De civitate dei
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio V, Pars I-II. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 40, Part 1-2). Hoffmann, Emmanuel, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1899-1900.
Quod, quamuis omni tempore Deus iudicet, in hoc tamen libro de nouissimo eius iudicio sit proprie disputandum.
De die ultimi iudicii Dei quod ipse donauerit locuturi eumque adserturi aduersus inpios et incredulos tamquam in aedificii fundamento prius ponere testimonia diuina debemus: quibus qui nolunt credere, humanis ratiunculis falsis adque fallacibus contrauenire conantur, ad hoc ut aut aliud significare contendant quod adhibetur testimonium de litteris sacris, aut omnino diuinitus esse dictum negent. Nam nullum existimo esse mortalium, qui cum ea, sicut dicta sunt, intellexerit et a summo ac uero Deo per animas sanctas dicta esse crediderit, non eis cedat adque consentiat, siue id etiam ore fateatur siue aliquo uitio fateri erubescat aut metuat, uel etiam peruicacia simillima insaniae id, quod falsum esse nouit [*]( 4 defecit g 5 expectandos gx 6 cauendos usque ad istos om. e EXPLICIT LIBER NONUS DECIMUS. INCIPIT LIBER VIGESIMUS e EXPLIC. LIB. XVIIII. INCIP. LIB. XX. g 16 ultimo e1 20 ant (m. 2 in ras.) hoc aut aliud e 22 omnino, no m. 2 eraso Q, g 23 mortalem gl 25 credat, cre m. 2 in ras., e etiam id e )
Quod ergo in confessione ac professione tenet omnis ecclesia Dei ueri Christum de caelo esse uenturum ad uiuos ac mortuos iudicandos, hunc diuini iudicii ultimum diem dicimus, id est nouissimum tempus. Nam per quot dies hoc iudicium tendatur, incertum est; sed scripturarum more sanctarum diem poni solere pro tempore nemo, qui illas litteras quamlibet neglegenter legerit, nescit. Ideo autem, cum diem iudicii Dei dicimus, addimus ultimum uel nouissimum, quia et nunc iudicat et ab humani generis initio iudicauit dimittens de paradiso et a ligno uitae separans primos homines peccati magni perpetratores; immo etiam quando angelis peccantibus non pepercit, quorum princeps homines a se ipso subuersus inuidendo subuertit, procul dubio iudicauit; nec sine illius alto iustoque iudicio et in hoc aerio caelo et in terris et daemonum et hominum miserrima est uita, erroribus aerumnisque plenissima. Verum etsi nemo peccasset, non sine bono rectoque iudicio uniuersam rationalem creaturam perseuerantissime sibi suo Domino cohaerentem in aeterna beatitudine retineret. Iudicat etiam non solum uniuersaliter de genere daemonum adque hominum, ut miseri sint propter primorum meritum peccatorum; sed etiam de singulorum operibus propriis, quae gerunt arbitrio uoluntatis. Nam et daemones ne torqueantur precantur, nec utique iniuste uel parcitur eis uel pro sua quique inprobitate torquentur; et homines plerumque aperte, semper occulte, luunt pro suis factis diuinitus poenas sine in hac uita siue post mortem: quamuis nullus hominum agat recte, nisi diuino adiuuetur auxilio; nullus daemonum aut hominum agat inique, nisi diuino eodemque iustissimo [*]( 13 Gen. 3, 23 14 2. Petro 2, 4 24 Mt. 8, 29 ) [*](1 tUrba inclusa om. begp 3 aut prof. g; om. p 4 aeri dei p 6 quod g 14 sabuersns m. 2 in ras. e; subuersos a b g; eubmereos p; sobuersis p 16 aereo p 20 sibi] sub p Domino suo v 26 quiaque p torque/tur, n eras., g; torquetur p )
De uarietate rerum humanarum, cui non potest dici deesse iudicium Dei, quamuis neque at uestigari.
Nunc autem et mala aequo animo ferre discimus, quae patiuntur et boni, et bona non magnipendere, quae adipiscuntur et mali; ac per hoc etiam in his rebus, in quibus non apparet diuina iustitia, salutaris est diuina doctrina. Nescimus enim quo iudicio Dei bonus ille sit pauper, malus ille sit dines; iste gaudeat, quem pro suis perditis moribus cruciari debuisse maeroribus arbitramur, contristetur ille, quem uita laudabilis gaudere debuisse persuadet; exeat de iudicio non solum inultus, uerum etiam damnatus innocens, aut iniquitate iudicis pressus aut falsis obrutus testimoniis, e contrario scelestus aduersarius eius non solum inpunitus. uerum etiam uindicatus insultet; inpius optime ualeat, pius languore tabescat; latrocinentur sanissimi iuuenes, et qui nec [*]( 1 Rom. 9, 14 2 Rom. 11, 33 ) [*]( 2 etiam codd.; et v 3 eius ab e gp p a Domb.; Dei v 5 nouissimo egp Domb.; nouias. iudicio abv 9 iustus ille v 14 cuiusp 23 de. buissem erroribus gl )
Quid in libro ecclesiaste Salomon de his, quae in hac uita et bonis et malis sunt communia, dispatarit.
Nempe Salomon, sapientissimus rex Israel, qui regnauit in Hierusalem, librum, qui uocatur ecclesiastes et a Iudaeis quoque habetur in sacrarum canone litterarum, sic exorsus est: Vanitas uanitantium, dixit ecclesiastes; uanitas uanitantium, omnia uanitas. Quae abundantia homini in omni labore suo, quo laborat sub sole? Et cum ex hac sententia conecteret cetera, commemorans aerumnas erroresque uitae huius et uanescentes interea temporum lapsus, ubi nihil solidum, nihil stabile retinetur: in ea rerum uanitate sub sole illud etiam deplorat quodam . modo, quod, cum sit abundantia sapientiae super insipientiam, sicut abundantia lucis super tenebras, sapientisque oculi sint in capite ipsius et stultus in tenebris ambulet, unus tamen incursus incurrat omnibus, utique in hac uita quae sub sole agitur, significans uidelicet ea mala, quae bonis et malis [*]( * 17 Eccle. 1, 2 sq. 24 Eccle. 2, 13 sq. ) [*](1 adj in p 6 dei iudicio p 7 multe paene et omnii p 8 sq. sensus mentesque mort. lateant v 12 sint p disputaret gf 17 uanitantium ablgv; uatantium el; uanitatum e2 II dixit eccles. uan. uanitantium om. ep 18 uanita/t/um, n et i erasts, a b omnia ep p a DOfnb.; et omnia abgv homini abund. v 19 quod g )
Quod ad disserendum de nouissimo iudicio Dei noui primum testamenti ac deinde ueteris testimonia prolaturus sit.
Huius itaque ultimi iudicii Dei testimonia de scripturis sanctis, quae ponere institui, prius eligenda sunt de libris instrumenti noui, postea de ueteris. Quamuis enim uetera priora sint tempore, noua tamen anteponenda sunt dignitate, quoniam illa uetera praeconia sunt nouorum. Noua igitur ponentur prius, quae ut firmius probemus, adsumentur et uetera. In ueteribus habentur lex et prophetae, in nouis euangelium et apostolicae litterae. Ait autem apostolus: Per legem enim cognitio peccati. Nunc autem sine lege iustitia Dei manifestata est, testificata per legem et prophetas; iustitia autem Dei per fidem Iesu Christi in omnes qui credunt. Haec iustitia Dei ad nouum pertinet testamentum et testimonium habet a ueteribus libris, hoc est lege ac prophetis. Prius igitur ipsa causa ponenda est, et postea testes introducendi. Hunc et ipse Christus Iesus ordinem seruandum esse demonstrans: Scriba, inquit, eruditus in regno Dei similis est uiro patri familias proferenti de thesauro suo noua et uetera. Non dixit: \'Vetera et noua\', quod utique dixisset, nisi maluisset meritorum ordinem seruare quam temporum. [*]( 15 Rom. 3, 20 sqq. 23 Mt. 13, 52 ) [*]( 2 nec om. e 3 dispicet g 13 cuae e1 21 lege gp; a lege c Domb. ac egp; et v Domb. ergo v 22 et ante ipse om. g 23 Iesna Chr. v 24 uiro om. p )
Quibus sententiis Domini Saluatoris diuinum iudicium futurum in fine saeculi declaretur.
Ergo ipse Saluator cum obiurgaret ciuitates, in quibus uirtutes magnas fecerat neque crediderant, et eis alienigenas anteponeret: Verum tamen, inquit, dico uobis, Tyro et Sidoni remissius erit in die iudicii quam uobis; et paulo post alteri ciuitati: Arnen, inquit, dico uobis, quia terrae Sodomorum remissius erit in die iudicii quam tibi (hic euidentissime praedicat diem iudicii esse uenturum) ; et alio loco: Viri Nineuitae, inquit, surgent in iudicio cum generatione ista et condemnabunt eam; quia paenitentiam egerunt in praedicatione Ionae, et ecce plus quam Iona hic. Regina Austri surget in iudicio cum generatione ista et condemnabit eam; quia uenit a finibus terrae audire sapientiam Salomonis, et ecce plus quam Salomon hic. Duas res hoc loco discimus, et uenturum esse iudicium et cum mortuorum resurrectione uenturum. De Nineuitis enim et regina Austri quando ista dicebat, de mortuis sine dubio loquebatur, quos tamen in die iudicii resurrecturos esse praedixit. Nec ideo dixit: \'Condemnabunt1, quia ipsi iudicabunt; sed quia ex ipsorum conparatione isti merito damnabuntur.
Rursus alio loco, cum de hominum bonorum et malorum nunc permixtione, postea separatione, quae utique die iudicii futura est, loqueretur, adhibuit similitudinem de tritico seminato et superseminatis zizaniis, eamque suis exponens discipulis: Qui seminat, inquit, bonum semen, est filius [*]( 6 Ib. 11, 22 8 Ib. 24 11 Mt. 12, 41 sq. 29 Mt. 13, 37 aqq. ) [*]( 3 in finem futuri p 11 surgant g; resnrgent p 12 in sup. lin. g 13 eierant g 17 et om. e 18 hoc loco res v 21 resurrectaros a beg p a: "j sarrect. pX Domb. 24 condemnabuntur, con lineola deletum, p 28 eaque g )
Item discipulis suis: Arnen, inquit, dicouobis, quod uos, qui secuti estis me, in regeneratione, cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et uos super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus Israel. Hic discimus cum suis discipulis iudicaturum Iesum. Unde et alibi Iudaeis dixit: Si ego in Beelzebub eicio daemonia, filii uestri in quo eiciunt? Ideo ipsi iudices erunt uestri. Nec quoniam super duodecim sedes sessuros esse ait, duodecim solos homines cum illo iudicaturos putare debemus. Duodenario quippe . numero uniuersa quaedam significata est iudicantium multitudo propter duas partes numeri septenarii, quo significatur plerumque uniuersitas; quae duae partes, id est tria et [*]( 16 Ib. 19, 28 21 Mt. 12, 27 ) [*]( 3 eam gp 4 uero mss.; autem v 5 autem mss.; uero v 8 sq. colligunt-mittunt g pa Domb.; colligent-mittent abepv 10 camino g 11 gentium e sicut sup. lin. e 12 aures aegppa Dorab.; auree audiendi b v 13 multo eum v 17 qui secuti] pfecuti (p pro q scripto) e generat. e 19 iudic. duodecim om. e 21 ergo « 22 behelzebum g 23 uestri erunt pv 27 septinarii quo4 g )
Multa praetereo, quae de ultimo iudicio ita dici uidentur, ut diligenter considerata reperiantur ambigua uel magis ad aliud pertinentia, siue scilicet ad eum Saluatoris aduentum, quo per totum hoc tempus in ecclesia sua uenit, hoc est in membris suis, particulatim adque paulatim, quoniam tota corpus est eius; siue ad excidium terrenae Hierusalem; quia et de illo cum loquitur, plerumque sic loquitur, tamquam de fine saeculi adque illo die iudicii nouissimo et magno loquatur; ita ut dignosci non possit omnino, nisi ea, quae aput tres euangelistas Matthaeum, Marcum et Lucam de hac re similiter dicta sunt, inter se omnia conferantur. Quaedam quippe alter obscurius, alter explicat planius, ut ea, quae ad [*]( 4 Act. 1, 26 5 1. Cor. 15. 10 ) [*]( 1 per sup. lin. e 3 huins.... ualeat in marg. g 4 mathian e "y illis omnibus v 13 cet. gentes v 14 geneT. e 22 adque paul. om. e p 23 eius est e 25 illo eglp Domb.; de illo a b g2 v dl iudicio, in marg. die iudicii, e 26 dinosci eg 29 plenius g ) [*]( XXXX Aug. opera Seotlo V para II. ) [*]( 28 )
Proinde iam illud hic dicam, quod in euangelio secundum Matthaeum de. separatione bonorum et malorum legitur per iudicium praesentissimum adque nouissimum Christi. Cum autem uenerit, inquit, filius hominis in maiestate sua, et omnes angeli cum eo, tunc sedebit super sedem maiestatis suae, et congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eos ab inuicem. sicut pastor segregat oues ab haedis, et statuet oues quidem a dextris suis, haedos autem a sinistris. Tunc dicet rex his, qui a dextris eius erunt: Venite, benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum a constitutione mundi. Esunuienim, et dedistis mihi manducare; sitiui, et dedistis mihi bibere; hospes eram, et collegistis me; nudus. et operuistis me; [infirmus, et uisitastis me] in carcere eram, et uenistis ad me. Tunc respondebunt ei iusti dicentes: Domine, quando te uidimus esurientem, et pauimus; sitientem, et dedimus potum? Quando autem te uidimus hospitem. et collegimus te; aut nudum, et cooperuimus te? Aut quando te uidimus infirmum aut in carcere, et uenimus ad te? Et respondens rex dicet illis: Arnen dico uobis, quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis. Tunc dicet, inquit, et his qui a sinistris erunt: Discedite a me, [*]( 2 Ep. 199 7 Mt. 25, 31 sqq. ) [*](1 rera om. eg 3 esych. eg; esjtium p 5 hic om. g 8 ueniret a 11 separabit, it tn. 2 erasis unt, e 12 statuit g 19 operllistis codd. praeter a; cooper. av [infirmus, et uisitastis me] om. ab e gp o a). 21 uidimus te v 22 dedimus egp Domb.; dedimus tibi abv 24 te post cooper. om. e 26 dicit g 29 eruntJ sunt a )
Pater iudicat quemquam, sed iudicium omne dedit Filio, ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem; qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem, qui misit illum: protinus addidit: Amen, amen dico uobis, quia, qui uerbum meum audit et credit ei qui misit me, habet uitam aeternam, et in iudicium non uenit, sed transiit a morte in uitam. Ecce hic dixit fideles suos in iudicium non uenire. Quo modo ergo per iudicium separabuntur a malis et ad eius dexteram stabunt, nisi quia hoc loco iudicium pro damnatione posuit? In tale quippe iudicium non uenient, qui audiunt uerbum eius et credunt ei, qui misit illum.
Quae sit prima resurrectio, quae secunda.
Deinde adiungit et dicit: Amen, amen dico uobis, quia uenithora etnunc est, quando mortui audient uocem filii Dei, et qui audierint uiuent. Sicut enim Pater habet uitam in semet ipso, sic dedit [*]( 7 Mt. 25, 31 sqq. 10 Io. 5, 22 sqq. 25 ib. 5, 25 sq. ) [*]( 2 diabolo (diabulo g) codd. praeter p, o; zabulo p Domb. 3 deitrosj istos m. 2 in ras. e 5 factum non est v 6 respondit e g ρ α; respondebit p 7 ct ibant inquit hi a beg p p Domb.; et ibunt hi inquit a; et hi, inquit, in suppl aet. ibunt v 16 me misit v 17 uenit abegppa Domb.; ueniet v transit ep a] de p 18 jijuenire e 22 et om. e1 ) [*]( 28 )
De quo iudicio consequenter adiunxit adque ait: Et potestatem dedit ei iudicium facere, quia filius hominis est. Hic ostendit, quod in ea carne ueniet iudicaturus, in qua uenerat iudicandus. Ad hoc enim ait: Quoniam filius hominis est. Ac deinde subiungens unde agimus: Nolite, inquit, mirari hoc, quia ueniet hora, in qua omnes, qui in monumentis sunt, audient uocem eius et procedent, qui bona fecerunt, in resurrectionem uitae; qui uero mala egerunt, in resurrectionem iudicii. Hoc est illud iudicium, quod paulo ante, sicut nunc, pro damnatione posuerat dicens: Qui uerbum meum audit et credit eiqui m is it me, h a bet u ita m aeternam et in iudicium non uenit, sed transiit a morte in uitam, id est, pertinendo ad primam resurrectionem, qua nunc transitur a morte ad uitam, in damnationem non ueniet, quam significauit appellatione iudicii, sicut etiam hoc loco, ubi ait: Qui [uero] mala egerunt, in resurrectionem iudicii, id est damnationis. Resurgat ergo in prima, qui non uult in secunda resurrectione damnari. Venit enim hora, et nunc est, quando mortui audient uocem filii Dei, et qui audierint, uiuent, id est, in damnationem non uenient, quae secunda mors dicitur: in quam mortem post secundam, quae corporum futura est, resurrectionem praecipitabuntur, qui in prima, quae animarum [*]( 4 Ps. 100, 1 6 Io. 5, 27 11 ib. 28 sq. 16 ib. 24 24 ib. 25 ) [*]( i 3 est post iudicii habet e 7 ei et g 11 uenit v 17 aud et !I bit habet g 18 uenit a b p ρ1 Domb. i ueniet eg ρ2 α ν transiit ri Vi transiet eg2; transit p; transitus b 18 aJ de e 19 in] ad be 20 adJ in p 22 [ueroj om. blegp )
De duabus resurrectionibus et de mille annis quid in apocalypsi Iohannis scriptum sit et quid de eis rationabiliter sentiatur.
De his duabus resurrectionibus idem Iohannes euangelista in libro, qui dicitur apocalypsis, eo modo locutus est, ut earum prima a quibusdam nostris non intellecta insuper etiam in quasdam ridiculas fabulas uerteretur. Ait quippe in libro memorato Iohannes apostolus: Et uidi angelum descendentem de caelo, habentem clauem abyssi et catenam in manu sua. Et tenuit draconem illum serpentem antiquum, qui cognominatus est diabolus et satanas; [et] adligauit illum mille annis et misit illum in abyssum; et elusit et signauit super eum, ut non seduceret iam gentes, donec finiantur mille anni; post haec oportet eum solui breui tempore. Et uidi sedes et sedentes super eas, et iudicium datum est. Et animae occisorum propter testimonium Iesu et propter uerbum Dei, et si qui non adorauerunt bestiam nec imaginem eius, neque acceperunt inscriptionem in fronte aut in manu sua, et regnauerunt cum Iesu mille annis; reliqui eorum non uixerunt, donec finiantur mille anni. Haec resurrectio prima est. Beatus et sanctus est, qui habet in hac prima resurrectione partem. In istis secunda mors non habet potestatem; sed erunt sacerdotes Dei et Christi et regnabunt cum eo mille annis. Qui propter haec huius libri uerba primam resurrectionem futuram suspicati sunt corporalem, inter cetera maxime numero annorum mille permoti [*]( 9 Apoc. 20, 1 sqq. ) [*](2 resurrectionis gf 13 et ante adlig. om. 14 cluBit albelg p Domb.; clausit a2 e2 p a v significauit b 17 et atIte sedent. .. erasum e super, :n marg. supra, e 20 adorauerint e 21 nec b e )
Ait ipse Dominus Iesus Christus: Nemo potest introire in domum fortis et uasa eius eripere, nisi prius adligauerit fortem, diabolum uolens intellegi fortem, quia ipse genus humanum potuit tenere captiuum; uasa uero eius, quae fuerat erepturus, fideles suos futuros, quos ille in diuersis peccatis adque inpietatibus possidebat. Ut ergo adligaretur hic fortis, propterea uidit iste apostolus in apocalypsi [*]( 5 2. Petr. 3, 8 23 Mr. 3, 27 ) [*]( 1 uelut beg p; ueluti v Domb. 2 sabbaptismum e uocat. g 5 demissus g; missus bt 6 deum bg 7 unus sup. lin. e 8 uelllt] tamquam b sabb. septimus v 11 dei b 14 baccatur e 17 a om. bl 18 ita bg chiliathas e 19 possemus elp Domb.; possnmus a b e2 9 v 25 diabul. et sic semper 9 27 fuerant g )
Et misit illum, inquit, in abyssum; utique diabolum misit in abyssum, quo nomine significata est multitudo innumerabilis inpiorum, quorum in malignitate aduersus ecclesiam Dei multum profunda sunt corda; non quia ibi diabolus ante non erat; sed ideo illuc dicitur missus, quia exclusus a credentibus plus coepit inpios possidere. Plus namque possidetur a diabolo, qui non solum est alienatus a Deo, uenim etiam gratis odit seruientes Deo. Et clausit, inquit, et signauit super eum, ut non seduceret iam gentes. donec finiantur mille anni. Clausit super eum dictum est \'interdixit ei, ne posset exire,\' id est uetitum transgredi. Signauit autem, quod addidit, significasse mihi uidetur, quia occultum esse uoluit, qui pertineant ad partem diaboli, et qui non pertineant. Hoc quippe in saeculo isto prorsus latet, quia et qui uidetur stare, utrum sit casurus, et qui uidetur iacere, utrum sit surrecturus, incertum est. Ab eis autem gentibus seducendis huius interdicti uinculo et claustro diabolus prohibetur adque cohibetur, quas pertinentes ad Christum seducebat antea uel tenebat. Has enim Deus elegit ante mundi constitutionem eruere de potestate tenebrarum et transferre in regnum filii caritatis suae, sicut apostolus dicit. Nam seducere illum gentes etiam nunc et secum trahere in aeternam poenam, sed non praedestinatas in aeternam uitam, quis fidelis ignorat? Nec moueat, quod saepe diabolus seducit etiam illos, qui regenerati iam in Christo uias ingrediuntur Dei. Nouit enim Dominus qui sunt eius; ex his in aeternam damnationem neminem ille [*]( 22 Eph. 1, 4 Col. 1, 13 28 2. Tim. 2, 19 ) [*](3 inquit illud e 6 multa b 9 alien. est v lOclnsitMKMp. Domb. 11 iam non seduceret v 13 posset a b e p Domb.; possit g r 14 enim, in marg. autem, e addit p 15 quia abegp pl«f; p1 Domb. pertineant om. a 18 resurrecturus g 23 claritatis gp 24 ait v 25 nondum b e 27 iam regener. v )
Nec sic accipiendum est quod ait: Ut non Reduceret gentes, donec finiantur mille anni, quasi postea sit seducturus eas dumtaxat gentes, ex quibus praedestinata constat ecclesia, a quibus seducendis illo est uinculo claustroque prohibitus. Sed aut illa locutione dictum est, quae in scripturis aliquotiens inuenitur, qualis est in psalmo: Sic oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nostri; neque enim, cum misertus fuerit, non erunt oculi seruorum eius ad Dominum Deum suum; aut certe iste est ordo uerborum: Et clausit et signauit super eum, donec finiantur mille anni; quod uero interposuit: Ut non seduceret iam gentes, ita se habet, ut ab huius ordinis conexione sit liberum et seorsus intellegendum, uelut si post adderetur, ut sic se haberet tota sententia: Et clausit et signauit super eum, donec finiantur mille anni, ut non seduceret iam gentes; id est, ideo clausit donec finiantur mille anni, ut non seduceret iam gentes. [*]( 18 Ps. 122, 2 ) [*](1 nouit eoa v cui b nihil p 4 se om. b 7 easent abp p1 Domb.; esset egv ecclesip o nec v 8 etiam g 14 iam gentes v 15 seducturus sit v 20 miseratus b 28 iam non seduc. v etiam ep 30 etiam p )
De adligatione et solutione diaboli.
Post haec, inquit, oportet eum solui breui tempore. Si hoc est diabolo ligari et includi, ecclesiam non posse seducere, haec ergo erit solutio eius, ut possit? Absit: numquam enim ab illo ecclesia seducetur praedestinata et electa ante mundi constitutionem, de qua dictum est: Nouit Dominus qui sunt eius. Et tamen hic erit etiam illo tempore. quo soluendus est diabolus, sicut, ex quo est instituta, hic fuit et erit omni tempore, in suis utique qui succedunt nascendo monentibus. Nam paulo post dicit. quod solutus diabolus seductas gentes toto orbe terrarum adtrahet in bellum aduersus eam, quorum hostium numerus erit ut harena maris. Et adscenderunt, inquit, supra terrae latitudinem, et cinxerunt castra sanctorum et dilectam ciuitatem, et descendit ignis de caelo a Deo et comedit eos; et diabolus, qui seducebat eos, missus est in stagnum ignis et sulphuris, ubi et bestia et pseudopropheta; et cruciabuntur die et nocte in saecula saeculorum. Sed hoc iam ad iudicium nouissimum pertinet, quod nunc propterea commemorandum putaui, ne quis existimet eo ipso paruo tempore, quo soluetur diabolus, in hac terra ecclesiam non futuram, illo hic eam uel non inueniente, cum fuerit solutus, uel absumente, cum fuerit modis omnibus persecutus. Non itaque per totum hoc tempus, quod liber iste conplectitur, a primo scilicet aduentu Christi usque in saeculi finem, qui erit secundus eius aduentus, ita diabolus adligatur, ut eius haec ipsa sit adligatio, per hoc interuallum, quod mille annorum [*]( 3 Apoc. 20, 3 7 2. Tim. 2, 19 14 Apoc. 20, 9 sq. ) [*](3 haec om. p 4 lioc om. e claudi e 5 seduceretur b 12 Sèducturus b 13 eum b 14 super v 16 ad dno g 18 sculpuris s1 19 pseudoprophetae e a et ante cruciab. om. ep et nocte egp- ac nocte v Domb. 20 iam] tamen p 21 praeterea e 27 qui eg?; quo a b p v Domb. )
Tunc autem soluetur, quando et breue tempus erit. (Nam tribus annis et sex mensibus legitur totis suis suorumque uiribus saeuiturus) et tales erunt, cum quibus ei belligerandum est, ut uinci tanto eius inpetu insidiisque non possint.
Si autem numquam solueretur, minus appareret eius maligna potentia. minus sanctae ciuitatis fidelissima patientia probaretur, minus denique perspiceretur, quam magno eius malo tam bene fuerit usus Omnipotens, qui eum nec omnino abstulit a tentatione sanctorum, quamuis ab eorum interioribus hominibus, ubi in Deum creditur, foras missum, ut eius forinsecus obpugnatione proficerent; et in eis, qui sunt ex parte ipsius, adligauit, ne quantam posset effundendo et exercendo malitiam innumerabiles infirmos, ex quibus ecclesiam multiplicari et inpleri oportebat, alios credituros, alios iam [*]( 1 in numero e 2 ille b ei si begpp Domb.; et si a; si ei v; eius alligatio est marg. e 4 faciat bg 5 exserere p; exerere beg; exherere a; exercere apv 6 uel ui om. b 7 uiolenterue, omisso fraudulenter, b 9 quales sup. lin. e 12 soluetur usque ad tribus om. b et] ei g est e 13 suorumque] supraque b 14 eis b 21 post hominibus in e sequuntur: id est ab eonim mentibus foras missum inquid. Sicut contigit in fSo iob. ut in eius exteriore homine. id est in eius corpore potestatem accepisset. ab interiori autem id est ab anima uel mente eius foras missus esset. unus enim homo et exteriore homine constat et intHriore, apostolo dicente. Et si exterior homo noster corrumpitur. sed interior renouatur forins. eius v 22 his e 23 illius b )
Haec autem adligatio diaboli non solum facta est, ex quo coepit ecclesia praeter Iudaeam terram in nationes alias adque alias dilatari; sed etiam nunc fit et fiet usque ad terminum saeculi, quo soluendus est. quia et nunc homines ab infidelitate, in qua eos ipse possidebat, conuertuntur ad fidem et usque in illum finem sine dubio conuertentur; et utique unicuique iste fortis tunc adligatur, quando ab illo tamquam uas eius eripitur; et abyssus, ubi inclusus est, non in eis consumta est, quando sunt mortui, qui tunc erant quando esse coepit inclusus; sed successerunt eis alii nascendo adque succedunt, donec finiatur hoc saeculum, qui oderint Christianos, in quorum cottidie, uelut in abysso, caecis et profundis cordibus includatur. Utrum autem etiam illis ultimis tribus annis et mensibus sex, quando solutus totis uiribus saeuiturus est, aliquis, in qua non fuerat, sit accessurus ad fidem. nonnulla quaestio est. Quo modo enim stabit quod dictum est: Quis intrat in domum fortis, ut uasa eius [*]( 29 Mt. 12, 29 ) [*]( V 3 adiutoria e 6 tantos g; tanto e ligato/, f eras., g 14 in nationfl / filias b adq. alias] aliasque v 17 ipse eos v 19 unicuique, in martf. tldcliulIJ, p ista g 20 eripitur] aperitur g 21 consummata, in msry. coiieuinpta, p 23 finitur b 27 quo b )