Contra Adimantum

De eo, quod scriptum est in deuteronomio: uidete, ne obliuiscamini testamentum dei uestri quod conscripsit et faciatis uobis effigies et imagines, addidit etiam dicens: deus uester ignis est edax et deus zelans. haec uerba de scripturis hoc modo ille Adimantus proposuit; eius enim calumnias refutandas refellendasque. suscepimus. sed et iam superius de zelo dei cum calumniaretur, puto satis esse responsum. meminerimus tamen non solum ibi, sed etiam hic sic eum de zelo dei criminatum scripturas, ut adiungeret etiam, quod de simulacris non colendis in illis libris praeci- pitur a domino deo nostro, quasi non ob aliud reprehendat zelum dei, nisi quod illo ipso zelo a cultu simulacrorum prohibemur; uult ergo uideri fauere-se simulacris. quod propterea faciunt, ut miserrimae et uesanae suae sectae etiam paganorum concilient beneuolentiam. huic autem legis capitulo etiam illud obponunt. ubi quidam accessit ad dominum et ait illi: magister bone, quid faciens possidebo uitam [*](10 Deut. 4, 23 sq. 26 Mare. 10. 17 sqq. ) [*]( 1 loquebatur om. b haec S 2 dicit] ait GTCSVb 3 inciperetur P illam] eam V 6 calomniantur P calumpniantur CV 7 illi adsolent] r ee ie illas solent CSG Vb igridere G 9 Te//Ira P 10 uide G 12 imagines eteffigiesF additffTCFft IScalumpniasr 17 nosolim Pg 18 sic om. P V 21 cultp Ps simulachrorum C 22 simulachris C 24 consilient V beniuolentia b benigniuolentia V 25 etiam om. GTCSVb illud obponunt] illud euangelicum opponit GTCSV illud euangelitl opponit b 26 possedebo P' uitam aeternam possidebo GTCSVb )

aeternam? cui respondit Iesus: quid me interrogas de bono? nemo bonus nisi unus deus. ut ex hoc uidelicet contraria ista esse arbitremur, quia in lege dicitur: deus ignis edax. et: deus zelans, in euangelio autem: nemo bonus, nisi unus deus.

Et de zelo quidem iam responsum est non sic esse ista uerba in scripturis posita, ut aliquam dei perturbationem craciatumue significent, sed quia nihil dignum de deo dici potest, propterea usque ad ista peruentum est: quae cum homines indigna esse putauerint. cogantur discere etiam illa, quae conuenienter de ineffabili diuina excellentia se dicere existimant, indigna esse maiestate dei; cuius sapientia cum descensura esset usque ad corpus humanum. prius usque ad humana uerba descendit. quod uerbum cum discutere coepero. proprie me dixisse non uideo: non enim potest descendere, nisi quod etiam de loco in locum moueri potest. nam qui descendit, locum superiorem deserere et inferiorem petere uidetur. dei autem sapientia cum tota ubique praesto sit, nullo pacto migrare de loco in locum potest. de qua Iohannes in euangelio melius ait tamquam dominici pectoris particeps. ait enim: in hoc mundo erat et mundus per ipsum factus est et mundus eum non cognouit; et tamen etiam ipse adiungit et dicit: in sua propria uenit et sui eum non receperunt. quomodo hic erat et quomodo uenit, nisi quia illa sublimitas ineffabilis ut hominibus congruat, humanis sonis significanda est? ut autem deos homines faciat. diuino est intellegenda silentio. potest ergo reddi ratio, quare ita dictum sit; non tamen potest aliquid de deo digne dici, quod ideo iam indignum est, quia potuit dici. tolle de zelo errorem et [*]( 1 Marc. 10, 17 sq. 21 Ioh. 1, 10 sq. O1 ) [*]( 10 dicere b 11 de (m. 3 CIlld.) V infabili G 12 maiestat? VP descensura (ex disc. corr.) P2 14 euml si GTCSb cepero PG3 et 17$4 G 18 presto P 20 melius G om. TCSYb ait] dicit TCb pec//toris (corr. ex peccatoris) G 22 etiam om. SV 25 sullimitas C 26 autem] ante V 28 sit] est V ) [*]( XXV. AUK. aect. 6. ) [*]( 10 )

dolorem, quid remanebit aliud nisi uoluntas castitatem custodiens et corruptionem uindicans coniugalem ? quo igitur uerbo nisi zelo dei melius posset insinuari. quod uocamur ad coniugium dei et non uult nos turpi amore corrumpi et punit inpudicitiam nostram et diligit castitatem iJ non enim frustra etiam uulgo dici solet: qui non zelat. non amat.

Ad hoc pertinet etiam quod dictum est: ignis edax: de quo disputare non debeo, sed ipsos potius interrogare. * quem ignem dixerit dominus se uenisse mittere in hunc mundum. hoc enim dictum est in euangelio, quod illi accusare non possunt, non ut Christum honorent, sed ut decipiant christianos. quod cum eis commemoratum fuerit, quemadmodum dominus dixerit: ignem ueni mittere in hunc mundum. miseri dicunt: sed illud aliud est. quibus respondemus: et hoc aliud est: noli metuere. nam ipse Christus loquitur etiam in uetere testamento. cum dicit: ego sum ignis edax. qui loquitur in euangelio. quod ignem uenerit in hunc mundum mittere. id est uerbum dei, quod est ipse. nam ueteres utique scripturas exposuit post resurrectionem discipulis incipiens a Moyse et prophetis omnibus, quando ipsi discipuli ignem se accepisse confessi sunt dicentes: nonne cor nostrum erat ardens in uia. cum aperiret nobis scripturas? ipse est ignis edax: consumit enim ueterem uitam diuinus amor et innouat hominem, ut ex eo, quod deus ignis est edax. faciat, ut eum nos amemus, ex eo autem, quod zelans est. ipse nos amet. nolite ergo timere ignem, quod est deus, sed timete ignem, quem parauit haereticis deus.

Quod enim Adimantus elegit de euangelio locum. quem huic legis capitulo tamquam contrarium apud inperitos obicerct, [*]( 13 Luc. 12, 49 16 Deut. 4, 24; 9, 3 21 Lue. 24. 32 ) [*]( 1 custodiens eastitatem Tb 3 quo b » inpudieiciam P 7 etiam pertinet GCSVb eaax ignis l'b 8 potius ipsos TSb 11 despiciiVr b (in marg.) 13 hunc munilum] terram (i TCSVb 16 ueteri GTCSb 17 ignem mittere uenerit V 21 ardens erat TSCVGb 23 edens edax G 24 est (s. I.) P1 25 zelansj deus zelans GTCSVb.l' (ds s. (Om I. m. 2) 27 emquod G )

ubi ait dominus: nemo bonus, nisi unus deus, quotiens inuenitur bonitas dei in uetere testamento. quis numerare sufficiat? unum tamen ponam. quod cotidie in ecclesiis cantatur: confitemini domino. quoniam bonus est, quoniam in saeculum misericordia eius. certe et hoc zelanti deo, sicut Manichaei existimant. uidetur esse contrarium et tamen in libris ueteris testamenti cantatur. item rex ille. qui cum filio suo nuptias faceret, inuenit inter discumbentes hominem non habentem uestem nuptialem et eum primo amici nomine appellans manibus et pedibus conligatis mitti iussit in tenebras exteriores. moleste intellegentibus non uidetur bonus. et si ipsum quisquam capitulum euangelii proponeret. et sicut facit Adimantus de uetere testamento, ita euangelium calumniose accusaret laudans potius ueteris testamenti libros, ubi scriptum est: confitemini domino, quoniam bonus est, quoniam in saeculum misericordia eius, et reprehendens in nouo, quod uocatus conuiua in tantum subplicium propter - uestem mittitur, et hoc fraudulenta peruersitate adsidue faceret. ut omnia loca lenitatis de uetere testamento colligeret et loca seueritatis de nouo, et haec sibi aduersa esse contenderet, laudans uetus et reprehendens nouum: similiter inueniret inperitos et diuinarum scripturarum miserabiliter ignaros, quibus persuaderet uetus potius testamentum quam nouum esse retinendum. quod cum isti ex alia parte faciunt, id est uetus reprehendentes quasi contrarium nouo. miror, quod non cogitant posse aliquem aliquando utrumque legere et diuina ope intellectum utrumque laudare fraudemque istorum atque malitiam uel dolere tamquam hominum uel cauere tamquam haereticorum uel inridere tamquam inperitorum et superborum. [*]( 4 Ps. 117, 1 et 29 10 < f. Matth. 22, 2 sqq. ) [*]( 1 quoties TSVC 2 ueteri PlGb 3 ecclesial (e er.) G ecclesia. TSOVb 4 est om. TSCVh 5 saeculum om. V 9 nuptialem (b corr. in p) P 13 ueteri GSCVTb 15 est om. TSCVb 16 repręhendens P 20 nouo] uouo C 22 ignaros (u corr. in o) P 25 reprehendentes P miror) minor V 27 intellectu G 28 maliciam PC delgrP p2 dolore G ) [*]( 10* )

De eo, quod scriptum est in deuteronomio: secundum desiderium animae tuae occide et manduca omnem carnem iuxta uoluptatem. quam dedit tibi dominus. caue autem. ne sanguinem manduces. sed effunde tamquam aquam super terram. his uerbis legis Adimantus contrarium esse arbitratur. quod in euangelio dominus ait: non grauentur corda uestra cruditate et uinolentia et curis saecularibus et quod ait apostolus: bonum est non manducare carnem neque bibere uinum et iterum: non potestis mensae domini participare et mensae daemoniorum. nos autem omnia haec siue quae in uetere siue quae in nouo testamento scripta sunt, et suis causis exigentibus posita dicimus et sibi aduersa non esse monstramus. quamquam et ipse in his uerbis, quae posuit de uetere testamento, animaduertere potuit non ad inmoderatam uoracitatem pertinere quod dictum est: secundum desiderium animae tuae occide et manduca omnem carnem, quando sequitur: iuxta uoluptatem. quam dedit tibi dominus. inmoderatam. ratam enim uoluptatem non dedit tibi dominus, sed quanta sustentationi naturae salutique sufficiat. quisquis autem sequitur inmoderatam uoracitatem, suum uitium sequitur, non eam uoluptatem, quam dedit dominus: et ideo non est contrarium quod in euangelio positum est: non grauentur corda uestra cruditate et uinolentia et curis saecularibus. cum enim quisque non replet nisi eam uoluptatem, quam dedit dominus, id est modestam atque naturalem, non grauatur cor eius cruditate et uinolentia et curis saecularibus. [*]( 1 Dent. 12, 15 sq. 7 Luc. 21. 34 8 nom. 14. 21 10 I Cor. 10, 21 ) [*]( n 8 uoluptatem P'ltb (in tnurg.) 5 supra V his-contrarium (une. rubric.) P 7 non] ne b crudl.':'itate (ex crudelitate corr.) G crapula V (in marg. al.) b uinglentia PaG1 10 participarej communicare GTCSVb e 11 demoniorum P haec omnia r ueteri laGCSVTb 13 ?t sibi P3 18 (19, 22, 25) uoluptatem Pl 19 tibi om. TCP 23 euangeliom (0 ex u corr.) P euangelio G 24 (et 27) uinolentia G5 )

De carne autem uon manducanda et non bibendo uino quod ait apostolus, non quia illa inmunda arbitratus est. hoc praecepit. sicut isti existimant et errantes in errorem praecipitant, quibus talia persuaserunt. sed cum ipse posuerit causam. cur hoc dixerit, non est nobis haec interpretanda uel exponenda sententia. sufficit enim ipsum de apostoli epistula totum locum huic sermoni contexere. ut et causa manifeste adpareat, cur hoc apostolus dixerit. et istorum fraus. qui particulas quasdam de scripturis eligunt. quibus decipiant inperitos non conectentes, quae supra et infra scripta sunt, ex quibus uoluntas et intentio scriptoris possit intellegi. sic ergo apostolus dicit: infirmum autem in fide recipite, non in diiudicationibus cogitationum. alius quidem credit manducare omnia; qui autem infirmus est. holera manducet. qui manducat. non manducantem non spernat, et qui non manducat manducantem non iudicet: deus enim illum recepit. tu quis es. qui iudices alienum seruum? suo domino stat aut cadit. stabit autem; potens est enim dominus statuere illum. alius quidem iudicat alternos dies. alius autem iudicat omnem diem. unusquisque in suo intellectu abundet. qui sapit diem, domino sapit, et qui manducat, domino manducat: gratias enim agit deo: et qui non manducat, domino non manducat et gratias agit deo. nemo enim nostrum sibi [*]( 12 Rom. 14. 1 sqq. ) [*]( I 3 praeeepitant P 4 persuaserint P 7 lnanifesti' b quur G t* 9 decipiant V despieiunt b 10 scrip P3 11 ait VSb 12 diiueatio- nibus Cdiseeptationib1 b 13eogitationibV/2 14 olera (h er.) Ci olera TCSVb manducat P manducat CTGSV 16 enimj autem V 17 recepit P* eirini quis] qui Pb suo wtem GS 18 dgs G2 autem V 20 autemj •en«ti quidS V 21 intellectu] sensu TSCVb intelle G /abundet (h er.) G non 22 mandneat (in marg. m. 2) G manducat C non manducat C 23 qui non manducat (in marg. m. 2) G domino non manducat om. 8 24 agit (in marg.) G deo (s. I.) G1 nemo enim (in mary. m. 2) G )

uiuit et nemo sibi moritur. siue enim uiuimus, domino uiuimus; siue morimur, domino morimur. siue ergo uiuimus siue morimur, domini sumus. ad hoc enim Christus mortuus est et resurrexit. ut mortuorum et uiuorum dominetur. tu autem quare iudicas fratrem tuum? aut tu quare spernis fratrem tuum? omnes enim adstabimus ante tribunal domini. scriptum est enim: uiuo ego. dicit dominus, quia mihi curuabit omne genu et confitebitur omnis lingua deo. igi-tur unusquisque nostrum pro se rationem reddet. non ergo amplius inuicem iudicemus. sed hoc magis iudicate. ne ponatis offendiculum aut scandalum fratribus. scio et certus sum in domino Iesu, quia nihil commune . per illum. nisi qui putat aliquid esse commune. illi commune est. nam si propter escam frater tuus contristatur, iam non secundum caritatem ambulas. noli in esca tua illum perdere. pro quo Christus mortuus est. non ergo blasphemetur bonum nostrum. non est enim regnum dei esca et potus, sed iustitia et pax et gaudium in spiritu sancto. qui enim in hoc seruit Christo, placet deo et probatus est hominibus. itaque quae pacis sunt sectemur, et quae ad aedificationem sunt in inuicem. noli propter escam destruere opus dei. omnia quidem munda. sed malum est homini. qui per offensionem manducat. bonum est non manducare carnem neque bibere uinum neque in quo frater tuus offenditur. tu fidem quam habes penes te ipsum, habe coram deo. beatus qui non iudicat semetipsum in quo [*]( 1 niuet P1 siue enim uiuimus (in marg. m. 2) G 2 dei V 4 et resurrexit om. GTSCVb 7 stabimus GTSCVb 8 uiuo enim r bi curuabit b H confitetur 1' 10 proJ pro b (ill marg. al. per) 14 nisi 11 e ni ei qui GTCSVb 17 esca P 22 q: ln 24 oma P 26 frater tuus (in tnarg.) G 27 penes-habe (in marg.) G temeteo d ipsum GTCSVb 28 deo (in mg. a m. 2) G in quo G-J. in eo quod VSb ) probat. qui autem diiudicat, si manducauerit, damnatus est. quia non ex fide. omne autem quod non est ex fide. peccatum est. numquid opus est cuiusquam interpretatione, ut intellegatur, et cur hoc apostolus dixerit et quanta isti malitia de scripturis certa quaeque decerpant, quibus circumueniant inperitos ? nam et munda esse omnia dixit apostolus secundum fidem et ei esse inmunda, qui putat inmunda et tunc esse ab eis temperandum, cum per offensionem accipiuntur. id est cum aliquis infirmus putat sibi ab omnibus carnibus temperandum. ne incidat in carnem immolaticiam, et ideo eum qui manducat potest arbitrari in honorem idolorum id facere et ex eo grauiter, offendi, cum ipsa immolaticia caro, si ex fide a nesciente accipiatur. neminem maculet. unde alio loco idem apostolus interrogari uetat. cum quid de macello emitur uel ab aliquo infideli quisquam uocatus in mensa eius exhiberi sibi carnes uidet, quas isti inmundas arbitrantur non propter immolationem, sed quia carnes sunt, cum apostolus clamet omnia munda esse et omnem creaturam dei bonam esse et omnia sanctificari per uerbum et orationem et tamen temperandum ab eis, si quis forte infirmus offenditur. et quodam loco apertissime istos significauerit. cum dicit in nouissimis temporibus futuros quosdam prohibentes nubere, abstinentes a cibis, quos deus creauit. hos enim proprie designat, qui non propterea temperant a cibis talibus, ut aut concupiscentiam suam refrenent aut infirmitati alterius parcant, sed quia ipsas carnes inmundas putant et earum creatorem deum esse negant. nos autem teneamus apostolicam [*]( 21 cf. I. Tim. 4, 1 sqq. ) [*]( 1 diiudicatj discernit GTCSVb dampuatus Tx 2 non cx fide omne (in marg.) G 3 nonquid V opus est] eget GCSVb 4 et (tn. 2 ; add.) G om. TCSVb ...quur G 5 ista T1 illi S descerptant (des cotr. ex dis) P discerpant G2 discerpunt TCSVb 6 quib' s. l. P inmunda P miranda S 8 vquum G'1 11 eum] et eum 1'CJ 12 ydolorfi r 14 interrogare b 15 uocaturP 17 non (s. l.) 01 21 isto P2 26 quia P1 quod r 27 autem (s. l.) P ) disciplinam dicentem, quod omnia munda sint mundis seruata moderatione euangelica, ut non grauentur corda nostra cruditate et uinolentia et curis saecularibus..

Nam illud, quod idem apostolus ait: non potestis mensae domini communicare et mensae daemoniorum, non uideo, cur obponendum huic loco legis et quasi contrarium Manichaei esse crediderint. non enim de immolationibus lex loquitur, cum in deuteronomio dicitur: secundum desiderium animae tuae occide et manduca omnem carnem iuxta uoluptatem, quam dedit tibi dominus, sed de cibis, qui pertinent ad hominis alimentum. sed quoniam Manichaei etiam cum ad hominis cenam quaeque animalia praeparantur, immolationem esse dicunt, secundum suum intellectum ista contraria esse putauerunt. propterea et illum commemorauerunt locum, ubi apostolus ait: quae immolant gentes, daemoniis immolant et non deo, cum apostolus apertissime de uictimis loqueretur, quae in templo offeruntur daemonibus, non de his escis, quas sibi homines praeparant. sic enim dicit: quid ergo? dico quia idolis immolatum est aliquid, aut idolum est aliquid? sed quia quae immolant, daemoniis et non deo immolant. nolo uos socios daemoniorum fieri. non potestis calicem domini bibere et calicem daemoniorum. non potestis mensae domini participare et mensae daemoniorum. an aemulamur dominum? numquid fortiores illo sumus? omnia licita sunt, sed non omnia expediunt; omnia licita sunt, sed non omnia aedificant. nemo quod suum est quaerat, sed id quod alterius. omne quod in macello uenit, [*]( 1 cf. Tit. 1, 15 19 I Cor. 10. 19 sqq. ) [*]( V 2 cruditateJ crudelitate (J crapnla b 3 uinalentia Gl 4 nam idem illud quod GSCVb idem om. 7' 5 demoniorum P 7 credin » derit P2 credidertlt b 10 uolnptatem P,b (in marg. al. uoluntatg) ne .. 11 pertinet b 12 q: q: P2 15 gentes (s. I. m. 2) G, om. P 16 dno V 17 offerentnr P2 demonibus P 18 hiis V escis P 20 quia om. b 21 sotios P 25 nonquid V )

manducate nihil interrogantes propter conscientiam. domini est enim terra et plenitudo eius. si quis uos uocauerit ex infidelibus et uolueritis ire, omnia. quae adponuntur uobis, manducate nihil diiudicantes propter conscientiam. si quis autem uobis dixerit. quia hoc immolaticium est, nolite manducare propter illum, qui indicauit, et propter conscientiam; conscientiam autem dico non tuam, sed alterius. quare enim libertas mea iudicatur ab aliena conscientia? ego cum gratia participo, utquid blasphemor. pro quo ego gratias ago? siue igitur manducatis siue bibitis siue quodcumque facitis, omnia in gloriam dei facite. haec adtendant Manichaei et uideant, quomodo dictum sit in deuteronomio: secundum desiderium animae tuae occide et manduca omnem carnem iuxta uoluptatem, quam tibi dedit dominus. Quod enim de quibusdam carnibus non manducandis ludaeis praeceptum est et inmundae sunt dictae. ad significationem ualet hominum inmundorum, qui per figuras in ueteribus scripturis sunt signati. sicuti enim bos ille, cui trituranti uetat os alligari, euangelistam significat, sicut apostolus apertissime exponit, ita et illa, quae prohibita sunt, quasdam hominum inmunditias significant, quae in societatem corporis Christi, id est in ecclesiam stabilem et sempiternam non recipiuntur. nam [*]( 21 rf. Deut. 25, 4: 1 Oof. 9. 7 sqq. I Tim. 5, 17 sq. ) [*]( p 2 enim est Tb 3 intidelibus ad cenii b 4 adponuntur P diiudi. cantesj dimittSTes b 7 iudicauit b 8 autem om. C alteri P2 en (TJ 9 iudicetur CSVb indicabitur T alia.P alia SCVG 10 er P (r in ros.) cum (s. I.) Ga percipio b 11 quoj eo quod b ego oni. TCb t 13 adtendant P1 14 secundum (s. l.) P- 16 uoluntatem P dominus h i dedit tibi TCSVb dominus om. G de (s. I. m. 2) G 18 omn;,ū P vmhomine G2 19 scriptu|sunt P 20 signati| designati GTCSVb 21 euan- gelista P2 si mP 22 ita] sic SF& quosdain C 23 a: P Pilt«iYbquosdatnl;23a:P 24 eccle stabile PJ ) quod ad cibos adtinet. omnino nihil inmundum esse. sed malum esse homini, qui per offensionem manducat, manifestissime adparet.

De eo. quod in leuitico scriptum est: separate a mundo inmundum et nemo manducet carnem cameli, asini et leporis et porci et aquilae et milui et corui et uulturis et reliquorum. nusquam manifestius plenissima dolis et fraudibus anima huius hominis deprehendi potest, qui tamquam sibi aduersa atque contraria de utroque testamento capitula obiecit. quam in hoc loco, ubi commemorauit in leuitico scriptum esse, ut a nonnullis animalium carnibus temperetur. namque huic sententiae illud ex euangelio credidit obponendum. ubi dominus dicit: nihil est ingrediens in hominem coinquinans eum. sed ea, quae procedunt de eo, coinquinant. hoc si inprudens fecit, nihil caecius; si autem sciens, nihil sceleratius. nonne ipse paulo ante posuerat apostoli testimonium dicentis: bonum est. fratres, non manducare carnem neque bibere uinum, drim cupit de nouo testamento ueteri aduersari. ubi dictum est: secundum desiderium animae tuae occide et manduca omnem carnem? quomodo ergo nunc placet ei sententia domini. qua dicit nihil esse ingrediens in hominem. quod coinquinet eum, sed ea coinquinare, quae de homine procedunt? ubi se iste abscondet ab hac sententia? quo fugiet. dicat mihi, quando inmunditiam carnium fugiendam et a cibis sanctorum separandam peruersa et superstitiosa imaginatione continentiae praecipit? certe enim si uerum est non coinquinare illa, quae [*]( 4 Leu. 11 13 Matth. 15. 11 17 Kom. 14. 21 19 Deut. 12, 15 ) [*]( 4 Ut 11; scribtum P 7 nusquam—dolis (vnc. rubric.) 1' pleni' nOli plenissime b 10 ubi om. GTCV 11 nullis P 13 dixit rest C om. C in hominem um. P 14 quoinquinans G- 15 de I ex b ni- I. hil om. C nil l' 17 dicentes P 19 est (n. I.) P 21 quia V a (° 22 csscj P b quoinquinet P 23 quoinquinare P ipse P 24 absconc i det (corr. t'.r it, P abscundat GTCVb 27 praecipit P: quoinquinare P )

ingrediuntur in hominem, cum magno errore inmundas esse dicunt escas Manichaei. cum homines carne uescuntur. si autem inmundae sunt tales escae, quid de isto testimonio facient. quod euangelica et diuina auctoritate prolatum est, ubi dominus dicit non C'oinquinari hominem iis, quae ingrediuntur in eum. sed iis, quae procedunt de illo ? an forte dicturi sunt. sicut solent dicere. cum scripturarum eos urget auctoritas. hoc capitulum a corruptoribus scripturarum insertum esse euangelio? cur ergo Adimantus hoc capitulo teste utitur et inde conatur uetus testamentum obpugnare. unde ipse prosternitur? cum enim quispiam catholicus christianus utriusque scripturae uenerator et intellector ei responderit haec non esse contraria. quod illa de quorundam carnibus animalium, quibus non esse uescendum populo adhuc carnali praeceptum est, ad significationem posita sint humanorum morum. quos ecclesia, quae corpus est domini. in suae unitatis uinculum stabile et sempiternum recipere non potest tamquam inmundas escas respuens et in sua uiscera non conuertens. ut illa omnia praecepta carnali populo inposita futuram disciplinam spiritalis populi prophetarent. et ideo non repugnare sententiae domini. qua uerissime dicit non coinquinari hominem iis, quae per escam ingrediuntur in eum. illa enim sententia seruis onera inponit: ista iam liberis iugum excutit seruitutis. et illa tamen sic dicta est, ut seruorum onera fidem praenuntient liberorum. omnia enim, sicut dicit apostolus, in figura contingebant eis propter nos, in quos finis saeculorum obuenit. si ergo in figuram contingebant, quae patiebantur. in figuram accipiebant, quae monebantur. [*]( •J5 1 GVr. 10. 11 ) [*](2 ęscas P 3 quide P2 4 quode p2 quod euangelica om. S 5 his PGCVb 6 his PGC hiis V 7 et 8 scribturarQ (b semper pro p) P 10 ipse om. S iste TC 11 cumj cur I' cGcatholicus P 12 uenerator] uenator b 15 sunt b 16 sui b 18 omnia illa TSb 20 non] non ea GTCSVb 21 his pcn> 22 escam P !3 ista uero b iam om. P G5 figuram TCV 1'6 eisj illis VSGCb propter nosl sunt autem propter nos b 28 mouebantur b )

Cum ergo ista respondero et hoc modo non esse contraria duo ista capitula de singulis testamentis conlata monstrauero, quid iste facturus est. contra quem dicit grauissimum testimonium testis. quem contra aduersarium ipse produxit? ipse enim commemorauit de euangelio testimonium domino dicente non coinquinari hominem iis escis, quae ingrediuntur in eum ; et ipse carnibus abstinendum tamquam ab inmundis escis monere et docere non cessat. et tamen sensit. quantam plagam sibi infligeret et quanto ictu repercussus se ipse sauciaret. ne quis enim eum interrogaret et diceret: quomodo ergo prohibetis carnibus uesci, si dominus dicit, sicut tu ipse commemoras: nihil est ingrediens in hominem coinquinans eum, sed ea, quae procedunt de eo. coinquinant? uoluit quasi adhibere medicinam sine causa in mortifero uul-, nere. sic enim posuit ipsum euangelicum testimonium. in euangelio. inquit, dicit ad turbam dominus: audite et intellegite, nihil est ingrediens in hominem coinquinans eum et cetera. quod ergo commemorauit dominum hoc ad turbam dixisse. nihil aliud ostendit. nisi non se ignorantia. sed malitia fecisse quod fecit, ut postea diceret auditoribus suis ad turbam dominum ista locutum esse, non ad paucos sanctos. quales se ipsi uideri uolunt, ut, quoniam suos auditores tamquam adhuc inmundos permittunt carnibus uesci. sibi autem quasi iam mundis consceleratum et nefarium esse arbitrantur, hoc etiam dominum sensisse uideatur, quod non paucos sanctos, sed turbas ista docuerit.s o hominem pessimum, securum de neglegentia generis humani ad occultandas deceptiones suas! non enim credebat aliquem existere, qui arriperet euangelium (et consequentia legeret et inueniret hominem [*]( 1 ergol ego CGb 2 u aduersa b 6 his PCVb 7 a carnibus GTCSVb 8 sentit b 9 reporcussys P2 repercuss? G 12 in om. Vb 16 inquia I - turbas V 17 in om. b 18 ipsum V 21 ista] ita P loquutum P 22 uidere P ut om. P 13 permittant P 24 cum sceleratum atque TCVSb 29 consequentia] v conscia CSVb c9m';scientia G )

in ipsis pratis, quibus dominus greges suos pascit, laqueos incautis et minus prouidis abscondentem. nam de his uerbis commoti discipuli et non credentes proprie, sed potius figurate dominum locutum esse. cum diceret non coinquinari hominem iis. quae per cibos ingrediuntur in eum, quoniam Iudaei erant etiam ipsi discipuli, qui fugiendos quarundam carnium cibos a pueritia insitum acceperant, accedentes ad eum dixerunt ei : scis. quia pharisaei audito uerbo scandalizati sunt? at ille respondens ait? omnis plantatio, quam non plantauit pater meus caelestis, eradicabitur. sinite illos: caeci sunt et duces caecorum. caecus autem si caeco ducatum praestet. ambo in foueam cadunt. cum ergo infidelitatem Iudaeorum plantationem appellaret, quam non plantauit pater caelestis, tamen adhue Petrus putans esse illam parabolam et propterea reprehensos Iudaeos et caecos dictos, quod eam intellegere non potuerint, respondens dixit ei: edissere nobis parabolam istam. et ille manifestissime ostendens non esse parabolam, sed propriam locutionem, dixit ad eos: adhuc et uos sine intellectu estis? non intellegitis, quia omne. quod in os intrat, in uentrem uadit et in secessum emittitur? quae autem procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem. de corde enim exeunt cogitationes malae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemiae; haec sunt, quae coinquinant hominem. non lotis autem manibus manducare non coinquinat hominem. de non lotis autem manibus Iudaei mouerant quaestionem, cuius occasione dominus generaliter de iis, quae in os intrant et in uentrem uadunt et in secessum emittuntur, hoc [*]( 8 Matth. 15. 10 sqq. ) [*]( 1 greges suos dominus GTCSVb 2 hiis V 4 esse J fuisse b 5 iis] his PGT om. VCb 6 etiam] et V 7 institutum GTCSYb 8 scias * t qui P2 hoc uerbo b 9 a<J P1 11 caeti C et om. CTV 18 parabolam non esse V loquutionem P 25 qijoinquinant P 26 manibus a om. V 28 hiis F 29 mittuntur P mittuntur G1 ) est de alimentis nostris dixit sententiam. quamquam ergo conuocatis ad se turbis eum dixisse scriptum sit non quod intrat in os coinquinat hominem. sed quod procedit ex ore' tamen iste quo timoro hoc addiderit uerbis suis, quibus huiusmodi testimonium commemorauit, satis adparet. sicut paulo ante dictum est. ut haberet quod responderet eis. qui sibi quaestionem mouissent. cur primates Manichaeorum nefas sibi esse existiment carnibus uesci. uidelicet ut illud. quod dominus ait, turbis tantum. non electis concessisse uideretur. sed cum ex consequentibus declaratum sit etiam Petro seorsum interroganti audientibusque eum discipulis, quos utique ad culmen ecclesiae producebat. ita respondisse dominum. ut neque per parabolam se illa dixisse testatus sit et ad omnes pertinere monstrauerit: non habent isti. unde auferant cibos de faucibus hominum et eas laqueo superstitionis astringant.

Fortassis aliquis eorum dicat: edissere ergo, quid significet caro porci et cameli et leporis et milui et corui et ceterorum. a quibus abstinendum in lege praecipitur. nolo. quia longum est. sed fac me non posse, numquid propterea nullus potest ? et sunt iam uolumina innumerabilia, in quibus ista exposita sunt. nobis tamen ad hos refellendos satis est, quod eas obseruationes umbram esse futurorum non ego, sed apostolus dicit. cum etiam uetat seruiliter obseruari, sed tamen aliquid significare declarat dicens: nemo ergo uos iudicet in cibo aut in potu aut in parte diei festi aut neomeniae aut sabbatorum, quod est umbra futurorum. illa itaque futura, quae in illis obseruationibus significabantur, posteaquam per dominum legum Christum uenerunt, ablatae sunt seruiles obseruationes, sed earum interpretationes [*]( 24 Col. 2, 16 sp. ) [*](x1 est om. V 4 quo] quotlfe 6 adparetPI 7 nephas V 8 existimant<S'F& QT (rl 11 audienti P au<lientib'q ; Ib' m. 2 add.) G eum om. GTCSVb 13 c'tj ed (d corr. ex t) F7 15 eos b adstringant P 19 nonquid V n * 20 iam (s. 1.) G1 21 eos b 25 in neimenia P aut // (in er.) . nomeniae G 27 in om. G TCSVb )

tenentur a liberis. quicquid enim futuram ecclesiam significauit. prophetia est. habes autem eundem apostolum dicentem: spiritum nolite extinguere. prophetiam nolite spernere: omnia legite, quae bona sunt. tenete. legenda est ergo scriptura diuina et spiritus sancti dispensatio cognoscenda et intuenda prophetia; et reicienda carnalis seruitus et liberalis intellegentia retinenda.

De eo, quod scriptum est in deuteronomio: obserua et sanctifica diem, quem praecepit tibi dominus. sex diebus laborabis et facies omne opus tuum: septima uero die sabbati epulare domino deo tuo nullum faciens opus ipse tu aut filius tuus aut filia tua aut puer tuus aut puella tua, bos tuus et asinus tuus et omnia iumenta tua et colonus tuus. sic autem quiescat seruus tuus et ancilla tua quemadmodum et tu. memento. quoniam seruus fuisti in Aegypto et eruit te dominus deus tuus in manu potenti et brachio excelso. idcirco praecepit tibi dominus custodire diem septimum. et iterum in genesi scriptum est, quemadmodum Abrahae de circumcisione loquitur: testamentum meum custodi. inquit, tu et semen tuum, quod erit post te. hoc est testamentum meum. quod seruabis inter me et te et semen tuum; omne masculinum circumcides in carne praeputii ipsorum: et sit hoc signum testamenti inter me et uos. octaua autem die circumcidetis omnes masculos in gente uestra, ut etiam dominatum et comparatum circumcidatis praeter alienigenam: et hoc erit testamentum in gente [*]( 2 I Thess. 5, 19 sqq. K Peut. 5, 12 sqq. 20 Gen. 17. 9 sqq. ) [*]( 2 propheeia C dicentemtem V 3 extinguere] spernere GTCSVb spernere] extinguere GTCSVb 9 sex] sed C 11 deo om. V 13 aut asinus b tuus om. 8 et omnia] omnia TS 14- quiescet TS 15 tua om. P 16 egypto P 20 habrahae V abrail b circoncisione V 21 tu et semen] et tu et semen V 23 omnem V de masculum C 26 circumcides Vb circumcitis P2 )

uestra. et omnis masc.ulus, qui non circumcidet praeputium suum, perdet animam suam de media plebe, quia testamentum meum dissoluit. haec omnia uerba ueteris testamenti. ut eis de nouo testamento aduersetur. proponit Adimantus et contraria esse adfirmat ea quae dominus in euangelio dicit de proselyto: uae uobis, scribae et pharisaei hypocritae, qui circumitis mare et terram. ut faciatis unum proselytum; et cum feceritis, erit filius gehennae multo plus quam estis uos. quasi uero propterea dominus proselytum dicit filium gehennae. quia circumciditur et sabbatum obseruat, et non potius quia Iudaeorum perditos mores et eorum prauam conuersationem cogitur imitari. non qua obseruant praecepta legis, sed qua faciunt contra legem. quod alio loco de his apertissime dicit. ubi ait, quod reiciunt mandatum dei, ut suam constitutionem confirment. quia, cum lex praeceperit honorari patrem et matrem, instituerunt ipsi, quomodo exhonorentur parentes. et item cum eis dicit: uae uobis, scribae et pharisaei, qui habetis claues regni caelorum nec ipsi intratis nec alios permittitis intrare. uel cum alio loco praecepit audientibus, ut dictis scribarum et pharisaeorum obtemperarent, facta uero eorum non imitarentur. ait enim: super cathedram Moysi sedent; quae dicunt, facite; sed quae faciunt, facere nolite: dicunt enim et non faciunt. quo loco et [*]( 6 Matth. 23. 15 15 ct. Matth. 15. H sqq. 18 Luc. 11. 52 22 Mattll. 23, 2 sq. ) [*]( 1 circoncidet V circumcidit P 8 haec-testamenti (unc. nibric.) P h 6 dicit in euangelio TCSVb proselito CV 7 ypocritae P* ypocrite V e hypocrite C 8 proselitum CV et] nt P 9 iehenne r uos estis r 10 dicat Tel 11 circumditur r 12 perditos mores et eorum] om. GTCSVb cogatur T 18 quia TC sed qua ln 14hiis V 18 ue PC i clauem GTCSVb 20 loco (s. I.) G'1 18 \ clauem GTCST'b 20 loco (s. I.) Gj praecepit P preceperit b 21 die/tis (i er.) P phariseorum et scribarum GTCSVb 22 super om. PGb cathedram (in ras.) P 24 et ante non s. I. P ) auctoritatem legis. quae per Moysen data est, confirmat dominus et tamen cauendos et fugiendos esse mores eorum, qui legi, quam acceperant, non obtemperabant, apertissime ostendit. istis autem peruersitatibus suis faciebant, ut cum aliquis gentilis ad legem eorum transisset. id est factus esset proselytus, haberet mores eorum et fieret filius gehennae multo plus quam ipsi essent. dabant enim magnam operam, ut Iudaeus fieret aliquis ex gentibus et Iudaeum factum cogebant suos mores pessimos imitari.

Neque illud. quod de apostolo tamquam contrarium commemorat, potuit animaduertere Adimantus omnino non esse contrarium, quia totus eius oculus non ad inquisitionem, sed ad reprehensionem scripturae intentus erat. commemorat enim dicentem apostolum: circumcisus quis uocatus est? non adducat praeputium. in praeputio quis uocatus est? non circumcidatur, quia praeputium nihil est et circumcisio nihil est, sed obseruatio praeceptorum dei. quid enim manifestius quam hoc apostolum praecipere, ut unusquisque, sicut uocatus erat, sic maneret? aduenientibus enim rebus, quarum erant umbrae illae obseruationes, id actum est. ut ostenderetur in ipsis umbris non esse spem ponendam, sed in ipsis rebus, quas illae umbrae significabant esse uenturas. id est Christum et ecclesiam. et propterea illa iam omnia inania erant: nec tamen ea tamquam noxia remouenda, sed tamquam superflua contemnenda apostolus praecipit, ut si quis Iudaeus Christo credidisset, propter offensionem suorum non prohiberetur manere in ipsis superfluis, nec tamen [*]( 14 I Cor. 7, 18 sq. ) [*](1 mosen P 2 legS (e ex i corr.) P 3 non, optemperabant om. P apertissime :: Ostenditis autem P 4 aliqui Pl gentilis] genti uf V 5 legem] legem (in marg. aX fidem) b 8 ex] de V 11 aduertere GTCSVb adimantus manicheus GTCSVb 14 quis] aliquis b 15 in praeputium P praepntio (o ex u fact. et uirg. er.) G 16 circumcisio nihil est (w marg.) G- �20 ille V 22 ille umbre V 27 manere] remanere BY. (post superfluos leg.) b in ipsis superfluis om. S ) [*]( XXV. Ang. sect. 6. ) [*]( 11 )

in eis salutem suam constitutam putaret; non enim signa illa, sed ea, quae his significantur, in salutem introducunt. ideoque praeputium nihil est et circumcisio nihil est, sed obseruatio praeceptorum dei. et quod alio loco ait: utinam et abscidantur, qui uos conturbant, non quia circumcisio contraria est euangelio, dicit hoc apostolus, sicut Manichaei putant, sed illud est euangelio contrarium, ut quisque rem deserens, quae per illam umbram figuratur, ipsius umbrae sequatur inanitatem. quod uolebant illi, qui gentibus in Christum credentibus iugum circumcisionis inponebant quasi ad salutem necessarium, cum iam non esset umbra in corpore figuranda, sed res ipsa in corde gestanda.

Et quod dicit: dies obseruatis et sabbata et sollemnitates; timeo uos, ne frustra laborauerim in uobis non quidem sic scriptum est, ut Adimantus ponit. non enim nominat ibi sabbatum apostolus. dicit enim: dies obseruatis et annos et tempora; timeo uos, ne frustra laborauerim in uobis. sed puta esse de sabbato dictum. numquid et nos non dicimus ista non esse obseruanda, sed illa potius, quae his significantur ? illi enim ea seruiliter obseruabant non intellegentes, ad quarum rerum significationem et praenuntiationem pertinerent. et hoc in eis culpat apostolus et in omnibus, qui seruiunt creaturae potius quam creatori. nam nos quoque et dominicum diem et pascha sollemniter obseruamus et quaslibet alias Christianas dierum festiuitates. sed quia intellegimus, quo pertineant, non tempora obseruamus, sed quae illis significantur temporibus. Manichaei autem sic ea [*]( 3 Galat. 5, 12 13 Galat. 4, 10 sq. 23 cf. Rom. 1, 25. ) [*](8 circoncisio V 4 mandatorum GTCSVb 5 et om. SV abscindantur TCSVb 6 hoc om. GTCVb dicit—euangelio om. S 7 contrium P 9 illi om. GTCSVb 10 circoncisionis V 13 solempnitates C sollempnitates V 15 nno quidem om.GTCSVb sic.s.l.P, sicut S 18 putat TCSVb tputa (t m. 2 add.) G nonquid V 20 hiis V 22 et ante hoc om. GTCSVb 24 solempniter CY celebramus GTCSVb 26 pertęneant P 27 repręhendunt P )

reprehendunt, quasi nullos dies et tempora obseruent. sed cum de his interrogantur secundum opinionem sectae suae, omnia conantur exponere, ut non ipsa tempora, sed res, quarum illa signa sunt, obseruare uideantur. quas quidem res fabulosas esse atque falsissimas aliis locis ostenditur. nunc ad hoc dictum est, ut ore suo cogantur fateri posse talia rationabiliter celebrari. et ideo circumcisionem carnis et recte inpositam semis et recte a liberis intellectam esse manifestum est. repudiamus ergo eam carnalem cum apostolo et adprobamus eam spiritalem cum apostolo; et sabbati quietem non obseruamus in tempore, sed signum temporale intellegimus et ad aeternam quietem, quae illo signo significatur, aciem cordis intendimus. repudiamus itaque temporum obseruantiam cum apostolo, temporalium signorum intellegentiam tenemus cum apostolo; duorumque testamentorum differentiam sic probamus, ut in illo sint onera seruorum, in isto gaudia liberorum: in illo cognoscatur praefiguratio possessionis nostrae, in isto teneatur ipsa possessio. interpretatur apostolus sabbatum ad Hebraeos, cum dicit: remanet igitur sabbatismus populo dei. interpretatur etiam circumcisionem, cum dicit de Abraham: et signum accepit circumcisionis signaculum iustitiae fidei. apostolicam itaque interpretationem spiritaliter teneo, carnalem seruitutis obseruationem libertate contemno utriusque testamenti auctorem deum uenerans, qui et ueteri homini fugienti tamquam dominus obposuit quod timeret, et nouo redeunti tamquam pater aperuit quod amaret. [*]( 19 Hebr. 4, 9 21 Rom. 4, 11 ) [*]( 2 hiis V 5 esse (s. I.) P 8 intellectam a liberis C 9 cum apostolu-repudiamus itaque in tnarg. V 10 (et 12) quietam V 12mentis GSVb 13 obseruationem G TOSVb 14 et temporalium GTCS Vb a et temporalium-apoatolo (in marg. m. 1) V 16 honera V gaadig P orift ■ gladjp G gloria TCSYb 17 ipso V 18 ista ipsa b 19 sabbatismum P3 sabatis//mH G sabbatismfl CVb 20 habraham V 23 libertate/ (m er.) P contempno CV 24 dilx (corr. ex qd) P 25 apposuit GTCSVb ) [*]( 11* )