl 11 tacuit M 12 possent B, possit P, posse H1 eo] eodem N* p de spicis) dispicis B isto] ipso AEL 7 13 et sabbatum raelm 14 alio] et alio Q fuisse BRTD MQ r, esse cet. 15 transsisset utroq. loco B 16 sinagoga BRT 17 quot (quod ClM) post CP M quod BRTllJl OiJVl ElL sinagoga BRT 18 poateaque Nl (a om.) segete illa ElL, segetem illam N2 AlE2 7, per segetem illafli ael transiuit D r a elm. recte y pg el, directe V recto continuoque gressu E1 7 19 ierit] ie... (exesa membr. deficit) B, gerit AE\'L ac] ae BI, hac B1 20 sanata ClP 21 quod] quem B interroganerant BRT, -runt 1) -rint cet., edd. )
185
dominum, si licet sabbato curare, uolentes inuenire accusandi occasionem, ipse uero illis de oue proposuerit similitudinem dicens: quis erit ex uobis homo qui habeat ouem unam, et si ceciderit haec sabbatis in foueam, nonne tenebit et leuabit eam?
[*]() quanto melior est homo oue? itaque licet sabbatis bene facere, cum Marcus et Lucas illos potius a domino interrogatos esse perhibeant: licet sabbato bene facere an male? animam saluam facere an perdere? itaque intellegendum est quod illi prius interrogauerint dominum, si licet sabbato curare, deinde quod intellegens cogitationes eorum aditum accusandi quaerentium constituerit in medio illum quem fuerat sanaturus et interrogauerit quae Marcus et Lucas eum interrogasse commemorant, ac tunc illis tacentibus proposuisse similitudinem de oue et conclusisse, quod liceat sabbato bene facere,. postremo circumspectis eis cum ira, sicut Marcus dicit, contristatum super caecitate cordis eorum dixisse homini: extende manum tuam.
Sequitur Mattheus ita contexens narrationem suam: [*]() euntes autem Pharisaei consilium faciebant aduersus eum, quomodo eum perderent.
[*]()Iesus autem [*]( 1 Matth. 12, 10 3 *ib. 11 et 12 7 Marc. 3, 4; Luc. 6, 9 17 Matth. 12, 13; Marc. 3, 6; Luc. 6, 10 19 *Matth. 12, 14-17; cf. 14-21 )[*]( 2 occassionera B proposuerat C2P 3 erit] eat (s. l. T) RTD };2 (cant. brix.) exesa membr. deficit B, om. g (icrttV Cantabr. al., satat cet.) qai habet RTD Hl g (cant. brix. Cau. Tol. Dbl. Ept. Hub. Ken.), qui habebit p (8ç; ε̌χει Cantabr., δς ξξειcet.) unam ouem g 4 si om. p g fobeam B nonne] non AEL 5 tenenit B 7 illos] eos RTD (int)errogatus B 8 salbam B 9 illi om. B Jf1 prius illi Rt interrogauerunt p 11 cogitationis C1 12 constituerint B illorum P, eorum V p, eorum illum l 15 et concl.] conclusisseque ael quod] quo W-L licet B p uene B bene facere sabato g 16 eius L contristatum] add. est AEVL 17 caecitatem (cec. Q) RT Q HAEL 20 farisei T, pharisei EL. -ssaei H . )
186
sciens recessit inde et secuti sunt eum multi et curauit eos omnes
[*]() et praecepit eis, ne manifestum eum facerent,
[*]() ut adimpleretur quod dictum est per Esaiam prophetam dicentem, et cetera usque ad illud quod ait:
[*]() et in nomine eius gentes sperabunt. hoc solus iste commemorat, illi duo in alia perrexerunt. ordinem sane rei gestae uidetur Marcus aliquantulum tenuisse, qui dicit Iesum cognita maligna aduersum se dispositione Iudaeorum secessisse ad mare cum discipulis suis et ad eum turbas confluxisse, sanasse eum plurimos. unde autem coeperit in aliud ire, non quod ordine sequeretur, uix apparet, utrum ubi dicit conuenisse ad eum turbas -potuit enim hoc iam et alio tempore — an ubi dicit: ascendit in montem. quod et Lucas uidetur commemorare dicens: factum est autem in illis -diebus, exiit in montem orare; dicendo enim in illis diebus satis ostendit non continuo factum.
XXXVII. Mattheus ergo sequitur et dicit: [*]() tunc oblatus est ei demonium habens caecus et mutus et curauit eum ita ut loqueretur et uideret. hoc non isto ordine. sed post alia multa Lucas commemorat et mutum dicit tantum. non etiam caecum. sed non ex eo quod aliquid tacet de alio dicere putandus est, ea enim sequentia etiam ipse contexit quae Mattheus.
XXXVIII. Sequitur Mattheus dicens: [*]() et stupebant [*]( 5 Matth. 12, 21 7 cf. Marc. 3, 6-12 14 Lnc. 6, 12 17 Matth. 12, 22 19 cf. Luc. 11, 14 et 15 24 *Matth. 12, 23-25; cf. 23—37 ) [*]( 2 praecipit Cl eum manifestum r 4 eseiam B, hesaiam M, isaiam EL i 5 quod] ubi m sperabant B 6 alia] alium M1 aliud M2 7 sane om. p marcus] add. autem M 10 sanaBse BRTD ClPFl ONaMQ g, et sanasse cet. coepit M 11 ordinem MQ HAEL r a utrum] iterum B 12 ibi HAelL iam et] etiam M 14 commemorasse HAEL y a e dicens-orare om. R autem om. r 15 monte ClP dicendo] dicit Ml, dicens M1 17 tunc] add. et r 18 et alt. s. I. B 19 uidere B isto] in isto B 20 dici B 21 eo] add. sed B de] ideo de BRTD rael 22 putandum BRTD )
187
omnes turbae et dicebant: numquid hic est filius Dauid?
[*]() Pharisaei autem audientes dixerunt: hic non eicit demones nisi in Belzebul principe demoniorum.
[*]() Iesus autem sciens cogitationes eorum dixit eis: omne regnum diuisum contra se desolabitur, et cetera usque ad illud ubi ait:
[*]() ex uerbis tuis iustificaberis et ex uerbis tuis condemnaberis. Marcus non ex occasione illius muti subicit dictum de Iesu quod in Belzebul eicit demonia, sed post alia quaedam quae solus commemorat hoc quoque subnectit, siue alio loco id recolens et adiungens, siue aliquid praetermittens et deinde ad hunc ordinem rediens. Lucas autem paene totidem uerbis hoc dicit quod Mattheus, et quod digitum dei appellat spiritum dei, ab eadem sententia non recedit, quin potius et aliquid docet, ut nouerimus, quemadmodum intellegamus ubicumque scripturarum legerimus digitum dei. in aliis autem quae non hic dicunt Marcus et Lucas nulla contrauersia est, nec in his quae aliquanto aliter dicunt, quia eadem sententia est.
SequiturMattheus et dicit: [*]() tunc responderunt ei quidam de scribis et Pharisaeis dicentes: magister, uolumus a te signum uidere, et cetera usque ad illud [*]( 6 ib. 37 7 cf. Marc. 3, 22-30 13 cf. Luc. 11, 14-26 19 Matth. 12, 38; cf. 38-45 ) [*]( 2 hinc R1 3 ei.cit (eros. e) N demonia RT belzebul B IIIWOn. cant. corb. Ric.1), belzebu CP, belzebub R\'TD ONMQ H p. beelzebnb cet., v 5 contra] in p desolauitur B, desolatur RT CPVF ON H g (cant. Ept. al.) 6 illum B iustiflcaueris et con- •lemnaueris B 8 illius] alius B muti subic.] mutis ubi dicit CP subiecit DQ 9 bezebul B, belzebub RTD CP ONMQ H p, beelzebub cet., v (βεεζεβουλ Sin. Vut, βελζεβουλ uel βεελζεβουλal.) eiciet B, eiecit D, eiceret CPVF edd. alia] talia g, multa alia (om. quaedam) p 11 ad huc B\' ElL 13 quod pr.] quot ON2 E2 et om. g U eandem B potius] pius Bl, prius B2 docens p (om. ut no) oerimus B 15 scriptum r, in scriptura ael 16 digitum] dictum Ht in) an B 17 contrauersia B, controuersia cet-, edd. (cf. infra 191, 22) aliquando Tl p d 18 quia] qui B, que g )
188
ubi ait
[*]() sic erit et generationi huic pessimae. haec etiam Lucas narrat eo quidem loco, sed aliquanto dispari ordine. nam illud quod petierunt signum a domino de caelo supra commemorauit post illud de muto miraculum et non ibi rettulit, quid eis ad hoc dominus respondisset, sed postea cum turbae concurrissent, dicit hoc fuisse responsum eis quos dat intellegi superius a se commemoratos, quod de caelo signum quaerebant; et hoc adnectit, posteaquam interposuit de muliere, quae dixit domino: beatus uenter, qui te portauit. hanc autem mulierem interponit, cum de sermone domini commemorasset, quod spiritus inmundus exiens ab homine redit et inuenit mundatam domum. post mulierem ergo illam, cum diceret responsum esse turbis de signo, quod de caelo quaerebant, interposita similitudine Ionae prophetae. deinde continuato sermone ipsius domini, commemorat dictum de regina Austri et de Nineuitis. ita aliquid potius commemorauit quod Mattheus tacuit quam aliquid praetermisit eorum quae hoc loco ille narrauit. quis autem non uideat superfluo quaeri, quo illa ordine dominus dixerit, cum et hoc discere debeamus per euangelistarum excellentissimam auctoritatem non esse mendacium, si quisquam non hoc ordine cuiusquam sermonem digesserit quo ille a quo processit, cum ipsius
[*]( 1 Matth. 12, 45 3 cf. Luc. 11, 16 5 cf. 17-23 6 cf. 29-36 9 Luc. 11,27; cf. 27 et 28 11 cf. 24—26 14 cf. 29 et 30 16 cf. 31 et 82 ) [*]( 1 et om. AIEL r generatione C\'P 2 etiam] add. et M alioquanto B1 3 ordinem Bt quod om. T signum om. Tl 5 qui (quid m. 2) de his N respondisse ClP 6 cum] quam H1 concurrisset ClP eis] eius ClP quos dat] quoedat B, quosdam AJPL 7 commoratus C\'P 8 anectit Bot, atnectet Ml, adiecit X r postea quando r 10 de sermonem B 12 mandatum B domum mundatam HAEL r 13 illa B diceret] add. et BT de ante caelo om. B 14 ionae] de iohannae M 15 continuo CP sermonem BC1 16 neniuitis Nl, niniuetis EL, niniuitis F1 N2Q H edd. 18 ille] ipse BT 19 quo] quae AEXL dominus om. BRTD, deus r cam] nbi p dicere Hl r 20 debemus T per] propter r 22 sermonem] add. seriatim V quo pr.] quod &PL processent BI, processissent B3. praecessit CJ} procissit NI, processerit 0 ) 189
ordinis nihil intersit ad rem, siue ita siue ita sit? et adhuc Lucas productiorem hunc domini sermonem indicat et in eo quaedam commemorat, qualia Mattheus in sermone illo, qui est habitus in monte, quae bis dicta intellegimus, et ibi scilicet et hic. terminato autem isto sermone in aliud pergit Lucas, in quo utrum ordinem rerum gestarum seruarit incertum est. ita enim conectit: et cum loqueretur, rogauit eum quidam Pharisaeus, ut pranderet aput se. non autem ait (cum haec loqueretur\', sed cum loqueretur. nam si dixisset (cum haec loqueretur\', necessario cogeret intellegere hoc ordine non tantum a se fuisse narrata, uerum et a domino gesta.
Sequitur ergo Mattheus et dicit: [*]() adhuc eo loquente ad turbas ecce mater eius et fratres stabant foris quaerentes loqui ei, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() quicumque enim fecerit uoluntatem patris mei qui in caelis est, ipse meus et frater et soror et mater est. hoc sine dubio consequenter gestum intellegere debemus. praemisit enim, cum ad hoc narrandum transiret, adhuc eo loquente ad turbas. quid est autem adhuc nisi illud quod loquebatur? non enim dixit \'et eo loquente ad turbas ecce mater eius et fratres). sed adhuc eo loquente cum dicit, cogit intellegi \'haec [*]( 3 cf. Luc. 11, 33-36; cf. Matth. 5, 15; 6, 22 7 Luc. 11, 87 13 Matth. 12, 46; cf. 46—50 15 *ib. 50 ) [*]( 1 sine ita sine ita] siue ita semel B CPF1 N L g, cum ita p, siue ita sine aliter JV1 r 2 in eo1 adhuc p 4 intellegemus J51 5 ter nato At, te nato E1, ei nato L pergit] pertingit B 6 ordine B seruanit C1, sernaret PFl AEIL, semet VE1 iX, seruauerit M rael 7 quonectit CP, nectit AEL et om. Q r 9 hoc p r sed c. loqueretnr om. R CP 10 necaessario geret B 11 narra Bt uerum om. B 13 adhunc Hl 14 foris stabant V quaerentis C1 16 enim om. BRTD (om. Bic.) nolumtatem B, uolont. C1 est in celie r 17 et ante frat. om. HAeaL edd. praeter g, v 18 cum] add. ut r 20 autem om. AelL 21 eoj o B 22 cum] quae cum raelm cogitj add. et B intellegit B, intellegi. D )
190
loquente quae superius indicabat. nam et Marcus post illud quod de blasphemia spiritus sancti quid dominus dixerit rettulit: et ueniunt, inquit, mater eius et fratres praetermissis quibusdam, quae in eodem textu sermonis domini et Mattheus prolixius Marco et Lucas prolixius Mattheo posuerunt. Lucas autem non huius rei gestae ordinem tenuit, sed praeoccupauit hoc et recordatum ante narrauit. denique hoc sic interposuit, ut solutum appareat a nexu et superiorum et posteriorum. post commemoratas enim quasdam parabolas domini ita hoc de matre et fratribus eius recordatum interposuit: uenerunt autem ad illum, inquit, et mater eius et fratres eius et non poterant adire ad eum prae turba — non expressit, quando ad eum uenerint —, rursus cum et hinc transit, ita loquitur: factum est autem, inquit, in una dierum et ipse ascendit in nauiculam et discipuli eius. et hic utique cum dicit: factum est in una dierum, satis indicat non necesse esse, ut haec dies intellegatur, in qua hoc gestum est, uel illa, quae continuo sequitur. nihil itaque habet repugnantiae cum ceteris duobus quod Mattheus de matre et fratribus domini narrat, neque in uerbis domini, neque in ipso ordine rerum gestarum.
XLI. Sequitur Mattheus: [*]() in illo die exiens Iesus de [*]( 3 Marc. 8, 31; cf. 31-35 6 cf. Luc. 8, 19-21 11 Luc. 8, 19 14 ib. 22 22 Matth. 13, 1—3; cf. 1-52 ) [*]( 3 rettulerit Q et ante ueniunt om. CP p praetermissus Bl 4 texu AelL sermones CP et om. B 5 prolix. pr.] prolixi* BI, prolixe B1 marcns B 6 gesta B 7 et om. N, a. I. est N1 recordatu (-to B1) mane Bl, praeoccatum ante ClP, praeoccupatum ante C1 g 8 solus HAelL appareant B et posteriorum om. AlELt et infenoram e l 9 commoratas B 10 et] add. de T p 11 et mater eius et fratres eius B, et fratreg eius et mater RTD, mater et fratre:! eius cd., edd., v (ή fiTjnrjp αύτου̃ xal ol άδελψοι αύτοῡSin. Cant.) 12 adire ad eum BRTD (ueron. et optimi Vulg. codd.), ad eum ire :N2, ad eum adire cet. g m, eum adirep, adire eam r aelv (συντυχεινaό\'tcp) 14 transiit AL a l, transiuit r 16 et] ut ClP hic] inc Bl 17 non om. AEXL esse] est B hic p 18 sequitur] requiritur Q 22 illo] illo autem L exi**ens B 9 )
191
domo sedebat secus mare.
[*]() et congregatae sunt ad eum turbae multae, ita ut in nauiculam ascendens sederet, et omnis turba stabat in litore.
[*]() et locutus est eis multa in parabolis dicens, et cetera usque ad illud ubi ait:
[*]() ideo omnis scriba doctus in regno caelorum similis est homini patrifamilias, qui profert de thensauro suo noua et uetera. post illud quod narratum est de matre et fratribus domini hoc continuo gestum esse et eum ordinem Mattheum etiam in narrando tenuisse ea res insinuat, quia, cum illic transiret, ita conexuit, ut diceret: in illo die exiens Iesus de domo sedebat secus mare et congregatae sunt ad eum turbae multae. cum enim dicit in illo die — nisi forte dies more scripturarum tempus significet —, satis indicat aut hoc consequenter gestum aut non multa interponi potuisse, maxime quia et Marcus eum ordinem tenet. Lucas autem post illud quod narrat de matre et fratribus domini in aliud transit nec eo transitu conexionem aliquam facit, qua huic ordini repugnare uideatur. omnium ergo horum quae Mattheus dominum locutum esse narrauit, quae cum illo dixerunt Marcus et Lucas, non habent repugnantiae quaestionem; quae autem ipse solus dixit multo magis sine contrauersia sunt. nec in ipso ordine, quamuis aliquanto diuersum alius alium teneat partim gestarum rerum
[*]( 5 ib. 52 16 cf. Marc. 4, 1-34 17 cf. Luc. 8, 22—25 ) [*]( 1 mare om. IP&L 2 in om. H p nauicula C\'P 3 omnes (sed tarba) B Clp littore H 7 edd. praeter g, v 4 eis om. p 6 cael.] ueloram B1 simile C1 (Big. Vall.) profret Cl 7 thensaaro B (ueron. eant. brix.), tesaura BIT, tbess. H, thes. cet., edd., r 8 est de-gestum esse om. B 9 et] ut H cum CP 10 illuc RAEL YX rael, illi inc Nl, ille hinc N2, illinc F1 9 pgm conexuit BRTD CP 0 g, contexit p, contexuit cet. ut om. B 12 congraegati B 13 porta Bl die BTl, diem BT2 morem R 14 significaret B aut] ut T1 g, om. HAE1 15 eum] eundem g eo ordine P 16 quod om. B narret H 18 qua] quam HAJElL 21 ipse om. p 22 contrauersia Bl, controuersia cet., edd. (cf. supra 187, 17) in om. BRTD 23 alium] aliud M gestorum H1 y rerum om. HAJSL f g ) 192
partim recordationis suae, uideo quid uel cui quisque aduersetur.
XLII. Sequitur ergo Mattheus: [*]() et factum est, cum consummasset Iesus parabolas istas, transiit inde. [*]() et ueniens in patriam suam docebat eos in synagogis eorum, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() et non fecit ibi uirtutes multas propter incredulitatem illorum. a superiore sermone parabolarum sic transit, ut non ostendat consequentis ordinis necessitatem, praesertim quia Marcus ab istis parabolis, non in quod iste, sed in aliud tendens, in quod et Lucas ita conexuit narrationem, ut credibilius ostendatur hoc esse potius consequenter gestum, quod ipsi duo continuanter adiungunt, de naui scilicet, in qua dormiebat Iesus, et de illo miraculo expulsorum demoniorum aput Gerasenos. quae duo Mattheus iam superius recolens interposuit. nunc ergo quae in patria sua dominus dixerit uel ei dicta sint uideamus utrum cum aliis duobus Marco et Luca concordent. nam Iohannes longe in diuersis et dissimilibus narrationis suae locis uel dicta esse domino talia uel eum dixisse commemorat, qualia hoc- loco tres ceteri meminerunt.
Et Marcus quidem eadem prope commemorat hic omnia quae Mattheus, nisi quod dominum fabrum et Mariae filium dicit a ciuibus suis dictum, non, sicut Mattheus, fabri filium. [*]( 3 Matth. 13, 53 et 54; cf. 5:-3-58 6 ib. 58 9 cf. Marc. 4, 35 et 5, 17; Luc. 8, 22-37 15 cf. Matth. 8, 23-27 et 28-34 18 cf. Ioh. 6, 22-72 21 cf. Marc. 6, 1-6 ) [*]( 1 uideo] non uideo N1Q quid om. R cui] cut BI 3 cum om. M 4 parabulas ClPl 5 sinagogis BRTD MQ g, synagogiia or, synagoga p. (ev vq συναϒωϒη̄) 7 incredulitate ClP 8 a om. B C1 parabularum ClPl transit ut] transeat B 9 consequendis FL, conaequendi V, consequenter HI necessitate B quia] cum p 10 quod alt.] quo BVNlEI 11 conexuit BRTD CP OM g, conteiuit (-xit r) cet. credibilias Bt 12 esse om. Cl 14 gerassenos BT Q HA 16 ergo] uero L in patria] tria B dixit r 18 iohannis CP et disimilibus GIP, edissimilib. (is s. I.) Bl 21 eadem om. ElL proprie r 22 nisi-mattheus om. B )
193
nec mirandum est, cum utrumque dici potuerit; eo enim et fabrum credebant quo fabri filium. Lucas autem eandem rem gestam latius indicat et plura ibi commemorat; nec longe post baptismum et temtationem eius hoc inserit sine dubio praeoccupans quod multis rebus interpositis postea gestum est. unde quisque possit aduertere, quod huic tam magnae quaestioni, quam de consensu euangelistarum enodandam deo adiuuante suscepimus, plurimum necessarium est, non nescientes aliquid eos praetermisisse aut nescientes, quemadmodum se ordo rerum gestarum haberet, alium potius ordinem suae recordationis tenuisse. quod hinc euidentissime intellegi potest, quia Lucas, antequam aliquid narraret dominum fecisse Capharnaum, praeoccupauit hunc locum, quem nunc consideramus, ubi ciues eius et potentiam uirtutis in eo stupebant et ignobilitatem generis contemnebant. nam hoc eum dicit eis dixisse: utique dicetis mihi: medice, cura te ipsum: quanta audiuimus facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua, cum secundum ipsius Lucae narrationem nihil adhuc legatur fecisse Capharnaum. quod quia longum non est et facillimum est et pernecessarium, totum inserimus, unde ad hoc narrandum et quomodo uenerit. posteaquam baptizatum et temtatum dominum indicauit, ita sequitur:
[*]() et consummata omni temtatione diabolus recessit
[*]( 1 cf. Matth. 13, 55 2 cf. Luc. 4, 16 16 *Luc. 4, 23 23 *Luc. 4, 13-23 ) [*]( 1 eoj ideo HdEIL et om. HAEIL 2 cedebant Bl quod C eadem ClP g rem om. g, res ElL 3 gesta g 4 eius om. Å \'ElL haec e l 7 quem L enodandum Nl, -nda ElL 8 adiubante B suscipimus ClP Q 10 haberetj add. et HAelL 12 narret BT 13 cafarnauin CP 0, in caph. N2 quem] quae B 15 ignouilitatem B condeMnabant CXP nam] add. et rae l 16 dicitis CP Q AE2 pg medici ClP 17 audimus R Hx cafarnauin CP 0 18 ipsius BRTD, eiusdem ipsius cett., edd. 19 cafarn. CP 0, in c. N1 20 et pr. om. RTD est alt. om. BRTD inferimus 9, inseruimus rael 21 quodmodo Bl 22 indicat p 23 omnem B diabulus T ) [*]( XXXXIII AUIr. Beet. III pars 4. ) [*]( 13 ) 194
ab eo usque ad tempus. uet regressus est Iesus in uirtute spiritus in Galilaeam, et fama exiit per uniuersam regionem de illo.
[*]() et ipse docebat in synagogis eorum et magnificabatur ab omnibus.
[*]() et uenit Nazareth, ubi erat nutritus, et intrauit secundum consuetudinem suam die sabbati in synagogam et surrexit legere.
[*]() et traditus est illi liber prophetae Esaiae. et ut reuoluit librum, inuenit locum, ubi scriptum erat:
[*]() spiritus domini super me, propter quod unxit me, euangelizare pauperibus misit me,
[*]() praedicare captiuis remissionem et caecis uisum, dimittere confractos in remissionem, praedicare annum domini acceptum et diem retributionis.
[*]() et cum plicasset librum, reddidit ministro et sedit. et omnium oculi in synagoga erant intendentes in eum.
[*]() coepit autem dicere ad illos: quia hodie impleta est haec scriptura in auribus uestris. et omnes testimonium illi dabant et mirabantur in uerbis gratiae, quae procedebant de ore ipsius, et dicebant: nonne hic filius Ioseph?
[*]() et ait illis: utique dicetis mihi hanc similitudinem: medice, cura te ipsum; quanta audiuimus facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua, et cetera, donec peragat totum ipsum narrationis suae locum.
[*]( 9 Esai. 61, 1 ) [*]( 1 eo BRD r (uere. Bw.), illo cet., v (cf. 142, 15) egressus RT 0 r (cf. 142, 16) est] add. inde p l 3 sinag. BRD, sag. T 4 et pr. om. B1 omnibus] hominibus ClP g 5 nazaret RT 6 sabbatis B 1 sinagogam BT, sinagoga D 7 illi] ei RTD p l 8 esaiae om. AIEtL. esaiac B isaiae (ys- F) prophetae V E2 f ut] at B 10 post pauperibus distinx. Aug. c. serm. Arian. (a. 418) 22, 18; sed cf. in Ioh. eu. tr. 74, 3 misit me] add. sanare contritos corde v 13 acceptabilem M et diem retributionem Bl, et in die tribulationis CP plicuisset C2PV v 15 oculi in synagoga BD, in s. oculi eet., edd., v (ot όϕϑαλμοlev rg συνϒωϒη̩̄) intendens JS1 17 omnis ClP 18 procedebat ElL 19 de] ex r 20 filius B (uerc., Rw. m. I), filius est cet., est filius p g aelmv et] t B dicite B, dicitis C Q E* 1 22 cafarn. CP Q ) 195
quid ergo euidentius quam hoc eum scientem praeoccupasse narrandum, cum utique iam magna ab illo in Capharnaum facta fuisse et ipse nouerit et ipse commemoret quae se nondum narrasse utique scit? neque enim tantum ab eius baptismo progressus est, ut oblitus putetur nondum se aliquid commemorasse de his quae in Capharnaum gesta fuerant; modo enim coepit post baptismum aliquid narrare de domino.
Sequitur Mattheus: [*]() in illo tempore audiuit Herodes tetrarcha famam Iesu [*]() et ait pueris suis: hic est Iohannes baptista; ipse surrexit a mortuis et ideo uirtutes inoperantur in eo. Marcus hoc idem et eodem modo dicit, sed non eodem ordine. nam posteaquam dicipulos misit dominus dicens eis, ne quid in uia ferrent nisi uirgam tantum, terminato eo sermone, quantum ab illo commemoratum est, etiam hoc subiecit, nulla tamen facta necessitate, qua hoc etiam consequenter gestum esse intellegere cogeremur. sicut nec Mattheus. in illo enim tempore dixit, non \'in illo die\' uel \'hora\', nisi quod Marcus, non quod Herodes dixerit, sed: dicebant, inquit, quia Iohannes baptista resurrexit a mortuis, Mattheus uero de ipso Herode: ait, inquit, pueris suis. Lucas etiam eum narrandi ordinem, quem Marcus, tenens nec ipse sane etiam rerum gestarum eundem ordinem fuisse credi cogens ita hoc idem commemorat: [*]( 8 *Matth. 14, 1-2 12 cf. Marc. 6, 14-16 19 1 Marc. 6, 14 ) [*]( 1 qaid] add. est l praeoccupansse Bl 2 caf. CP 0 (sic infra) 3 commemoraret Al g se om. ClP 5 utj et ClP 6 iis l m 8 andiit CP HAE181 (ueron., colb., opt. Vulg. codd.) 9 herodis Q famam « (eras. de) C 10 iohannis ClP (sic infra) 11 uirtutis C inoperantur B1RT, operantur cet., edd., v (svepfouatv), cf. liiarc. 6, 14 eo] illo V 13 misit dominus BRTD r, dom. misit cet. 15 commemoratus Bl 17 cogemur B Nl enim om. HAEXL l 18 in om. AelL pel ora T, ipsa hora Q quod pr. om. Q 19 dicebant codd. (uerc ueron.), dicebat v (zlsyov Vat., ελέϒοσαν Cant.. ε̆̀λεϒενcet.) 20 resurrexit BRTD 0 HA v, surrexit eet., edd. 21 Lucas] add. autem r eum] eundem p r 23 cognoscens RT ) [*]( 13* )
196
[*]() audiuit autem, inquit, Herodes tetrarcha omnia quae fiebant ab eo et haesitabat, eo quod diceretur
[*]() a quibusdam: quia Iohannes surrexit a mortuis, a quibusdam uero: quia Helias apparuit, ab aliis autem: quia propheta unus de antiquis surrexit.
[*]() et ait Herodes: Iohannem ego decollaui, quis est autem iste de quo audio ego talia? et quaerebat uidere eum. in his uerbis Lucas quoque Marco adtestatur, ad hoc dumtaxat quod alii dixerint, non Herodes, Iohannem a mortuis resurrexisse. sed quia haesitantem commemorauit Herodem uerbaque eius ita postea posuit dicentis: Iohannem ego decollaui, quis est autem iste de quo audio ego talia? intellegendum est aut post hanc haesitationem confirmasse in animo suo quod ab aliis dicebatur, cum ait pueris suis, sicut Mattheus narrat: et ait pueris suis: hic est Iohannes baptista; ipse surrexit a mortuis et ideo uirtutes inoperantur in eo, aut ita pronuntianda sunt haec uerba, ut haesitantem adhuc indicent. si enim diceret numquidnam hic est?\' aut \'numquid forte hic est Iohannes baptista?\' non opus esset admonere aliquid de pronuntiatione, qua dubitans adque haesitans intellegatur. nunc quia illa uerba desunt, utroque modo pronuntiari potest, ut aut confirmatum eum ex aliorum uerbis. credentem dixisse accipiamus, aut adhuc, sicut Lucas commemorat, haesitantem, praesertim quia et Marcus, qui superius
[*]( 1 *Luc. 9, 7-9 15 *Matth. 14, 2 ) [*]( 2 et haesitabat om.. B dicetur Bl a om. B 3 quia om. R 4 heliufi Bl 5 unus de propheta de B, unua propheta de RT resurrexit P 6 iohanen C1, iohannen Q decoIlaui-audio ego om. B 7 ego audio talia V r aelm, ego t. audio v 9 dixerunt g r iohannen Cl resurreiiase BBTD CP p, surrexisse cet. 10 uerba enim r 11 iohannen ClP 0 quiB] qui B autem est CP ONMQ HAEL g 13 aut] ut Hd.EtL, autem gra, aut eum elm hesitationem hanc p confirmasse] add. herodem V 14 ab om. HAWL aliis] illia B 15 iohannis CP H 16 inoperantnr BRT ONl, operantur cet., edd. 17 pronuntiata B, enuncianda l 19 iohannis CP admonere - (eras. ad) C 24 quia] qua B ) 197
dixerat ab aliis fuisse dictum quod Iohannes a mortuis resurrexerit, in extremo tamen ipsum Herodem dixisse non tacet: quem ego decollaui Iohannem, hic a mortuis resurrexit. quae item uerba duobus modis pronuntiari possunt, ut aut confirmantis aut dubitantis intellegantur. cum autem Lucas, posteaquam hoc commemorauit, in aliud transeat, duo isti, Mattheus et Marcus, ex hac occasione narrant, quemadmodum sit ab Herode Iohannes occisus.
Sequitur ergo Mattheus et dicit: [*]() Herodes enim tenuit Iohannem et alligauit eum et posuit in carcere propter Herodiadem, uxorem fratris sui, et cetera usque ad eum locum, ubi ait: [*]() et accedentes discipuli eius tulerunt corpus eius et sepelierunt illud et uenientes nuntiauerunt Iesu. Marcus hoc similiter narrat. Lucas autem non eodem ordine id recordatur, sed circa ipsum baptismum. quo dominus baptizatus est. unde hoc praeoccupasse intellegitur et ipse ex occasione, ut ibi narraret quod multo post factum est. cum enim commemorasset Iohannis uerba de domino, quod [*]() uentilabrum in manu eius et mundabit aream suam, frumentum recondet in horreum suum, paleas autem conburet igni inextinguibili, continuo subiecit quod non continuo factum esse Iohannes euangelista apertissime exponit, cum commemorat, posteaquam baptizatus [*]( 3 Marc. 6, 16 9 Matth. 14, 3 12 ib. 14, 12 14 cf. Marc. 6, 17-29 cf. Lnc. 3, 15-20 19 *Luc. 3, 17 23 cf. loh. 2, 1; 12; 3, 22-24 ) [*]( 1 resurrexerit B MQ R. surrexit g, resurrexit cet. 2 estremo B 3 iohannen C1 0 surrexit AEL 7 5 duuitantis Bl 6 transiat C\' duo isti] duos B 7 hac] ac B 8 ab her.] auerode Bl 10 carcere B C1P, carcerem cet., edd. 12 eius om. AEL 13 eius BRTD Vael clar. colb. corb. brix. Dbl. Eg. Ept. Rw. Tol.) v, om. cet. (aaToo Cant.) sipiliernnt Cl 15 baptismum om. B 16 quod N\' Hl unde-factum est om. T1 17 et ipse ex] ex ipsa Q occansione ElL ibi] ubi B Ael narret B 18 iohannes BRT CP1 AlElL 19 manum B mundauit B7BlT 20 frumentum B AetL, frumenta cet., tdd., triticum v (xbv aitov) recondit ClP Q suam B\' 21 paleam B autem om. J21 conburit ClP 23 cum om. CP N, qui N2 )
198
est Iesus, isse illum in Galilaeam, quando fecit de aqua uinum, et inde post paucorum dierum in Capharnaum habitationem redisse ad Iudaeam terram et ibi baptizasse multos circa Iordanen, antequam missus esset Iohannes in carcerem. quis autem non putet qui minus in his litteris eruditus est, tamquam post illa uerba de uentilabro et de area mundata continuo sit a Iohanne offensus Herodes et eum in carcerem miserit? non autem hoc ordine ista narrata quo gesta sunt et alibi iam probauimus et hoc ipso loco non quilibet alius sed idem Lucas hoc probat. si enim post uerba illa continuo Iohannes in carcerem missus est, quomodo post ipsam commemorationem Iohannis in carcerem missi baptizatus est Iesus secundum ipsius Lucae narrationem? proinde manifestum est ex occasione recordatum praeoccupasse et ante multa, quae, priusquam Iohanni hoc fieret, gesta narraturus erat, hoc praeoccupatum in sua narratione praemisisse. sed nec illi duo Mattheus et Marcus eo rerum ordine de Iohanne in carcerem misso in sua narratione posuerunt, quo factum apparet etiam in eorum scriptis. nam et ipsi dixerunt tradito Iohanne dominum isse in Galilaeam, et post multa quae fecit in Galilaea ueniunt ad Herodis admonitionem uel haesitationem, quod Iohannes, quem decollauit, a mortuis resurrexit, et ex hac occasione narrant omnia quae de Iohanne contigerunt incluso et occiso.
[*]( 8 cf. supra cap. 17 et 18 16 cf. Matth. 4, 12; cf. Marc. 1, 14 21 cf. Matth. 14, 1-2; cf. Marc. 6, 14-16; cf. Luc. 9, 7-9 ) [*]( 1 est] esset CPF p g m, om. D 2 cafarn. CP 0 3 iudeum Bl 4 iordanen RTD PV M A, -nnen C1 E2, -nnem B ElL, iordanem cet., edd. 5 quis] cui B2 patet B, putet nisi cŲ rael in om. CPF1 his om. B 6 de alt. om. V 7 iohannes B1 El et] ut V a e / 9 probabimus B H quialibet B 10 herba B1 11 iohannis C1 carcere BT (sic infra) 14 occansione CIPi, occassione EL 15 pieret B1 16 praemisisse om. L 17 eo rer. ord.] eodem ordine D 19 traditu B 21 uenerunt r estationem B 22 surrexit A1E r (l e hac om. T 23 occass. AXE ) 199
Sequitur ergo Mattheus, cum dixisset nuntiatum esse Christo, quod Iohannes occisus est, et ita narrationem contexit: [*]() quod cum audisset, inquit, Iesus, secessit inde in nauicula in locum desertum seorsum. et cum audissent turbae, secutae sunt eum pedestres de ciuitatibus. et exiens uidit turbam multam et misertus est eius et curauit languidos eorum. hoc continuo post Iohannis passionem factum esse commemorat. unde post haec facta sunt illa quae primo narrata sunt, quibus motus Herodes dixit: Iohannem ego decollaui. illa enim posteriora debent intellegi, quae ad Herodem pertulit fama, ut moueretur et haesitaret, quisnam iste esse posset, de quo audiret talia, cum Iohannem ipse occidisset. Marcus autem, posteaquam passionem Iohannis narrauit, commemorat discipulos missos redisse ad legum et renuntiasse illi omnia quae egerant et docuerant et dominum eis — quod ipse solus commemorat — dixisse, ut requiescerent pusillum in deserto, et ascendisse cum eis in nauem et isse, et turbas hoc uidentes praeuenisse eos illuc, quarum misertum dominum docuisse multa, et hora iam progrediente factum esse, ut de quinque panibus et duobus piscibus omnes qui aderant pascerentur. quod miraculum omnes quattuor euangelistae commemorauerunt. Lucas etiam, qui iam longe supra de Iohannis passione narrauerat, ex occasione qua diximus nunc, posteaquam commemorauit illam Herodis [*]( 3 *Matth. 14, 13 et 14 13 cf. Marc. 6, 30-44 21 cf. Matth. 14, 14; Luc. 9, 12; Ioh. 6. 9 22 cf. Luc. 3, 19 et 20 ) [*]( 1 ergo orti. B 2 est BRTD, esset AELS7, sit cet.,edd. narratione OJ P 4 nanicnlam HAEL r 6 et pr. om. ElL multam om. M, magnam r est om. ClP eius] eis C2F <pr aelmv 7 iohannes HElL 8 haec om. r 9 motus] add. est Bl, modus Clp, -dis CJF herodis C\'P 10 iohannen ClP (sic infra) 12 audire B, audieret CP1, andierit P9, audierat V 14 inissos] suos CP p g redisse om. BRD 15 retuntiaase B 17 requiscerent AelL post illum Q in om. CPV pg 18 isse] add. in desertum seorsum g et alto om. HAelL oc B praenisse B 01 20 duabus B 22 etiam] autem R 23 passionem IIEl, om. L )
200
haesitationem de domino quisnam esset, hoc continuo subiungit quod Marcus, id est redisse ad illum apostolos et narrasse illi quaecumque illi fecerant et adsumtis eis recessisse in locum desertum, adque eo secutas turbas et locutum esse de regno dei et eos qui cura indigebant sanasse. adque inde etiam ipse die declinante commemorat miraculum de quinque panibus factum.
At uero Iohannes, qui multum ab eis tribus euangelistis eo distat, quia magis in sermonibus, quos dominus habuit, inmoratur quam in factis, quae mirabiliter fecit. posteaquam commemorauit eum relicta Iudaea abisse iterum in Galilaeam. quod tunc intellegitur factum, cum et alii euangelistae dicunt eum Iohanne tradito isse in Galilaeam, posteaquam ergo id commemorauit Iohannes, in transitu eius per Samariam multa quae locutus est ex occasione illius Samaritanae, quam inuenit ad puteum, contexit narrationi suae, et post duos dies dicit eum inde exisse in Galilaeam, deinde uenisse in Canan Galilaeae, ubi fecerat de aqua uinum, et sanasse filium reguli cuiusdam. alia uero quae illum in Galilaea fecisse adque dixisse alii dixerunt Iohannes tacet; sed sane, quod illi [*]( 2 cf. Luc. 9, 10-17 8 cf. Ioh. 4, 3 12 cf. Matth. 4, 12; cf. Marc. 1, 14 15 cf. Ioh. 4, 5 17 cf. ib. 4. 43-54 ) [*]( 1 subiunxit L 2 quod] add. s. 1. et N2 reddidisse B 3 illi pr. om. p quae AE1L illi alt.] illi* (eras. s) F, om. r m eis om. Cl secessisse XW m, recessit g (Luc. 9,10 secessit; cf. 199, 3) 4 eo] eos e 1 secutae turbae BRT, add. multae T 6 ipse die] prediem (m del. m. 2) B, ipsa die CPPV H, ipso die rael 8 at] aut Bl, ad RTl iohannis CIPFi his N2 tribus om. Cl 9 disstat C, disistat P quia] quo RT r 10 mirauiliter B 12 cum om. B 14 in om. H, exp. A multa om. ONMQ 15 illinsamantanae B inbenit B1 16 ad poteum C1, aputeum B, aput eum N1, apud eum g contexuit OMx, contextu M2 narrationis T M HS, -ne B 17 deinde] et inde AEL y canan HL, chanan CPF1 ONM a l, chanam e, chanaan BRT Al g, cana El tn, chana VF3 Q A2Ei P r galilaeae] galileam B, -lea CP 18 aquam B regili Bl 20 tacuerant R )
201
tacuerunt, dicit ascendisse eum in die festo Hierosolymis et fecisse ibi miraculum illud de homine, qui triginta octo annos habebat in infirmitate nec habebat hominem, a quo in piscinam deponeretur, in qua uariis ualetudinibus affecti sanabantur, et ex hac occasione multa eum locutum fuisse commemorat. post haec eum dicit abisse trans mare Galilaeae, quod est Tiberiadis, et secutam multitudinem magnam, deinde abisse in montem et ibi sedisse cum discipulis suis proximo pascha die festo Iudaeorum, tunc leuatis oculis et uisa multitudine maxima pauisse eam de panibus quinque et duobus piscibus, quod et ceteri euangelistae dicunt. ac per hoc praetermisisse illum quae illi narrando ad huius miraculi commemorationem uenerunt certum est; uerum tamen tamquam ex alia narrationis uia, cum et illi tacuissent quae iste dixisset, ad hoc miraculum de panibus quinque occurrerunt sibi et illi tres qui paene pariter ambulabant et iste qui sermonum domini alta consectans per alia quae illi tacuerunt circumuolauit quodammodo et eis ad miraculum de quinque panibus pariter commemorandum non multo post ab eis rursus in altiora reuolaturus occurrit.
[*]( - 1 cf. Ioh. 5, 1-47 6 cf. ib. 6. 1-13 11 cf. Matth. 14, 15-21; cf. Marc. 6, 33-43; cf. Luc. 9, 12-17 ) [*](1 hierus- (-lim. L) CHAEL, -lim. T F r, ierosolimis (-mam N2) N g fecis ElL 2 ibi] ihesum p illud de] de illo B trinta (om. octo) B, XXXVIII M p, triginta et octo E2 e l, uiginti nouem AL, ras. E 3 in pr. om. ElL 4 deponetur B Nl in quaJ in aqua B, in quo P ualitudinibus RT C2VF ON H2AEL ϒ pgra 6 quod est] ef. vnfra l. 3, c. 25, n. 79 7 tibiriades C1, tyberiadis C2V N dein RT 8 pascha om. HAEL y. pasca BT r 9 tunc BRTD PlVQ HAEL r a e 1, cum N, tum cet. 10 eam de] eadem Bl, eandem B2 \'V, panib. 1\', quinque panibus praelm 11 ceteri] certe By 12 quael per quae cL m 13 ueram B1 tamquam] quantum HAEIL, quam Mlt quia M* x 14 illi] illa CPF dixisse B 15 panibusJ nib- Bl v. panib. if, quinque panibua x edd. praeter g occurrunt p 16 am- bulant pael sermone CP. -nem T alte T2 17 quodadmodo B CXPF 18 commemorando CP ) 202
XLVI. Sequitur ergo Mattheus et ad ipsum de quinque panibus factum narrationem suam ex ordine ita perducit: [*]() uespere autem facto accesserunt ad eum discipuli eius dicentes: desertus est locus et hora iam praeteriit; dimitte turbas. ut euntes in castella emant sibi escas. [*]() Iesus autem dixit eis: non habent necesse ire, date illis uos manducare, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() manducantium autem fuit numerus quinque milia uirorum exceptis mulieribus et paruulis. hoc ergo miraculum, quod omnes quattuor euangelistae commemorant et putantur inter se aliquid discrepare, considerandum adque tractandum est, ut ex hoc etiam ad cetera similia regulae locutionum discantur, quibus tam diuersis eadem tamen sententia retinetur et eadem rerum ueritas custoditur. et inchoanda quidem est consideratio non a Mattheo secundum ordinem euangelistarum, sed a Iohanne potius, a quo ita expressa est ista narratio, ut etiam nomina discipulorum diceret, cum quibus de hac re locutus est dominus. ita enim dicit: [*]() cum subleuasset ergo Iesus oculos et uidisset quia multitudo maxima uenit ad eum, dicit ad Philippum: unde ememus panes, ut manducent hi? hoc autem dicebat temtans eum; ipse enim sciebat, quid esset facturus. [*]() respondit ei Philippus: ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis, ut unusquisque modicum [*]( 3 Matth. 14, 15 et 16 8 Matth. 14, 21 9 cf. Marc. 6, 33-44; cf. Luc. 9, 12-17; cf. Ioh. 6, 5-13 19 *Ioh. 6, 5—13 ) [*]( 2 ordinem B 3 facto om. AlEL r 4 dicentis C1 ora B praeterit RT 5 demitte Clp, dim. ergo r eman B Ml 7 uos om. L 9 paruolis C\'P 10 ergo om. HAelL omnes orn. g 12 tractantum B ut s. l. B 13 locutionem H tam om. r tam-retinetur om. M 14 custodiatur B 15 incoanda RT consideratio] ratio (marg. alii consideratio, alii narratio) r 16 ad iohanne Clp, ab ioh. C2 17 nominandiscipulorum Bl 18 est] esset B 19 ergo] 8. l. add. dominus F2 oculos iesus ym edd. praeter g quia] quam L 20 dixit r 21 uti et C\'1 hii BR CP HI. g 24 subiiciunt R ut om. Bl L, et ClP )
203
quid accipiat.
[*]() dicit ei unus ex discipulis eius, Andreas frater Simonis Petri:
[*]() est puer unus hic, qui habet quinque panes hordiacios et duos pisces; sed haec quid sunt inter tantos?
[*]() dixit ergo Iesus: facite homines discumbere. erat autem faenum multum in loco. discubuerunt ergo uiri numero quasi quinque milia. accepit ergo panes Iesus, et cum gratias egisset, distribuit discumbentibus. similiter et ex piscibus quantum uolebant.
[*]() ut autem impleti sunt, dixit discipulis suis: colligite quae superauerunt fragmenta, ne pereant.
[*]() collegerunt ergo et impleuerunt duodecim cophinos fragmentorum ex quinque panibus hordiaciis, quae superfuerunt his qui manducauerunt t.
Non hic quaeritur quod iste dixit. cuiusmodi essent panes; hordiacios enim fuisse non tacuit, quod ceteri tacuerunt. neque hoc quaeritur quod iste non dixit, fuisse ibi etiam praeter quinque milia uirorum mulieres et paruulos, quod dicit Mattheus. et omnino iam certum esse debet et regulariter teneri in talibus quaestionibus neminem moueri oportere, cum ab alio dicitur quod ab alio praetermittitur. sed quaeritur, [*]( 18 cf. Matth. 14, 21 ) [*]( 1 dicit] add. enim R . ex om. KXL discipulus L 2 symonis GPVF r 3 hordiacios BRT, ordiacios CP N (-tios TN), hordeacios (ord. A) OiJ-IQ H2AelL, hordeaceos Hl aelm, hordaeaceos F, ordeaceos V pgr 5 foenum M edd., v 6 ergo om. Hl (uetc), autem e 1 tle-ron.) quasi om. ONlII 7 iesus panes rv 9 picibus Bl 10 col- legite AlJElL fragmenta quae supersunt M -superauerant g e 11 colligerunt ClP Q ergo1 autem HAetL a el (tteron. cant.) 12 cofinos RT CP 0 13 hordeaciis (ord. NQA, -tiie T) T 0INMQA, ordiacis L, ordeacis El, ordeiceis E1 y. hordeaceis (ord. VF p r) VF 02 H edd. 13 manducauerunt B M HL (uerc. cant. pal., optimi Vtdg. codtI.), manducauerant cet., edd., \'11 (trJtç βεβρωϰόσιν); cf. Marc. u, 44; Matth. 15, 38 15 quaeretur Cl isti ClP dixerit r panis B1 16 ordiacios (a 8. I.) B, hordeacios (ord. N A) C* N AL, liordeaceoa (ord. FV p g r) VF OJIQ HEl edd., hordeiceos E2 19 tam B regularuntalib. (om. -ter teneri) B 20 quaestionibus om. B )
204
quomodo ea quae dixerunt uera sint omnia, ne narrationem alterius narrans aliud alter excludat. si enim dominus secundum narrationem Iohannis prospectis turbis quaesiuit a Philippo temtans eum, unde illis escae dari possent, potest mouere, quomodo sit uerum, quod alii narrauerunt, prius dixisse domino discipulos, ut dimitteret turbas, quo possent sibi alimenta emere de proximis locis, quibus ille respondit secundum Mattheum: non habent necesse ire, date eis uos manducare. cui etiam Marcus Lucasque consentiunt tantum hoc praetermittentes quod ait: non habent necesse ire. intellegitur ergo post haec uerba dominum inspexisse multitudinem et dixisse Philippo quod Iohannes commemorat, isti autem praetermiserunt. deinde quod Philippus aput Iohannem respondit, hoc Marcus a discipulis responsum esse commemorat uolens intellegi hoc ex ore ceterorum Philippum respondisse, quamquam et pluralem numerum pro singulari usitatissime ponere potuerunt. quid ergo ait Philippus? ducentorum denariorum panes non sufficiunt eis, ut unusquisque modicum quid accipiat, hoc est dicere quod ait Marcus: euntes ememus ducentis denariis panes et dabimus eis manducare. quod autem commemorat idem Marcus dixisse dominum: quot panes habetis? praetermiserunt ceteri. quod autem Andreas aput Iohannem de quinque panibus et duobus piscibus suggessit. hoc ceteri pluralem numerum pro singulari ponentes ex discipulorum persona rettulerunt. et Lucas quidem responsionem Philippi et
[*]( 8 Matth. 14, 16 9 cf. Marc. 6, 37; cf. Luc. 9, 13 18 Ioh. 6, 7 20 *Marc. 6, 37 et 38 23 cf. Ioh. 6, 9 ) [*]( 3 conspectis M. persp. p 4 dare B M2 5 narrant g 8 eis] illi- RD V M v 9 uos om. N 11 respexisse r 14 iohannen CIl\' respondet 22 OQ AEL y g ad discipulis B, discipulorum p 15 ex] et B 01 ONIML, in g 17 potuerit C2 quid B CP ONIM AEIL, quod cet., edil. 19 unusquoque J51 20 emamus C2 v (άϒοράσομεν m. 1 Paris. a1.. -σωμεν codd. opt., ememus uerc. ueron. corb.) ducentes ClP 21 dabis RT 22 dixisse dominum om. CP quod BTl Cl NIM ElA habentis B 23 iohannen ClP 25 singuli B potentes B1 M ) 205
responsionem Andreae in unam sententiam constrinxit. quod enim ait: non sunt nobis plus quam quinque panes et duo pisces, Andreae rettulit responsionem; quod uero adiunxit: nisi forte nos eamus et emamus in omnem hanc turbam escas, uidetur ad responsionem Philippi pertinere, nisi quod de ducentis denariis tacuit. quamquam et in ipsius Andreae sententia potest hoc intellegi; cum enim dixisset: est puer unus hic, qui habet quinque hordiacios et duos pisces. adiunxit etiam ipse: sed haec quid sunt inter tantos? hoc est dicere: nisi forte nos eamus et emamus in omnem hanc turbam escas.
Ex qua uniuersa uarietate uerborum, rerum autem sententiarumque concordia satis apparet salubriter nos doceri nihil quaerendum in uerbis nisi loquentium uoluntatem, cui demonstrandae inuigilare debent omnes ueridici narratores, cum de homine uel de angelo uel de deo aliquid narrant; horum enim uoluntas uerbis promi potest, ne de ipsa inter se aliquid discrepent.
Sane praetermittere non oportet hoc loco intentum et ad cetera quae talia forte occurrerint facere lectorem, quia Lucas dixit quinquagenos iussos esse discumbere, Marcus uero et quinquagenos et centenos. quod hic ideo non mouet, quia unus partem dixit, alter totum. qui enim etiam de centenis rettulit, hoc rettulit quod ille praetermisit; nihil itaque contrarium [*]( 2 Lnc. 9, 13 7 Ioh. 6, 9 20 cf. infra cap. 66 et 79 cf. Luc. 9, 14: cf. Marc. 6, 40 ) [*]( 2 duos B Al (Ept. Ldf. Ox. Rw.) 3 piscis C ad andreae V rael 4 hanc om. B turbam hanc p 5 uideretur HAEL Y 7 hoc om. CV enim] autem g 8 hic unus D g quinque BBT CXF ON1M ElL, add. panes cet., edd., add. post hord. C7P hordeacios OMQ, ordeacioB (-atios D) DNAE*L, ordeaceos VF p g, ordeiceos y, hordeaceoa raelm 10 nos] non B emamus] eamus B (Bw.) 15 inbigilaren B1 ueredici F1 Nl ElL cum] quam B 16 angulo Bl 17 premi B ipso B aliquid inter se AEL Y 19 interitum C\'P 21 iussos-quin quagenos om. Q g 22 mouit CPF g 23 pater jB\', partim B1 dicit HAE rael de cent.] ducentinis CI P )
206
est. uerum tamen si alius de quinquagenis tantum commemoraret, alius tantum de centenis, ualde uideretur esse contrarium; nec facile dinosceretur utrumque dictum esse, unum autem ab altero, alterum ab altero esse commemoratum: et tamen adtentius consideratum inueniri debuisse quis non fateatur? hoc ideo dixi, quia existunt saepe aliqua eiusmodi, quae parum intendentibus et temere iudicantibus contraria uideantur et non sint.
XLVII. Sequitur Mattheus et dicit: [*]() et dimissa turba ascendit in montem solus orare. uespere autem facto solus erat ibi. [*]() nauicula autem in medio mari iactabatur fluctibus. erat enim contrarius uentus. [*]() quarta autem uigilia noctis uenit ad eos ambulans supra mare. [*]() et uidentes eum supra mare ambulantem turbati sunt dicentes: quia phantasma est, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() uenerunt et adorauerunt eum dicentes: uere filius dei es. Marcus quoque hoc idem post narratum de panibus quinque miraculum ita sequitur: [*]() et cum sero esset, erat nauis in medio mari et ipse solus in terra. [*]() et uidens eos laborantes in remigando, erat enim uentus contrarius eis, et cetera. similiter, nisi quod de Petro ambulante super aquas nihil dixit. hoc autem ne moueat praecauendum est quod Marcus dixit de domino, cum [*]( 9 Matth. 14, 23-26 16 ib. 33 18 Marc. 6, 47 et 48; cf. 47—54 ) [*]( 1 commemoraret] add. et B, -rasset M r, -ret N 2 de] in CP uidetur B 3 dinoacetur B, dignosceretur cu r elm utrum d. est M 4 et- consideratum om. Bl 5 inuenire CP N1 6 huiusmodi AEL y param B1 7 tempere B1 8 sunt l 9 et dimissa-orare eras. L 10 monte T 11 mari om. B 12 quasta B1 13 saper B rav 14 supra] super rav 1 o phantasma (h ex 1) B, fantasma BT CPV Npr 17 es] est T CPll Nl HEL l (colb.) quoque] autem AE1 L hoc om. Y 18 narrationem L quinque pauibus edd. praeter g quinque om. M et om. g et-mari eras. L 19 essetj add. et HAE1 20 eos om. M 21 contrarius uentus HAEL i 22 ambulante (anbul. B) super aquas BRTD, super aq. ambo cet., edd. )
207
ambularet super aquas: et uolebat praeterire eos. quomodo enim hoc intellegere potuerunt, nisi quia in diuersum ibat eos uolen tamquam alienos praeterire, a quibus ita non agnoscebatur, ut phantasma putaretur? quod ad mysticam signi. ficationem referri quis usque adeo tardus est, ut nolit aduertere? sed tamen turbatis et exclamantibus subuenit dicens: fidite, ego sum, nolite timere. quomodo ergo eos uolebat praeterire quos pauentes ita confirmat, nisi quia illa uoluntas praetereundi ad eliciendum illum clamorem ualebat, cui subueniri oportebat!
Iohannes etiam adhuc cum istis aliquantum inmoratur. nam post narratum de quinque panibus miraculum ipse quoque hoc de laborante nauicula et de ambulatione domini super aquas non tacet ita contexens: [*]() Iesus ergo cum cognouisset, quia uenturi essent, ut raperent eum et facerent eum regem, fugit iterum in montem ipse solus. [*]() ut autem sero factum est, descenderunt discipuli eius ad mare. [*]() et cum ascendissent nauem, uenerunt trans mare in Capharnaum. et tenebrae iam factae erant et non uenerat ad eos Iesus. [*]() mare autem uento magno flante eisurgebat, et cetera. nihil hic contrarium uideri potest, nisi [*]( 1 Marc. 6, 48 6 *ib. 50 13 Ioh. 6, 15-18; cf. 15-21 ) [*]( 2 hoc om. T diuersam Bl 3 uolens 8. I. B alienos om. B 4 ut] et Hl plantasma (1 in h mut.) B, fant. RTD CPV N p misticam BD CPVF N AE1L pgr 5 quisquis B, qui g ut] et A nolet ClP 6 et om. HAl E1 subbenit Bl, subuenit fides r fidete BXB, uidete T, confidite D aelmv 7 ergo om. g eos om. T CP uolebat eos V xvw r uolebant H praeterire- Qalebat om. B 8 illa om. T praeteriundi 01 9 cui] cuius AE1L subnenire D ClP 10 iohannia ClP aliquantnlum V inmaratur Bl, moratur R 11 narrationem AelL de hoc B, hac (om. de) RTD, de hac r 12 de alt. om. AlElL anbulatione B 13 iesus-regem om. (lpat. uacuo) L cognosset B 14 raparent B, rapirent Cl et fac. eum om. AEX eum alt. om. N (aotiiv om. Vat. Alex. al.) 15 fartt L monte C\'P ut om. Bl 16 sero] a sero Bx 17 in om. AlElL a e 18 cafarn. R CP ON 19 iesus ad eos M 20 hic om. EL r nisi] ni T )
208
quod Mattheus dimissis turbis eum dicit ascendisse in montem, ut illic solus oraret, Iohannes autem in monte fuisse, cum easdem turbas de quinque panibus pauit. sed cum et ipse Iohannes dicat post illud miraculum fugisse eum in montem, ne a turbis teneretur, quae eum uolebant regem facere, utique manifestum est, quod de monte in planiora descenderant, quando illi panes turbis ministrati sunt. et ideo non est contrarium, quod ascendit rursus in montem, sicut et Mattheus et Iohannes dicunt, nisi quod Mattheus dixit: ascendit, Iohannes autem: fugit, quod esset contrarium, si fugiens non ascenderet. nec illud repugnat quod Mattheus dixit: ascendit in montem solus orare, Iohannes autem: cum cognouisset. inquit, quia uenturi essent, ut facerent eum regem, fugit iterum in montem ipse solus. neque enim causae orandi contraria est causa fugiendi, quando quidem et hinc dominus transfigurans in se corpus humilitatis nostrae, ut conforme faceret corpori gloriae suae, id quoque doceat hanc esse nobis magnam causam orandi, quando est causa fugiendi. nec illud aduersum est, quod Mattheus prius eum dixit iussisse discipulos ascendere in nauiculam et praecedere eum trans fretum, donec dimitteret turbas, ac deinde dimissis turbis
[*]( 9 Ioh. 6, 15 17 cf. Phil. 3, 21 19 cf. Matth. 14, 22 ) [*]( 1 turbis] add. teneretur cendisse (asc. corr.) B eum dicit-miracnlum fugisse om. B 2 autem om. TD montem RT MQ x rael fuiaae] fugisse M2 xxcG rael cum easdem (eadem A1E1L, p.a.dem JV1) turbas RT V ONMQ HAELS αϒπωg ael. cum easdem turbae quas Dt ClPF ty, cum easdem turbas dimisisset quas X *» cum eisdem turbis quas D* C* pm 3 panit] add. dimisisset ^ 4 dicit g fagisse] add. iterum r 5 uolebat ClP 6 planiciora g descenderat RT IPA1 p, discenderant EXL 7 illis g ministratae Bl 9 dix.] dicit edd. praeter g, add. et atl 10 autem om. AE1 L 11 quod matth. diiit om. CP 12 monte CXP 13 ut] et ON1 H 16 transfigurams B. -rat M 17 corpore B, corporali g id] per id ral doceat BRT VI ONM HAEL y pg, docet at D, docebat cet. 18 est] et AIEtL causam RT 19 eum om. r dixerit r 20 nauicula ClP et pr.J ut precederent g 21 dimitteres Bt ) 209
ascendisse in montem solum orare, Iohannes uero prius eum commemorat fugisse solum in montem ac deinde: ut autem sero factum est, inquit. descenderunt discipuli eius ad mare, et cam ascendissent nauem, et cetera. quis enim non uideat hoc recapitulando Iohannem postea dixisse factum a discipulis quod iam Iesus iusserat, antequam fugisset in montem, sicut solet in sermone ad aliquid praetermissum rediri quodammodo? sed quia ipse reditus maxime in breuitate ac puncto temporis factus non commemoratur, putant plerumque qui audiunt hoc etiam postea factum esse quod postea dicitur. sic etiam quos dixerat ascendisse nauem et uenisse trans mare in Capharnaum dicit ad eos in mari laborantes uenisse dominum ambulantem super aquas, quod utique prius in ipsa nauigatione factum est, qua ueniebant Capharnaum.