De bono coniugali

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio V, Pars III (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 41). Zycha, Joseph, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1900.

Quod ergo ait: quae innupta est, cogitat ea quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu, non sic accipiendum est, ut putemus non esse sanctam corpore christianam coniugem castam. omnibus quippe fidelibus dictum est: nescitis, quia corpora uestra templum in uobis est spiritus sancti, quem habetis a deo? sancta sunt ergo etiam corpora coniugatorum fidem sibi et domino seruantium. cui sanctitati cuiuslibet eorum nec infidelem coniugem obsistere, sed potius sanctitatem uxoris prodesse infideli uiro aut sanctitatem uiri prodesse [*](10 I Cor. 7, 28. 36 16 I Cor. 7, 84 20 I Cor. 6, 19. ) [*]( 1 tollerabiliuB (semper 11) N ea] eis Wbd 3 rem] se CB non concesso (con 8. l.) C inconcessam a libido-etiam om. AD labido Hx 4 etiam om. MENXct quod] cadat quod D qvod corruat (corruat 8. I.) A qualibet (a in i flZut.) A 6 uero] enim i consenso K 7 tnrpe Bl pr. si om. AD si om. X 9 debeti Bl 10 apostalus K 12 que H nnbat] si nubat (si s. I.) AIPB\', j\'FBDbd. om. MENXa. 14 dixi PRfB2 diximus ENXKM 21 templum om. a in uobis om. D est] sunt MENXu. sancti om. Bx 25 uxoris omMENXa )

205
infideli uxori idem apostolus testis est dicens: sanctificatus est enim uir infidelis in uxore, et sanctificata est mulier infidelis in fratre. proinde illud dictum est secundum ampliorem sanctitatem innuptarum quam nuptarum, cui merces etiam debetur amplior secundum quod isto bono illud est melius, quia et hoc solum cogitat, quomodo placeat domino. neque enim femina fidelis, seruans pudicitiam coniugalem, non cogitat, quomodo placeat domino, sed utique minus, quia cogitat etiam quae sunt mundi, quomodo placeat uiro. hoc enim de illis dicere uoluit, quod possunt habere quodam modo de necessitate conubii, ut cogitent quae sunt mundi, quomodo placeant uiris suis.

Quod utrum de omnibus nuptis dixerit, an de talibus quales ita multae sunt, ut paene omnes putari possint, non inmerito dubitatur. neque enim et illud, quod de innuptis ait: quae innupta est, cogitat ea quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu, ad omnes innuptas pertinet, cum sint quaedam uiduae mortuae, quae in deliciis uiuunt. uerumtamen quod attinet ad quandam distinctionem et quasi proprietatem innuptarum atque nuptarum, sicut nimium detestanda est, quae continens a nuptiis, id est a re concessa, non continet a delictis uel luxuriae uel superbiae uel curiositatis et uerbositatis, ita rara nupta est, quae in ipso quoque obsequio coniugali non cogitat nisi quomodo [*]( 1 I Cor. 7, 14 17 I Cor. 7, 34 19 cf. I Tim. 5, 6 ) [*]( 1 saactifatus B 2 uxore fidele K uiore fldeli MENXa 3 fratre fidele K fratre fideli MENXa 4 quam «»nuptnrura r 5 bonft Bl 6 quia om. MENi cogitat] cogitat femina K cogitat innupta MEN XtA 7 femina om. KMENXa 9 quia] que (§ in rUB.) d qui D 10 quod (a. 1. quę) A quae Bb 13 nnbti.s P nuptiis A 14 poene AB omnes tales K omne D putari possint] futuri passim AXD arbitrari possim A2 possent MENXa 15 enim om. ADN innubti.s P nuptis B 18 diliciis KTt 20 adque CK 22 delectis Bl luxoriae K 23 ita rara] ita grata (a prim. s. I; g in ras.) A iterata D )

206
placeat deo, ornando se non intortis crinibus aut auro et margaritis et ueste pretiosa, sed quod decet mulieres promittentes pietatem per bonam conuersationem. talia quippe coniugia Petrus quoque apostolus praecipiendo describit. similiter, inquit, mulieres obaudientes maritis suis, ut et si qui non credunt uerbo, per mulieris conuersationem sine loquella lucrifieri possint, uidentes timorem et castam conuersationem uestram: ut sint non quae a foris ornantur capillorum incrispationibus aut circumdatae auro aut ueste decora, sed ille absconditus cordis uestri homo in illa perpetuitate quieti et modesti spiritus, qui et apud dominum locuples est. nam sic quaedam sanctae mulieres, quae in dominum sperabant, ornabant se, obsequentes uiris suis, quomodo Sarra obaudiebat Abrahae, dominum illum uocans, cuius factae estis filiae benefacientes et non timentes ullum uanum timorem. uiri simili ratione concordes et caste uiuentes cum uxoribus uestris et tamquam uasi infirmiori et subiecto tribuite honorem quasi coheredibus gratiae, et uidete ne inpediantur orationes uestrae. itane uero coniugia talia non cogitant ea quae sunt [*]( 1 cf. I Tim. 2, 9. 10 5 I Petro 3, 1-7 ) [*]( 1 ornando (pr. n s. I.) A 2 ptioaa K 4 coniuga H apostolus A" 5 discribit K pscribit X inquid PK ob§dienteB MENXa 6 nt om. C et om. PKfHAFRBDMENXa. 7 mulieres BEX mulierum Btbd loque.la C loquejla R loquilla K loquela fHABDMENXabd 8 timorem] morem ei B\' in timorem dei B3 9 quae a] qua ea K afforis E 10 hornantur F crispationibuB KMENXa. 11 decora] ptiosa MNa. 12 cordibus (bu s. I.) uestris R et] ac D 18 et om. KENXa aput P deum FB 14 sicut ADa si F 15 domino PKfHAFBDMENXa 16 sara BDMENXab oboediebat K obediebat MENa obediebat X 18 ullum (ul ex il) P 20 et] ut A uasi (a ex i m. 2) K uase MENXa uas y infirmiore B1 21 quoheredibus FB1 coeredibus H1 coherentibus Bt 22 impedientur Bl 23 uero] ergo ENXa ea om. E )
207
domini, quomodo placeant domino? sed perrara sunt — quis negat? — et in ipsa raritate paene omnes, qui tales sunt, non ut tales essent, coniuncti sunt, sed iam coniuncti tales facti sunt.

Qui enim nostri temporis homines christiani, nuptiarum uinculo liberi ualentes ab omni concubitu se continere, cum iam tempus esse perspicerent, sicut scriptum est, non amplectendi, sed abstinendi ab amplexu, non potius eligerent uel uirginalem uel uidualem continentiam conseruare quam tribulationem carnis, sine qua coniugia esse non possunt — ut alia taceantur a quibus parcit apostolus nullo iam cogente humanae societatis officio sustinere? sed cum dominante concupiscentia fuerint copulati, si eam postea uicerint, quia non ita licet dissoluere coniugium, sicut licebat non conligare, fiunt tales, quales profitetur forma nuptiarum, ita ut uel pari consensu ascendant celsiorem sanctitatis gradum aut, si non ambo sunt tales, erit, qui talis est non exactor, sed redditor debiti, seruans in omnibus castam religiosamque concordiam. illis uero temporibus, cum adhuc propheticis sacramentis salutis nostrae mysterium uelabatur, etiam qui ante nuptias tales erant, officio propagandi nuptias copulabant, non uicti libidine, sed ducti pietate: quibus si optio talis daretur, qualis reuelato nouo testamento data est dicente domino: qui potest capere, capiat, non eos dubitat [*]( 7 Eccle. 3, 5 24 Matth. 19, 12 ) [*]( 1 placeat i 2 negant K et] quod et (quod 8. I.) A 6 uolentes B concubito Al ee om. KMENXa. 7 iam] iam tale MNa tale E esset B respicerent PyAHR om. B sicut? P 8 abstiaen Pl abstinente y1 abstinenti AlD 10 obseraare 7 carnas B qua om. E 11 posant B qaibus (ui s. I. m. 2) P 12 cogentę H offitio (t pro c saepisnme) K 13 concopiscentii K fuerit Rt ai eam] 8; ef a 14 uipcerint B dissouere E 15 conlicare P noptiarum uirtntum K 16 gradum] gaadium CB 17 sunt ambo X qui talis] qualis MENXa tales K 18 relegiosamque K 20 uelabitur (supra i add. a) B reuelabatur MENX 21 propagandi] procreandi D 22 tales K )

208
etiam cum gaudio suscepturos fuisse, qui diligenter intentus legit, quomodo coniugibus utebantur, cum et plures habere uni uiro licebat, quas castius habebat quam nunc unam quilibet istorum, quibus uidemus quid secundum ueniam concedat apostolus. habebant enim eas in opere generandi, non in morbo desiderii sicut gentes, quae ignorant deum. quod tam magnum est, ut multi hodie facilius se tota uita ab omni concubitu abstineant quam modum teneant non coeundi nisi prolis causa, si matrimonio copulentur. nempe multos habemus fratres et socios caelestis hereditatis utriusque sexus continentes, siue expertos nuptias siue ab omni tali conmixtione integros; nempe innumerabiles sunt. quem tandem audiuimus inter familiaria conloquia, siue eorum, qui coniugati sunt, siue qui fuerunt, indicantem nobis numquam se coniugi esse conmixtum nisi sperando conceptum? quod ergo praecipiunt coniugatis apostoli, hoc est nuptiarum: quod autem uenialiter concedunt aut quod inpedit orationes, non cogunt nuptiae, sed ferunt.

Itaque si forte — quod utrum fieri possit ignoro magisque fieri non posse existimo — sed tamen, si forte ad tempus adhibita concubina filios solos ex eadem conmixtione quaesiuerit, nec sic ista coniunctio uel earum nuptiis praeponenda est, quae ueniale illud operantur. quid enim sit [*]( 4 cf. I Cor. 7, 6 5 cf. I Thess. 4, 5 ) [*]( 1 diligenter intellegit intentas K inte§tus (supra 9 add. n) P 2 uni uiro habere KMEXa uni uiro nabere N 3 castius] iostias (ias s. I. m. Z) A habebant B 4 concedit ENX 6 et gentes K 7 ut] et Bl se facilius EX 8 quA ad modQ a tenegQeant K 9 coeundo ENXa cupulentur P 10 multus K sotios Ky celestis P 11 expertas MEXa expertes N 13 quem tandem] quae tandem C quosdfi B 14 sine] siue eorum N qui cn". a indicaiites B indicante a 15 coniugibus B commixtos B 17 ueniabiliter KADMENXa 19 quod om. B utrumque EX utrum -forte in mg. m. 1 B 20 magis quae C 21 adhibuit a conubio D concubina ex conubia A commistione (supra st add. x) A, om. E 23 ueniaiix A )

209
nuptiarum, considerandum est, non quid sit nubentium et immoderatius nuptiis utentium. neque enim si agris inique ac perperam inuasis ita quisque utatur, ut ex eorum fructibus largas elemosynas faciat, ideo rapinam iustificat; neque si alius ruri paterno uel iuste quaesito auarus incumbat, ideo culpanda est iuris ciuilis regula, qua possessor legitimus factus est; nec tyrannicae factionis peruersitas laudabilis erit, si regia clementia tyrannus subditos tractet; nec uituperabilis ordo regiae potestatis, si rex crudelitate tyrannica saeuiat. aliud est namque iniusta potestate iuste uelle uti, et aliud, est iusta potestate iniuste uti. ita nec concubinae ad tempus adhibitae, si filiorum causa concumbant, iustum faciunt concubinatum suum nec coniugatae, si cum maritis lasciuiant, nuptiali ordini crimen inponunt.