Confessiones

Deus mens, recorder in gratiarum actione tibi et confitear misericordias tuas super me. perfundantur ossa mea dilectione tua et dicant: domine, quis similis tibi? dirrupisti uincula mea: sacrificem tibi sacrificium laudis. quomodo dirrupisti ea, narrabo, et dicent omnes, qui adorant te, cum audient haec: "benedictus dominus in caelo et in terra; magnum et mirabile nomen eius." inhaeserant praecordiis meis uerba tua, et undique circumuailabar abs te. de uita tua aeterna certus eram, quamuis eam in aenigmate et quasi per speculum uideram; dubitatio tamen omnis de incorruptibili substantia, quod ab illa esset omnis substantia, ablata mihi erat, nec certior de te, sed stabilior in te esse cupiebam. de mea uero temporali uita nutabant omnia et mundandum erat cor a fermento ueteri; et placebat uia ipse saluator et ire per eius angustias adhuc pigebat. et inmisisti in mentem meam uisumque est bonum in conspectu meo pergere ad Simplicianum, qui mihi bonus apparebat seruus tuus et lucebat in eo gratia tua. audieram etiam, quod a iuuentute sua deuotissime tibi uiueret; iam uero tunc senuerat et longa aetate in tam bono studio sectandae uiae tuae multa expertus, multa edoctus mihi uidebatur: et uere sic erat. unde mihi ut proferret uolebam conferenti secum aestus meos, quis esset aptus modus sic affecto, ut ego eram, ad ambulandum in uia tua. [*]( 4] Ps. 34,10. Ps. 115,16 sq. 9] cf. Es. 29,2. 10] I Cor. 13,12. 15] cf. I Cor. 5, 7 sq. 24] cf. Ps. 127,1. ) [*]( 2 actionem H 4 delectatione PQb tui V (et 6) disrupisti BF GMPQW, disrumpisti V 6 enarrabo H 7 audiunt BFGHMOPQ VWbo 10 aeternu Q 11 uiderem MV, uide**ram (ba ras.) F 12 quod-substantia om. HS 14 mutandum H1 15 cor erat F anrnsU 16 angustias M 17 uisumq,** 0 bonum om. V 19 etiam] enim FQ 21 sectando F1 22 multe doctus V unde BFGHMOPQVW: undique S 23 proferre V conferentis V secum aestus meos] ex metu meo V meus F 24 abtus F affectu PV1 ad] et F )

Videbam enim plenam ecclesiam, et alius sic ibat, alius autem sic. mihi autem displicebat, quod agebam in saeculo, et oneri mihi erat ualde non iam inflammantibus cupiditatibus, ut solebant, spe honoris et pecuniae ad tolerandam illam seruitutem tam grauem. iam enim me illa non delectabant prae dulcedine tua et decore domus tuae, quam dilexi, sed adhuc tenaciter alligabar ex femina, nec me prohibebat apostolus coniugari, quamuis exhortaretur ad melius maxime uolens omnes homines sic esse, ut ipse erat. sed ego infirmior eligebam molliorem locum et propter hoc unum uoluebar in ceteris languidus et tabescens curis marcidis, quod et in aliis rebus, quas nolebam pati, congruere cogebar uitae coniugali, cui deditus obstringebar. audieram ex ore ueritatis esse spadones, qui se ipsos absciderunt propter regnum caelorum; sed, qui potest, inquit, capere, capiat. uani sunt certe omnes homines, quibus non inest dei scientia, nec de his, quae uidentur bona, potuerunt inuenire eum qui est. at ego iam non eram in illa uanitate; transcenderam eam et contestante uniuersa creatura inueneram te creatorem nostrum et uerbum tuum apud te deum, tecumque unum deum, per quod creasti omnia. et est aliud genus inpiorum, qui cognoscentes deum non sicut deum glorificauerunt aut gratias egerunt. in hoc quoque in-\' cideram, et dextera tua suscepit me et inde ablatum [*]( 6] Ps. 25, 8. 7] cf. I Cor. 7, 27 sqq. 13] Matth. 19, 12. 15] Sap. 13, 1. 20] cf. Io. 1, 1 sqq: 22] Rom. 1, 21. 24] Ps. 17, 36. ) [*]( 1 et om. V 2 pr. autem om. M 3 honeri HXV, honere F ualde erat M 4 solebam V paecuniae S, peccuniae BF tollerandam FW 5 tam om. V me] & V 6 decorS M quam om. M 7 alligabar (ba e corr.) S: conligabar BFGHFOPQVW edd., conligebar M1 8 exortaretur FVW 10 meliorem M 11 omartidis F, martidis W 12 nolebat W 13 constringebar BPQ sphadones S 14 ipso V 16 inest] est BPQ 17 de his] deis F, de iis m 18 ergo F 19 creatura] c. tua BFMPQ edd. 20 et] sed V dum F 21 tecumque] t. leo cum spu SS6 BPQ (b m), t. cum spu tuo W est et m 22 non] nos W1 23 agerunt W 24 tua] t. deus BPQb )

Perrexi ergo ad Simplicianum, patrem in accipienda gratia tunc episcopi Ambrosii et quem uere ut patrem diligebat. narraui ei circuitus erroris mei. ubi autem conmemoraui legisse me quosdam libros Platonicorum, quos Victorinus quondam rhetor urbis Romae, quem christianum defunctum esse audieram, in latinam linguam transtulisset, gratulatus est mihi, quod non in aliorum philosophorum scripta incidissem plena fallaciarum et deceptionum secundum elementa huius mundi, in istis autem omnibus modis insinuari deum et eius uerbum. deinde, ut me exhortaretur ad humilitatem Christi sapientibus absconditam et reuelatam paruulis, Victorinum ipsum recordatus est, quem, Romae cum esset, familiarissime nouerat, deque illo mihi narrauit quod non silebo. habet enim magnam laudem gratiae tuae confitendam tibi, quemadmodum ille doctissimus senex et omnium liberalium doctrinarum peritissimus quique philosophorum tam multa legerat et diiudicauerat, doctor tot nobilium senatorum, qui etiam ob insigne praeclari magisterii, quod ciues huius mundi eximium putant, statuam Romano foro meruerat et acceperat, [*]( 1] Iob 28,28. 2] Prou. 26,5 (3,7). 3] Rom.1,22. 4] cf. Matth. 13,46. 13] Col. 2, 8. 16] cf. Matth. 11, 25. ) [*](1 disti F 2 uidere F 3 se om. W 4 uenditus H1 haberent M, habebam V 6 prerexi F 7 gratia] g. tua mo ambrosi W et om. H 8 memoraui W 9 legissime F, me legisse M patonicorum M1 10 rethor mss. 11 transtulisse P, transtulisse et V, transt tulisse et (t add. m. 2) H 12 philosofhorum S scriptura V incidisse G 15 ut] in F exortaretur FHVW 16 uicturinum V1 17 ipsum] suum M familiarisse B1 18 noueram V deque] de quo FMIOIPO illo] ille Pu, illo ille G 20 quemammodum OPSW 21 quique] cuiq. Mt, quippe m 22 diiudicauerat] dilucidauerat V, d. et dilucidauerat JBPQbm tot om. F 23 insignem FV cinis W 24 Romano] in R. mo et] ei W )

1. contra Neptunum et Venerem contraque Minervam

O domine, domine, qui inclinasti caelos et descendisti, tetigisti montes et fumigaverunt, quibus modis te insinuasti illi pectori? legebat, sicut ait Simplicianus, sanctam scripturam omnesque christianas litteras investigabat studiosissime et perscrutabatur et dicebat Simpliciano non palam, sed secretius et familiarius: "noveris iam me esse christianum". et respondebat ille: „non credam nec deputabo te inter christianos, nisi in ecclesia Christi videro". ille autem inridebat dicens: „ergo parietes faciunt christianos?" et hoc saepe dicebat, iam se esse christianum, et Simplicianus illud saepe respondebat et saepe ab illo parietum inrisio repetebatur. amicos enim suos reverebatur offendere, superbos daemonicolas, quorum ex culmine [*](Only one scan of this volume of CSEL was available to us as we digitized CSEL in early 2014 and the image of pgae 172 in that scan is illegible. For now, we use the text from that the CSEL editor, P. Knöll, published with Teubner as a patch).

Denique ut uentum est ad horam profitendae fidei, quae uerbis certis conceptis retentisque memoriter de loco eminentiore in conspectu populi fidelis Romae reddi solet ab eis, qui accessuri sunt ad gratiam tuam, oblatum esse dicebat Victorino a presbyteris, ut secretius redderet, sicut nonnullis, qui uerecundia trepidaturi uidebantur, offerri mos erat; illum autem [*]( 1] cf. Ps. 28, 5. 4] cf. Matth. 10, 33. 14] cf. Ps. 111, 10. 15] Ps. 89, 5. ) [*]( 1 lybani 8 3 hiniando S, iniando HW, hiando V ausit JEPTF, auiit FPVb 4 coram] et ab V 6 uerbi tui humilitatis V humitatis G 7 sacris om. W, sacrariis V sacrilegiis MOPQ 8 imitatores V superbos B deputauit B uanitate F 9 ueritate F, uanitati OlV et om. F 12 instructionum BFMPQ edd., instructionibus HV post S: post etiam BFGHMOPQWedd., p. etiam dies V 13 mi**rante (se ras.) P 14 superbi uidebant] superbiebant BPQ 0 dentes suos V 15 tuo (s a m. 2) P domine BF eius] e. in dno do eius F 16 uanitate V et] et in Hm, nec V mendaces] falsas V 17 ad] et V ora F profitente V1 18 conceptis] coeptis conceptis V . quae a recentisque F, retentis. que (qolUl add. m. 2) M 19 qui] q W 20 aci cesuri V 21 praesbyteris PS, prespiteris-В nonnulli que V 22 uerecundiam H trepidari V offerri mos] offerimus W1 )

Deus bone, quid agitur in homine, ut plus gaudeat de salute desperatae animae et de maiore periculo liberatae, quam si spes ei semper affuisset aut periculum minus fuisset? etenim tu quoque, misericors pater, plus gaudes de uno paenitente quam de nonaginta nouem iustis, quibus non opus est paenitentia. et nos cum magna iucunditate audimus, cum audimus quam exsultantibus pastoris umeris reportetur ouis, quae errauerat, et drachma referatur in thesauros tuos [*]( 17] Luc. 15, 4 sqq. ) [*]( 1 maluisse se M 2 rethorica BHMOPQW, rethoricam F 3 ea V puplice F professus erat eam publice G 5 uerebatur V tuis B insaniarum W 7 eum] & im W nouerant V strepuerunt FMO nomen S: n. eius BFGHMOPQVWedd. strepitu] in st. V 8 aut ****** ibi (em n eum uitio membranae euanuerunt; ibi corr. m. 1 in eum) S eum non 0 presso sonitu sonuit 0 presso] p H hora W 9 u********* uictorinus (ictorinus euanuit) S sonierunt G 10 quia] qui 0 eam S silu*erunt S, soluerunt (0 in a mut. m. 2) W 11 auderent 01 pr*clara S 12 omnes eum GHW intra F in om. FP1 13 rapieb*** S heae GV, hee F, hę* (c ras.) M, hac W 15 despera*tae (n ras.) P quasi V 16 sem (om. per) F aut-fuisset om. MS pr. periculo F 18 est opus bm 19 iocunditate BFGHOPQ VWb audiuimus Fl V 20 exultantibus] exultantis BPQb, ex. angelis M<Jm pastoribus FV, pastor** (um ras.) W1 humeris BFHM OPQVWedd. 21 ouis] humeris o. M dragma mss. tesauros GMV )

Quid ergo agitur in anima, cum amplius delectatur inuentis aut redditis rebus, quas diligit, quam si eas semper habuisset? contestantur enim et cetera et plena sunt omnia testimoniis clamantibus: "ita est". triumphat uictor imperator et non uicisset, nisi pugnauisset, et quanto maius periculum fuit in proelio, tanto est gaudium maius in triumpho. iactat tempestas nauigantes minaturque naufragium; omnes futura morte pallescunt: tranquillatur caelum et mare, et exultant nimis, quoniam timuerunt nimis. aeger est carus et uena eius malum renuntiat; omnes, qui eum saluum cupiunt, aegrotant simul animo: fit ei recte et nondum ambulat pristinis uiribus, et fit iam tale gaudium, quale non fuit, cum antea saluus et fortis ambularet. easque ipsas uoluptates humanae uitae etiam non inopinatis et praeter uoluntatem inruentibus, sed institutis et uoluntariis molestiis homines adquirunt. edendi et bibendi uoluptas nulla est, nisi praecedat esuriendi et sitiendi molestia. et ebriosi quaedam salsiuscula comedunt, quo fiat molestus ardor, quem dum exstinguit potatio, fit delectatio. et institutum est, ut iam pactae sponsae non tradantur statim, ne uile habeat maritus datam, quam non suspirauerit sponsus dilatam. [*]( 1 lacrimans F 2 tuae om. W domu V 3 tuo om. BPQ b fuerat S: erat BFGHMOPQVWedd. 4 in nobis om. B 5 tu eras. M in quia] qui BFGHOPQVWbm 8 in om. W amplias F1 inuentis (in add. m. 1) S 9 quam si] quasi V 10 pr. et om. V 13 tantu V gaudio O1 maius est gaudium BPQb, g. m. est W 14 minatur V 15 mare] terra 01 16 renuntiat malum W 19 ante V 21 praeter] propter M1 non inruentibus (non add. m. 2) Q 22 uolestiis Q1 et em. V 23 uoluntas VW 24 quidam F salsiuncula FGV fiat om. Q1 molestior Q 25 sit W 26 pacta* sponsa* G spontae F ne] nec F uile GOSV: uilem BFHMPQWedd. 27 suspirauerat B )

Hoc in turpi et exsecranda laetitia, hoc in ea quae concessa et licita est, hoc in ipsa sincerissima honestate amicitiae, hoc in eo qui mortuus erat et reuixit, perierat et inuentus est: ubique maius gaudium molestia maiore praeceditur. quid est hoc, domine deus meus, cum tu aeternum tibi, tu ipse sis gaudium, et quaedam de te circa te semper gaudeant? quid est, quod haec rerum pars alternat defectu et profectu, offensionibus et conciliationibus? an is est modus earum et tantum dedisti eis, cum a summis caelorum usque ad ima terrarum, ab initio usque in finem saeculorum, ab angelo usque ad uermiculum, a motu primo usque ad extremum omnia genera bonorum et omnia iusta opera tua suis quaeque sedibus locaresl et suis quaeque temporibus ageres? ei mihi, quam excelsus j es in excelsis et quam profundus in profundis! et nusquam recedis, et uix redimus ad te.

Age, domine, fac excita et reuoca nos, accende et rape, fragra, dulcesce: amemus, curramus. nonne multi ex profun- 1 diore tartaro caecitatis quam Victorinus redeunt ad te et accedunt et inluminantur recipientes lumen, quod si qui recipiunt, accipiunt a te potestatem, ut filii tui fiant? sed si minus noti sunt populis, minus de illis gaudent etiam qui nouerunt eos. quando enim cum multis gaudetur, et in singulis uberius est gaudium, quia feruefaciunt se et inflammantur ex alterutro. deinde, quod multis noti, multis sunt auctoritati ad salutem 1 et multis praeeunt secuturis, ideoque multum de illis et qui [*](3] Luc. 15, 32. 14] cf. Ps. 112, 4. 19] cf. Io. 1, 9. 12. ) [*]( 1 execranda] in e. F, execrabili V 4 maior* (a ras.) M, maiori edd. praeciditur V1, praedicitur V m. rec., praecedit b 5 hoc om. B 6 et e om. 0 gaudent V1 7 est] e. hoc FQ1 alternant B defunctu P profatu M1 8 his GMXW 9 hima S 10 in] ad V 12 suis quaeque] suisque V 13 et om. F temporibus om. V1 hei G, heu Vmo, et W excellentius F 14 profundus] p. es BHPQWb et n. recedis om. W 16 et fac et excita BPQ, et fac exc. b 17 fragra scripsi:\\ fragla OxSV, flagra BGHMVWedd., et flagra PQ dulcisce (i ex e corr.) 0 amemus] iam a. BFPQb curramus] et c. BPb profun- i diori F 18 accendunt W 19 qui om. W 20 accipiunt om. BV1 23 inflamantur V 24 multi sunt HVW auctoritate BPW 25 prae*eunt H, praeerunt V sequuturis P, sequuturus W )

Sed ubi mihi homo tuus Simplicianus de Victorino ista narrauit, exarsi ad imitandum: ad hoc enim et ille narrauerat. [*]( 2] cf. 1M. 2, 1. 9. 3] I Cor. 1, 27 sq. 7] I Cor. 15, 9. 8] cf. Act. 13, 7-12. 18] cf. Matth. 12, 29. 20] II Tim. 2, 21. ) [*]( 1 quia-laetantw- om. MV1 quia non de] quia plurib; congaudent unde F 4 eligis (i pr. ex e corr.) H ut-elegisti om. V1 confunderis W et-elegisti om. Q1 5 huius om. F contentibilia S 6 tamquam sint om. F sint] si sint M,. quae sint BPb, ea que st Q ea om. V *uacuares 0 7 idem om. V 8 lingua O1 tua] tuain (del. m. 1) W, tu V uerba] uera 0 palus F proconsul B2FGRi 8 MSOiPQedd. 91eni GQb iugo BGPQb 10 affectus P 11 priori V uocare F insignae S 13 plu*res (e ras.) W plus BFGHMOPQ VW: plures S superb; W 15 cogitabar F tam S: tamquam BFGHMOPQVWedd. inexpugnabili receptaculo H 16 Victorini] p u. (p add. m.2) V, et u. m linguam FGHMV . quod W telo grandi] te lucrandi 0, elucrandi W 17 perimerat BFH1PQW abuudantius] habundantius W, tanto a. mo 18 quia BFGHMOPQVW: qua S 19 honore tuo F 20 dne H 22 exarsit W ) [*]( XXXIII. Aur. Augnstini conff. (Aug. 1, 1). ) [*](12 )