Contra epistulam fundamenti

Confer nunc non spiritales catholicae fidei uiros. in quibus quantum in hac uita animus potest, cernit substantiam naturamque diuinam nullis locorum spatiis tendi, nullis liniamentorum dimensionibus figurari, sed confer carnales et [*]( 3 super HTC 4 esse om. H TVeSLh post tenebrarum sequitur in b: sic ab eis creditur sedj ad T 5 attente b secreta om. L 7 uerumptamen VL 8 et-tangit (in mary.) V 11 deinde] attende T terrae (m. corr. s. I.) II. om. Tb apparet P 14 quidquid P terrae om. T 18 inferiori Vb laxa] lapsa T 19 quum P 20 quam (in ras.) H sex (e in ras.) H 21 tres-lucis (ita tnarg.) V 22 penetrari (r sup. exp. 1. a m. corr.) H penitrari T penitrare T talem 23 figuram b 25 K /fCapituhl T 27 tendi id est b demensionibu» T )

paruulos nostros, qui solent auditis in allegoria membris quibusdam corporis nostri — uelut cum dicuntur oculi dei et aures dei, solent deum sibi libertate phantasmatis corporis humani specie figurare —: hos confer iam illis Manichaeis, qui solent istas nugas intentis et curiosis hominibus quasi magna secreta describere, et considera. qui tolerabilius et honestius de deo sentiant: utrum ii, qui eum forma humana summa dignitate in suo genere praedita cogitant, an ii. qui eum infinita mole diffusum, non tamen undique, sed tribus quadris infinitum atque condensum, ex una uero fissum. patentem. hiantem, laxum superius inanitate. cuneatum inferius terra tenebrarum, uel, si ita melius est dicere, apertum superius natura propria. intratum inferius aliena. ecce, ego tecum derideo carnales homines. qui nondum possunt spiritalia cogitare humana forma deum existimantes; deride et tu mecum, si potes, eos, qui tam deformem turpemque fissuram uel scissuram dei, tam inaniter supra hiulcam, tam inhoneste infra obturatam multum miserabili cogitatione imaginantur, cum hoc etiam intersit, quod isti carnales, qui humana forma deum cogitant. si ecclesiae catholicae gremio contenti cum lacte nutriendi sunt. non se in temerarias opiniones praecipitent. sed ibi studium pium quaerendi nutriant, ibi petant, ut accipiant, ibi pulsent, ut eis aperiatur, incipiunt spiritaliter allegorias parabolasque scripturarum intellegere et paulatim sapere diuinas potentias congruenter alibi aurium, alibi oculorum, alibi manuum uel pedum uel etiam alarum atque pennarum, scuti quoque et gladii et galeae ceterarumque talium innumerabilium rerum nomine enuntiari. qua intellegentia quanto magis proficiunt, tanto magis catholici esse firmantur; Manichaei uero quando figurae [*]( 1 audiStis H 2 quum P 4 specię T hos] nos P conferiam H 6 tolerabilius] rationabilius b 7 (et 8) hi PH Tb summa] sua HTCSVLb 13 inartatum h K H 14 spiritalia possunt T 16 deformenT H1 17 opturatam b 18 quum P 19 deum forma b eclesiae P 21 pium om. P 22 aperiatur eis V 26 pinnarum P s*cuti (i er.) H sicuti VL galeae et gladii V 27 ceterarumque T ) illius imaginationem reliquerint, Manichaei esse non poterunt. hoc enim quasi proprium atque praecelsum auctoris sui laudibus tribuunt, quod dicunt illa. quae ab antiquis figurate in libris diuina mysteria posita sunt. huic, qui ultimus uenturus erat, soluenda et demonstranda esse seruata, et propterea post istum iam neminem doctorem diuinitus esse uenturum, quia nihil iste per figuras et allegorias dixerit, cum et antiquorum, quae talia fuerant, aperiret et sua enodate manifesteque monstraret. non habent ergo isti, ad quas interpretationes reuertantur, cum illis de auctore suo legitur: iuxta unam uero partem ac latus inlustris illius ac sanctae terrae erat tenebrarum terra. quocumque se uerterint, necesse est, ut phantasmatum suorum miseria coartati in scissuras aut abruptas praecisiones et iuncturas. aut fulturas turpissimas incidant: quas non dicam de incommutabili natura dei, sed de omni natura incorporea quamuis mutabili, sicut est anima. miserrimum est credere. et tamen, si non possem me intendere ad superiora neque cogitationes meas a falsis imaginationibus. quas per sensus corporeos memoria fixas gero, in libertatem ac sinceritatem naturae spiritalis euoluere. quanto melius humani corporis forma deum cogitarem, quam illum nigrum cuneum scissurae inferiori eius adfigerem superioremque uastissimam laxitatem non inueniens. unde oppilarem, sic inmensa inanitate patentem et hiantem relinquerem ? quid ista opinione foedius ? quid tenebrosius hoc errore dici aut fingi potest ?

Deinde uolo mihi dicatur, quoniam lego deum patrem et supra lucidam beatamque terram fundata regna eius, utrum [*]( 1 imaginationes H relinquerint H relinquerent 1\' poterint h $praecelsum] pcipuum b auctoris (u 8. I.) T 3 eum dicqnt Hb figuratae P 4 de diuinis mysteriis b misteria H 5 illum b 6 esse missurO J uenturfl V 7 allegorias et tigaras b quae talia] qlia VL 8 enodatae H manifestaeque P manifestaeq\'** H 9 interpretationes ad quas b interpraetationes P 14 fulturas ] fissuras b 15 dei natura V 6 sicuti HTVb 18 imaginibus T 19 fixa VLT 23 non inueniens] non inuenirem H ctl ft inuenirein T 24 hyatum V 25 potuit b 26 K H qfi b )

unius et eiusdem substantiae atque naturae sint et pater et regna eius et terra. quod si ita est, iam non quasi aliam naturam, quod quasi corpus sit dei, cuneus ille gentis tenebrarum diffindit et penetrat — quod quidem ipsum esset ineffabili deformitate turpissimum — sed ipsam omnino naturam dei cuneus ille terrae tenebrarum diffindit et penetrat. rogo, cogitate ista, homines estis, rogo, cogitate ista et fugite taliumque phantasmatum sacrilegia dilaniatis, si fieri potest, pectoribus de fide uestra eradicate atque propellite. an dicturi estis non unius eiusdemque naturae illa tria esse, sed alterius patrem, alterius regna. alterius terram, ut suas naturas atque substantias habeant singula diuersas et excellentiae gradibus ordinatas ? quod si uerum est, non duas, sed quattuor naturas Manichaeus praedicare debuerat. si autem unam naturam habet pater et regna, terra uero sola diuersam, tres naturae fuerant praedicandae. aut si propterea duas dicere maluit, quia terra tenebrarum non pertinet ad deum, quaero, quomodo ad deum lucis terra pertineat. si enim et naturam habet diuersam et non eam genuit neque fecit, non ad eum pertinet et in alieno regna eius locata sunt. aut si propterea pertinet, quia uicina est, pertineat et terra tenebrarum, quae terram lucis non modo uicinitate contingit, sed etiam penetratione dissulcat. si autem genuit eam, non eam credi oportet diuersam habere naturam. quod enim genuit deus, hoc oportet credi esse, quod deus est, sicut de unigenito filio in catholica creditur. itaque ad illam fugiendam et detestandam turpitudinem uos necessitas reuocat, ut non terram quasi aliam et [*]( 1 eiusdemqu eHVCS 2 non iamHTCSV 3 quodj quae TSb gentis] terraeF 4 diftunditW 6 illf b terrae om. T Capitultl T 7 cogitapte H i 12 singulas SV diuersfs (corr. m. 2) H,TB et om. HVTCSb 14 praedicare manicheus tebuerat V 16 (et 20) propter ea H 17 non om. b quaero a I. a fA. 2 T 18 pertineat terra b 19 et non eam] et si eam V 20 regno H 22 penetratione (corr. ex peuetr.) H penitratione T 24 quod enim] quod si eam CVL oporteret (t a. I. m. 2 add.) H oporteret CVL 27 uos] nos Sb et] atque b ) diuersam, sed ipsam dei naturam niger cuneus ille diffindat. quodsi non genuit, sed fecit eam deus, quaero, unde fecerit. si de se ipso, quid aliud est genuisse? si de aliena aliqua natura, quaero, utrum bona an mala. si bona, erat ergo aliqua natura bona, quae non pertinebat ad deum: quod nullo modo dicere audebitis. si autem mala, non ergo gens illa tenebrarum sola natura mala erat. an forte iam inde adsumpserat partem aliquam deus, quam in terram lucis conuerteret et super illam sua regna stabiliret? de tota ergo id fecisset, ut iam olim mala natura nulla esset. quodsi non de aliena substantia fecit terram lucis. restat, ut eam de nihilo fecerit.

Quare si uobis iam persuadetur posse aliquid boni omnipotentem deum de nihilo facere, uenite in catholicam et discite omnes naturas, quas fecit et condidit deus, excellentiae gradibus ordinatas a summis usque ad infimas, omnes bonas, sed alias aliis esse potiores, easque factas esse de nihilo, cum deus artifex per sapientiam suam potentialiter, ut ita dicam, operaretur, ut posset esse, quod non erat, et in quantum esset, bonum esset; in quantum autem deficeret, se non de deo genitum, sed ab ipso de nihilo factum ostenderet. quid enim uos teneat, si consideretis, non inuenitis, cum terram luminis, quam describitis, neque hoc esse, quod deus est, possitis dicere, ne in ipsam dei naturam foeditas quadrae illius inartetur; neque de illo genitam, ne nihilominus hoc, quod deus est, cogatur intellegi et ad eandem deformitatem redeat; nec alienam ab illo, ne in alieno regna eum posuisse et non duas, sed tres naturas dicere urgeamini; neque ab eodem de aliena factam substantia, ne aut bonum aliud fuerit . praeter deum, aut malum praeter gentem tenebrarum. remanet [*]( 1 ille om. b 2 deus om. T 8 quam genuisge b 6 illa gens b gens] mens R 7 sola. natura. (m er.) H aasumserat P 9 regna ana B TVLOSb 10 substancia T 11 nichilo (ch$emper) T 13 catholica P 14 fecit deus et condidit b 16 alias] alia T 17 quum P 18 rosset Hl \'aO ipso] eo V 21 tenet VL inuenietiB b quum P 23 in om. PTVSRb ipsa tei naturf SV foeditate P fedi- tas CTBSV 26 redeatis P regnaHl regnQ T 28 factaPflt aliutP )

igitur uobis, ut de nihilo terram luminis deum fecisse fateamini, et non uultis credere. quodsi magnum aliquod bonum, quod tamen illo ipso esset inferius, deus ex nihilo facere potuit. potuit etiam, quia bonus est et nulli bono inuidet, facere alterum bonum, quod illo priore esset inferius; potuit et tertium, cui secundum praeponeretur, et deinde usque ad infimum bonum naturarum factarum ordinem ducere, donec uniuersitas earum non numero indefinito incerta difflueret. sed certo terminata consisteret. aut si nec de nihilo istam luminis terram deum fecisse uultis fateri, non erit exitus. quo tantas turpitudines et tam sacrilegas opiniones euadatis.

Aut uidete certe, quoniam liberum est carnali cogitationi phantasmata qualia libuerit opinari, ne forte possitis aliam quamcumque formam huic coniunctioni duarum terrarum inuenire. ne tam detestabilis et auersanda rerum facies animo occurrat, terram scilicet dei, siue Sit eiusdem naturae, qua deus est, siue diuersae, in qua tamen dei regna fundata sint, ita ingenti mole per inmensum iacere, ut per infinitum porrectis et apertis membris iaceat. quibus foedissime atque turpissime ab inferiore parte recipiat etiam ipsum inmensae magnitudinis inartatum illum cuneum terrae tenebrarum. sed quicquid aliud inueneritis figurae. quo duae istae terrae sibi coniungantur, delere profecto Manichaei litteras non potestis: non dico alias, quibus expressius ista descripsit — fortassis enim quia paucioribus notae sunt. minus periculi habere uideantur istas ipsas, de quibus nunc agitur, epistulae fundamenti, quae fere omnibus, qui apud uos inluminati uocantur, solet esse notissima. hic quippe ita scribitur: iuxta unam uero partem ac latus illius inlustris ac sanctae terrae erat tenebrarum terra profunda et inmensa magnitudine. [*]( .1 igitur] ergo V 2 et] aut si T aliquodj aliquid P aliud S alipuod magnum HTVSCb 6 tercium T 8 deflueret b 9 aut] et T 9 ni*hilo (c er.) H 12 camali-libuerit om. T 14 formam quamcllque b 16 qua] cuius SeVLT 17 diuerse T 19 fedissirrio T 2U inferiori b l3 coiungautur b 24 expressius] apertius V describit T describsit P 2b note T 28 unam om. T 30 terrern H\' )