De Consensu Evangelistarum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio III, Pars IV (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 43). Weirich, Franz, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1904.

Lucas autem post narratum de quinque panibus miraculum pergit in aliud et ab ordine isto digreditur. neque enim aliquid de nauicula illa commemorat et de uia domini super aquas. sed cum dixisset: [*]() et manducauerunt omnes et saturati sunt et sublatum est quod superfuit illis fragmentorum cophini duodecim, deinde subiunxit: [*]() et factum est, cum solus esset orans, erant cum illo et discipuli et interrogauit eos dicens: quem me dicunt esse turbae? iam deinceps aliud narrans, non quod illi tres, qui dominum [*]( 1 Ioh. 6, 16 et 17 18 *Luc. 9, 17 et 18 ) [*]( 1 eum in montem solum fugisse commemorat CP p g, in montem eum B. f. c. V, eum fugisse commemorat solum in montem F ONMQ HAEL T r a elm 4 nauim gv 5 iohannen ClP 6 ad discipulis B quia r 7 solent B, et JB1, solet et JBJ 8 redire CP l quodadmodo B sed] se AelL in om. r brebitate Bl 9 ac] a p plerutrumque Bt, plerique B2RT r 10 etiam apostea B 11 sic] sicut AE y quos] quod B p nauim g 12 cafarn. R CP ON laborantis H1 13 benisse JB1 anbul. B 14 in om. HAelL qua] quia L g, quod T, quo R caf. R CP ON 16 degreditur B, disgr. p enim om. p 17 deuias AlElL 19 subleuatum (eu exp.) V superflait r fraamentorum Bx, fracment. BzRIT 20 cofini BRT CP ON subiungit L 22 eos BRTD (uerc. cant.), illos cet., edd., v ) [*]( XXXXIII Aug. Sect. III para 4. ) [*]( 14 )

210
ambulantem super aquas uenisse ad nauigantes discipulos rettulerunt. nec ideo putari debet in illo monte, quo eum dixit Mattheus ascendisse, ut solus oraret, dixisse discipulis: quem me dicunt turbae? — Lucas enim uidetur in hoc congruere Mattheo, quia dixit: cum solus esset orans, cum ille dixisset: ascendit in montem solus orare — sed omnino alibi, cum solus oraret et essent cum illo discipuli, hoc interrogauit. solum quippe Lucas fuisse dixit, non sine discipulis, sicut Mattheus et Iohannes, quando ab illo discesserunt, ut praecederent eum trans mare. iste namque apertissime adiunxit: erant cum illo et discipuli. proinde solum dixit sine turbis, quae cum illo non habitabant.

XLVIII. Sequitur Mattheus dicens: [*]() et cum transfretassent, uenerunt in terram Gennesar. [*]() et cum cognouissent eum uiri loci illius, miserunt in uniuersam regionem illam et obtulerunt ei omnes male habentes, [*]() et rogabant eum, ut uel fimbriam uestimenti eius tangerent. et quicumque tetigerunt salui facti sunt. [*]() tunc accesserunt ad eum ab Hierosolymis scribae et Pharisaei dicentes: [*]() quare discipuli tui transgrediuntur traditionem seniorum? non enim lauant manus suas, cum panem manducant. et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() non lotis autem manibus [*]( 4 Luc. 9, 18; Matth. 14, 23 7 cf. Matth. 16, 13; cf. Marc. 8, 27 13 Matth. 14, 34—36; 15, 1 et 2 23 Matth. 15, 20 ) [*](3 ascendisset B orare dixissise B 4 me om. AlElL dicunt] add. esse V N\'Q HE2 emv (cf. infra 216, 13) 5 congr.] conuenire p qui r cum pr. om. HAEXL esset o. c. i. d. a. i. m. solus om. B 6 illi H solus om. CP p 7 discipuli**** (eras. eius) C 11 et om. El g 13 et cum—terram om. (spat. uac. unius lineae) L transfretasset M x 14 in om. ClP gennesar B M lPA2, genenesar (e alt. exp.) R, genesaret 02 p, genesar cet. 17 finbriam B 18 et q. t. s. f. sunt om. Tl tetigerent Cl 19 ab] ex BRTD (and) hierua. (-lim. EL) C HEL, -limis RF, hyerosolimis TO, ierosolimis N 20 farisaei B 21 traditiones p a 22 labant BR1 Q HI, lauent Nl cum] quam B pane Q EL 23 maJlducare om. AJPL )

211
manducare non coinquinat hominem. haec et Marcus commemorat sine aliqua repugnantiae quaestione; quidquid enim diuerso modo ab alio dicitur ab eadem sententia non recedit. Iohannes autem ab illa nauicula, ad quam dominus ambulans supra mare uenit, posteaquam exierunt in terram, more suo in sermonem domini intentus eum ex occasione panis multa praecipueque diuina locutum esse commemorat, postque ipsum sermonem rursus in aliud adque aliud eius narratio sublimiter fertur. nec tamen in eo quod ab istis digreditur aliquid ordini istorum illius in alia transitus aduersatur. quid enim prohibet intellegere et illos esse sanatos a domino, de quibus narrat Mattheus et Marcus, et illis qui eum secuti sunt trans mare haec eum locutum esse quae praedicat Iohannes, quando quidem Capharnaum, quo dicuntur secundum Iohannem transfretasse, iuxta stagnum est Gennesar, ad quam terram secundum Mattheum dicuntur exisse?

Sequitur itaque Mattheus post illum sermonem domini, UDI de non lotis manibus cum Pharisaeis egit, adque ita conserit narrationem, ordinem, quantum ipse transitus indicat, rerum etiam quae consecutae sunt seruans: [*]() et egressus, inquit, inde Iesus secessit in partes Tyri et [*]( 1 cf. Marc. 6, 53-56; 7, 1-23 4 cf. Ioh. 6, 22-72 20 Matth. 15, 21-23 ) [*]( 1 coinquinant (quoinq. HL) HAaaL 2 repugnante B2 quaestionem BlM* quicquid CVF NQ A2E2 3 recidit Bl 4 autem om. CP illa om. m, eadem <1\'1 quem B ambulans supra mare BRT, super (supra H1) mare ambulans eet., edd. 6 in om. CP sermone RT p a ex om. r occasionem B 7 esse] fuisse p 8 subliter Bs 9 disgreditnr aliud p 10 iscorum B proibet B 11 intellege C1, -gi ClP istos M narrant R.V edd. praeter p 12 sunt] non sunt BlRTD 14 cafarn. R CP ON quod dicitur B iohannen ClP transfrasse B 15 gennesar B N H2A*, genesaret p, genesar cet. 16 rexisse H5, esse Clp, isse C2V 17 sequitur-domini (lix, uac.) om. L illud B 19 ita om. AEL narrationes pi, narrationis BRTD CsPsF Q H2 prael, -num 02M g 20 seruans] ordinem seruans rael et om. g ) [*]( 14* )

212
Sidonis. [*]() et ecce mulier Chananaea a finibus illis egressa clamauit dicens ei: miserere mei, domine, fili Dauid, filia mea male a demonio uexatur. [*]() qui non respondit ei uerbum, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() o mulier, magna est fides tua; fiat tibi sicut uis. et sanata est filia eius ex illa hora. hoc de muliere Chananaea etiam Marcus commemorat eundem rerum gestarum ordinem seruans nec afferens aliquam repugnantiae quaestionem. nisi quod in domo dicit fuisse dominum cum ad illum uenit eadem mulier pro filia sua rogans. Mattheus autem posset quidem facile intellegi de domo tacuisse, eandem tamen rem commemorasse, sed quoniam dicit discipulos domino ita suggessisse: dimitte illam, quia clamat post nos, nihil uidetur aliud significare quam post ambulantem dominum mulierem illam deprecatorias uoces emisisse. quomodo ergo in domo, nisi quia intellegendum est dixisse quidem Marcum quod intrauerit, ubi erat Iesus, cum eum praedixisset fuisse in domo? sed quia Mattheus ait: non respondit ei uerbum, dedit agnoscere, quod ambo tacuerunt in eo, silentio egressum fuisse legum de domo illa. adque ita cetera contexuntur, quae iam in nullo discordant. quod enim Marcus commemorat ei dominum respondisse de pane filiorum non mittendo canibus, illis interpositis dictum est quae Mattheus dicta non tacuit, [*]( 5 Matth. 15, 28 6 cf. Marc. 7, 24-30 13 *Matth. 15, 23 ) [*]( 1 cananea (-naea O) BBl F ON p, channanea CP 2 clamabat T p miserire Cl mihi P filii B 3 a demonio ona. H demono B 4 respondet Q cetera] cara B1 illul Bl 5 tibi om. Im sicutj add. ta HAEL nis] petisti ael 6 eius] illius CP M HAEL 77 Pael ora BTH 7 cananea B, channanea P 8 offerens RT, adfer. CIPF, ref. r 10 possit 02 11 intellegi] regi B ei de domo tacuisset RT 12 commemorasset B quoniam] quando g ita om. AelL 9 l 13 quia BMTD V IfJ p, quoniam cet. 15 illum B miaiese B AlEL y 16 dixisse om. Al dix. q. m. quod om. p 17 intrauit p praedixisse fuisset CP 18 ait] aut B respondet Q 19 debet B 20 ita om. B 21 ei] eum BTD 22 dominum om. BBTD (de om.) panem H.AetL 23 dictum est] dicta sunt r a el )
213
id est quia discipuli rogauerunt eum pro illa et quia respondit non se esse missum nisi ad oues quae perierunt domus lsrahel et quia illa uenit, id est consecuta est, et adorauit eum dicens: adiuua me, tunc deinde dictum est quod euangelistae ambo commemorant.

Sequitur Mattheus ita narrans: [*]() et cum transisset inde Iesus, uenit secus mare Galilaeae et ascendens in montem sedebat ibi. [*]() et accesserunt ad eum turbae multae habentes secum mutos, caecos, clodos, debiles et alios multos et proiecerunt eos ad pedes eius. et curauit eos, [*]() ita ut turbae mirarentur uidentes mutos loquentes, claudos ambulantes, caecos uidentes, et magnificabant deum Israhel. [*]() Iesus autem conuocatis discipulis suis dixit: misereor turbae, quia triduum iam perseuerant mecum et non habent quod manducent, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() erant autem qui manducauerunt quattuor milia hominum extra paruulos et mulieres. hoc aliud miraculum de septem panibus et paucis piscibus etiam Marcus commemorat eodem paene etiam ordine, nisi quia interponit quod nullus alius dicit de surdo, cui dominus aures aperuit spuens in digitos et dicens: effeta, quod est adaperire. [*]( 4 Matth. 15, 25 6 Matth. 15, 29-32 16 Matth. 15, 38 18 cf. Marc. 7, 31-37; 8, 1-9 21 Marc. 7, 34 ) [*]( 2 se om. M 3 quiu B1 consec.] illa consecuta r a 4 adiuua] domine adiuua E2 yx10 raelm 6 et cum-mare (spat. uac.) om. L 8 sedabat EXL ad s. I. B 9 mutos] multos P M caecos (cee. BT) clodoB (claud. T) BRTD, clodos (claud. CPVF ON HFPS1) caecos (cec.) cet. 11 mirentur B muttos (eras. 1) C E 13 deum] dominum BT 14 miseor 0 misereor super (exp.) turbae T triduum R. tridum Bl, triduo eet., edd. iam triduo V r 15 mecum] mihi ElL (fAo:) quid r manducant B 16 erant-milia (spat. uac.) om. L autem] enim r 19 paucos D pisciculis (-los D) D raelm etiam om. rael 21 expuens D r in digitos om. CPVF 41 edd. et om. B efeta C1, effetha Q 22 aperire Ij, M HAelLS y a e l, adaperite zw )

214

Hoc sane non ab re fuerit admonere in hoc miraculo de septem panibus quod duo euangelistae Mattheus Marcusque posuerunt, quia si aliquis eorum id dixisset, qui de illis quinque panibus non dixisset. contrarius ceteris putaretur. quis enim non existimaret unum idemque factum esse, non autem integre et ueraciter siue ab illo siue ab aliis siue ab omnibus fuisse narratum, sed aut illum pro quinque panibus septem, dum falleretur, commemorasse aut illos pro septem quinque aut utrosque mentitos uel obliuione deceptos? hoc et de duodecim cophinis et de septem sportis opinaretur quasi contrarium, hoc de quinque milibus et quattuor milibus eorum qui pascerentur. sed quia illi qui miraculum de septem panibus narrauerunt nec illud de quinque tacuerunt, neminem mouet et utrumque factum omnes intellegunt. hoc ideo diximus, ut sicubi simile inuenitur factum a domino, quod in aliquo alteri euangelistae ita repugnare uideatur, ut omnino solui non possit, nihil aliud intellegatur quam utrumque factum esse et aliud ab alio commemoratum, sicut de centenis et quinquagenis discumbentibus commendauimus, quia, si non etiam illud utrumque aput unum inueniremus, contraria singulos dixisse putaremus.

LI. Sequitur Mattheus et dicit: [*]() et dimissa turba ascendit in nauiculam et uenit in fines Magedan, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() generatio mala et adultera [*]( 2 cf. Matth. 14, 15; Marc. 6, 35; Luc. 9, 12; Ioh. 6, 5 18 cf. supra c. 46, n. 98 22 Matth. 15, 39 24 *Matth. 16, 4 a ) [*]( 3 id dixisset et B qui] quod BB, quid M 4 cet.] et ceteris R 7 illum pro-commem. aut om. B 8 illo B pro om.AexL 9 de om. A1E1L 10 cofinis CP N, coff. T 11 et] et de m 12 sed om. B 13 quinque] add. panibus RTD ra mouit ClP 14 et om. B HAelL 15 simile om. AlElL quo in aliquo CIP, in quo aliquis r alteri] aliter B 16 uideantur BJ 19 commemorauimus rael qui ON 20 contrarium g 22 et dim.-naoiculam (spat. uac.) om. L demissa C\'P 23 nauicula Clp H finis 0P maiedan AEL, macedon p 24 ait] uit Bl ultera AXEXL )

215
signum quaerit et signum non dabitur ei nisi signum Ionae. hoc iam et alibi dixit idem Mattheus. unde etiam adque etiam retinendum est saepius dominum eadem dixisse, ut quod existente contrario solui non potuerit bis dictum intellegatur. hunc sane ordinem etiam Marcus tenens post illud de septem panibus miraculum hoc idem subicit quod Mattheus, nisi quod Dalmanutha, quod in quibusdam codicibus legitur, non dixit Mattheus, sed Magedan. non autem dubitandum est eundem locum esse sub utroque nomine. nam plerique codices non habent etiam secundum Marcum nisi Magedan. nec illud moueat, quod Marcus non dicit responsum esse quaerentibus signum de caelo, idem quod Mattheus de Iona, sed ait dominum respondisse: signum non dabitur ei. intellegendum est enim quale petebant, hoc est de caelo, praetermisit autem dicere de Iona, quod Mattheus commemorauit.

Sequitur Mattheus: (et relictis illis abiit. [*]() et cum uenissent discipuli eius trans fretum, obliti sunt panes accipere. [*]() qui dixit illis: intuemini et cauete a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() tunc intellexerunt, quia non dixerit cauendum a fermento panum, sed a doctrina Pharisaeorum et Sadducaeorum. haec eadem etiam Marcus et eodem ordine digerit. *

Sequitur Mattheus: [*]() uenit autem Iesus in partes [*](2 cf. Matth. 12, 39; cf. supra c. 39 5 cf. Marc. 8, 10-12 17 Matth. 16, 4 b-6 21 ib. 12 23 cf. Marc. 8, 13-21 25 *Matth. 16. 13 et 14 ) [*]( 2 ionae] add. prophetae DV yiu edd. praeter g iam] etiam RTD gral 6 subiecit V 11 mobeat B 13 dauitur B 14 est etenim B putabant N 17 et-eius om. (spat. uac.) L habiit T NQ H 18 benissent Bl 20 faris. T, fariss. H et sadduc. om. L saduc. T CP AE edd., sadduch. R 21 tunc om. B 22 fermentum ClP 23 saduc. T HAEL, saduch. N, sadduch. R eadem] etiam Bx 24 et om. N1 p eodemque p digerit] dixit (ix in ras.) C, di- Ierit P 25 nenit-philippi om. (spat. uac.) L autem om. B )

216
Caesareae Philippi et interrogabat discipulos suos dicens: quem me dicunt homines esse filium hominis? at illi dixerunt: alii Iohannem baptistam, alii autem Heliam, alii uero Hieremiam aut unum ex prophetis, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() et quodcumque solueris super terram, erit solutum in caelis. hoc eodem paene ordine Marcus narrat, sed interposuit primo de caeco inluminato, quod solus ipse commemorat, de illo qui dixit domino: uideo homines sicut arbores ambulantes. Lucas autem post miraculum illud de quinque panibus hoc recordatur adque inserit, cuius recordationis ordo, sicut supra iam ostendimus. nihil repugnat ordini istorum. sed potest illud mouere quod Lucas dominum interrogasse discipulos suos, quem illum dicerent homines, tunc dixit, cum esset solus orans et adessent etiam ipsi, porro autem Marcus in uia dicit illos hoc ab eodem interrogatos. sed eum mouet qui numquam orauit in uia.

Iam etiam dixisse me recolo, ne quis arbitretur quod hic Petrus nomen accepit, ubi ait illi: tu es Petrus et super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. non enim accepit hoc nomen, nisi ubi Iohannes commemorat ei dictum [*]( 5 *Matth. 16, 19 6 cf. Marc. 8, 22-29 9 *Marc. 8, 24 10 cf. Luc. 9, 18-20 15 cf. Marc. 8, 27 17 cf. supra 1. 2, c. 17, n. 34; infra 1. 4, c. 3, n. 4 18 Matth. 16, 18 ) [*]( 1 caesariae (ces. r) AlS r ae, -raeae B 2 me om. V ONM ϒϰχψω edd. praeter m, eras. D, del. S2 homines] omnes T 3 ad R, ait B ille Bl dixerunt om. T iohannen Cl, -nne P 4 helia B P, elian Ct, eliam C3F edd. hieremian C1, -mia P, geremiam T, hyeremyan M, ier. (iher. p) edd. 5 solueritis RT AEL y r l (colb.) 6 in] et in RTD AEL 7 (ueron. brix.), edd. praeter g; v 8 domine 9 9 aicutj uelut v (uer. brix. corb.) anbulantes B 10 tecordatur B 12 ordinis ClP 13 illum om. g 14 dixitj dixerit M solus esset RTD orans om. CP orans solus p 15 autem] cuitem Bl, cui item B2 16 esse interrogatos g mouit ClPFl qui] qui putat quod H2AEL T gael oriant CP 17 me recolo dix. X, ipse me recolo dixisse rael hic om. D, hoc e 18 accipit R Q, acceperit HAEL 7 a elm illi ait <1 edd. praeter g illi om. XW 19 non] nec p )

217
esse: tu uocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus. unde nec illo loco, ubi Marcus duodecim discipulos nominatim commemorans dixit appellatos Iacobum et Iohannem filios tonitrui. arbitrandum est nomen accepisse Petrum, quia dixit illic quod inposuerit ei nomen, ut uocaretur Petrus; hoc enim recolendo dixit, non quod tunc factum sit.

Sequitur Mattheus et dicit: [*]() tunc praecepit disci- suis suis. ut nemini dicerent, quia ipse esset Iesus Christus. [*]() exinde coepit Iesus ostendere discipulis suis, quia oporteret eum ire Hierosolyma et multa. pati a senioribus et scribis, et cetera usque ad illud ubi ait: non sapis ea quae dei sunt, sed ea quae hominum. haec eodem ordine subnectunt Marcus et Lucas; sed Lucas de Petro, quod passioni Christi contradixerit. tacet.

Sequitur Mattheus: tunc esus dixit discipulis suis: si quis uult post me uenire. abneget semet ipsum et tollat crucem suam et sequatur me, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() et tunc reddet unicuique secundum opus eius. hoc et Marcus subiungit eundem ordinem seruans; sed ipse non dicit de filio hominis uenturo cum angelis suis, ut reddat unicuique secundum opus suum. commemorat tamen [*]( 1 Ioh. 1, 42 2 cf. Marc. 3. 16-19 7 Matth. 16, 20-21 12 ib. 23 13 cf. Marc. 8, 30-33; Luc. 9, 21 ct 22 15 Matth. 16, 24 18 ib. 27 19 cf. Marc. 8, 34—38 ) [*]( 1 uocaris B, uocaueris Tl ClP HL caefas F, cheph. HAE (cf. 135, 15) 3 iohannen CVP 4 quiaj qui B 5 nomine R ut] quod CPV 6 tunc om. r, nunc a sit] est AlELS y 7 tunc-dicerent om. (sp. uac.) L praecipit 6\'1 8 neminem C\'P esset] est T V (Ept. Tol.) iesus otn. r, s. l. E 9 inde B, et inde r 10 ire I add. in Q hierosolyma B ClP, hierusolima L, hyerosolima T O. hierasolymam C2 HE, hierosolimam VF N 12 se (om. ea) R 13 hoc V X r ordinem CXPF N subnectunc B-ctit B2 14 passione CP BlEIL, -nem C2 AS 15 tunc-me om. (sp. uac.) L iesns om. T\' 18 uit B1 reddat B secundum] iuxta RTD (Rw.) 19 opus (us in ras.) N, opera ϰχωr v eius] suum V \'L p, 0na yw r 20 uentnrus HAelL )

218
etiam illud dixisse dominum: [*]() qui enim me confusus fuerit et mea uerba in generatione ista adultera et peccatrice, et filius hominis confundetur eum, cum uenerit in gloria sua cum angelis sanctis. quod intellegi potest ad eandem sententiam pertinere, qua dixit Mattheus, ut reddat unicuique secundum opus suum. Lucas quoque eadem eodemque ordine adnectit non multum diuerso uerborum modo. eadem tamen sententiarum ueritate simillimus.

LVI. Sequitur Mattheus: [*]() amen dico uobis. sunt quidam de hic stantibus, qui non gustabunt mortem. donec uideant filium hominis uenientem in regno suo. et post dies sex assumsit Iesus Petrum et Iacobum et Iohannem fratrem eius, et duxit illos in montem excelsum seorsum, et cetera usque ad illud ubi ait: nemini dixeritis uisionem, nisi filius hominis a mortuis resurgat. haec uisio domini in monte coram tribus discipulis, Petro. Iacobo et Iohanne, ubi etiam de caelo illi testimonium paternae uocis perhibitum est, a tribus euangelistis eodem ordine commemoratur et ad easdem omnino sententias; sed cetera secundum ea genera locutionum diuersa sine ulla sententiarum diuersitate, quae multis locis superius demonstrauimus, uideri a legentibus possunt. [*]( 1 *Marc. 8, 38 6 cf. Luc. 9, 23-26 9 Matth. 16, 28 et *17, 1 15 ib. 9 18 cf. Marc. 8, 39 et 9, 1-9; cf. Luc. 9, 27-36 ) [*]( 1 enim om. pr confessus TD CPV N E1 7 grl 2 adaltera Bl 3 confundet Q x e, confitebitur C2V N2 E2 ϒψ r l, confitetur D g 4 uerit B1 gloriam suam HAL, gloria patris sui gv sanctis] suis p r 5 quaj quia ClP ON AE 6 luctus Bl 7 multo A g 8 simillimo XW r 9 sequitur] inCtp. Ellg. Exc. quartum 11 uenientem om. .AtWL 12 et om. B assumBit B (opt. Vulg. codd.), adsmnsit Rl (brix. Am. Rw. al.), adsumpsit R2TX P AlEL (ttere. ueron. colb. Ept.). assumpsit TP-D χψω edd., adsumit 6\'1 M HAJ. assumit C2V ONQ v (παραλαμβάνεl); cf. Luc. 9, 28 13 iohannen CP ducit C* r (avafsoei) 15 nisi BRTD. donec cet., edd., v; cf. Marc. 9, 8 (9) 19 et om. r ad om. R AEL 7 r eadem omn. sententia E1 y r omninoI pene p 20 ceteras B locutionem B diuersas AEXL 22 uidere Cl P )

219

Quod autem Marcus post sex dies factum dicit, sicut Mattheus, Lucas autem post octo, non contemnendi sunt, si quos mouet, sed ratione reddita instruendi. dies enim quando enuntiamus dicentes \'post tot dies\\ aliquando non adnumeramus eum, in quo loquimur, et eum, quo res ipsa futura est, quam praenuntiamus uel pollicemur, sed medios, post quos re uera plenos adque integros illud futurum est. hoc fecit Mattheus et Marcus. excepto eo die, quo haec loquebatur Iesus, et illo, quo exhibuit memoratam in monte uisionem. medios dies intuentes dixerunt post sex dies, quod ille adnumeratis finalibus, id est primo adque ultimo, dixit post octo dies, eo loquendi modo, quo pars pro toto commemoratur.

Item quod Lucas ait de Moyse et Helia: [*]() et factum est, dum discederent ab illo, ait Petrus ad Iesum: praeceptor, bonum est nos hic esse, et cetera, non debet putari contrarium ei quod Mattheus Marcusque ita coniunxerunt Petrum hoc suggessisse, quasi adhuc Moyses et Helias cum domino loquerentur. non enim expresserunt, quod tunc. sed tacuerunt potius, quod iste addidit, illis discedentibus hoc Petrum de tribus tabernaculis faciendis domino suggessisse. addidit etiam Lucas intrantibus illis in nubem factam esse uocem de nube. quod illi non dixerunt, sed nec contra dixerunt. [*]( 1 cf. Marc. 9, 2; cf. Matth. 17, 1; cf. Luc. 9, 28 14 Luc. 9, 33 17 cf. Matth. 17, 4; cf. Marc. 9, 5 ) [*]( 2 si om. Fl g (Eug. cod. VaticamtS) 5 loquitur B et om. B 6 pronuntiamuB T, renuntiamus Sl pollicimur ClP 8 mattheus et om. HAelL quod HlAELSl 9 montem B ClP 3IQ AlS (Eug. cod. Ambr.) uisione B 10 intuens dixit HAelLS1 illi HAELS 11 adnumeratos Hl, -ti ElLS! dixerat CPV <1 p g, dixerunt HAELS1 12 eo loqu.] eloquendi M AEL 14 mose C1 M (Eug.) moysi N1 15 dum] cum v ad iesum om. Hl 16 nos otn. IlIBI, nobis Eug. hic esse om. 111 17 ita om. Q 20 discentib. B\\ discendentib. B3 CP r, dicentibus HAEXL 22 addit RT CPV ON HAEL l etiam] eam Bl 23 sed nec contra dixerunt om. B c. dil.] finit Eug. Exc. quartum )

220

LVII. Sequitur Mattheus: [*]() et interrogauerunt eum discipuli dicentes: quid ergo scribae dicunt quod Heliam oportet primum uenire? lla t ille respondens ait eis: Helias quidem uenturus est et restituet omnia: [*]() dico autem uobis quia Helias iam uenit, et non cognouerunt eum, sed fecerunt in eo quaecumque uoluerunt. sic et filius hominis passurus est ab eis. [*]() tunc intellexerunt discipuli, quia de Iohanne baptista dixisset eis. hoc idem Marcus etiam hunc ordinem seruans commemorauit et in nonnulla diuersitate uerborum. nusquam tamen ab eiusdem sententiae ueritate discessit; sed ipse non addidit intellexisse discipulos, quod Iohannem dominus significasset dicendo, quod Helias iam uenerit.

LVIII. Sequitur Mattheus et dicit: uet cum uenisset ad turbam. accessit ad eum homo genibus prouolutis ante eum dicens: domine, miserere filii mei, quia lunaticus est et male patitur, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() hoc autem genus non eicitur nisi per orationem et ieiunium. hoc et Marcus et Lucas eodem etiam ordine memorant sine ulla repugnantiae quaestione.

LVIIII. Sequitur Mattheus dicens: [*]() conuersantibus autem eis in Galilaea dixit illis Iesus: filius hominis [*]( 1 Matth. 17, 10-13 9 cf. Marc. 9, 10-12 14 *Matth. 17, 14 et 15 18 Matth. 17, 20 19 cf. Marc. 9, 16-28; cf. Luc. 9, 38-43 21 *Matth. 17, 21 et 22 ) [*]( 2 discipuli] add. eius D r aeZ (brix. mon. Rio.), add. auToti Vat. Ephr. Cant. discentes B 3 elian C1, helian MElL, ea B.B1 oportet (portet Bl) BRTD (uerc. ueron. corb. br.), oporteat cet., edd., v (sst) 4 ait eis om. Hl restituit 6nP 5 ueni RT1 6 eo] eum RTD CPVF χψω edd. praeter m (pal.) 8 intell.] cognouerunt g 9 eis om. CPY idem om. RTD etiam marcus RTD 10 nulla B AelL uerborum-ueritate om. CP 12 addit AEL y iohannen Clp, de iohanne Q 13 benorit B1 15 prouolutns OW E2 \'( prv 16 miserire C1 filii om. B. fili R1T L me E2L 18 gens AxElL icitur B 20 quaestionem B OJII 22 autem om. AEL y eis] illis AEL Y galileam BBT M (ueron.) )

221
tradendus est in manibus hominum. [*]() et occident eum. et tertio die resurget. et contristati sunt uehementer. hoc eodem ordine Marcus Lucasque commemorant.

Sequitur Mattheus: [*]() et cum uenissent Capharnaum.

accesserunt qui didragma accipiebant ad Petrum et dixerunt ei: magister uester non soluet didragma [*]() ait: etiam, et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() inuenies staterem, illum sumens da eis pro me et te. hoc solus iste commemorat, quo interposito eundem ordinem sequitur, in quo cum eo etiam Marcus et Lucas pariter ambulant.

Sequitur ergo idem Mattheus et dicit: [*]() in illa hora accesserunt discipuli ad legum dicentes: quis putas maior est in regno caelorum? [*]() et aduocans Iesus paruulum statuit eum in medio eorum et dixit: [*]() amen dico uobis, nisi conuersi fueritis et efficiamini sicut paruuli, non intrabitis in regnum caelorum, usque ad illud ubi ait: [*]() sic et pater meus caelestis faciet uobis, si non remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus uestris. ex isto aliquanto prolixiore domini sermone non omnia, sed quaedam Marcus eundem sequens ordinem posuit, quaedam etiam ipse quae Mattheus non dicit inseruit. totus autem [*]( 3 cf. Marc. 9, 29—31; cf. Luc. 9, 44 et 45 4 Matth. 17, 23 et 24 7 ib. 26 11 Matth. 18, 1-3 17 ib. 35 19 cf. Marc. 9. 33-49 ) [*]( 1 manibus BRTD (ueron. sang. corb., cf. Marc. 9, 31; Luc. 9, 44: cf. Locut. in Hept. 2, 24), manus cet., edd., v 2 tertia TD V H2E2 yl edd.praeter r, v et om. Q 3 commemorat BRT 4 mattheus] add. et dicit H, add. dicens m cafarn. CP ON 5 d*id***ma Bl, dragmam RT dydragma (-mam A2) HAlElL, didragmam p, didrachma B2 ael mv 6 uester om. Bt soluet BRTD C1PF1 0 HA lElL, soluit cet., edd., f (nut) dragma (-am R) RT, dydragma HAIEL, didragmamp, didrachma B aelmv 7 illum B inueniens N1 Hl 8 stateram Di, steterum dlElL eis] illum r tej add. et A3 9 quod B eodem ordine B1 ordinem om. CP 11 ergo om. RD idem om. RlD ora BRl 12 qui AlEIL 13 iesus om. r 14 medium RT1 eorum] illorum l 16 intrauitis Bl caelorum] add. et ca. g 20 seruans r quaedaminseruit om. R 21 ipsa B* inaeruit] in sermone CP )

222
sermo, quousque eum considerandum suscepimus, a Petro solo interpellatur quaerente, quotiens fratri debeat ignosci. talia enim dominus loquebatur, ut satis eluceat etiam hoc quod Petrus interrogauit eique responsum est ad eundem pertinere sermonem. Lucas autem nisi illud de paruulo, quem constituit ante discipulos imitandum, cum de sua magnitudine cogitarent, nihil hoc ordine seruato commemorat. si qua enim alia similiter dixit quae et in isto sermone sunt posita, alibi et ex aliis occasionibus dicta recoluit, sicut Iohannes de remissione peccatorum, quod tenebuntur, si cui tenuerint, et dimittentur, si cui dimiserint, post resurrectionem a domino dictum commemorat, cum Mattheus in hoc sermone dominum hoc dixisse meminerit quod et Petro antea dictum fuisse idem ipse testatur. eadem itaque saepe ac pluribus locis Iesum dixisse. necubi moueamur, si ordo dictorum quibusdam repugnare putabitur, sicut iam totiens commendauimus, meminisse debemus, ne hoc semper admonere necesse sit.

LXII. Sequitur Mattheus ita narrans: [*]() et factum est. cum consummasset Iesus sermones istos, migrauit a Galilaea et uenit in fines Iudaeae trans Iordanen. [*]() et secutae sunt eum turbae multae, et curauit eos ibi. [*]() et accesserunt ad eum Pharisaei temtantes eum et dicentes: si licet homini dimittere uxorem suam quacumque ex causa? et cetera usque ad illud ubi ait: [*]() qui potest capere capiat. hoc et Marcus commemorat [*]( 5 cf. Lnc. 9, 46-48 9 cf. Ioh. 20, 23 12 cf. Matth. 18. 18 et 16, 19 18 Matth. 19, 1-3 25 ib. 12; cf. Marc. 10, 1-12 ) [*]( 1 suscipimus CP 2 debet B 3 lucet HAL, luceat El 4 eique] et quod l 5 statuit p 7 hoc] de hoc p 8 et alt. om. CP, etiam p 10 sicut tenuerunt B dimittuntur g 11 si cui] sicut B 12 in om. HAEL r 13 ante BTD rael 16 putatur B iam om. HAEIL, et iam M 17 nec HAEIL sit] est HAelL 18 ita om. I 20 iordannen C, -annem B HEL 21 secuti (aequ. P) QP sunt om. AIE\'L 22 ad eum om. HElL 23 et om. B hominem (e ex i) B 24 illum C1, eum locum g 25 capit Bl )

223
eundem ordinem tenens. sane uidendum est, ne repugnare uideatur quod idem Marcus a domino dicit interrogatos Pharisaeos, quid eis Moyses praeceperit, adque ita illos interroganti respondisse de permisso sibi libello repudii, cum Mattheus dixerit uerbis domini, quibus ostenderat ex lege deum coniunxisse masculum et feminam et propterea non eos debere ab homine separari, rettulisse responsionem: [*]() quid ergo Moyses mandauit dari libellum repudii et dimittere? quibus iterum ait: [*]() quoniam Moyses ad duritiam cordis uestri permisit uobis dimittere uxores uestras: ab initio autem non sic fuit. nam et Marcus hanc domini responsionem non tacet, sed posteaquam ei responderunt interroganti de libello repudii.