De bono coniugali

Sane uidendum est alia bona nobis deum dare, [*]( 7 cf. Luc. 10, 39. 40 10 cf. Sasanna cf. Luc. 2, 86. 37 11 cf. Luc. 1, 27 ) [*]( 1 enim om. N 2 quamquam C 3 corporeis (i in ras.) i autem] enim D 4 si Bl 5 pudicae CPy publice D pudica F copulent F 6 deo uero Ea. 7 occupata multum KMENXi 9 uerbum eius cum eum ambae hospitio recepissent KMENXa 10 ei om. D anne H 11 nirgine Dl 12 qui MENXOL 13 substantiam auam KMENXct 15 iatg BD 16 marta C maria et martha N non posset fieri MENXa 18 niri quia X 19 habere K castitas (as in ras. m. 2) C aut] ut D 22 sustum P1 25 sane (a supra i) H )

quae propter se ipsa expetenda sunt, sicut est sapientia, salus, amicitia, alia, quae propter aliquid sunt necessaria, sicut doctrina, cibus, potus, somnus, coniugium, concubitus. horum enim quaedam necessaria sunt propter sapientiam, sicut doctrina, quaedam propter salutem, sicut cibus et potus et somnus, quaedam propter amicitiam, sicut nuptiae uel concubitus; hinc enim subsistit propagatio generis humani, in quo societas amicalis magnum bonum est. his itaque bonis, quae propter aliud necessaria sunt, qui non ad hoc utitur, propter quod instituta sunt, peccat alias uenialiter, alias damnabiliter. quisquis uero eis propter hoc utitur. propter quod data sunt, bene facit. cui ergo non sunt necessaria, si non eis utitur, melius facit. proinde ista bona cum opus habemus, bene uolumus; sed melius ea nolumus quam uolumus, quia tunc melius nos habemus, cum ea necessaria non habemus. ac per hoc bonum est nubere, quia bonum est filios procreare, matrem familias esse; sed melius est non nubere, quia melius est ad ipsam humanam societatem hoc opere non egere. ita enim iam sese habet humanum genus, ut aliis, qui se non continent, non solum per nuptias occupatis, sed multis etiam per inlicitos concubitus luxuriantibus bono creatore de malis eorum faciente, quod bonum est, non desit numerositas prolis et abundantia successionis, unde sanctae amicitiae conquirantur. ex quo colligitur primis temporibus generis humani maxime propter dei populum propagandum, per quem et prophetaretur 25 [*]( . 16 cf. I Tim. 5, 14. ) [*]( 1 est om. KMENXa. 2 amicitia#* F amicitia et D atiquid] aliud MNOL 8 et potus et somnus MENXa. 5 prius et om. KMENX 6 amiciam B 9 alind] illud K2MENa 10 quę 8. I. m. 2 B 11 propter hoc eis D 14 cum uoce sed incipit A ea Ct. 15 nos] non AD feac B 16 filius K 17 post esse sex litt. er. in P est melius B pr. est om. K 18 egere prim. e supra er. a) A 19 esse pro sese 7; sed in mg. add. sese 20 inlicitas Bl 21 luxoriantibus «4\'JRV creatore 01 22 non] ut non KMENXo. 23 habundantia KHABENa. amicitiae sanctae E ) et nasceretur princeps et saluator omnium populorum, uti debuisse sanctos isto non propter se expetendo, sed propter aliud necessario bono nuptiarum; nunc uero, cum ad ineundam sanctam et sinceram societatem undique ex omnibus gentibus copia spiritalis cognationis exuberet, etiam propter solos filios conubia copulare cupientes, ut ampliore continentiae bono potius utantur, admonendi sunt.

Sed noui, quid murmurent. quid? si, inquiunt, omnes homines uelint ab omni concubitu continere, unde subsisteret genus humanum? utinam omnes hoc uellent dumtaxat in caritate de corde puro et conscientia bona et fide non ficta! multo citius dei ciuitas conpleretur et adceleraretur terminus saeculi. quid enim aliud hortari apparet apostolum, ubi ait, cum inde loqueretur: uellem omnes esse sicut me ipsum? aut illo loco: hoc autem dico, fratres: tempus breue est; reliquum est, ut et hi, qui habent uxores, tamquam non habentes sint; et qui flent, tamquam non flentes; et qui gaudent, tamquam non gaudentes; et qui emunt, tamquam non ementes; et qui utuntur hoc mundo, tamquam non utantur: praeterit enim figura huius mundi. uolo uos sine sollicitudine esse. deinde subiungit: qui sine uxore est, cogitat ea quae sunt domini, quomodo placeat domino. qui autem matrimonio iunctus est, cogitat quae sunt mundi, quomodo placeat [*]( 11 cf. I Tim. 1, 5 14 I Cor. 7, 7. 29—34. ) [*](1 uti post isto 8. I. m. 2 f 2 istos B ezpectando a 3 bono necessario N ineundS Mx 4 gentibus om. E 5 solo R1 6 cunnbia K ut] ut et MENa 7 pocius A ammonendi PKHBMD XAufl 8 murmorent A1 9 homines (i 8. I.) C: om. PKfHARFBD MENXa nellent B abstinere 8. l. m. 2 Y subsisteret CFB: subistit KMENXa subsistet PjHARDbd 10 uellent hoc MENXa 11 puro corde MENX 12 acceleretur E 14 loquetur Ax 16 reo licum Rl hi» A hii a 19 emvnt (v supra e) C 20 mundo] m B 22 solitudine B deinde] dudfl K 23 cogitet B ea om. D 24 domino] deo D coniunctae Fbd 25 cogitet Kx. )

uxori. et diuisa est mulier innupta et uirgo: quae innupta est, sollicita est ea quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu; quae autem nupta est, sollicita est quae sunt mundi, quomodo placeat uiro. unde mihi uidetur hoc tempore solos eos, qui se non continent, coniugari oportere - secundum illam eiusdem apostoli sententiam: quodsi se non continent, nubant; melius est enim nubere quam uri.

Nec ipsis tamen peccatum sunt nuptiae, quae, si in conparatione fornicationis eligerentur, minus peccatum essent quam fornicatio, sed tamen peccatum essent. nunc autem quid dicturi sumus aduersus euidentissimam uocem apostoli dicentis: quod uult faciat; non peccat, nubat, et: si acceperis uxorem, non peccasti; et si nupserit uirgo, non peccat. hinc certe iam dubitare fas non est nuptias non esse peccatum. non itaque nuptias secundum ueniam concedit apostolus - nam quis ambigat absurdissime dici non eos peccasse, quibus uenia datur? — sed illum concubitum secundum ueniam concedit, qui fit per incontinentiam, non sola causa procreandi et aliquando nulla causa procreandi, quem nuptiae non fieri cogunt, sed ignosci inpetrant: si tamen non ita sit nimius, ut inpediat quae seposita esse debent tempora orandi, nec inmutetur in eum usum, qui est contra naturam, [*](7 I Cor. 7, 9 13 I Cor. 7, 36 I Cor. 7, 28 ) [*]( 1 diois\'» (a er.) H nupta BMENXu. 2 ea] circa ea D om. KM ENXa 3 sancta sit N et pr. om. KMEN 4 circa ea quae D 6 secundam jiAl 7 contineant D 8 enim om. MENXa nuberi K ure K u.ri H 9 tamen] tč EXa 11 quam-eaeent om. C esse.t T 13 qui MENX si nubat •fFBDMENXaBiHibd 15 certe ergo K iam] tam K dubita Hl 16 secundum] secfl H 18 ueniairi C concubitu K seC H 19 concedit apostolus MENa innocentiam K sola (a ex 0) H 20 et] sed A2B quae CKBF1 21 fieri non jMENXu. ignoeci] ignoscunt cQ EMNa ignos ctt jlHI ignosci cft X impeTrant (t 8. I.) PD perpetra*? (pe alt. 8. I.) H perpetrant MX-f petrant 71 perpetretur E perpetratur Na imperant K 22 se post posito K tempore (or 8. I.) B 28 ordinandi PHRFf ador*andi A adornandi D )

de quo apostolus tacere non potuit, cum de corruptelis nimis inmundorum et inpiorum hominum loqueretur. concubitus enim necessarius causa generandi inculpabilis et solus ipse nuptialis est. ille autem, qui ultra istam necessitatem progreditur, iam non rationi, sed libidini obsequitur. et hunc tamen non exigere, sed reddere coniugi, ne fornicando damnabiliter peccet, ad personam pertinet coniugalem. si autem ambo tali concupiscentiae subiguntur, rem faciunt non plane nuptiarum. uerumtamen si magis in sua coniunctione diligunt quod honestum, quam quod inhonestum est, id est quod nuptiarum quam id, quod non est nuptiarum, hoc eis auctore apostolo secundum ueniam conceditur: cuius delicti non habent hortatrices nuptias, sed deprecatrices, si dei misericordiam non a se auertant, uel non abstinendo quibusdam diebus, ut orationibus uacent, et per hanc abstinentiam sicut per ieiunia commendent preces suas, uel inmutando naturalem usum in eum usum, qui est contra naturam, quod damnabilius fit in coniuge.

Nam cum ille naturalis usus, quando prolabitur ultra pacta nuptialia, id est ultra propagandi necessitatem, uenialis sit in uxore, in meretrice damnabilis, iste, qui est contra naturam, execrabiliter fit in meretrice, sed execrabilius in uxore. tantum ualet ordinatio creatoris et ordo creaturae, ut in rebus ad utendum concessis, etiam cum modus [*]( 1 cf. Rom. 1, 26. 27 ) [*]( 1 apostulua K nimiis PyAFaBBDMEN Xabd 3 generandi (ne 8. I.) B 4 est om. KMNXa. istam om; FyAHFBD procedit.. A procedit D 6 coniugii B 8 subiugantur MNXa Bobiapgaritur E subiuguntur BIHI subiciuntur B1 subiunguntur H2 faciant PyIHIA Jf\'1BD 10 quam om. E inonestum Hi quod est nuptiarum bd 11 apostulo K secundum] seč H 12 delecti 01 dilecti K delicta B 13 depraecatrices OPiy K deprecatri B1 si om. B misericordiam qui B 14 ut om. AXD uocint Hx 15 praeces CK 16 eum om. PKfHAFBDMENXa 17 fit ex sit H 18 quando om. X probabitur C 19 ultra] ulla C 20 fit D om. B daTnpnaadabilis A 21 exsecrabiliter K exsecrabiltter y fit om. R eisecrabilius fit K execrabilius fit MDNXEa ei§ecrabilius f 28 concessit K )

exceditur, longe sit tolerabilius quam in ea, quae concessa non sunt, uel unus uel rarus excessus. et ideo in re concessa inmoderatio coniugis, ne in rem non concessam libido prorumpat, toleranda est. hinc est etiam, quod longe minus peccat quamlibet adsiduus ad uxorem quam uel rarissimus ad fornicationem. cum uero uir membro mulieris non ad hoc concesso uti uoluerit, turpior est uxor, si in se, quam si in alia fieri permiserit. decus ergo coniugale est castitas procreandi et reddendi carnalis debiti fides: hoc est opus nuptiarum, hoc ab omni crimine defendit apostolus dicendo: et acceperis uxorem, non peccasti; et si nupserit uirgo, non peccat, et: quod uult faciat; non peccat, nubat. exigendi autem debiti ab alterutro sexu inmoderatior progressio propter illa, quae supra dixit, coniugibus secundum ueniam conceditur.