De bono coniugali

Posse sane fieri nuptias ex male coniunctis honesto postea placito consequente manifestum est.

Semel autem initum conubium in ciuitate dei nostri, ubi etiam ex prima duorum hominum copula quoddam sacramentum nuptiae gerunt, nullo modo potest nisi alicuius eorum morte dissolui. manet enim uinculum nuptiarum, etiamsi proles, cuius causa initum est, manifesta sterilitate non subsequatur, ita ut iam scientibus coniugibus non se filios [*](1 non ex num B qui Bl sit om. MENXa immoderaijtius C immoderantius MNa imoderatius B 2 si agris] ei largis C silarg\'":i B iniqua B 3 perpera B quisquis E fructibue eorum E 4 elimosynas K elimosinaa y1 elemosinas HItBDMENXa\'(2 neque enim K 5 ruri] iuri CB rure D abarus C1 aucumbat B 7 tiranniCae BHNXy 8 tyrannos DXy1 trectet Bl 9 rex post tyrannica in N tjrannicas Kl tirannica i saeui»at K seuiat HMENXa 11 est. (a er.) P iusta 8. I. P iniuste] iuste BIBI om. KMENXu concnbinae (nae ex tae) P 12 concubant D concubitum EN X concobitum M 15 sane (sa s. 1. m. 2) R 16 manifestatum B 17 semel autem initum om. P1 concubitum C om. R 21 prolis MENX cuius ex huius y initium F initium R init.um YHD est om. N sterelitate ClK 22 it aut B iam] etiam X om. PHFRH; coniugatis KENXa babituras C2 ) [*]( XXXXI Ang. Seet. V para III. ) [*]( 14 )

habituros separare se tamen uel ipsa causa filiorum atque aliis copulare non liceat. quod si fecerint, cum eis, quibus se copulauerint, adulterium committunt, ipsi autem coniuges manent. plane uxoris uoluntate adhibere aliam, unde communes filii nascantur unius conmixtione ac semine, alterius autem iure ac potestate apud antiquos patres fas erat; utrum et nunc fas sit, non temere dixerim. non est enim propagandi necessitas, quae tunc fuit, quando et parientibus coniugibus alias propter copiosiorem posteritatem superducere licebat, quod nunc certe non licet. nam tantum adfert oportunitatis ad aliquid iuste agendum seu non agendum temporum secreta distinctio, ut nunc melius faciat qui nec unam duxerit, nisi se continere non possit, tunc autem etiam plures inculpabiliter ducebant et qui se multo facilius continere possent, nisi aliud pietas illo tempore postularet. sicut enim sapiens et iustus. qui iam concupiscit dissolui et esse cum Christo et hoc magis optimo delectatur, non iam hic uiuendi cupiditate, sed consulendi officio sumit alimentum, ut maneat in carne, quod necessarium est propter alios, sic misceri feminis iure nupti- \' arum officiosum fuit tunc sanctis uiris, non libidinosum.

Quod enim est cibus ad salutem hominis, hoc est concubitus ad salutem generis, et utrumque non est sine delectatione carnali, quae tamen modificata et temperantia refrenante in usum naturalem redacta libido esse non potest; quod est autem in sustentanda uita inlicitus cibus, hoc est [*]( 16 cf. Phil. 1, 23 24 cf. Retr. II 22. 2 ) [*]( 1 separare se] separares et D aliis om. E 2 si in mg. add. X 3 coniugi B 4 manente BK1 plene D uoluntatem CBl communes om. PrHFRD 5 fili 01 6 poteste a 7 enim] enim nunc K2AMENXabd 9 saperdicere P 10 opportunitatis CR 11 seu non agendum al. m. add. P 13 autem om. X 15 postulareijt R 17 obtimo y delectatus MNX delecta»tur H iam non Abd hic om. KMENXa. 18 manead K 20 officiorum MEX 21 est ow. MENXa. hominis-salutem om. Bl 23 temporatae Bl temperate B1 24 refrenata B usumque B 25 ante D sustentando uictu PKHFBMENXa sustentando uictll D sustendando victu (v supra er. d) 7 )

in quaerenda prole fornicarius uel adulterinus concubitus; et quod est in luxuria uentris et gutturis inlicitus cibus, hoc est in libidine nullam prolem quaerente inlicitus concubitus; et quod est in cibo licito nonnullis inmoderatior adpetitus, hoc est in coniugibus uenialis ille concubitus. sicut ergo satius est emori fame quam idolothytis uesci; ita satius est defungi sine liberis quam ex inlicito coitu stirpem quaerere. undecumque autem nascantur homines, si parentum uitia non sectentur et deum recte colant, honesti et salui erunt. semen enim hominis ex qualicumque homine dei creatura est, et eo male utentibus male erit, non ipsum aliquando malum erit. sicut autem filii boni adulterorum nulla defensio est adulteriorum, sic mali filii coniugatorum nullum crimen est nuptiarum. proinde sicut patres temporis noui testamenti ex officio consulendi alimenta sumentes, quamuis ea cum delectatione naturali carnis acciperent, nullo modo tamen conparabantur delectationi eorum, qui inmolaticio uescebantur, aut eorum, qui quamuis licitas escas tamen inmoderatius absumebant, sic patres temporis ueteris testamenti consulendi officio concumbebant, quorum delectatio illa naturalis nequaquam usque ad inrationalem aut nefariam libidinem relaxata nec turpitudini stuprorum nec coniugatorum intemperantiae conferenda est. eadem quippe uena caritatis nunc spiritaliter, tunc carnaliter [*]( 17 cf. I Cor. 8, 7 ) [*]( 1 adulteriuB X 2 luxoria K uentus R guturis R 3 est enim EX libidinem CK quaerentg Of1 4 licito cibo B cibos F \'" cibis R cibQs i licito om. Pr llFR nonnullua CPKBDMEN nonnullfls i nonnullos F 6 mori KDMNXa morari E *mori H idolothitis CPFDr BMa. idolotytis KR ydolotitis E ydolotytis X 7 defingi R1 concubinatu K concubitu N 8 autem om. KMENXa 9 dominum EX 10 qualecumque K ea Bl 11 malum] male D 12 autem] enim MENX fili Cx 18 filii mali a fili C1 om. Abd 15 quHquft N 16 comparantur MENXa 17 immolatione B immolatitio 7 18 qui om. X aescas Of tam enim moderatius K assumebant ARBDMENXabd 19 temporis om. MENXa ueteris om. E 23 uenia (i 8. I.) N qaa nunc (qua s. I.) B ) [*]( 14* ) propter illam matrem Hierusalem propagandi erant filii; sed diuersa opera patrum non faciebat nisi diuersitas temporum. sic autem necesse erat. ut carnaliter coirent etiam non carnales prophetae, sicut necesse erat, ut carnaliter uescerentur etiam non carnales apostoli.

Quotquot ergo nunc sunt, quibus dicitur: si se non continent, nubant, non conparandae sunt tunc etiam nubentibus sanctis. ipsae quidem nuptiae in omnibus gentibus eadem sunt filiorum procreandorum causa, qui qualeslibet postea fuerint, ad hoc tamen institutae sunt nuptiae, ut ordinate honesteque nascantur. sed homines, qui se non continent, tamquam ascendunt in nuptias gradu honestatis; qui autem se sine dubio continerent, si hoc illius temporis ratio permisisset, quodam modo descenderunt in nuptias gradu pietatis. ac per hoc quamuis utrorumque nuptiae, in quantum nuptiae sunt, quia procreandi causa sunt, aequaliter bonae sint, hi tamen homines coniugati illis hominibus coniugatis non sunt conparandi. habent enim isti, quod illis propter honestatem nuptiarum, quamuis ad nuptias non pertineat, secundum ueniam concedatur, id est progressum illum, qui excedit generandi necessitatem, quod illi non habent. sed neque hi, si qui forte nunc inueniuntur, qui non quaerunt in conubio nec appetunt, nisi propter quod institutae sunt nuptiae, \'coaequari possunt illis hominibus. in istis enim carnale est [*]( .6 I Cor. 7, 9 ) [*](3 non om, X 4 prophetae-camalee om. BI aic D utj quod y 6 quodquod (utrnrnque d in t m. 1 corr.) CP2 ergo om. y dixerunt H nunc dicitur X 7 conparande K comparandi MENXa 8 ipse KHFDE ipsi X gentibus om. H 9 quae K qualesctlque MNa 10 institutae sunt tamen E 11 ordinatae C honeste quae K et honesteque E 12 gradum CB que B . 14 descenderent B discenderunt K gradum C1 15 hac K (semper pro ac) 16 sunt causa MENXa 17 sunt KBMENrJ. tamen] autem KMENXa. illis autem E 18 comparandi non sunt D 19 pertineant N 20 conceditur MENXa 21 habent (n 8. l.) H habebant bd 22 hi] ibi ix ras. m. 2 C 24 coaequari? P coequari HD )

ipsum desiderium filiorum, in illis autem spiritale erat, quia sacramento illius temporis congruebat. nunc quippe nullus pietate perfectus filios habere nisi spiritaliter quaerit; tunc uero ipsius pietatis erat operatio etiam carnaliter filios propagare, quia illius populi generatio nuntia futurorum erat et ad dispensationem propheticam pertinebat.

Ideoque non sicut uni uiro etiam plures habere licebat uxores, ita uni feminae plures uiros nec prolis ipsius causa, si forte illa parere posset, ille generare non posset. occulta enim lege naturae amant singularitatem, quae principantur; subiecta uero non solum singula singulis, sed, si ratio naturalis uel socialis admittit, etiam plura uni non sine decore subduntur. neque enim sic habet unus sei-uus plures dominos, quomodo plures serui unum dominum. ita duobus seu pluribus maritis uiuis nullam legimus seruisse sanctarum; plures autem feminas uni uiro legimus, cum gentis illius societas sinebat et temporis ratio suadebat: neque enim contra naturam nuptiarum est. plures enim feminae ab uno uiro fetari possunt, una uero a pluribus non potest - haec est principiorum uis - sicut multae animae uni deo recte subduntur. ideoque non est uerus deus animarum nisi unus, una uero anima per multos falsos deos fornicari potest, non fecundari. [*]( 2 sacramenta D congruebant D congruebant (n fin. 8. I.; hac uoce codex A incåpit) A nullus om. i 3 perfectus-spiritaliter om: B 4 propagare] procreare i HARN 8 faeminae P femina AIx nec] et PAFHRf et ex D ipsius prolifl a 9 illa (a m. 2 corr.) K ille-posset om. fN 11 subiectg B singula] singule B 12 ammittit PK.AHlit emittit MENXa plura (in mg. t plures) A plures B uni] ani (in mg. uni) A 13 pleres f1 dominos Kt 15 uiuis om. D, A; sed uocab. er. est nulla EX legimus om. E plnres- 18 nuptiarum est om. i 16 feminaa (m. 2 as del. et e 8. I. pot.) F uni-feminae om. F kgirp?? (exp. m. 2) B cum gentis] coninnctas B gentes K 17 tempo (in fine uersus) E 18 enim] autem i om. D feminas i nni A1 foetari AB fętari DMX 19 est post nis leg. in E 20 uis ut plures feminae uni uiro sic (sint b) Bb subdantur B 22 fęcundari DM -.-)