Continentia quippe non corporis, sed animi uirtus [*]( 8 cf. Num. 19, 11 ) [*]( 1 ipsam] illam ipsam KMENa illam X infinnitatem Åt conceptum C 2 additus EX cum] quod MEXaN 4 forma om. E incedenter B\' fluuidam HÅBIJr desolutum K 6 mortuum om. KMENXa 7 et indej exinde H2B2MENXa. etiam inde bd 8 quia et] quae C que B1 9 non om. CB peccatum non bd a om. ADM 10 iustitiam K iustiti§ D 11 et contra] et e contra MN calumnig N columnias Hl 14 Duptias] nuptiis GB, (i fin. s. ras.) A nuptias AB nonuptiis i om. D pari nominibus PDj1 paribus nominibus Å par in nominibus Fl par in hominibus FJH pari in omnibus R 15 mortalitl Nf2 homini X 16 illis] aliis KFDbd 17 u*si H 18 sunt KMENa 19 se om. y 20 quod om. K 23 continentiae K anime AD )
219
est. uirtutes autem animi aliquando in opere manifestantur, aliquando in habitu latent, sicut martyrii uirtus eminuit apparuitque tolerando passiones. sed quam multi sunt in eadem uirtute animi, quibus temptatio deest, qua id, quod intus est in conspectu dei, etiam in hominum procedat nec tunc esse incipiat, sed tunc innotescat! iam enim erat in Iob patientia, quam nouerat deus et cui testimonium perhibebat, sed hominibus innotuit temptationis examine; et quod latebat intrinsecus, per ea, quae forinsecus inlata sunt, non natum, sed manifestatum est. habebat utique et Timotheus uirtutem continendi a uino, quam non ei abstulit Paulus monendo, ut uino modico uteretur propter stomachum et frequentes suas infirmitates — alioquin perniciose docebat, ut propter salutem corporis fieret in animo damnum uirtutis — sed quia poterat ea uirtute salua fieri quod monebat, ita relaxata est corpori utilitas bibendi, ut maneret in animo habitus continendi. ipse est enim habitus, quo aliquid agitur, cum opus est; cum autem non agitur, potest agi, sed non opus est. hunc habitum circa continentiam quae fit a concubitu non habent illi, quibus dicitur: si se non continent, nubant ant. hunc uero habent, quibus dicitur: qui potest capere, capiat. sic usi sunt perfecti animi bonis terrenis ad aliud necessariis per hunc habitum continentiae, quo eis non obligarentur et quo possent eis etiam non uti, si non opus esset. nec quisquam eis bene utitur, nisi qui et
[*]( 7 cf. Iob c. 1 12 cf. I Tim. 5, 23 20 I Cor. 7. 9 21 Matth. 19, 12 ) [*]( 1 autem om. CB 2 habitum P1 emicuit C2γF2N2bd 3 tollerando KH 4 uirtutem P1 qu.a (i er.) P 6 tunc alt. om. B 8 omnibus E 10 nominatum B manifestum D et om. N 11 thimotheus (h alt. s. I.) CB, N ei] et KMEXa 12 monendo om. N modico uino N 13 sthomacum C, (h s. I.) K istomachum P stomacum BN 14 ut om. X corpori, P 15 sed-ita om. AD 17 anima a est om. N quod C 18 potem Hl agi s. I. R 20 de quibus MEX si-dicitur Otn. N 22 usi] ut si K animo B 24 possint AD 25 non om. AD qui et] et qui KMENXa ) 220
non uti potest. multi quidem facilius se abstinent, ut non utantur, quam temperant, ut bene utantur; nemo tamen potest sapienter uti, nisi qui potest et continenter non uti. ex hoc habitu et Paulus dicebat: scio et abundare et penuriam pati. penuriam quippe pati quorumcumque hominum est; sed scire penuriam pati magnorum est. sic et abundare quis non potest? scire autem abundare nonnisi eorum est, quos abundantia non corrumpit.
Verum ut apertius intellegatur, quomodo sit uirtus in habitu, etiamsi non sit in opere, loquor de exemplo, de quo nullus dubitat catholicorum christianorum. dominus enim noster Iesus Christus quod in ueritate carnis esurierit ac sitierit, manducauerit et biberit, nullus ambigit eorum, qui ex eius euangelio fideles sunt. num igitur non erat in illo continentiae uirtus a cibo et potu, quanta erat in Iohanne Baptista? uenit enim Iohannes non manducans neque bibens, et dixerunt: daemonium habet. uenit filius hominis manducans et bibens, et dixerunt: ecce uorax et uinaria, amicus publicanorum et peccatorum. numquid non talia dicuntur in domesticos eius, patres nostros, ex alio genere utendi terrenis, quantum ad concubitum pertinet: ecce homines libidinosi et inmundi, amatores feminarum et [*](4 Phil. 4, 12 15 Matth. 11, 18. 19 ) [*]( 1 se om. EXa. non om. N 2 bene utantur N quem C\' temperent CaRBMENXabd non utantur N potest CB: eis potest PKfAFBMENXabd potest eis HD 3 sapienter—potest inter lin. add. P 4 habundare KHAMENXa paenuriam (ae etiam in seqq.) i 6 habundare ENXa quis non A1 quisquam A* 7 et abundare bd et habundantia M habundantia HD 10 habitum Cl 11 kathoHcorum EX 12 ac] et B 13 manducauero H1 et] ac KEN eorum ambigit a ambiget AE 14 in om. B illi B 16 enim iohannia K 17 daemonium-dixerunt om. B demonum X 18 et mandncans bd uorax] homo uorax KrAFBDMENXa. bonus uorax (8. nus add. mo) H 19 uinaria] uinarius BH*A2b potator nini FMENXa potatur uini (ni 8. t.) K et amicus a 20 domeaticos (o fin. ex u m. 2) C 21 utendo CB 22 lascibiorum Cl lasciuiorum BC1 )
221
lasciuiarum? et tamen sicut in illo illud non erat uerum — quamuis uerum esset, quod non sicut Iohannes abstineret a manducando et bibendo; ipse enim apertissime uerissimeque ait: uenit Iohannes non manducans neque bibens. uenit filius hominis manducans et bibens - sic nec hoc in illis patribus uerum est, quamuis uenerit modo apostolus Christi non coniugatus nec generans, quem dicant pagani: magus erat; uenerit autem tunc propheta Christi nuptias faciens et filios procreans, quem dicant Manichaei: mulierosus erat. et iustificata est sapientia a filiis suis quod dominus ibi subiecit, cum de Iohanne ac de se illa dixisset, iustificata est, inquit, sapientia a filiis suis, qui uident continentiae uirtutem in habitu animi semper esse debere, in opere autem pro rerum ac temporum oportunitate manifestari, sicut uirtus patientiae sanctorum martyrum in opere apparuit, ceterorum uero aeque sanctorum in habitu fuit. quocirca sicut non est inpar meritum patientiae in Petro, qui passus est, et in Iohanne, qui passus non est, sic non est inpar meritum continentiae in Iohanne, qui nullas expertus est nuptias, et in Abraham, qui filios generauit. et illius enim celibatus et illius conubium pro temporum distributione Christo militauerunt; sed continentiam Iohannes et in opere, Abraham uero in solo habitu habebat.
Illo itaque tempore, cum et lex dies patriarcharum subsequens maledictum dixit, qui non excitaret semen [*]( 9 Matth. 11, 19 24 cf. Dent. 25, 5-10 ) [*]( 1 illud om. r 2 essent N non om. N o si K 6 quamuis]. quam X 7 magnus PKyHAFD 9 dicunt E manichei coddr 10 est inquit HRbd 11 ibi] sibi KHBMEXa om. N se] sede N 12 inquam PKfHAFDMENXa 14 autem er. in K ac temporum] acceptorum (o mut. in a) A, D o*portunitate C opportunitate Pbd 15 patientiae (pati m. 1 ex sapi) P sapientiae B in om. D 16 sanctorum om. X 17 sicut om. y petro apostolorum principe qui seqq. N 18 prim. est om. B 21 pro] propter B distributionS B 22 mili- . tarunt Xbd et er. KA om. D 23 habitu 8. 1. m. al. P 24 et om. X lex om. D patriarcarum C1 . )
222
in Israhel, et qui poterat non promebat, sed tamen habebat; ex quo autem uenit plenitudo temporis, ut diceretur: qui potest capere, capiat, ex illo usque adhuc et deinceps usque in finem qui habet operatur, qui operari noluerit, non se habere mentiatur. ac per hoc ab eis, qui corrumpunt bonos mores conloquiis malis, inani et uana uersutia dicitur homini christiano continenti et nuptias recusanti: tu ergo melior quam Abraham? quod ille cum audierit, non perturbetur nec audeat dicere: melior, nec a proposito dela batur — illud enim non uere dicit, hoc non recte facit - sed dicat: ego quidem non sum melior quam Abraham, sed melior est castitas celibum quam castitas nuptiarum: quarum Abraham unam habebat in usu, ambas in habitu. caste quippe coniugaliter uixit; esse autem castus sine coniugio potuit, sed tunc non oportuit. ego uero facilius non utor nuptiis, quibus est usus Abraham, quam sic utor nuptiis, quemadmodum est usus Abraham; et ideo melior sum illis, qui per animi incontinentiam non possunt quod ego, non illis, qui propter temporis differentiam non fecerunt quod ego. quod enim ego nunc ago, melius illi egissent, si tunc agendum esset; quod autem illi egerunt, sic ego non agerem, et si nunc agendum esset. aut si talem se iste sentit et nouit, ut salua et permanente in habitu animi sui uirtute continentiae, si ad usum nuptiarum
[*]( 2 cf. Gal. 4, 4 3 Matth. 19, 12 6 cf. I Cor. 15, 33 ) [*]( 1 et in mg. K tamen] tunc MEXa dii N 2 plenitudo temporis uenit D 3 adhuc] huc AD 4 operare K 5 hac K 6 mores bonos PK-(HARDMENXa 8 habraham HB 9 melior sum H*MENXu nec B dilabatur KDMENXaAigz delebatur Hl 10 non alt. om. N fecit B 11 dicit FD abraam Cx 12 celibjum (i exp. m. 2) C abraam C 13 unum B 14 caate PyHAFRDB2 castitas Bt 15 uero] autem X om. r nane est N 16 abraam C quam-Abraham oni. MEXa. qua tam tgpant utar ut abrahi N utar Bbd usus est D 17 abraam C non sum abraham sed melior sum illis seqq. N continentiam D 19 diffirentiam K ago (a supra e) PH 20 essept A 21 egerunt] gerunt K aut] et KMENXa 22 se ante talem in A, om. D iste om. AD ) 223
ex aliquo religionis officio descendisset, talis maritus et talis pater esset. qualis fuit Abraham, audeat plane respondere illi captioso interrogatori et dicere: non sum quidem melior quam Abraham, in hoc dumtaxat genere continentiae, qua ille non carebat, etsi non apparebat; sed sum talis non aliud habens, sed aliud agens. dicat plane ista, quia et si uoluerit gloriari, non erit insipiens; ueritatem enim dicit. si autem parcit, ne quis eum existimet super id quod eum uidet aut audit aliquid ex illo, auferat a persona sua nodum quaestionis et non de homine, sed de re ipsa respondeat et dicat: qui tantum potest, talis est, qualis fuit Abraham. potest autem fieri, ut minor sit continentiae uirtus in animo eius, qui non utitur nuptiis quibus est usus Abraham; sed tamen maior est, quam in animo eius, qui propterea tenuit coniugii castitatem, quia non potuit ampliorem. sic et femina innupta. quae cogitat ea quae sunt domini, ut sit sancta et corpore et spiritu, cum audierit inprudentem illum percontatorem dicentem: tu ergo melior quam Sarra? respondeat: ego melior sum, sed his, quae uirtute huius continentiae carent, quod de Sarra non credo. fecit ergo illa cum ista uirtute, quod illi tempori congruebat, a quo ego sum inmunis, ut in meo etiam corpore appareat quod illa in animo conseruabat.
Res ergo ipsas si comparemus, nullo modo [*]( 6 cf. II Cor. 12, 6 15 cf. I Cor. 7, 34 ) [*]( 1 relegionis K discendisset KH 2 est DAl abraam C 3 aptioso Hl melior quidem MNXa quidam Al om. E 4 qual quam PHl quo KMENXa. 6 iste ENXa. uoluero D 8 uidit C aliquis N 9 aufero 01 nopduxn 01 no.dum A non om. D, s. L A de\' de y 11 non minor (non 8. l.) A 13 usus est N abraam C1 maior] minor AD est in opere eius KMENXa. 14 coniugi KN 17 inprudentem CB: inpadentem PKrHAFRDMENXa.bd percantatorem 01 percfitatorem P percunctatorem a 18 sara FRBMENXabd melior sara non sum NK2, A in mg. 19 hiis K2F2 qui AD uişrtute P continentia huius N 20 credat (sic) i 21 illi] illo N a om. KMENXa. eo (s. I. J sic: ut in meo) A 22 apareat N obseruabat a construebat PjHAFRD 23 si] non EX )
224
dubitandum est meliorem esse castitatem continentiae quam castitatem nuptialem, cum tamen utrumque sit bonum; homines uero cum comparamus, ille est melior, qui bonum amplius quam alius habet. porro qui amplius eiusdem generis habet, et id quod minus est habet; qui autem tantummodo quod minus est habet, id quod est amplius non utique habet. in sexaginta enim sunt et triginta, non in triginta sunt et sexaginta. non operari autem ex eo, quod habet, in distributione officiorum positum est, non in egestate uirtutum, quia nec bono misericordiae caret, qui non inuenit miseros, quibus possit misericorditer subuenire.