Contra Adimantum

De eo, quod scriptum est in exodo : si aure audieris uocem meam et facies quaecumque praecipio tibi, odero odientes te et contristabo contristantes te; praecedet te angelus meus et adducet te ad Amorrhaeos et Pherezaeos et Chananaeos et Iebusaeos et Gergesaeos; et occidetis illos. deos eorum ne adoraueritis neque feceritis opera ipsorum, sed euersione euertetis eos et delete eorum memoriam. his uerbis de ueteribus libris ita commemoratis tamquam contrarium obponit Adimantus, quod in euangelio scriptum est dicente domino: ego autem dico uobis, diligite inimicos uestros. benedicite, qui uobis maledicunt, et benefacite iis, qui uos oderunt. et orate pro iis, qui uos persequuntur. quo loco primo illud uidendum est, quod satis esse debuerit homini uolenti quasi contraria monstrare, quod de occidendis inimicis in uetere lege scriptum esse commonuit. dominus enim de inimicis diligendis utique de hominibus praecepit; quos per nostram patientiam et caritatem ad salutem posse conuerti et quiuis intellegit et exemplis saepissime demonstratum est. quid ergo sibi uult, quod adiungenda consequentia putauit, ubi scriptum est: deos eorum ne [*](1 Ex. 23. 22 sqq. 11 Matth. 5, 44. ) [*]( 1 fecerii 1 in exodo scriptum est GTCSVb 2 audieritis V facies (I feceris tu a m. rec.) P 3 odien P te om. CVb 4 pręcedetque b meus om. CV 5 ammoreos PGS ammoreum CTVb ferezeos PCSVG h pherezaeum Tb cananeos P VC cananęos G chananaeum Tb iebuseos P iebusaeum T hiebusaQ b gebuseos C zebuseos V iubesaeos G 6 gergeseos P gergesseos C gergesaeos G gergesaeum Tb et om. P occidetis (ex occideris) P 7 eorum b 8 euertetis (corr. ex euertitis) P euertite CSG eos] et debiles eos T illos GSVb 9 hiscommemoratis (unc. rubric.) P 12 benedicite] benefacięų.te C benefacite S qui] his qui TCb uobis] uos P benefacite] benedicite C di T benefycite V 13 hiis V his Pb nobis oterint S persequęntur P pereecuntur S 14 loco] loco (in marg. ai scito) b illud primum V 15 debuerit esse V uolente C 16 ueteri (i corr. ex e) Gb 19 conuertit V intelleget (it corr. in et) P )

adoraueritis neque feceritis opera ipsorum, sed euersione euertite eos et delete eorum memoriam, nisi quia et deos gentium Manichaei cogunt diligere? et quod in euangelio dominus ait: diligite inimicos uestros, non solum ad homines, sed ad daemonia quoque uel etiam ad simulacra pertinere arbitrantur. quod si ita est. quis non istam detestetur amentiam ? si autem non hoc arbitrantur, iste plurimum errauit, qui superstitiones gentium euertendas esse praeceptas in uetere testamento commemorare uoluit, cum in nouo quod scriptum est de inimicis diligendis tamquam contrarium uellet obponere.

Nos autem neque illud, quod de hostibus hominibus occidendis in ueteribus libris illi populo dictum est contrarium esse dicimus huic praecepto euangelico, quo nobis ut inimicos nostros diligamus dominus iubet, quandoquidem illa inimicorum interfectio carnali adhuc populo congruebat, cui lex tamquam paedagogus data erat. sicut apostolus dicit. hi uero. qui tunc in illo populo sancti et spiritales homines erant paucissimi, sicut Moyses, sicut prophetae, quo animo facerent illam inimicorum interfectionem, utrum eos, quos interficiebant, diligerent, multum latet indoctos et inpios, qui diligunt caecitatem suam; qui quoniam non sunt idonei uidere ista, mole potius auctoritatis urgendi sunt. quid enim est quod dicit apostolus: ego quidem absens corpore, praesens autem spiritu iam iudicaui quasi praesens eum, qui sic operatus est, in nomine domini nostri Iesu Christi congregatis nobis et meo spiritu cum potentia domini nostri Iesu tradere huiusmodi satanae in interitum carnis, ut spiritus saluus sit in die domini Iesu? quid [*]( 16 cf. Gal. 3, 24 23 I Cor. 5, 3 sqq. ) [*]( 2 euertitis P illos l'CSYb memoriam eorum P 5 etiam P 6 si om. C detestatur CVb 8 ueteri (e corr. in i) G 9 scribtum P 11 hostibus] honest//is (ex honestibus corr.) P hominibus om. b 16 his Cb is V 19 et utrum GTCSVb 21 ydonei Y 22 urgendi] arguendi CVb 26 meo] in eos V 27 nostri om. GTCSVb eiusmodi GTCSVb sathane Cb 28 ut spiritus-carnie (infra text. add.) P )

habet enim illa interfectio, quam multum isti exaggerant et inuidiose uentilant, nisi interitum carnis? sed quia exposuit apostolus, quo animo faceret, satis declarauit in aliquem inimicum uindictam cum caritate posse procedere. et tamen hic etiam alio modo fortasse interitus carnis, qui fit per paenitentiam, potest intellegi. ipsi autem legunt scripturas apocryphas, quas etiam incorruptissimas esse dicunt, ubi scriptum est apostolum Thomam maledixisse homini. a quo per inprudentiam palma percussus est, ignorante quis esset, maledictumque illud continuo uenisse ad effectum. nam cum ille homo, quoniam minister conuiuii erat. ut adportaret aquam, exisset ad fontem. a leone occisus et dilaniatus est. quod ut manifestaretur ad aliorum terrorem, canis manum eius intulit mensis, . ubi conuiuabatur apostolus. atque ita cum causa quaereretur a nescientibus eisque panderetur in magnum timorem et magnum honorem apostoli eos esse conuersos; atque hinc euangelii exordium commendandi extitisse. si uellet aliquis dentes Manichaeorum in ipsos conuertere, quam mordaciter ista reprehenderet! sed quia et ibi non est tacitum, quo animo factum sit. uidetur dilectio uindicantis. sic enim in illa scriptura legitur. quod deprecatus fuerit apostolus pro illo. in quem temporaliter uindicatum est, ut ei parceretur in futuro iudicio. si ergo tempore noui testamenti, quo maxime caritas commendatur, de poenis uisibilibus diuinitus iniectus est carnalibus timor, quanto magis tempore ueteris testamenti hoc congruisse illi populo intellegendum est, quem timor legis tamquam paedagogi cohercebat ? nam haec est breuissima et apertissima differentia duorum testamentorum, timor et amor: [*]( lie 1 habebat P enim habet CTb interfectio P 2 exposuit] ut r r posuit T' 3 satisfaceret declarauit P 6 apo/riQas Pa apocryfas G apochriphas C apogriphas V 11 uenisset V 13 eius om. b t 16 a4que P hinc om. V 17 hinc extitisse r 18 conuertere in ipsos V 19 reprehenderent G repręhenderet P tacitum non est b 20 etenim TCSVb 24 penis r 25 congruit sed CV congruit Sed b 27 pedagngico«ercebat (h er.) G coercebat PSb ) illud ad ueterem, hoc ad nouum hominem pertinet, utrumque tamen unius dei misericordissima dispensatione prolatum atque coniunctum. et in uetere scriptura tacetur animus uindicantium, quia paucissimi spiritales diuinis reuelationibus quid facerent, nouerant, ut populus. cui terror utilis erat, seuerissimo imperio domaretur. ut quemadmodum uidebant dari in manus suas interficiendos inimicos inpios cultoresque simalacrorum, sic ipsi formidarent in manus inimicorum suorum dari, si dei ueri iussa contemnerent et ad cultum idolorum atque inpietates gentium laberentur. nam et in ipsos similiter peccantes non dissimiliter uindicatum est. sed omnis haec temporalis uindicta infirmos animos terret. ut enutritos sub disciplina erudiat et a sempiternis atque ineffabilibus subpliciis possit auertere, quia plus timent carnales homines, quod in praesenti deus uindicat. quam illud, quod futurum minatur.

Potest ergo esse dilectio in uindicante. quod unusquisque in filio suo probat, cum eum in mores pessimos defluentem seuerissima coherctione constringit et tanto magis, quanto magis eum diligit, atque hoc modo corrigi posse arbitratur. non autem occidunt filios, quos diligunt homines, quando eos corrigere uolunt, quia multi hanc uitam pro magno bono habent et totum, quare uolunt educare filios suos, in hac uita sperant. fideles autem atque sapientes homines, qui credunt esse aliam uitam meliorem et quanta possunt ex parte nouerunt nec ipsi uindicant occidendo, cum filios suos uolunt corrigere, quia in hac uita eos posse corrigi credunt; deus autem qui nouit, quid cuique tribuat, uindicat occidendo in quos uoluerit siue per homines siue occulto rerum ordine, non quia eos odit, in quantum homines sunt, sed in quantum peccatores sunt. nam in ipsis ueteribus libris legimus dictum deo: et [*]( 3 animis P uindicantium (at uindicandi) b 7 inimicos interficiendos V simulachrorum C 8 suorum om. V 9 contempnerent TCV ydolortl Y 10 laborentur C 18 seuissima P c p. y eoertioneP cohercitione CV coercitione GTSb 20 corrig$reP 22 edpcao . re P 28 adque P )

nihil odisti eorum, quae fecisti, sed omnia siue per poenas siue per praemia iustitia moderante disponit. nonne apostolus Paulus christianis fidelibus loquebatur, cum diceret: probet autem se homo et sic de pane edat et sic de calice bibat. qui enim manducat et bibit indigne iudicium sibi manducat et bibit non diiudicans corpus domini. propterea in uobis multi infirmi et aegri et dormiunt sufficientes. si autem nos ipsos diiudicaremus, non utique diiudicaremur. dum iudicamur autem, a domino corripimur, ne cum hoc mundo damnemur ecce manifestum deum cum dilectione corrigere non solum infirmitatibus et aegritudinibus sed etiam mortibus temporalibus eos, quos non uult damnare cum mundo.

Adtendant haec isti et uideant, quomodo potuerint et inpiae gentes dari in manus populi quamuis adhuc carnalis, tamen unum deum colentis, ut ab eo interficerentur ; cum in eo tamen populo si qui essent spiritales, sine alicuius odio intellegerent dispensationem dei, et quomodo non sit contrarium, quod dominus nobis in euangelio praecepit, ut diligamus inimicos nostros, de quibus tamen promittit ipse uindictam, cum de illo iudice similitudinem inducit, qui cotidianas interpellationes uiduae mulieris petentis, ut se uindicaret, quamuis esset iniustus nec deum timens nec homines reuerens, tamen sustinere non potuit et audiuit eam, ne ulterius taedium pateretur: ex cuius conparatione multo magis deum, qui est benignissimus atque iustissimus, dixit uindicare filios suos de inimicis eorum. huic isti audeant obicere quaestionem et [*]( 1 Sap. 11, 25 4 I Cor. 11, 28 sqq. 26 cf. Lnc. 18, 2 sqq. ) [*]( ! lllo 1 horum P orO (e corr. ex h) G 2 penae V 4 pane G* paue illo SCVb sic. om. Tb 5 indigne (8. l.) 02 7 domini om. G, (8. l. m. 2) P 8 nosmet V 9 iudicaremus V 10 hoc om. GTCSY 11 dampnemur Y manifestum est GTCSVb 12 gtiam P 18 damdo pnare V 14 quomo G 15 impie agentes PGTCSVb carnalis (i corr. ex e. m. 2) G 16 colentes Gl ut om. P 18 dnl V 21 cothidianas V fa 23 'iustas G2 24 nec P nec C tedium V 25 comparatione GTCSVb X deum] eum b 26 atjque P filios] electos GTCSVb 27 eorum] snis Vb )

dicant, si possunt: quid est, quod iussisti, ut inimicos nostros diligamus, et de illis nos uindicare disponis? an forte contra uoluntatem suorum sanctorum facturus est eos, quos illi diligunt, puniendo atque damnando ? immo ipsi potius ab ista calumniosa caecitate conuertantur ad deum et in utroque testamento eius intellegant uoluntatem, ne in sinistra parte inueniantur inter eos, quibus dicturus est domiuus: ite in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius. esuriui enim et non dedistis mihi manducare et cetera talia. displicet enim istis miseris, quod deus populo suo interficiendos tradidit inimicos; et ipsi panem mendicanti dari prohibent non inimico, sed subplici. intellegant potius sine odio esse posse uindictam, quam pauci intellegunt; et tamen quamdiu non intellegitur, tamdiu necesse est, ut lector in libris utriusque testamenti magno labore aut errore iactetur et putet contrarias sibi esse scripturas.

Quam uindictam sine odio nondum apostoli animo ceperant, quando irati eis, a quibus non recipiebantur hospitio, quaesiuerunt de domino, utrum uellet eos petere ignem de caelo, sicut Helias fecerat, quo igne homines inhospitales consumerentur. tunc respondit eis dominus dicens eos nescire, cuius spiritus filii essent et quod ipse liberare uenisset, non perdere, quoniam illi animo inimico perdere cupiebant eos, quos uolebant igne consumi. postea uero cum inpleti essent spiritu sancto et perfecti facti essent, qui iam possent etiam inimicos diligere, acceperunt potestatem uindicandi, quia iam sine odio poterant uindicare. qua potestate et Petrus apostolus usus est in eo libro, quem isti non accipiunt, quoniam manifeste continet paracleti aduentum, id est consolatoris sancti [*]( 7 Matth. 25, 41 sq. 28 cf. Luc. 9, 53 sqq. ) [*]( i 2 illps P 4 dampnando V isti V 5 calumpniosa V 6 intellegant eius TSYb 11 tradit P manducanti V 17 cęperant P 20 sicut (in marg.) G 22 ipsi V uenissent V 23 illo CV animo inimico] animico V illos V 25 quia C 27 et om. GTCSVb 29 paracliti V paracljti PG )

spiritus. quem lugentibus misit, cum ab eorum oculis ipse ascendisset in caelum. consolator enim tristibus mittitur secundum illam eiusdem domini sententiam: beati lugentes quoniam ipsi consolabuntur. ipse etiam dixit: tunc lugebunt filii sponsi, cum ab eis ablatus fuerit sponsus. in illo ergo libro, ubi apertissime spiritus sanctus, quem dominus consolatorem promiserat, uenisse declaratur, legimus ad sententiam Petri cecidisse homines et mortuos esse uirum et uxorem. qui mentiri ausi erant spiritui sancto. quod isti magna caecitate uituperant, cum in apocryphis pro magno opere legant et illud, quod de apostolo Thoma commemoraui, et ipsius Petri filiam paralyticam factam precibus patris et hortulani filiam ad precem ipsius Petri esse mortuam, et respondent. quod hoc eis expediebat, ut et illa solueretur paralysi et illi moreretur: tamen ad preces apostoli factum esse non negant. quis autem illis dixit "non expediebat gentibus inpiis interfici". quas traditas esse diuinitus in manus populi Iudaeorum inridentes mirari se fingunt cum autem illa non odio sed bono animo apostoli fecerint. unde isti conuincunt animos uirorum spiritalium, qui in illo populo fuerunt, quod eos oderant, qui per ipsos diuina iustitia de hac uita iubebantur auferri V conpescant potius temeritatem suam et non decipiant inperitos, quibus aut non uacat legere aut nolunt legere aut peruerso animo legunt et non intendunt et misericordiam et seueritatem dei utriusque testamenti litteris commendari. nam [*]( 3 Matth 5, 5 4 Matth. 9. 15 7 Act. 2, 4 9 cf. Act. 5, 1 eqq. ) [*]( C 4 etiam] autem S dicit Tb tun C(c m. 2 adscr.) G 5 ablatus fuerit ab eis sponsus b 10 apocrifls (corr. ex arporfisis P) SCVP ou apócrJfis G magn» 62 11 Upere (o m. 3 add.) P, om. GTCSVb 12 paraliticam filiam V paralyticam-hortulani fil. om. S precibus P 13 ortulani PC V /ortulani (h er.) G 14 ill// (corr. ex illtl) P paralisi C V d 16 quis] quid V 20 qups P3 21 per] ppter b iubebantur) uidebantur (in marg. al. iubebat) b 22 co*pescant G Cppescant Pl s et om. V 23 legere nolunt V 24 a<Jtendunt 02 attendunt TCSVb 25 ueritatem C ) de inimici dilectione, ut non reddatur malum pro malo, nonne in ueteribus libris legitur : domine deus meus, si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis? quis hoc diceret, nisi qui sciret hoc deo placere, ut malum pro malo nemo reddat? sed hoc perfectorum est, ut non oderint in peccatoribus nisi peccata, ipsos autem homines diligant; et cum uindicant. non uindicent acerbitate saeuitiae, sed moderatione iustitiae, ne ipsa relaxatio peccati plus noceat peccatori quam poena uindictae. nec tamen hoc fecerunt iusti homines nisi auctoritate diuina, ne quis arbitretur passim sibi esse permissum necare quem uelit aut iudicio persequi aut poenis quibuslibet adfligere. aliquando autem aperte ponitur in scripturis ipsa diuina auctoritas, aliquando autem occultatur. ut et manifestis lector instruatur et exerceatur obscuris.

Certe inimicum et persecutorem suum nimis ingratum et nimis infestum Saul regem accepit Dauid in potestatem, ut ei faceret quod uellet; et elegit parcere potius quam occidere. non enim erat iussus occidere sed neque prohibitus; immo etiam diuinitus audierat se inpune facere quicquid uellet inimico; et tamen tantam potestatem ad mansuetudinem contulit. dicatur mihi quem timuit, cum interficere noluit. nec hominem possumus dicere timuisse, quem acceperat in potestatem, nec deum. qui dederat. ubi ergo nec difficultas fuit occidendi nec timor, dilectio pepercit inimico. ecce Dauid ille bellator inpleuit praeceptum Christi. quod accepimus, ut diligamus inimicos. atque utinam hoc imitar.ntur isti, qui [*]( 2 Ps. 7, 4 sq. 22 rf. I Keg. 24. 3 sqq. et 26, 8 sqq. ) [*](non 1 dilectione/,' ut (non er.) G1 nonne] non G, om. TCSVb 8 acerbi- tate (b ex u corr.)PHr'1 18 iudrcio om. P 18 infectum P acctpit G* accipit C potestate b 19 et om. P, (tn. 2 B. I. adscr.) G 20 era P m 21 ftiam P inpune 62 impugne V 23 cum] quem 1* 26 pet percit] pfecit G pfirit 8 profecit TCVb 28 adque P )

humanum adfectum misericordiae ad nescio quae crudelia deliramenta torserunt! dum enim credunt panem plorare, quod fieri non potest, non eum porrigunt homini. quem plorantem uident. fortassis dicant, sicut solent caeci iactare insana conuicia, meliorem fuisse Dauid, qui pepercit inimico, quam deum qui dederat ei occidendi potestatem: quasi uero deus nescierit, cui dederit hanc potestatem. nouerat utique uoluntatem serui sui, sed ut ceteris etiam hominibus ad imitandum innotesceret ea quae in corde Dauid iam deo nota erat inimici dilectio* dedit illi in potestatem inimicum, quem nondum uolebat occidi, propter certam rerum dispositionem, quam per illum inpleri oportebat. ita et Dauid bonitas commendata est, ut haberent homines quod amarent, et Saulis malitia ad exitum digniorem dilata est, ut haberent homines quod timerent.

De eo, quod in deuteronomio scriptum est: si aure audieris uocem domini dei tui, benedictus es in agro tuo, benedictus es in prato tuo, benedictus fructus uentris tui et fructus terrae tuae et generationes iumentorum tuorum et armentum boum tuorum et grex ouium tuarum; benedictus es in introitu tuo et egressu. huic capitulo illud dicunt in euangelio esse contrarium: si quis uult me sequi, abneget semet ipsum sibi et tollat crucem suam et sequatur me. quid enim prode est homini, si totum mundum lucretur, animae autem suae detrimentum patiatur? aut quam dabit homo commutationem pro anima sua? sed ex illa regula ostenditur non esse contrarium, qua notum esse iam debet carnali adhuc populo congruenter carnalia et temporalia [*](15 Deut. 28, 1 sqq. 22 Matth. 16, 24 sqq. ) [*]( 1 quffi (ex qua m. 2) G qua P3 6 dederit GT'G'SYb nesciret a deus Vb 8 ęt 01 9 nota deo V 10 illi om. CVb 11 dispensationS b 13 homines (s. l. m. 2) P saulis regis l'b malitiam PJ 20 tuorum C in 8. I. G 21 hnic-enangelio (unc. rubric.) P 24 prodę tm est (m. 2 del.) P prodest GTCSVb 25 quid G2 27 qUlła. (i er.) G )

praemia fuisse promissa, sed tamen ab uno deo, cuius est creatura omnis et superior et inferior. certe enim ipse Adimantus posuit testimonium de euangelio, ubi dominus ait: nolite iurare neque per caelum, quia thronus eius est. neque per terram, quia scabellum est pedum eius. quod quidem et in ueteribus libris scriptum est: caelum mihi thronus est, terra scabellum pedum meorum. quid ergo mirum, si bona throni sui dat spiritaliter sibi seruientibus et bona scabelli pedum suorum dat carnaliter sibi seruientibus, cum spiritus superior sit et caro inferior, sicut superiora sunt caelestia et inferiora terrestria? quamquam illa omnia, id est ager et pratum et fructus uentris et fructus terrae et iumentorum et armentum boum et grex ouium possint etiam spiritaliter intellegi. sed nunc ad rem non pertinet ista tractatio. si autem in ipso nouo testamento, cuius praemium et hereditas ad nouum hominem pertinet, tamen et dominus iisdem ipsis, quos uult esse rerum temporalium contemptores, ut in euangelio sibi seruiant, promittit multiplicationem earundem rerum in hoc saeculo dicens. quod accipient in hoc saeculo centies tantum, in saeculo autem uenturo uitam aeternam, sicut etiam in uetere scriptura dicitur: fideli homini totus mundus diuitiarum est. unde exultat apostolus dicens: quasi nihil habentes et omnia possidentes: si ergo in nouo testamento praeter aeternam possessionem, quae promittitur sanctis, huius quoque possessionis, quae transitura est, multiplicatio non subtrahitur et tanto fit uberior, quanto contemptius possidetur, quanto magis in uetere testamento carnalis populi praemia talia esse debuerunt ipso tamen uno [*]( 3 Matth. 5, 85 6 Es. 66, 1 20 cf. Matth. 19, 29 21 Prou. 17, 16 23 II Cor. 11, 10 ) [*]( 1 euius] qui unus P 5 pedum est V 6 scribtum P 7 tronus G rm 18 armentQnpm Pl 16 tamen] cQ b isdem PG hisdem C hiisdem Y 18 pmittit b 20 uenturo] futuro CVb 21 in uetere om. Y 22 exult;t 02 uitt 24 nouo] nolluo (no in marg.) P 25 hs G1 27 ueteri TCSVG*b ipso ,28 $IJPf9!9 02 tamen] tantil b ) et uero deo gubernatore omnium temporum omnia pro tempore moderante et administrante ?

Sed ne in solis noui testamenti libris ista arbitrentur esse contempta, audiant prophetam abicientem talem felicitatem et ad unum dominum deum confugiendum esse cantantem. ita enim dicit: de gladio maligno erue me et exime me de manu filiorum alienorum, quorum os locutum est uanitatem, et dextera eorum dextera iniquitatis. quorum filii ipsorum uelut nouellae constabilitae in iuuentute sua. filiae eorum compositae et ornatae sicut similitudo templi. cellaria eorum plena et eructantia ex hoc in hoc. oues eorum fecundae multiplicantes in exitibus suis: boues eorum crassae. non est ruina saepis nec exitus neque clamor in plateis eorum. beatum dixerunt populum, cui haec sunt; beatus populus, cuius dominus deus eius. adtendant ergo, quomodo inrideatur ista felicitas in hominibus inpiis et tota beatitudo in deo solo inconcussa figatur. illi enim dicunt beatum populum, cui haec sunt: sed beatus populus, cuius dominus deus ipsius. quod autem etiam illud contrarium esse putauerunt huic loco ueteris testamenti, quod dominus ait: omnis, qui confusus fuerit me aut uerba mea in gente ista adultera et peccatrice, et filius hominis confundetur illum, cum uenerit in gloria patris sui et laude sanctorum angelorum suorum, quid pertineat ad contemptum rerum temporalium non uideo. quod si propterea [*]( 6 Ps. 158, 11 sqq. 22 Marc. 8, 38 ) [*]( G 2 amministrante O2 aministrante V 3 istaj isti OTCSVb 4 haec .1 esse GTCVb hoc esse S 6 exipne P1 9 nouelle constabilite V 10 fllie V 11 sicut) ut S uelut TCVb et om. OTCSVb 16 cuius ęşt P eius] ipsius (8. I.) P, (in ras.) T 18 solo deo V 20 cuius est GTCSVb ipsius] eius b 22 confessus C in me P uerbis a a meis P nerby mers Gs 24 confundet b gloriA. P gloriam 02 25 et om. P laudem P laudem G2 angelorum suorum om. GTCSV p 86 contemtum G . quod si] nisi quod b pertinet propterea r )

pertinet, ne aliquis territus de talium rerum damnis Christum confiteri aut erubescat aut timeat, quid habent, quod dicant? cum et nos dicimus ista esse munera dei, ut tamen sint infima et in conparatione salutaris confessionis non solum amittenda. sed ultro etiam proicienda, carnalibus tamen haec amantibus et nondum capientibus promissa caelestia, ne ab idolis et daemonibus ista peterent, utiliter a domino deo esse pollicita.

De eo, quod scriptum est in lege: ego sum, qui diuitias do amicis meis et paupertatem inimicis. huic sententiae illud obponunt, quod domiuus dicit: beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum et: uae uobis diuitibus, quia percepistis consolationem uestram. sed cur nolunt et alia in euangelio contueri? ubi enim scriptum est: beati pauperes spiritu. quoniam ipsorum est regnum caelorum, ibi sequitur: beati mites. quoniam ipsi hereditate possidebunt terram. ecce habent amicos dei hereditate terrae diuites fieri. cum autem ad tantam egestatem diues ille redigitur, ut ab eo paupere, quem neglexerat, digito breui in aqua tincto arenti linguae suae humorem stillari deprecetur, intellegant, quomodo fiant pauperes inimici dei, et id esse cognoscant. quod in lege scriptum est: ego sum. qui diuitias do amicis meis et paupertatem inimicis.

Nam istas diuitias temporales et in uetere scriptura esse contemptas et superius docui et innumerabilibus locis, qui legere uoluerit inueniet. unde est etiam illud: melius modicum iusto super diuitias peccatorum multas et illud: [*]( 10 Matth. 5, 3 12 Luc. 6, 24 20 cf. Luc. 16, 24 26 Ps. 36, 16 ) [*]( 1 dampnis CV 3 cum et nos om. GTCSVb ista esse] ita esse S e ita esse ista OTCVb ut inde rh b 7 Płterent P* 9 inimicis O meis b 12 ue V nf 0 16 (hereditabnnt) possidebunt V 18 eg. 02 h 20 amorem PJ deprecetur P pauperes fiant V 28 inimicis meis b ln 24 illas V ueteri Gtb 25 in numeralibus C in innnmerabilibus TV 26 melius est G TCSVb )

bonum mihi lex oris tui super milia auri et argenti et illud: iudicia dei uera iustificata in id ipsum desiderabilia super aurum et lapidem pretiosum multum et illud: beatus uir. qui inuenit sapientiam, et inmortalis, qui uidet prudentiam. melius est enim illam mercari quam auri et argenti thesauros; pretiosior est autem lapidibus optimis, non resistit illi ullum malum; bene nota est omnibus adpropinquantibus ei et eis. qui considerant eam diligenter. omne autem pretiosum non est illi dignum et illud: propter hoc optaui. et datus est mihi sensus. et inuocaui, et uenit in me spiritus sapientiae. et praeposui illam regimoniis et sedibus, et honestatem nihil esse duxi ad conparationem ipsius. nec conparaui illi lapidem pretiosum, quoniam omne aurum in conparatione illius arena est exigua et tamquam lutum aestimabitur argentum ad illam. haec isti si aut legerent aut non inpie legerent. uiderent omnia in utriusque testamenti scripturis et ad expetendum et ad fugiendum et ad sumendum et ad reiciendum sibi concordantia et suis gradibus ordinata.

De eo, quod scriptum est in lege: si ambulaueritis in lege et praecepta mea custodieritis, dabo pluuias tempore suo et producet terra fructus suos et arbores poma et uindemiae tuae messibus succedent et satio uindemiis: et saturabimini et sedebitis in pace in terra uestra et dormietis et non erit, qui uos terreat; [*](1 Ps. 118, 72 2 Ps. 18. 10 4 Prou. 3, 18 sqq. 10 Sap. 7, 7 sqq. 21 Leu. 26, 3 sqq. ) [*]( 2 iudicia] iustitia C iuditia PV semetipsa CVb 3 pratiosum P 6 pratiosior P 7 autem] enl b restitit V 11 uenit] inuenit P 12 regnis b regimoniis T (in marg. add. alii: cerimoniis) 13 dudPGCSVb h ad 16 ipsius CV harena P arena GIG 17 ęţ illa G* ab illa P iati] v illi V 23 producet (e corr. ex i) P fructgs P suos fractus Y 24 uintemie Y succedunt P succedent (u in e corr.) G satio] satiabi bimini P 25 uintemiis Y saturamini PG* )

et perdam omnem beluam ex terra uestra et persequemini inimicos uestros, et cadent ante uos in gladio; et insequentur quinque ex uobis centum et centum ex uobis persequentur decem milia et concident inimici uestri ante uos in gladio; et ueniam et benedicam uos et multiplicabo uos et disponam uos. manducabitis uetus, quod inueterauit, et proicietis uetus ante nouum. iam neminem oportet postulare a nobis, ut haec ostendamus quam congruenter illi populo deus promiserit. multa enim de hac re diximus. et cui parua sunt, nimis tardus est. sed tamen quod etiam huic loco de nouo testamento dicunt esse contrarium illud uidelicet, quod dominus ait: nolite portare aurum neque argentum neque nummos in zonis uestris, non peram in uia neque duas tunicas nequs calciamenta neque uirgam; dignus est enim operarius mercede sua, quid mirum si haec euangelistis donauerit ? numquid in hoc ministerium populus Iudaicus uocabatur? quae tamen omnia spiritaliter perscrutanda sunt, ne ipse dominus hominibus inpiis contra sua praecepta fecisse uideatur, qui etiam loculos habebat, quibus ad necessarium uictum pecunia portabatur. nisi forte dicturi sunt in zonis habere pecuniam peccatum esse. in loculis autem non esse peccatum. non autem ista iussa, sed permissa esse apostolis ex hoc intellegitur, quod apostolus Paulus manibus suis operatus uictum quaerebat non abusus ea potestate, sicut ipse loquitur, quam dominus euangelistis dedit. quod enim [*](12 Matth. 10, 9 sq. 21 cf. Ioh. 12, 6 26 cf. Act. 18, 3; I Cor. 4, 12; I Thess. 2, 9; II Thess. 1, 8 sq. ) [*]( 1 persequimini PSV persequemini (corr. ex quimini) G 3 sequentur C bo 4 persequimini V decim P 6 et multipl. uos om. C multiplica P post multo nos legitur in V et benedicam uos. 7 inueterabit F 8 iam-nobis (unc. rubric.) P 9 illiJ illa C 11 quod] quid P d huicl hoc P 12 illum P* 17 donauerat CVb nonquid V numfu quid ergo b 19 a P5 22 pecuniam (dupl. scr.) V ) [*]( XXV. An* sect. 6. ) [*]( 12 ) permittitur a domino, etiam non facere licet; quod autem iubetur, nisi fiat peccatum est.

Addunt etiam de illo diuite, cui deus dixerat: stulte, hac nocte a te animam tuam expetam; quae autem praeparasti, cuius erunt? et dicunt non minus huic capitulo legis esse contrarium, cum in isto inanitas inrisa sit uanae laetitiae, quia incerta illa pro certis habuit, populo autem Israhel certam faciebat illam pollicitationem omnipotentia pollicentis. unde etiam apostolus Paulus ad Timotheum scribens de diuitibus saeculi huius, quos nouerat in ecclesiae membris habere suum locum, ita loquitur: diuitibus huius saeculi praecipe non superbe sapere neque sperare in incerto diuitiarum, sed in deo uiuo. qui praestat nobis omnia abundanter ad fruendum: benefaciant, diuites sint in operibus bonis, facile tribuant, communicent, thesaurizent sibi fundamentum bonum in futurum, ut a d prehendant ueram uitam. quis hic non intellegat non esse culpabile habere ista, sed amare et spem in eis ponere, ea praeferre aut etiam conferre ueritati, iustitiae, sapientiae, fidei, bonae conscientiae, caritati dei et proximi, quibus omnis anima pia diues est in secretis suis coram oculis dei ? sed ut diligatur deus, qui diligentibus se ista cuncta inuisibilia et aeterna largitur, id est se ipsum his omnibus plenum donat dilectoribus suis, ut ergo ipse diligatur, illo etiam tempore, quo carnalis anima, carnis uidelicet adfectibus inplicata, nisi terrena et temporalia desiderare non nouit, persuadendum illi [*]( 3 Luc. 12, 20 11 I Tim. 6, 17 sqq. ) [*]( n 1 facere non licet TCVb 4 ac S ac 02 a te (a. I.) P om. GSCVb «xpecta S 7 quia] qui TCSVb qui ige$rt$in l$.etita? incerta sqq. G* 9 etiam om. GTCSVb scribens ad timotheum TCSb 10 de om. CVb saeculi huius V 12 in om. C 14 habandanter PV abundanter (h er.) G benefatiant V 17 hic] hoc P 19 ea] et ea GTCSVb aut etiam conferre om. C ueritati (ti in ras.) P 20 caritati (e corr. in i) P omnis] omnibus TCSVb omnib' (corr. ex omnis) G 22 et inuisibilia TSb 25 qui P carnalis (in marg.) Y 26 terrena et Rcripsi: terrerent P, om. CGSTVb )

est, quod etiam ista dat deus homini, quia et uerum est et utilissime creditur. hoc populo Israhel factum est per illas pollicitationes, quas inperitissime miseri derident, ut etiam in ipsis infimis rebus, quoquomodo possent, deum diligere adsuescerent, quamuis plus ibi operaretur timor. quae tamen omnia dona temporalia figurae sunt donorum aeternorum et illa de inimicis uictoria praesignat uictoriam de diabolo et angelis eius.

Et quod isti adiecerunt quasi contrarium ueteri testamento, quod apostolus loquitur deum non pugna et dissensione, sed pace delectari. sciant talem deum praedicari in scripturis illis, cui pacem suam nemo possit auferre, non qualem ipsi praedicant; qui timens, ne inrueret bellum religionibus suis, membra sua longe misit, ut peregrina bella tolerarent et postea liberari atque purgari uicta et inquinata non possent. in natura uero humana, quae peccato in inferiora defluxit, ita deus pace delectatur. ut non relinquat libramenta iustitiae nec pacem, quam diligit, uelit calcari a peccantibus,. sed amari a certantibus, adprehendi a uictoribus. et ea carnalibus figurata promittere spiritalibus aperta monstrare.