Confessiones

Et nunc, domine, iam illa transierunt et tempore lenitum est uulnus meam. possumne audire abs te, qui ueritas es, et admouere aurem cordis mei ori tuo, ut dicas mihi, cur fletus dulcis sit miseris? an tu, quamuis ubique adsis, longe abiecisti a te miseriam nostram, et tu in te manes, nos autem in experimentis uoluimur? et tamen nisi ad aures tuas ploraremus, nihil residui de spe nostra fieret. unde igitur suauis fructus de amaritudine uitae carpitur gemere et flere et suspirare et conqueri? an hoc ibi dulce est, quod speramus exaudire te? recte istud in precibus, quia desiderium perueniendi habent. num in dolore amissae rei et luctu, quo tunc operiebar? neque enim sperabam reuiuescere illum aut hoc petebam lacrimis, sed tantum dolebam et flebam. miser enim eram et amiseram gaudium meam. an et fletus res amara est et prae fastidio rerum, quibus prius fruebamur, et tunc, dum ab eis abhorremus, delectat? [*]( 4] cf. Io. 14, 6. ) [*]( 1 iubebatur] uidebar JB, uidebatur uel iubebatur F, uidebatur iubebatur PQ ducis (\' m. 2) P 2 amico (i ex a corr.) M meo] om. BF PQVb diliciis W, dolores V anime mee F 3 transierunt (ierunt v m. 2 in ras.) B, transierant F linitum BMPQ 4 meam H possumme H es* (t ras.) V 5 ammouere OPQSW, amouere BF ori* 0 tuo] meo Ml ut] et V discas G 6 dulcis sit] dulcescit B, sit dulcis Q miseri W assis CHV 7 nostra F maneijs F 8 et tamen] om. V 10 frucfructus F uitae] om. W capitur V pr. suspirare (om. et praeced.) V 11 conquaeri MPSV, conquiri 01F ibi] tibi BGPQb exaudire] et e. W 12 istut F, istuc GHMO*VW* qu*a (i ras.) M 13 num] numquid BPQb, nunquid V, nuffi (quid ras.) 0 dolere P1 luctu W quo] qua SW1, quod V 14 reuiuiscere BC* FGH*MP*V aut] at W 16 an et] manet 0 17 fastidium W prius] om. O1 frubamur F et om. Q tunc, dum] tunc 0*QSVW, dum CFH, cum (uel dum) 01 addito cum in mg. a m. post., dum tunc BP ba 18 aborremus HO1, aborremus V, horremus Q delectat abhorremus M delecta W )

Quid autem ista loquor? non enim tempus quaerendi nunc est, sed confitendi tibi. miser eram et miser est omnis animus uinctus amicitia rerum mortalium et dilaniatur, cum eas amittit, et tunc sentit miseriam, qua miser est et antequam amittat eas. sic ego eram illo tempore et flebam amarissime et requiescebam in amaritudine. ita miser eram et habebam cariorem illo amico meo uitam ipsam miseram. nam quamuis eam mutare uellem, nollem tamen amittere magis quam illum et nescio an uellem uel pro illo, sicut de Oreste et Pylade traditur, si non fingitur, qui uellent pro inuicem simul mori, quia morte peius eis erat non simul uiuere. sed in me nescio quis affectus nimis huic contrarius ortus erat et taedium uiuendi erat in me grauissimum et moriendi metus. credo, quo magis illum amabam, hoc magis mortem, quae mihi eum abstulerat, tamquam atrocissimam inimicam oderam et timebam et eam repente consumpturam omnes homines putabam, quia illum potuit. sic eram omnino, memini. ecce cor meum, deus meus, ecce intus; uide, quia memini, spes mea, qui me mundas a talium affectionum inmunditia, dirigens oculos meos ad te et euellens de laqueo pedes meos. mirabar enim ceteros mortales uiuere, quia ille, quem quasi non moriturum dilexeram, mortuus erat, et me magis, quia ille alter eram, uiuere illo mortuo mirabar. bene quidam dixit de amico [*]( 20] Ps. 24,15. ) [*]( 1 quaerendi tempus G querendi FHMS 2 tibi] om. 0 miser] m. enim PQb et] om. V (et 4) miser est] miserem F omnis om. B 3 rerum] om. W quia dilaniatur (om. et) Q cum eas] om. F 4 eos W miseria F qua] quam HV, quia BM 5 eis (a m. 2) P ego] ergo FH1, enim ego BCPQb 6 item 0 7 cariore* V illo] in illo F nam] non V 8 ea* V uellim W nolent W 9 horeste 0 10 pylade] lade W* in ras., pilade BHPQ, phylade G, filade V, peliade F traditu F 11 pr. simul] uel s. BCGHMOPQV edd. quia] qua BGMOIPQVb uiueret V 12 erat ortus M 13 tedium 8 14 quo] om. W, qu*o M hoc] eo edd. 15 atrocissima V 16 consuhlturam CFPl V 17 nemini P1 19 mundas me W a talium] in ras. W2; t ex d corr. 09 20 ad] a W et] om. 0 laquaeo S, laque F miraba W 21 quen quasi V1 22 quia illi F edd., qui ab illo CM alter eram] Os in ras., alteram F, a. erat W 23 quide F )

s o dementiam nescientem diligere homines humaniter!

o stultum hominem inmoderate humana patientem! quod ego tunc eram. itaque aestuabam, suspirabam, flebam, turbabar, nec requies erat nec consilium. portabam enim concisam et cruentam animam meam inpatientem portari a me, et ubi eam ponerem non inueniebam. non in amoenis nemoribus, non in ludis atque cantibus nec in suaue olentibus locis nec in conuiuiis apparatis nec in uoluptate cubilis et lecti, non denique in libris atque carminibus adquiescebat. horrebant omnia et ipsa lux, et quid quid non erat quod ille erat, inprobum et taediosum erat praeter gemitum et lacrimas: nam in eis solis aliquantula requies. ubi autem inde auferebatur anima mea, onerabat me grandis sarcina miseriae. ad te, domine, leuanda erat et curanda, sciebam, sed nec uolebam nec ualebam, eo magis quod mihi non eras aliquid solidum et firmum, cum de te cogitabam. non enim tu eras, sed uanum phantasma et error meus erat deus meus. si conabar eam ibi ponere, ut [*](1] Hor. Od. I, 3, 8. 4] cf. Retractt. II, 6, 2. ) [*]( 1 suae libri: meae edd. 3 orroris V, horri F 4 timebam Q 6 dementia FV nescienter V 8 flebam om. Q 9 enim] enim consilium portabam enim SW conscissam CP edd., concissam Q, conscisam V, con****** F 10 a] om. M a me portari edd. 11 ponere W 12 lusis P 13 adparatis 0 neque BCFHMiOPQVedd. 14 adquiescebam PQb 15 quod] etiam q. V erat] otn. W taediosum STP: odiosum BCFGHMOPQV edd. 16 **in (in ras.) B illis F 17 reen ι̃ quies] req. erat F anima mea] animea F 18 honerabat BF me V grandi BHIMOPQW, grande V, gaud F ad te] quae a te Bb, quae ad te PQ lauanda B 19 sed] eras. 0 neq; M uolebam] ualebam W nec ualebam] om. HOV e*o (g ras.) FH 20 quod] quia BCFGH MOPQV edd. non mihi BCFGHMOPV edd. solidum] sordidum M1 et] aut F de] om. F 21 enim] om. M1 uanum] ex una corr. 0, add. P2 s. I. phantasma V 22 erro*r V ea F ibi] mihi FV, alibi mihi ibi H )

Non uacant tempora nec otiose uoluuntur per sensus nostros: faciunt in animo mira opera. ecce ueniebant et praeteribant de die in diem et ueniendo et praetereundo inserebant mihi spes alias et alias memorias et paulatim resarciebant me pristinis generibus delectationum, quibus cedebat dolor meus ille; sed succedebant non quidem dolores alii, causae tamen aliorum dolorum. nam unde me facillime et in intima dolor ille penetrauerat, nisi quia fuderam in harenam animam meam diligendo moriturum acsi non moriturum? maxime quippe me reparabant atque recreabant aliorum amicorum solacia, cum quibus amabam quod postea amabam, et hoc erat ingens fabula et longum mendacium, cuius adulterina confricatione corrumpebatur mens nostra pruriens in auribus. sed illa mihi fabula non moriebatur, si quis amicorum meorum moreretur. alia erant, quae in eis amplius capiebant animum: conloqui et [*](1 lauebatur W rubat F 2 remanserat B1 3 recederem (m del. m. 1 in S) SW quo enim-corde meo] exhibet F post sequerer 4 me non QVmo sequerem SW 5 fugii V eum] cum H 6 thasgastensi S, thagasthensi V, tagastensi 0, tagatensi Q, tagastensio F, thagastensis W kartaginem BM, cartaginem FQ, chartaginem W 8 sensos W, sensus** Q 9 ani**mo B mira] miliora F praeteriebant BCxFHMlPV 10 diem] die V et ueniendo om. SW et praetereundo] add. V in spatio uacuo, et praetereendo P inferebant W, inserabant F 11 spes] species BCFHMPQWS edd. resarcinabant me BPQ, me resarciebant 0 12 generibus] generationibus SW, geribus cdiis F ali *caedebat F 13 succendebant F 14 dolorum aliorum W facillime] facile me VI W intimo H, intima mea (mea add. m. 2) M 15 ille] add. S infra lin. harena MW, arenam GHOQV 16 diligens F 18 postea SW: pro te BCFGHMOPQV edd. eram H egens W 19 cuius cuius P, **** cuius V 20 mens] om. F 21 amiorum F talia F 22 eas F colloquii V )

Hoc est, quod diligitur in amicis et sic diligitur, ut rea sibi sit humana conscientia, si non amauerit redamantem aut si amantem non redamauerit, nihil quaerens ex eius corpore praeter indicia beniuolentiae. hinc ille luctus, si quis moriatur, et tenebrae dolorum et uersa dulcedine in amaritudinem cor madidum et ex amissa uita morientium mors uiuentium. beatus qui amat te et amicum in te et inimicum propter te. solus enim nullum carum amittit, cui omnes in illo cari, qui non amittitur. et quis est iste nisi deus noster, deus, qui fecit caelum et terram et inplet ea, quia inplendo ea fecit ea? te nemo amittit, nisi qui dimittit, et quia dimittit, quo it aut quo fugit nisi a te placido ad te iratum? nam ubi non inuenit legem tuam in poena sua? et lex tua ueritas et ueritas tu. [*]( 18] Gen. 1, 1. 2, 1. 19] cf. Ier. 23, 24. 22] Ps. 118, 142. 23] Io. 14, 6. ) [*]( 1 beneuole C libros onl. C dulcilocos FW 3 *odio H, dio F 4 condere HIPi, sentire W dissensiones Q 5 aut-ab inuicem] om. F discere* (m ras.) 0 ab] aut 0 modestia BPQb 6 suscipire F 7a corde om. F1, ***** a corde V animantium F red**amantium W pcedentibus MW hos F 8 lingua W motos W 9 flagrare 5F: conflare BCFGHMOPQVedd. animos (nimos in ras.) W 10 quod] qui Ml in amicis-diligitur add. 0* in ras. et mg. dili****gitur F 11 sibi] om. F, tibi W umana F redamnante V 12 redamnauerit V 13 hic F 14 dolorum] dorum F uersa] uniuersa M amaritudine F 15 et] om. C amissa] ea missa F uita] om. Ml 16 propter te] in te et inimicum cPpt te F 17 cari] c. sunt BCFGHMOPQV edd. 19 implet eam W quia* (n ras.) V alt. ea] om. V 20 quia] qui CFGMQ edd., qui* (a ras.) OP dimittit] amittit CG 21 placito W, placidu G inueni W - )

Deus uirtutum, conuerte nos et ostende faciem tuam, et salui erimus. nam quoquouersum se uerterit anima hominis, ad dolores figitur alibi praeterquam in te, tametsi figitur in pulchris extra te et extra se. quae tamen nulla essent, nisi essent abs te. quae oriuntur et occidunt et oriendo quasi esse incipiunt et crescunt, ut perficiantur, et perfecta senescunt et intereunt: et non omnia senescunt et omnia intereunt. ergo cum oriuntur et tendunt esse, quo magis celeriter crescunt, ut sint, eo magis festinant, ut non sint. sic est modus eorum. tantum dedisti eis, quia partes sunt rerum, quae non sunt omnes simul, sed decedendo ac succedendo agunt omnes uniuersum, cuius partes sunt. ecce sic peragitur et sermo noster per signa sonantia. non enim erit totus sermo, si unum uerbum non decedat, cum sonuerit, partes suas, ut succedat aliud. laudet te ex illis anima mea, deus, creator omnium, sed non eis infigatur glutine amore per sensus corporis. eunt enim quo ibant, ut non sint, et conscindunt eam desideriis pestilentiosis, quoniam ipsa esse uult et requiescere amat in eis, quae amat. in illis autem non est ubi, quia non stant: fugiunt, et quis ea sequitur sensu carnis? aut quis ea conprehendit, uel cum praesto sunt? tardus est enim sensus [*]( 1] Ps. 79, 4. ) [*]( 1 uirjjtum P 2 quaquauersum GMb 4 pulcris Q, pulhris F 5 nisi essent] om. FV1 oriunt F oriundo V 7 et intereunt et nou omnia senescunt om. HSVW et uon] etenim b omnia intereunt] non o. i. omnia V 8 ego W celeriter-eo magis] om. B 9 crescunt celeriter PQ e 10 earum BOIPQV parte W1 11 cedendo F ad V sucedendo H, suijcendendo F, succedenda W 14 decidat G, decebat Ml W cum consonuerit F partes] per p. b suas] a m. 2 in ras. S ut] cu V a t 15 laudet V, lauda (t add. m. 2) H creator] rector F 16 eis] in eis BGFGHMOPQV edd. infigatur] **figatur 0, figatur CFGMV gluttine BPIW, glutino GFGMVb amoris BGFGMPQV edd., amores H U per sensus] perpensus SW 17 ibant P consindunt V, conscendunt F 16 ea W 18 pestilentiosip P ipse V esse] e F, se V, ipse G 19 ubi] n om. V stat (n m. 2) P 20 qui FV ea V, illa F sensu carnis] sensus c. PQ, labitur F aut] an W 21 presto S tardus] arduus SW )

Noli esse uana, anima mea, et obsurdescere in aure cordis tumultu uanitatis tuae. audi et tu: uerbum ipsum. clamat, ut redeas, et ibi est locus quietis inperturbabilis, ubi non deseritur amor, si ipse non deserat. ecce illa discedunt, ut alia succedant et omnibus suis partibus constet infima uniuersitas. "numquid ego aliquo discedo?" ait uerbum dei. ibi fige mansionem tuam, ibi conmenda quidquid inde habes, anima mea, saltem fatigata fallaciis. ueritati conmenda quidquid tibi est a ueritate, et non perdes aliquid, et reflorescent putria tua et sanabuntur omnes languores tui et fluxa tua reformabuntur et renouabuntur et constringentur ad te et non te deponent, quo descendunt, sed stabunt tecum et permanebunt ad semper stantem ac permanentem deum.

Vtquid peruersa sequeris carnem tuam? ipsa te sequatur conuersam. quidquid per illam sentis, in parte est et ignoras totum, cuius hae partes sunt, et delectant te tamen. sed si ad totum conprehendendum esset idoneus sensus carnis tuae [*]( 15] cf. Matth. 4, 23. cf. Ps. 102, 3. 18] cf. I Petro 1, 23. ) [*]( 1 quoniam-carnis] om. F quoniam-ipse add. 0\' in ras. et in mg. ipse] et ipse BPQ edd. 2 pr. ad] om. G alt. ad] at F factum H 5 hoc usque CXHSVW, usque huc Q 7 cordis ex carnis corr. V tu] tum W 8 ibi] ubi W quietis] q. et V 10 ut] et F sucedunt F constat F infirma BGV 11 dei] dñr 0 12 figi F mansionem] intencionem F inde] om. H 13 saltim BF W G HI P fagata (u add. m. 2) W ueritate V quidquid tibi] quid ibi W 14 non] om. F perdas F putrida C\'FGMO\'QVb 15 langores V fluxa] flua F 16 et renouabuntur om. F, et renouantur V constrigentur Y ad] a F deponunt V 17 quod V ad] at F, **** ad Y a 18 4c] hac W, et BF manentem B 19 peruersa GH* ipse (corr. m. 3) H isequatur 0 20 conuersa BCFGHMPQVWeàd. quid V parte F 21 cuis F haec FGVW delectat BPQb 22 ad] a V1, taxn ad F comprehendum F )

Si placent corpora, deum ex illis lauda et in artificem eorum retorque amorem, ne in his, quae tibi placent, tu displiceas. si placent animae, in deo amentur, quia et ipsae mutabiles sunt et illo fixae stabiliuntur: alioquin irent et perirent. in illo ergo amentur, et rape ad eum tecum quas potes et dic eis: "hunc amemus: ipse fecit haec et non est longe." non enim fecit atque abiit, sed ex illo in illo sunt. ecce ubi est, ubi sapit ueritas? intimus cordi est, sed cor errauit ab eo. redite, praeuaricatores, ad cor et inhaerete illi, qui fecit uos. state cum eo et stabitis, requiescite in eo et quieti eritis. quo itis in aspera? quo itis? bonum, quod amatis, ab illo est: sed quantum est ad illum, bonum est et suaue; sed amarum erit iuste, quia iniuste amatur deserto illo quidquid ab illo est. quo uobis adhuc et adhuc ambulare [*](15] cf. Aet. 17, 27. 18] Es. 46, 8. ) [*]( 1 uniuersa (a in ras.) C, uersa F accipisset V1 W, accepissit Q1 poena tua BGMPQV edd. 2 iusto modo F transires V praesenti CFMVb 3 ut] aut CFMV omnia placeret VW, placerent o. Q 4 audis et] audisset PQ1 non uis] nobis 01 sillabus FPW 5 sed transuolare] foedaerans uolare W ueniant] uiuant F 6 non simul sunt omnia edd. 7 ea om. Q1 constant FOlS 8 sentire HI V 1 qui melior V 10 placet W1 artifice FO ls\'W 11 dispiceas (\' m. 2) W 12 si placent] om. 0 18 illo] in illo BCFHOPQV edd., in ipso GM 14 rap*e M at F tecum] Onl. 0 postes F 15 hunc amemus] hunc a. hunc amemus BGPQ edd. 16 habiit IPV 17 ibi est G t cum sapit (s add. m. 2) W 18 inherere M 19 in eo V 20 **quieti (re eras.) S, requieti V bis i*tis (s ras.) 0 21 ab] in F quantum (om. est) CV ad illum] ocillum F bonum (om. est) Q1 22 suauae P 23 quo] quid V nobis F )

Et descendit huc ipsa uita nostra et tulit mortem nostram et occidit eam de abundantia uitae suae et tonuit clamans, ut redeamus hinc ad eum in illud secretum, unde processit ad nos in ipsum primum uirginalem uterum, ubi ei nupsit humana creatura, caro mortalis, ne semper mortalis; et inde uelut sponsus procedens de thalamo suo exultauit ut gigans ad currendam uiam. non enim tardauit, sed cucurrit clamans dictis, factis, morte, uita, descensu, ascensu, clamans,, ut redeamus ad eum. et discessit ab oculis, ut redeamus ad cor et inueniamus eum. abscessit enim et ecce hic est. noluit nobiscum diu esse et non reliquit nos. illuc enim abscessit, unde numquam recessit, quia mundus per eum factus est et in hoc mundo erat et uenit in hunc mundum peccatores saluos facere. cui confitetur anima mea, et sanat eam,. quoniam peccauit illi. fili hominum, quo usque graues corde? numquid et post descensum uitae non uultis ascendere et uiuere? sed quo ascenditis, quando in alto estis et posuistis in caelo os uestrum? descendite, ut ascendatis et ascendatis [*]( 9] Ps. 18, 6. 16] Io. 1,10. 17] I Tim. 1,15. 18] cf. Ps. 40,5. 50, 6. 19] Ps. 4, 3. 22] Ps. 72, 9. ) [*]( 1 dificiles H1, difficiales F earn quaeritis G, q. eum W 2 ibi ex ubi corr. W 3 beatam-quaeritis om. V beata W uitam uita 0 1 est] om. M illic (8 add. m. 2) M 4 beata (om. uita) Q nec] nec 5 M 5 discendit W huc] h. uita Q tullit W 6 eam** (et ras.) P habundantia MW 7 hic FlMx in] om. Ml VI 8 ipsum] ip in ras. W\' ei nupsit] enubsit C 9 ne] nec M\'Q Vb semper] esset semper Hmo, semper esset G et inde] Gund F 10 de talamo Q, e talamo C gigas CH*MO*P*Q edd. 11 ad] om. S tardabit V1 12 discensu W, desensu V1 13 et] om. W 15 relinquit B abscessit] om. V 16 eum] ipsum F 17 in h. mundum om. Q hunc] om. F, huc 01 19 quoniam] quia edd. filii BCGHMO*PQV edd. usoquequo V, usquequo Q edd. 20 discessum W 21 quo] quoq; F altu W posuisti W 22 caelum BFMPQ edd. discendite W ut ascendatis] scescendatis F, ut asc. ad eum G et ascendatis om. CFGSVW )

Haec tunc non noueram et amabam pulchra inferiora et ibam in profundum et dicebam amicis meis: "num amamus aliquid nisi pulchrum? quid est ergo pulchrum? et quid est pulchritudo? quid est quod nos allicit et conciliat rebus, quas amamus? nisi enim esset in eis decus et species, nullo modo nos ad se mouerent." et animaduertebam et uidebam in ipsis corporibus aliud esse quasi totum et ideo pulchrum, aliud autem, quod ideo deceret, quoniam apte accommodaretur alicui, sicut pars corporis ad uniuersum suum aut calciamentum ad pedem et similia. et ista consideratio scaturriit in animo meo ex intimo corde meo, et scripsi libros "de pulchro et apto", puto, duos aut tres; tu scis, deus: nam excidit mihi. non enim habemus eos, sed aberrauerunt a nobis nescio quomodo.