Sed isti respondeant: si mundus est Felicianus, cur exiit de medio eorum? si uero immundus est, cur modo tangunt immundum? quodsi tunc immundus fuit cum foris esset, quos illic baptizauit immundi sunt, quia immundum tetigerunt. an omnes cum illo remeando mundati sunt? possunt ergo isti mundare foris baptizatos, quos in sua communione non baptizauerint? cur ergo alios rebaptizant? an a trecentis decem Bagai considentibus damnari aliqua forte dignatio est et ideo de toto orbe quisquis ad eos uenerit rebaptizatur, quia non meruit totus orbis istam dignationem, ut Bagaiensi concilio damnaretur? quid ergo? a Maximiano et a ceteris sociis eius ad Primiani communionem non redeuntibus quicumque baptizati uenerint, rebaptizantur an parcitur eis? si rebaptizantur. uiolatur dignatio Bagaiensis — in ea quippe etiam istorum baptizatores damnati sunt —; si autem parcitur eis, rogandi sunt isti, ut rursum ad oppidum Bagaiense conueniant et, si forte ille [*]( 1 epist. Parm. Esai. 52, 11 ) [*]( 1 conatur [3 esayas DG isaias EFv ysaias HI 4 eadem om. M quomodo] quoties quomodo Fv quotiens EGI 5 fit EGI 7 sit eius causa o. sit causa M 9 disserere Pml 13 est om. a modo] ergo F tangit p 14 immundum] mundum v 17 mundari foris baptizati MFGHv mundati foris baptizare EI baptizauerunt MFHj . rebaptizauerunt G 19 bagai (corr. bagaiensi) Dmlv bagau Emll bagaiensi MPFH bagaiensi concilio Em2G 21 ut a v 22 a alt. om. M 23 communicationem FH 24 uenerint] fuerint Ma)
126
numerus trecentorum decem iam consecratus est, totidem conueniant et illic sententiam contra totum orbem proferant, sicut aduersus Maximianistas protulerunt, ut, cum uoluerint aliquem rebaptizare ex aliqua orbis parte uenientem, pari priuilegio se defendat asserens ita sibi parci oportere, sicut ei parcitur quem Maximianista baptizat, quia iam non soli Maximianistae, sed etiam totus orbis meruerit concilio Bagaiensi damnari. deinde se ipsos a tam magna inuidia liberabunt, ut, cum coeperint iam non rebaptizare in ecclesia baptizatos quae per omnes terras est constituta, si quis eis mouerit quaestionem, cur iam non faciant quod antea faciebant, respondeant: \'quando ista faciebamus, nondum Bagaiensi concilio totum orbem terrarum damnaueramus; nunc autem rogati misericorditer concessimus, ut eos tali concilio damnaremus quali Maximianistas damnauimus, quorum baptismum non repetimus). quid ergo magnum est, quid difficile praestare omnibus gentibus tantam dignationem damnationis? an iterare baptismum orbis terrarum licet et iterare damnationem orbis terrarum non licet? etiam hinc securi sint; non inuenimus quo concilio tot gentes prouinciasque damnauerint. quosdam paucos in Africa damnauerunt, a quibus totius orbis iudicio superati sunt, nec ausi sunt postea damnare iudices aput quos superati sunt. quid enim esset impudentius, quid insanius? multo minus damnare potuerunt etiam in ceteris terrarum partibus constitutos, qui talibus ecclesiasticis iudicibus credere quam uictis litigatoribus maluerunt. et tamen Maximianistarum, quos trecenti et decem Donatistae Bagaiensi concilio damnauerunt, baptismus agnoscitur acceptatur admittitur, orbis terrarum autem, per quem Christi hereditas sic -exhibita est ut promissa est, in qua et ipsi ante paucos annos
[*](21 iudicio] Arelatensi ) [*](2 sicut ad- om. Dml 4 parte orbis v 5 sibi ita f 6 solum a 7 meruit Pm2 11 ante a 18 etiamsi M 19 inueniemus p 24 qui] qui magis Ma iudicibus ecclesiasticis MPa 25 uoluerunt Fv 26 et om. Ma uagaiensi D 27 ammittitur D 28 autem terrarum Iv hereditas Christi v ) 127
fuerunt, quem nullo iure damnare potuerunt, nulla saltem concilii peruersitate damnarunt, baptismus improbatur exufflatur iteratur. o sancta damnatio, quam Maximianistae meruerunt, et laboriosa innocentia gentium, quae aput illos propterea christianum nomen amisit, quia talem damnationis locum inuenire non potuit!
Si autem illi soli a Maximianistis uenientes non rebaptizantur qui cum suis baptizatoribus redeunt, sicut hi qui cum Praetextato et Feliciano redierunt, primo uideant, quemadmodum eiusdem schismatis baptismum extra eorum communionem foris aequaliter datum in aliis confirment in aliis exufflent, in parte honorent in parte uiolent. ita enim ubi uiolant rei fiunt, ubi autem confirmant reatus sui testes inueniuntur. si enim sic postea confirmarent, ut iam uiolare desinerent, non discrepatio, sed correctio diceretur; cum autem in quibusdam improbant quod in aliis adprobant, in his accusantur, in illis testimonium contra se dicunt. quaero enim, quare non baptizes eos, quos Felicianus in Maximiani schismate baptizauit: quia Christi baptismum acceperunt an quia Feliciani? si quia Feliciani, aput Maximianistas eum dedit damnatus, foris extra communionem uestram eum dedit; hoc est ille baptismus quod et Saluii Membressitani et aliorum talium. si autem quia Christi, plus aput te ualet pro baptismo Christi Felicianus in Mustitanis quam ipse Christus in omnibus terris, plus aput te ualet pro baptismo Christi sedens ad latus tuum ex damnato a te quam ille sedens ad dexteram patris ex crucifixo pro te. parcitur in paucissimis baptismo Christi ne Felicianus offendatur, et non parcitur ne ipse Christus in tot gentium milibus exuffletur. [*]( 1 et nulla Ma 2 exsufflatur Ma 8 hii DMPEm2FH 10 eorum extra M 11 exuflent D exsufflent MFGm2H 12 uiolanter ei Dml uiolanter rei Dm2 13 finnt] sunt [3 14 postea sic Iv 17 contra se testimonium MPa 18 quia] qui M 19 si] sed F 21 dedit eum Ma illud baptismus (sic) P illud baptisma Ma 22 mem(men-)bresitani a 23 in Mustitanis] mustitanus F 25 ex damnato] et damnatus Ma 26 et crucifixus Ma 28 exufletur D exsufletur P exsuffletur Ma )
128
Sed incredibilis est caecitas hominum et omnino nescio quemadmodum credi posset esse in hominibus tanta peruersitas, nisi experimento uerborum suorum factorumque patesceret usque ad(eo) eos clausos habere oculos cordis, ut, cum commemorent sanctae scripturae testimonia, non intueantur in factis prophetarum quemadmodum intellegenda sint uerba prophetarum. dixit Hieremias: quid paleis ad triticum? (num) ipse recederet a paleis populi sui in quas tanta illa uera dicebat? dixit Esaias: recedite recedite, exite inde et immundum nolite tangere. cur ipse in illo populo immunditiam quam grauiter arguebat in una cum eis congregatione tangebat? legant quanta in malos populi sui et quam uehementer ac ueraciter dixerit, a quibus se tamen nulla corporali diremptione separauit. dixit Dauid: non sedi in conuenticulo uanitatis et cum facinerosis non introibo. odio habui curiam nequissimorum et cum impiis non sedebo. legant quales ipse temporibus suis in illo populo tolerauerit, qui unctionis mystico sacramento tantum honorem detulit, ut id nec in sceleratissimo Saule contemneret, immo tantum ueneraretur, ut amplius omnino non posset. nonne, si eorum uerba factis eorum obiceremus, responderent nobis: \'nos plane cum talibus nullum habuimus in corde consortium nec tangebamus immundum ubi potest coinquinare contactus, id est consensione atque placito conscientiae recedebamus et exibamus ab eis, quia non solum talia non faciebamus, sed nec facientibus tacebamus\'? isti autem seditiosi et insani, qui [*]( 7 Hier. 23, 28 9 Esai. 52, 11 14 Ps. 25, 4-5 ) [*]( 3 uerborum] membrorum F 4 adeo eos scripsi ad eos (corr. adeo) Dml adeo MPH adeo se cet. v cordis oculos y cum om. EGHI 6 sunt EFGHv 7 ieremias DM iheremias EH 8 num addidi ipse] ut ipse MEFGI non ut ipse Hv tanta uera illa MPF t. illa et uera G illa tanta et uera EI t. inuectiua H 9 esayas D isaias Fv ysaias PEHI 10 sed cur EGI 12 tamquam P 13 nulla] in illa M 14 diremptione P diremtione D direptione cet. separauerit f in] cum p 15 consilio P concilio Ma facinorosis Ma 18 tolerauit Ma 23 coinquinari a 25 exiebamus ME quia] qui FHIv )
129
defensiones praecisionibus suis quaerunt ex oraculis prophetarum, superest ut impietate uesana de uerbis propheticis mores arguant prophetarum. an hoc dicturi sunt, quod illis temporibus recedere iustis a malo populo non licebat, istis uero temporibus licet? quid dici peruersius potest illo tempore non oportuisse bonos a malis corporaliter separari, quando multa sacramenta corporaliter obseruare iubebantur, nunc autem necessariam esse corporalem separationem, quando iam illa spiritaliter obseruantur?
Uae caecis ducentibus et caecis sequentibus! itane non timent ista dicentes, ne forte per tantam latitudinem orbis terrarum, qua fides Christi nomenque diffusum est, antequam se isti separarent, in aliqua parte terrarum ab Africanis regionibus remotissima iam hoc iusti aliqui fecerint, et adhuc isti in immunditiae quam illi fugerant contagione uiuebant? quis enim eis cauet, quis eos securos facit, si huiusmodi a malis separatio facienda est, antequam ab istis fieret, numquam factam fuisse tam longe, ut Afri omnino nescirent, sicut extremis illarum partium terris pars Donati prorsus ignota est? fortasse dicunt obesse sibi non potuisse quod ignorabant. sic ergo et illis terris obesse non potest quod gestum in Africa ignorant, etiamsi uera isti dicerent quae de Afrorum criminibus mentiuntur. si autem dicunt latere se non potuisse, si fieret, modo dicant per omnes orbis terrae partes quot schismata facta sint. nimium est quod interrogo: in ipsa Africa dicant Donatistae Carthaginienses uel quicumque sunt in uicinitate Carthaginis quot partes per Numidiam et Mauretaniam factae sint de ipsa [*]( 1 defensionem Fv praecisionis suae Ma, cf. p. 33, 17 5 oportuisse] potuisse p 6 sacramenta multa M 7 obs. iub.] obseruabantur I obseruari MEFGSv uidebantur EFGHv 13 terrarum-regioDibus om. M 14 aliqui om. a fecerant DM fecerunt H 16 eis] eos EGHI 17 an (hanc v) antequam Ma factura (g;,cl) F 18 afri eam M africa (-am GHI) a nesciret Fv in extremis Ma 20 dicent 7 24 quod DmlMa sc(h)isma factum sit Ma 25 dicuntilf 26 cart(carth-Em2G)aginenses DMEGH cartaginienses F uicinitate] ciuitate a cartaginis DMPFHI 27 quod DmlM mauretaneam P mauritaniam Ma sunt M ) [*]( LI. August. o. Don. I. ) [*]( 9 )
130
parte Donati. quarum omnium causas utique nosse deberent, ne forte iusti aliqui in regionibus suis malorum societatem congregationemque uitauerint et exierint inde, ne immundum tangerent, ne cum facinerosis introirent, ne forte isti iam ante aliquot annos in aliquo angulo Numidiae uel Mauretaniae separantibus se frumentis palea remanserint, et nesciunt. sed unde securi sunt, nisi quia certum habent bonos esse non potuisse qui se ab unitate communionis Donati, quae per totam Africam diffunditur, segregarunt, quia, si malos aliquos in sua uicinitate patiebantur, quos ostendere ceteris non ualebant, eos tolerare potius debuerunt quam diuidere se a tot innocentibus, quibus persuadere non poterant aliena peccata, etiamsi ea ipsi optime nossent? cur ergo haec innocentia non tribuitur orbi terrarum in tanta multitudine ac latitudine gentium quacumque Christi hereditas patet, ut certa atque secura sit eos, qui se bonos dicunt et se ab omnis terrae unitate seiungunt, eo ipso demonstrare quales sint? sibi enim iusti uidentur et spernunt ceteros et ideo non cantant canticum nouum, quia de superbia ueteris hominis extolluntur. ab ea quippe communione separantur cui dictum est: cantate domino canticum nouum, cantate domino omnis terra. qui si uere iusti essent, etiam humiles essent; si autem humiles essent, etiamsi uere malos in suae uicinitatis congregatione paterentur, quos ab unitate Christi expellere non ualerent, caritate Christi tolerare deligerent. quomodo autem possunt de his ipsis, quos in sua uicinitate malos arguunt, iustum habere iudicium, cum temeraria caecitate tam longe a se positos ignotissimos criminantur? utrum enim uel ciues suos uel uicinos quos arguunt malos esse nouerint, incertum est orbi terrarum; quia uero ab eis,
[*]( 3 cf. Esai. 52, 11 4 cf. Ps. 25, 4 20 Ps. 95, 1 ) [*]( 2 suis] illis Ma malorum] add. suorum Ma 4 facinorosis Ma. 5 aliquot] aliquod Dml mauritaniae MPa 6 remanserunt DMP 12 persuaderi MFHj 13 ergo om. M 14 ac latitudine om. Ma 22 etiam] et FBi, om. G 25 diligerent MPa iis v ipsis his P 27 positos] positissimoB M ) 131
quorum longe positorum uitam nosse non possunt, temeraria. caecitate separantur, certum est orbi terrarum, et quia cum laude patientiae mali noti tolerantur, ne ignoti boni damnentur, certum est orbi terrarum. quapropter securus iudicat orbis terrarum bonos non esse, qui se diuidunt ab orbe terrarum in quacumque parte terrarum.
Postremo si prophetae posteros monuerunt, ut se ante tempus ultimae uentilationis a paleis corporaliter separarent et tali separatione cauerent tangere immundum et cum facinerosis non introirent, cur hoc non fecit Paulus apostolus? an palea non erant qui non ex ueritate, sed ex inuidia Christum annuntiabant? an immundi non erant qui non caste euangelium praedicabant, quos in illius temporis ecclesia fuisse testatur et cuius excellentissimam caritatem omnia tolerantem etiam posteriores imitati sunt? an immunditia non est auaritia, quam Cyprianus corde non tetigit et tamen inter auaros collegas pacatissime uixit? obsurduerat uidelicet aduersus uerba psalmorum, ut sederet in conuenticulo uanitatis et cum facinerosis introiret, odio non haberet curiam malignorum et cum impiis sederet. an non erat conuenticulum uanitatis in eis, qui esurientibus in ecclesia fratribus largissimo argento nitere cupiebant? an non erant facinerosi, qui fundos insidiosis fraudibus rapiebant? an nequissimi et impii non erant, qui usuris multiplicantibus faenus augebant? ille uero lauabat cum innocentibus manus suas et circumdabat altare domini. ideo quippe tolerabat nocentes, ne desereret innocentes cum quibus manus lauabat, quia diligebat speciem domus domini, quae species in uasis honorabilibus [*]( 9 cf. Esai. 52, 11. Ps. 25, 4 11-12 cf. Phil. 1, 15. 17 14 cf. I Cor. 13, 7 18 cf. Ps. 25, 4-5 20 aqq.] cf. Cypr. de lapsis c. 6 24 cf. Pa. 25, 6 26 cf. Ps. 25, 8 ) [*]( 1 uitam longe positorum p nosce M 2 separentur v 3 noti] non MF, om. p 9 facinorosis MPa 10 apostolus paulus y 15 est om. F 17 obsorduerat P 18 facinorosis MPa 19 non om. D 20 uanitatum F 22 facinorosi MPa 23 an] an non erant P et impii om. v 24 fenus PEI foenus DM fenus cet. manus (om. I) suas cum innocentibus p 27 species] add. est F ) [*]( 9x )
132
erat. in magna autem domo non solum aurea uasa sunt et argentea, sed et lignea et fictilia. et illa quidem sunt in honore, illa autem in contumelia. et mundabat semet ipsum ab huiusmodi, ut esset etiam ipse uas in honore sanctificatum, utile domino, ad omne opus bonum paratum, nec propter uasa quae erant in contumelia se a domo magna separaret, sed eos in unitate illius domus arguens tolerabat a quibus se non imitando mundabat.
Sed nouit ponere Parmenianus uerba prophetae dicentis: non sedi in conuenticulo uanitatis et cum facinerosis non introibo. odio habui curiam nequissimorum. lauabo cum innocentibus manus meas et circumdabo altare domini, ut audiam uocem laudis et enarrem omnia mirabilia tua. domine, dilexi speciem domus tuae et locum tabernaculi claritatis tuae. ne simul perdideris cum peccatoribus animam meam et cum uiris sanguinum uitam \'meam, in quorum manibus delicta sunt, dextera eorum impleta est muneribus. nouit haec ponere Parmenianus et non curat aduertere, quemadmodum his uerbis sine ullo diuisionis nefariae sacrilegio seruiatur. species enim domus et locus tabernaculi claritatis dei in uasis est ut dixi non omnibus, quae tamen in una domo magna sunt, sed in his quae sunt in honore sanctificata, utilia domino, ad omne opus bonum semper parata. in his quisquis dilexerit speciem [*](1 II Tim. 2, 20 5 II Tim. 2, 21 10 epist. Parm. Ps. 25, 4-10 21. 25 cf. Ps. 25, 8 24 cf. II Tim. 2, 21 ) [*]( 1 erat] fuit EI, om. F uasa sunt aurea (aurea sunt GH) (5 3 honorem DFHv autem] uero f contumeliam Dm2FHv, cf. infra et De bapt. IIII 13, 19. Cresc. IIII 26, 33 4 ipse om. Gv 5 honorem PFHv 6 contumeliam Dm2FHv 7 magna domo f separabat MPa, cf. e. gr. p. 128, 8. 171, 21 10 in] cum a concilio a facinorosis MPa 11 iniquiasimorum FH malignorum EI 13 uoces Fv laudis] add. tuae M 14 domine om. FH 19 repleta GH hoc Ma 23 non] add. in GHv 24 iis v bjnorem Dm2Hv domino utilia GHv 25 parata semper M )
133
domus dei et locum tabernaculi claritatis eius, tolerat ea quae sunt in contumelia nec propter haec relinquit domum, ne fiat ipse non uas in contumelia, quod tamen in domo toleratur, sed stercus quod de domo proicitur, et propter ipsam temporalem cum malis in una domo congregationem orat dicens: ne simul perdideris cum peccatoribus animam meam et cum uiris sanguinum uitam meam, in quorum manibus delicta sunt, dextera eorum impleta est muneribus, hoc utique orans, ne simul pereat cum his cum quibus eum simul uiuere caritas iubet, cuius sacrificium praemisit dicens: domine, dilexi speciem domus tuae et locum tabernaculi claritatis tuae. quia enim dilexi speciem domus tuae, et propter ipsam dilectionem tolero uasa quae sunt in contumelia, quia caritas omnia tolerat, ne simul cum eis perdideris animam meam. nonne apparet in his uerbis uox illorum, qui per Ezechielem prophetati sunt gemere et maerere ob iniquitates populi quae fiebant in medio eorum et, quia erant uasa in honore, proprium signum accipere meruerunt, ut, cum illi omnes inciperent uastari atque deleri, non deus perderet cum peccatoribus animas eorum? isti autem infelices, qui se ab omnium malorum congregatione tamquam triticum a paleis purgatos esse praesumunt, per istam uanitatem praeiudicauerunt sibi, ut in populis quibus praesunt iniquissimas et flagitiosissimas turbas non audeant corripere ut corrigantur, ne per hoc cogantur confiteri quod mali sunt et dicatur eis: \'certe tritico purgato loquimini: cur ei per has
[*](6 Ps. 25, 9-10 11 Ps. 25. 8 14 cf. I Cor. 13, 7 16 cf. Ezech. 9, 4 sqq. 18 cf. Rom. 9, 21. II Tim. 2, 21 ) [*]( 1 tolerabat M 2 contumeliam Dm2Hv relinquid Dtnl 8 contumeliam Hv 5 congregationis Dm1 8 repleta a 9 orat Gr iis v 10 iubet] omnia tolerans hortatur Gf cnius-lin. 14 omnia tolerat om. G cuius-lin. 15 animam meam om. EHI 14 contumeliam Dm2v 16 iezechielum DmlP iezechielem Dm2M 18 honorem Dm2EGHv 19 deus non v 20 autem] add. sunt Ma 21 omni f congregationes Dm1 22 purgatum EGI istam] add. enim Ma 23 praeiudicarunt v 25 quod] quia a 26 ei om. Ma ) 134
uoces tantam paleam commixtam esse fatemini?\' et ideo, quia iusti non sunt, non emendant et arguunt in misericordia, sed oleo adulationis impinguant capita eorum quibus ipsi esse capita uolunt, quoniam sub uno capite quod in caelo est in unitate corporis quod per totam terram est esse nolunt, ut merito plebibus eorum dicatur: qui uos felices dicunt, in errorem uos mittunt et conturbant semitas pedum uestrorum.
Qui ergo non uult sedere in conuenticulo uanitatis, non euanescat tyfo superbiae quaerens conuenticula iustorum a totius orbis unitate separata, quae non potest inuenire. iusti enim per uniuersam ciuitatem quae abscondi non potest, quia super montem constituta est — montem illum dico Danihelis in quem lapis ille praecisus sine manibus creuit et impleuit uniuersam terram —, per totam ergo istam ciuitatem toto orbe diffusam iusti gemunt et maerent ob iniquitates quae fiunt in medio eorum. non ergo quaerat separatos iustos, sed cum ipsis potius in malorum temporali commixtione concorditer gemat. non enim sedebit in conuenticulo uanitatis, quia ibi sedebit ubi conuersatur, audiet autem dicentem apostolum: conuersatio nostra in caelis est. ibi cum facinerosis non erit, ibi curiam nequissimorum non patietur, ibi cum impiis non sedebit. in tali spe habitet, ut ad rem cuius nunc habet spem peruenire aliquando mereatur. non enim iam resurreximus sicut Christus [*]( 2 cf. Ps. 140, 5 6 Esai. 3. 12 9. 18 cf. Ps. 25, 4 12 cf. Matth. 5. 14 13 cf. Dan. 2, 34-35 16 cf. Ezech. 9, 4 20 Phil. 3, 20 21 cf. Ps. 25, 4-5 ) [*]( 1 paleam commixtam] commixturam p 3 inpingant M capita nolunt esse G nolunt capita esse H capita esse uolunt v 4 nolunt MEFI 5 est om. M 9 concilio y 10 tyfo Dml typho v typo (tipo G) cet. a om. MPEGHI 12 enim] autem fi per] sunt per Ma 13 supra GHv danielis MFGHIv 14 quem] quo Ma, cf. Petil. II 38, 91 praecisus om. EGHI implebit Dml 15 ergo] igitur y 16 sunt F sunt uel fiunt H 17 quaerat] quis EGHI quaerat quis Fv 19 conuersalntur P 20 nostra conuersatio F nostra autem (enim H) conuersatio p 21 facinorosis MPa exit F 23 habitabit EI nunc om. a speciem P )
135
aut iam cum illo sedemus in caelestibus, et tamen quia talem spem nobis dedit et per ipsam spem iam quodammodo ibi conuersamur, dicit apostolus: si autem resurrexistis cum Christo quae sursum sunt quaerite, ubi Christus estin dextera dei sedens. quae sursum sunt sapite, non quae super terram. mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum Christo in deo. in illa uita nostra, quae abscondita est cum Christo in deo, non sedemus in conuenticulo uanitatis, quia, sicut idem apostolus dicit, simul nos excitauit et simul sedere fecit in caelestibus, sed in spe, nondum in re. spes autem quae uidetur non est spes. quod enim uidet quis, quid sperat? si autem quod non uidemus speramus, per patientiam expectamus. quam patientiam isti miseri perdiderunt et festinantes se ante tempus uelut a palea separare se ipsos esse leuissimam paleam uento ablatam de area demonstrarunt. quod ergo ait Sapientia teneamus: qui autem me audit, habitabit in spe et silebit sine timore ab omni malignitate. dum ergo habitamus in spe cogitantes non quod sumus sed quod erimus, quia filii dei quidem sumus, sed nondum apparuit quod erimus, quia cum apparuerit similes ei erimus, quoniam uidebimus eum sicuti est, in tali spe habitantes, quia haec habitatio cogitationis non habet malos, nec conuenticula uanitatis nec facinerosos nec iniquos nec impios patimur; et eos tamen non in spe, sed in re quae uidetur patimur, in
[*]( 3 Col. 3, 1-3 10 Eph. 2, 6 11 Rom. 8, 24-25 17 Prou. 1, 33 20 I Ioh. 3, 2 ) [*]( 4 ibi P 7 est] sunt M in illa-in deo om. EGI 9 idem om. 1 dicit apostolus 1 10 alt. simul] simul nos p 12 quis uidet EmlFv 13 uidetur F 15 dederunt M 17 quid M 18 habitat F 19 cogitemus EGI 20 quid-quid v simus M dei om. H, post sumus habet I quidem dei EFv 21 quia] quoniam F 23 tali] add. ergo F 24 cogitationis om. f 25 facineros Dml facinorosos MPa 26 non om. P sed in re Em2, om. cet. v uidentur D non uidetur P Hv (res quae uidetur est congregatio catholica; cf. p. 50, 25 et De bapt. 115, 24 ecclesia ... antiqua res est) ) 136
congregatione catholica toto orbe diffusa, donec transeat iniquitas, donec tempore messis zizania colligantur, donec ultimo uentilabro a frumento palea separetur, donec pisces boni a piscibus malis, cum quibus intra eadem retia congregati sunt, in litore seligantur, donec haedi ab ouibus, cum quibus sub uno pastore in eisdem pascuis tamdiu pauerunt, ad sinistram in ultimo segregentur.
Nulla est igitur securitas unitatis nisi ex promissis dei ecclesia declarata, quae super montem ut dictum est constituta abscondi non potest et ideo necesse est omnium terrarum partibus nota sit. inconcussum firmumque teneamus nullos bonos ab ea se posse diuidere, id est nullos bonos, etiamsi cognitos sibi malos patiantur, ubicumque uersantur, propter eos se a longe positis et incognitis bonis temerario schismatis sacrilegio separare, ut, in quacumque parte terrarum uel facta sunt ista uel fiunt uel futura sunt, ceteris terrarum partibus longe positis et utrum facta sint uel cur facta sint ignorantibus et tamen cum orbe terrarum in unitatis uinculo permanentibus ea ipsa sit firma securitas, non hoc potuisse facere nisi aut superbiae tumore furiosos aut inuidentiae liuore uaesanos aut saeculari commoditate corruptos aut carnali timore peruersos. quibus omnibus causis efficitur, ut uel boni falsis criminibus infamentur uel temere de bonis falsa credantur uel etiam mali, qui pro unitatis uinculo tolerati nihil obsunt bonis, disrupta bonorum pace peruersissime fugiantur, cum uexationi frumentorum non parcitur, usurpantibus sibi hominibus ante messem quod angeli in messe facturi sunt.
Quae cum ita sint, audent etiam sacrilega schismata [*](2 cf. Matth. 13, 30. 3, 12 3 cf. Matth. 13, 48 5 cf. Matth. 25, 33 ) [*]( 2 colligangantur P 4 littore GHIv 5 eligantur Ma 6 in ultimo ad sinistram Gy 8 ergo M 9 ecclesie G 10 omnium] ut omnibus a 11 inconcussum] add. igitur f 12 etsi M 13 uersentur Fv 15 uel facta-terrarum om. EGHI 16 ceteris] cunctis F 20 inuidiae P libore Dml uesanos MPa 24 nil EI dirupta Dm2MPEFGI 25 fugiant DmlPEI )
137
uel haereses impiae, si quo in flagello ut se corrigant ammonentur, poenas furoris sui etiam inter martyria deputare. quod existimans etiam Parmenianus in fine epistulae suae exhortatur Tychonium, ut in parte Donati permaneat et persecutiones perferat, dicens non se debere uoluntate coniungi eis quibus persecutione cogente non iuncti sunt, adhibens etiam testimonium scripturae dicentis: uae his qui perdiderunt sustinentiam et deuerterunt in uias prauas! et quid facient, cum inspicere coeperit dominus? more suo cuncta de diuinis libris aduersus se ipsos proponens. qui enim sustinentiam perdiderunt, nisi qui eos, quos de criminibus quae obiciebant conuincere nequiuerunt, pro pace Christi tolerare noluerunt, ut sero postea cogitantes ipsam partem suam non esse per multas particulas diuidendam, etiam sibi manifestissimos sacrilegos quos ipsi damnarunt rursus receptos pro falsa Donati pace tolerarent? et nunc iam tandem aliquando cognoscant et corrigant, quod se impie fecisse ex eo saltem quod a Maximiano passi sunt didicerunt. sed scilicet erubescant manifestissimis rationibus corrigi, quia imperatorum iussionibus restiterunt, ne illa quae se conqueruntur fuisse perpessos correcti perdidisse uideantur. quasi non melius perdunt illa quam pereunt. si enim habet aliquam umbram et quamuis falsam atque fallacem, tamen nonnullam imaginem fortitudinis iubenti non cedere imperatori, cuius uel humanae laudis inlecebra est apertissimae contradicere ueritati? cur clausis oculis tam multa de scripturis testimonia proferunt, quae intellecta et contra se prolata
[*]( 3 cf. epist. Parm. 7 epist. Parm. Eccli. 2, 16—17 ) [*]( 1 quo Dm2 quod DmIP quando Ma, cf. aliquod flagellum p. 120, 5 admonentur Pf 4 tichonium a 6 athibens Dml etiam om. M 8 diuerterunt FGm2Hr 9 eos dominus Ma 10 proponentes EFHI 11 quos post nequiuerunt positum in EmlFGHIv 13 ut] et Em2FGv 14 et iam Dm2 etiam si sibi F 15 rusus P donati parte EGHI parte donati F 16 tolerarunt Ma iam nunc v 18 erubescunt v 20 correpti PF 22 habent FGr et om. Ma 23 nullam MEFGI 26 et] atque Fr ) 138
repudiant, quae si secundum illorum intellectum accipiantur nihilominus eos de sua peruersitate conuincunt? nonne scriptum est: non contradicas ueritati ullo modo? cui autem nisi ueritati contradicitur, cum etiam regi ex ueritate aliquid iubenti resistitur? sed rex homo quod minatur uel quod uindicat ad tempus molestum est; non sic ille rex qui etiam ueritas dicitur, qui nunc quoque illis per prophetam clamat: sine causa percuaai filios uestros, disciplinam non receperunt, qui propterea per humanas potestates nunc misericorditer ammonet, ne in fine sic uindicet, ut non se possint superbi de sua damnatione iactare. sub uindicta enim regum potest hominum pertinacia falso nomine uirtutis uelle laudari; aeternis autem ignibus concremari nec erit nec uocabitur fortitudo. non enim erunt in illa die, qui caput ungant oleo adulationis aut uana decepti fallacia coronas somnient damnatorum, dicentes \'euge euge\' et iurantes per canos eorum, qui caput sanum non habuerunt, et per campagos eorum, qui uiam pacis non agnouerunt. quales turbas isti auertentes a Christi unitate et ad suum nomen conuertere cupientes interim temporalia supplicia schismatis sui conferre audent passionibus martyrum, ut eis poenarum suarum natalicia celebrentur magno conuentu hominum furiosorum, quorum e numero illi sunt, qui etiam nullo persequente se ipsos ultro per montium abrupta praecipitant, ut malam uitam peiore morte consumant. non erunt in illa die stultae plebes quibus dicatur: nos sumus iusti qui patimur persecutionem\' et caecis uendatur reprobus lapis pro gemma
[*]( 3 Eccli. 4, 30 7 Hier. 2, 30 17 Esai. 59, 8 ) [*]( 1 eorum v recipiantur EGHI recipiuntur v 3 contradices F ullo modo ueritati a 5 pr. quod] qui FGi quid H alt. quod] qui FGi uindicat (di s. 1. ml) D 6 molestus FGi 7 prophetas P 10 admonet PFf se non M 13 autem om. P cocremari P 14 die illa EFv unguant Em2GIv unguat F odulationis P 15 uaria p coronatos a damnatos Ma 17 compagos Dm2 compages Ma 23 abrubta P 24 consument MFGml consumment EHm2v consummant Hmll die illa Gi 25 dicant p 26 et] add. quibus Gv ) 139
pretiosa, id est carnalis duritia pro spiritali patientia. non erunt qui nomina principum furoris sui recitent ad altaria, uel quae ab unitate Christi diuiserunt uel quae sub nomine Christi contra ecclesiam Christi erexerunt haec sunt enim pretia, quae isti ut accipiant, dum uolunt habere quod uendant, excitant aduersum se potestatum seueritatem per animosam peruersitatem, nec illi qui ab eis seducuntur et eos propterea iustos putant, quia poenas iniquitatis exsoluunt, redeunt ad cor et considerant, quare patiantur quae se pati gloriantur. quantum enim erat, ut paululum aduerterent talia dicere Parmenianum Tychonio de perferendis persecutionibus et gloria tolerantiae, qualia dicunt omnes haeretici, de quibus cohercendis uel puniendis similia regum iussa proferuntur, qualia certe iam Membressitanis suis dicit etiam Saluius, cui tantas Abitinenses plagas et contumelias intulerunt, per quos isti meruerant ut de ecclesia pelleretur, ut eius ceruici etiam mortuorum canum cadauera colligarent, ut postremo cum illo ad turpes uoces cantionesque saltarent. quem sermonem, posteaquam tanta perpessus est, eum putamus habuisse cum suis quos miseros decepit, ut alteram sibi basilicam fabricarent? quanta dixit de iustitia sua pro qua talia perpeti meruit, ideo se sanctum persuadens quia passus est, ideo illos iniquissimos quia fecerunt? Tuscorum tyrannorum commemoratur antiqua crudelitas, quod mortua uiuis sed humana humanis corpora coniungebant; canina uero humanis et hoc episcopalibus membris nescio utrum quisquam se uel audisse umquam uel legisse commemoret. notum est omnibus nugaces et turpes saltationes ab episcopis solere compesci; quis umquam meminit ab hominibus,
[*]( 10 cf. epist. Parm. 14 cf. Cresc. IIII 49, 59 23 cf. Uerg. Aen. VIII 483 sqq. ) [*]( 2 ad om. M 4 ecclesiam om. Iv Christi om. a enim sunt y 7 nec] ne Ma 8 redeant Ma 9 considerent Ma 11 tichonio FGIv thiconio H 13 iam om. Ma membrissitanis M membresitanis a 14 etiam] et M 16 pellerentur EFGHI 18 cantationesque a 21 sua om. Ma 23 Thuscorum Ev quod] qui Ma 25 haec Ma 26 commemorat (3 ) 140
quos in auxilium episcopi petiuerunt, cum episcopis esse saltatum? an forte Saluius tunc non erat episcopus, quia damnatio eius in Bagaiensis concilii sententia recitatur? quid? si et ipse postea reconciliaretur Primiano, sicut ei reconciliatus est Felicianus eiusdem plenarii concilii ueridico ore damnatus, sicut ibi eorum uerba recitantur, tunc esset episcopus, an forte non admitteretur, quia sacrilegium schismatis quem coinquinauerit potest mundari, sicut potuit Felicianus, quem uero canes mortui collo suspensi immundum fecerint non potest expiari? uellem scire quid ad haec dicunt tam manifesta tam publica tam recentia, qui nobis antiquas calumnias suas quasi nostra crimina obiciunt. quisquis eorum arbitratur me falsa iactare, quid magnum est, quid difficile, ut animae suae curam gerens pergat Membressam, quaerat an facta sint ista et defendat, si potest? si enim dicit recte ista schismaticis fieri quos trecenti et decem Donatistae episcopi damnauerunt, non murmurent quando aliqua patiuntur, quamuis numquam talia passi sint, quos ab unitate Christi schisma fecisse non trecentorum et decem, sed totius orbis auctoritate conuincimus. si autem dicit leuia esse quae passus est Saluius, quaero utrum, si aliquem Donatistarum episcoporum saltare cogeret imperator et nolenti facere bestias ignesque minaretur, non mallet illa perpeti quam illud admittere, et cum passus esset, utrum non eum isti inter sanctos martyres recitarent. grauiora ergo passus est Saluius, cum quo saltatum est, quam si uiuus arsisset. nam si cuiquam eorum haec duo proponerentur, utrum mallet non ipse saltare sed saltari secum quam uiuus incendi, non dubitatur quid eum
[*]( 5 Sententia concilii Bagaiensis; cf. p. 51, 14 ) [*]( 1 patiuerunt M petierunt Ff 3 recitata est EGI quod EGHI 4 ei om. Hv 6 episcopus esset M non] iam non FIv, om. E 7 ammitteretur Dml 8 potuit om. Ma carnes DM 10 manifesta tam] manifestata Dm2 11 crimina nostra I 14 membresam a 15 recte dicit E ista recte GHIv 16 episcopi om. P 17 quamuis] quaeuis F talia numquam M, om. a 23 illut ammittere D ad illud admitteretur F \' 25 uius Dml 26 haec duo om. F proponeretur F 27 non dubitatur om. Ma quod P ) 141
electurum esse respondeant. si autem dicit nihil aliud impetrasse a proconsule Primianistas. nisi ut per Abitinenses Saluius de basilica pelleretur, illos autem sua sponte fecisse quidquid ei postea crudeliter turpiterque fecerunt, cur non sibi dicit sic etiam posse catholicos nihil aliud ab imperatoribus petere, nisi ut isti de basilicis quas nomine sacrilego retinent excludantur, illos autem sua sponte regia potestate et honestate seruata in sacrilegos uindicare multo mitius, quam Abitinenses nulla imperiali lege, nulla iudiciaria iussione in Membressitanum Saluium uindicarunt? quibus rebus consideratis prius quid faciant et postea quid patiantur aduertant, ne, cum aduersus facta sua oculos claudunt et ad poenas suas oculos aperiunt, et hic frustra temporalia patiantur et in ultimo iudicio dei etiam pro hoc ipso, quod frustra eos talibus molestiis ut emendaret ammonuit, aeterno supplicio puniantur. non uetera replico, ubi fallunt quos possunt; breuiter dico, praesentia ingero, digito ostendo: damnati Maximianistae recipiuntur, ignotae gentes arguuntur; Maximianistarum baptismus acceptatur, orbis terrarum baptismus exufflatur. ecce Assuritani, ecce Mustitani, ecce non longe mortuus Praetextatus, ecce adhuc uiuus Felicianus, ecce nomina eorum inter damnatos Bagaiensi concilio gestis proconsularibus allegata; talibus recentibus et praesentibus factis quales ab initio fuerint satis indicant. si quid pro huiusmodi peruersitatibus et iniquitatibus patiuntur, si nolunt corrigi, saltem non audeant gloriari.
[*]( 2 auitinenses D abitienses (item lin. 8) M 3 quicquid codd. praeter PF 4 dici-possit F 8 uindicare om. Ma 9 membrissitanum M membreaitanumo 10 uindicarunt] uendicasseFuindicasseEm2Hv 15 admonnit PFf 19 exuflatur D 21 uagaiensi D 24 aduersitatibus EI 25 gloriari] add. Explicit liber III. DP Explicit MGI Explicit liber tertius sci augustini epi. contra parmeniani epistolam E Explicit liber utilimus beati augustini episcopi contra omnes hereses scismaticorum F Explicit decentissimus et utilissimus liber sci augustini contra epistolam parmeniani donatiste H )