Naturalis Historia

Naturae[*](naturae VdTfrS. -ra Ev(D). TOTUM NATURE R.) remediorum atque multitudo instantium ac praeteritorum[*](PRECEP R1. praeceptorum V1fHSJ(= prae- dictorum).) plura de ipsa medendi arte cogunt dicere, quamquam non ignaros[*](ignaros VS. -noros R. -narus dT. -narus sim ErG(D). -rus sum C. -rus si in v.), nulli[*](nulli VTfS. -llis rv(Brot.). -llius Dal. cfr. praef. § 14.) ante haec Latino sermone[*](sermone dEv. -mo nec Vr. ser nec R.) condita ancepsque, lubricum[*](ac lubricum dTv. a. G. iudicium D.) esse rerum omnium novarum exordium[*](exordium ego. et italium V. & tal- RdTfS. & al- r. tal- EG(D). principium nec aliud v. (initium vet. Dal.).), utique tam[*](tam VRTfH. iam d. quem E. quam v.) sterilis[*](steriles G.) gratiae[*](gratiae post utique habent v. a. G.) tantaeque[*](tantaque V1R1. om.Ev. a. H.)

difficultatis[*](difficultates G.) in promendo. sed quaestionem[*](quaestionem (scriptum olim quōnem vel qn???m) ego. cfr. II 3. quoniam ll. v.) occurrere verisimile est omnium, qui haec noscant[*](noscant dTEv(Brot.)D. -cunt VRfS. cognoscant G.), cogitationi, quonam modo exoleverint[*](exsoluerint (exo- v) Ev. a. C.) in medicinae usu[*](usu om.VR1f.) quae iam parata[*](iam parata VdfS. tam par- R(?)B. temper- Ev.) atque pertinentia erant, mirumque et indignum protinus subit, nullam artium[*](nullum martium V.) inconstantiorem fuisse aut[*](aut VRdTfS. ut Er. et v.) etiamnunc[*](etiamnum dfv. a. S.) saepius mutari[*](militari VR1 immut- v. a. G.), cum sit fructuosior nulla. dis[*](diis Vv. a. S. ad his E.) primum inventores suos adsignavit et caelo dicavit[*](dictauit Rdf. dit- T.),[*](Apollodor. III 10, 3. Hygin. fab. 49. Isidor. IV, 3, 2. Cels. I prooem. init.) nec non et[*](non et Erv. non nec VRd1. non d2.) hodie multifariam [*](multifaria VdTf.) ab oraculis medicina petitur[*](petita E.). auxit deinde famam[*](fama E.) etiam crimine, ictum fulmine Aesculapium fabulata, quoniam Tyndareum[*](tyndareum VRdT(P)H. -ridem cum E. -den Dal. -dem G. -dam v.) revocavisset ad vitam—nec tamen cessavit[*](dist. ego.) narrare alios revixisse opera[*](& opera d.) sua—, clara Troianis temporibus, a[*](a VRdTv(S). om.EG(D).) quibus fama certior, vulnerum tamen dumtaxat remediis.

[*](cfr. Strabo XIV 2, 19 p. 657 extr.) Sequentia eius, mirum dictu, in nocte densissima latuere usque ad Peloponnesiacum bellum. tune eaM revocavit in lucem Hippocrates, genitus in insula Coo in primis clara ac valida et Aesculapio dicata. is, cum fuisset mos[*](mos Erv. om. r.), liberatos morbis scribere in templo eius dei quid auxiliatum [*](qui auxiliatus dTv. a. G.) esset[*](esse V.), ut[*](ut om.E.) postea similitudo proficeret, exscripsisse ea traditur atque, ut Varro apud nos credit, templo[*](in (iam v) templo Ev. a. H.) cremato iis[*](iis ego. his E. is v. om. rC. an sic?) instituisse medicinam hanc, quae clinice vocatur. nec fruit postea quaestus modus, quoniam Prodicus[*](prodicus dv. -igus V. -itus r. Hero- dicus coni. Dal.), Selymbriae

natus, e discipulis[*](natus discipulus Ev. a. H.) eius instituit[*](instituit VRdfBrot.(D). -uisse E. -uisset v. -uens C(S).) quam vocant iatralipticen[*](iatralipticen (-lept- Rv) RdS. -ce r. latr- (-ce V2E) r.) et unctoribus[*](et unctoribus Brot.(D). et ult- d. e (et f) cult- V1f. et ultoris R. reunctoribus V2Erv(S).) quoque medicorum ac mediastinis[*](me- diastinis C. media est (-ia ē R. -ias r. -icis v) in eis ll.v.) vectigal invenit.

[*](cfr. Plin. XXVI 11. Cels. I prooem. p. 2.—cfr. Plin. VII 123. Val. Max. V 7 ext. 1.—Cels. I prooem. p. 2. 5. Diog. Laert. VIII 2, 9 (65).) Horum placita Chrysippus ingenti garrulitate mutavit , plurimumque et ex Chrysippo[*](an plurimaque et ex Chrysippi (sc. placitis)? de structura cfr. nota ad XXV 121.) discipulus eius Erasistratus , Aristotelis filia genitus. hic Antiocho[*](anthoco V. a nistoco d.) rege sanato centum talentis donatus est a rege Ptolemaeo[*](ptolo- meo V. -maeo D.) filio eius, ut incipiamus et praemia[*](praemio VRd.) artis ostendere[*](aris tendere VR1d.).

Alia factio ab experimentis se[*](se om.V1RdTH.) cognominans[*](cognominant dTr(P)H.) empiricen coepit in Sicilia, Acrone[*](acronce E. a Creonte v. a. G.) Agragantino[*](acragantino r. agrig- v. a. S.) Empedoclis[*](empedocles V.) physici[*](physici dv. pysci V1. chysippi E. chrys- r in ras. cris- V2.) auctoritate[*](auctoritatē R.) commendato,[*](cf. Plin. XI 219.—Cels. I prooem. p. 2. 3.—Sueton. Aug. 81, Dio Cass. LIII 30. cfr. Plin. XIX 128. XXV 77. Horat. ep. I 15, 3.) dissederuntque hae scholae[*](hae (eae v) scholae D. hae discolae (-le d) Vd. //e///scole R. ex scola Er. hae diu scho- lae H cumr Gron.), et[*](an at vel donec?) omnes eas damnavit Herophilus[*](heropylus V2. hepylus d. -lis V1.) in musicos pedes venarum pulsu discripto[*](discripto VD. desc- RdG. discerpto E. -creto v.) per aetatum[*](actum V. unctum R1.) gradus[*](gradis V.). deserta deinde. et haec secta est, quoniam necesse erat in ea[*](eas VRd.) litteras scire; mutata et quam postea Asclepiades, ut rettulimus, invenerat. auditor eius[*](inuenerat additos eius V2in ras. in uenatore ius R1.) Themison[*](themiston Er. temison VR.) fuit seque[*](fuit seque VRdTfv(S). fuisseque Er. fuit sed quae B. fruit qui quae C.)[*](26,12)

inter initia adscripsit illi[*](adscripsit illi VRTd(B2)S. scripsit illo Ev.), mox procedente[*](procedente (praec- df) VRdTfS. -tia E. recedente a v.) vita[*](uita v(J). uitia ll.Tf. aeui nequitia S. (cfr. quaedam in senectute deflexit ap. Cels.).) sua[*](sua & VRTfS. ad sua EB(D). sua d(?)v. an et sua?) et placita mutavit, sed et illa Antonius Musa eiusdem auctoritate [*](an eiusdem auditor clarissimus auctoritate? (cfr. § 5 commendatus et § 8 nobilitatus; XIX 38).)[*](auctori- tatem VE.) divi Augusti, quem contraria medicina gravi periculo [*](periculae V.) exemerat[*](eximerat R1. exinierat V.).[*](Cels. I prooem. p. 11 extr. Scribon. 120. 176.) multos praetereo[*](praeterea Ev. a. B.) medicos celeberrimosque ex iis[*](iis dv. his rS.) Cassios, Carpetanos[*](carpetanos (-pit- v. -nes R) V1RdTfv. calpet- V2H. calpit- (-nes r) ErG.), Arruntios[*](arbun- tios VR1. arruntios arbutios (alb- v) dT(?)v. a. S.), Rubrios. CCL[*](CCLego. al. E. CCL v. ducena quinquagena rH.) HS[*](his Vf.ssE.) annuae iis[*](annuae iis ego. -ua his (iis S) ED. -ualis V. -uales dTf. anulis R. annua rv.) mercedes[*](mercedes VRdTfJ. -de his (iis v. del. S) Erv.) fuere apud principes. Q.[*](Q. RS. Q. uero B. quae rv.) Stertinius inputavit[*](ita ut R1.) principibus, quod sestertiis quingenis annuis contentus esset, sescena enim sibi quaestu urbis fuisse enumeratis[*](nume- ratis Ev. a. S.) domibus ostendebat.[*](cfr. Tacit. ann. XI 35. Scribon. 94.) par et fratri[*](et facti E.) eius merces a Claudio Caesare infusa est, censusque, quamquam exhausti [*](ex austi V. exhaustis fEv. a. G.) operibus[*](operibus ErG. -ris r. opibus v.) Neapoli exornata, heredi[*](heredis E. -red??? re corr.) HS ccc[*](HS. cccH. HS. ccc Ere corr. v(S). hs. u. CCCI d. sti. ceci V.) reliquere, quantum aetateeadem[*](aetate eadem J. athenaidem (ate- V2) V2r. -di D. -na id est Ev. -nade R. -na dens d. at//nadens V1. ad eam aetatem G. quadragena B. -gena dena T.) Arruntius solus. exortus deinde est Vettius[*](uetius Vd. uectius v. a. S.) Valens, adulterio Messalinae Claudii Caesaris nobilitatus,[*](dist. ego.) pariterque eloquentiae[*](eloquentia VRD.) adsectatores[*](adsectator. is v. a. D.) et[*](ex d. eam v. a. S.) potentiae [*](potentie R. -ia d. -iam v.) nanctus novam instituit sectam.[*](Galen. meth. med. I p. 35.) eadem aetas Neronis[*](neronis principis d.) principatu[*](principatum V.) ad Thessalum transilivit, delentem cuncta placita [*](placida V.) et rabie quadam in omnis[*](omni saeuit Vd.) aevi medicos[*](mendicos V.) perorantem, quali prudentia ingenioque, aestimari vel uno argumento abunde[*](abunde—monumento om.V1R1d.) potest[*](potest v. porta est (ē r) Er. reperta est V2.), cum monumento suo[*](suo om.V1.), quod est Appia[*](apia V. in appia vet. Dal.) via, iatronicen[*](latronicen V.) se inscripserit. nullius histrionum[*](historionum V.) equorumque[*](equarum- que rG.) trigarii comitatior[*](comitatiore VdT.) egressus in publico erat, cum Crinas[*](critias C.) Massiliensis arte geminata, ut[*](uc V1. ita ut V2E.0) cautior religiosiorque, ad siderum motus ex ephemeride mathematica cibos dando horasque observando auctoritate eum praecessit, nuperque HS[*](Hs c??? D. hs. c VREv(S). centies HS d(?)C.) C??? reliquit, muris patriae moenibusque[*](moenibus R.) aliis paene non minore summa extructis.[*](Seneca ep. VI 1, 3. XII 1, 5.) hi regebant fata, cum repente civitatem Charmis[*](charm' r. carm' R. -mis v.a.C.) ex eadem Massilia invasit damnatis non solum prioribus medicis, verum et[*](et a balneis E.) balineis, frigidaque etiam hibernis algoribus lavari persuasit[*](persuasit ll.v. (aliter § 26). an praecepit?). mersit[*](mersit om.V1R1.) aegros in lacus[*](latus RE.). videbamus senes consulares usque in ostentationem [*](ostentionem E. ostant- V1.) rigentes, qua de re exstat etiam Annaei[*](annali V.) Senecae adstipulatio.[*](Meineke Com. Graec. IV p. 360 (Monosticha Menandri p. 699).—cfr. Plin. XX 78.) nec dubium est omnes istos famam[*](fama E.) novitate aliqua aucupantes anima statim[*](animas statim nostras v.a.H. -mae statum nostrae Gron.) nostra negotiari. hinc illae circa aegros miserae sententiarum concertationes, nullo idem censente, ne videatur accessio alterius. hinc illa infelicis[*](infelicis dErv. -lix VRfS.) monumenti[*](monumenti VRdv. -tis ED (an -ti sui?).) inscriptio[*](scriptio VR1.) : turba se[*](turbare V1. -bas re V2. tuba re R1.) medicorum[*](medi//o- rum V.) perisse. mutatur ars cottidie[*](cotiens E.) totiens interpolis[*](interpellis VR1. -pollis v.a.H.), et ingeniorum Graeciae flatu inpellimur[*](impellitur R1.), palamque[*](palam quoque V.) est, ut quisque [*](est ut quis om.R1.) inter istos loquendo polleat[*](ualeat VR1fS. cfr. XXVIII 10.), imperatorem ilico[*](ilico J. illico ll. v(D). cfr. nota ad XXVII 12.) vitae nostrae necisque fieri, ceu[*](feu R1d.) vero non milia gentium sine medicis degant[*](negant Vd.) nec tamen sine medicina[*](medicine R.), sicuti populus Romanus[*](p. R. VD.) ultra sexcentesimum annum, neque ipse[*](ipsi R. ) in accipiendis [*](accipiendi d.) artibus lentus[*](lentus dv. ten- V1R. lentis V2Er.), medicinae vero etiam avidus, done expertam damnavit.

[*](Cassius Hemina annal. III (cfr. hist. Rom. fragm. ed. Peter p. 72).) Etenim percensere[*](recensere V1R1dT.sed cfr. VII 99. 114. XXXIV 86. XXXVI 8.) insignia priscorum in his moribus convenit. Cassius Hemina[*](heminae V.) ex antiquissimis[*](antiquis Ev.a.H. sed cfr. XIII 84.) auctor est primum e medicis venisse Romam Peloponneso[*](peloponneson Vd. -ensem v.a. G.) Archagathum Lysaniae[*](lisaniae V.) filium L. Aemilio M. Livio cos. anno urbis DXXXV, eique ius Quiritium datum et tabernam in compito Acilio emptam ob id publice[*](puplicae V.). vulnerarium eum fuisse egregium[*](egregium (corruptum in ecrecium) ego. ////credunt d. cre- rTf. e re dictum H cum Gron. tradunt v(D).), mireque[*](mirique V.) gratum[*](gradu aduentu E.) adventum eius initio[*](initio om.E.), mox a saevitia secandi urendique[*](urendi om.V1.) transisse nomen in carnificem et[*](carnificem et Erv. -ce sed V. -ce sed d. -ces et Rf.an carnificis et?) in taedium artem omnesque[*](artemonesque V. -oresque R1.) medicos, quod clarissime[*](e SJ.) intellegi potest ex M. Catone, cuius auctoritati [*](auctoritate VR. -itas Ev.a.B.) triumphus atque censura[*](censure in unum d.) minimum conferunt; tanto plus in ipso[*](ipsa om.V1R1.) est. quam ob rem verba eius ipsa ponemus:

Dicam de istis Graecis suo loco, M. fili[*](filio VR1d.), quid Athenis exquisitum habeam[*](habeant d.) et quod bonum sit[*](et p. 373, 1 dist. v.a.H.) illorum litteras inspicere, non perdiscere.

vincam nequissimum[*](an euincam?) et indocile genus illorum, et hoc puta vatem[*](putabam item E.) dixisse: quandoque[*](quandocumque V(?)v.a.S.) ista gens suas litteras dabit, omnia conrumpet[*](corrumpit VRd.), tum etiam magis, si[*](si om.V1R1.) medicos suos hoc[*](hue d(?) v.a.D.) mittet. iurarunt inter se barbaros necare omnes medicina, sed[*](set E. et H.) hoc ipsum mercede faciunt[*](facient dTf.), ut fides iis[*](fides iis (is ED. his Vr) VdErv. fid&is R.) sit et facile disperdant[*](dictitabant VR1dT.). nos quoque dictitant barbaros et spurcius[*](spur- cius EB. (-rios v). sup eius rT. -rbius U.) nos quam alios ʼὀπικῶν[*](ʼὀπικῶνU cum O Jahnio. opicos B. hoppicos (hipp- v) R. -ificos (opi- E) Er. hoppocos Vd.) appellatione foedant[*](foedantque V.). interdixi tibi[*](interdixi tibi (-dieit ibi v.a.G) de medicis V2Erv. om. rT.) de medicis.

Atqui[*](atqui ego. atque V(?)Er.om. rT.) hic Cato[*](hic cato om.R1.) sescentesimo quinto anno urbis nostrae obiit[*](obid V.), octogensimo quinto suo, ne quis illi defuisse publice[*](puplice V.)[*](aut (pro ad) VR.) tempora aut[*](ut VR1.) privatim vitae spatia ad experiendum [*](experiendum d(?)B. expedi- rv.a.C.) arbitretur. quid ergo? damnatam ab[*](ab eorum E. haberem R1.) eo rem utilissimam[*](utilissimum E.) credimus? minime, Hercules. subicit[*](subiecit dT.) enim qua[*](quam E.) medicina se et[*](se et VRdS. est et E. et se et v.) coniugem usque ad longam senectam perduxerit, his ipsis scilicet, quae nunc nos tractamus[*](nos tractamus G(H). -temus Lugd. nos tredamus E. -rademus v(D). nostra fcitamus (ci- U) rTfU.), profiteturque[*](profitemurque E.) esse commentarium[*](comedeatur V.) sibi, quo medeatur filio, servis, familiaribus, quem nos per genera usus sui[*](usus sui ll. v. an ususue?) digerimus [*](digerimus VRdTf (P)H. -remus U. differimus EG. differimus v. -remus C.). non rem antiqui damnabant, sed artem, maxime vero quaestum esse[*](esse ll.v. esse in P. an esse e?) mranipretio[*](manipretio VdfEU cum PH. inani pr- T. magni pr- R. immani pr- v.) vitae recusabant. ideo templum Aesculapii[*](aesculapis VR.), etiam cum reciperetur is deus, extra

urbem fecisse iterumque[*](iterumque ll. v. Tiberinaque coni. S.) in insula traduntur et[*](nec (pro et) coni. S.), cum Graecos Italia pellerent, diu etiam[*](etiam del. H.) post Catonem, excepisse [*](excoepisse V.) medicos. augebo providentiam illorum. solam hanc artium Graecarum nondum exercet Romana gravitas, in tanto[*](tantū R1.) fructu[*](fructū VR1.) paucissimi Quiritium attigere, et ipsi statim ad Graecos[*](greci R.) transfugae, immo vero auctoritas aliter quam Graece eam tractantibus etiam apud inperitos expertesque linguae non est, ac[*](at (pro ac) d.) minus credunt quae ad salutem suam pertinent, si intellegant[*](in- tellegant RU. -gunt rv(J).). itaque, Hercules, in[*](in om.E.) hac artium sola[*](sol V1E.) evenit, ut cuicumque medicum[*](medicum se d(?)v(J). medum se E. modo se R. al. ... r (reliquis margine abscisis). modo re (rem U) VU.) se professo [*](professo d(?)G. -ssae E. -erro V. -erra R. -fitenti v. (an proferat? cfr. XVIII 218).) statim credatur, cum sit periculum in nullo mendacio maius. non tamen illud intuemur[*](intueretur R1.) ; adeo[*](ab eo V.) blanda est sperandi pro se cuique dulcedo. nulla praeterea lex, quae puniat inscitiam[*](in- scientiam R1U. cfr. nota ad XXVI 5.) capitalem[*](capitalem Ev. -le dTH. ea cap-V. eam cap- fS.), nullum exemplum vindictae. discunt periculis nostris et experimenta per mortes agunt, medicoque tantum hominem occidisse inpunitas summa est. quin immo transit[*](transit in Vv.a.G.) convitium et intemperantia culpatur , ultroque qui periere[*](perire V.) arguuntur. sed decuriae pro more[*](pomere E.) censuris principum examinantur[*](exanimantur V. -atur E.), inquisitio per parietes[*](parentes P. patrias Gron.) agitur[*](a om.E.), et qui de nummo iudicet a Gadibus columnisque Herculis arcessitur, de exilio vero non nisi[*](nisi de E. nisi die v.a. H.) XLV electis viris datur tabella: at de iudice ipso quales in consilium[*](consiliū C. -lio ll. v. (an in consilio funt?).) eunt statim occisuri! merito, dum nemini nostrum libet scire, quid[*](quod R1v.a.G.) saluti suae opus sit. alienis pedibus ambulamus [*](ambule- mus E.), alienis oculis agnoscimus, aliena memoria salutamus, aliena[*](aliene (om. et) E. -na v.a.S.) et vivimus opera, perieruntque rerum naturae pretia et vitae argumenta. nihil aliud pro nostro habemus quam[*](iam VdTf. ambitiofe TE. -one V.) delicias. non deseram Catonem tam ambitiosae artis invidiae a me obiectum aut[*](ut a (pro aut) E. et a v.a. G.) senatum illum, qui ita censebat, idque[*](itaque (pro idque) Ev.a.G.) non criminibus artis arreptis, ut aliquis exspectaverit. quid enim[*](quidem in V. quid R1.) venenorum fertilius[*](feralius R.-acius KS.) aut unde[*](unde dEv. unius VR.) plures[*](res R.) testamentorum insidiae? iam vero et adulteria etiam in[*](in om.VR1.) principum domibus, ut Eudemi[*](eudemi B. eundē ll. euidens v.) in Livia Drusi Caesaris, item Valentis in qua dictum est regina. non sint[*](sunt VR1v.a.G.) artis[*](artes istae E.) ista, sed hominum: non magis haec urbi timuit[*](8) Cato, ut equidem credo, quam reginas. ne avaritiam quidem arguam rapacesque nundinas pendentibus fatis et dolorum indicaturam ac mortis[*](aut mortis VR1.) arram[*](arram VdB. arma Ev. aty- con R. al.... . r (reliquis margine abscisis).) aut arcana[*](arcanam V.) praecepti [*](praecepti VR1. -ta rv.), squamam[*](squam V. ///qua d1. -amā d2.) in oculis emovendam[*](et mouendam VR1d.) potius quam extrahendam . per quae effectum est, ut[*](ma (pro magis) V1R1.) nihil magis pro re[*](prodesse d2v.a.S.) videretur quam multitudo grassantium; neque enim pudor[*](pudoris (om. sed) Ev.a.C. aemuli v. -lis ll.), sed aemuli pretia summittunt.[*](cfr. Martial. XI 84, 5. 6.) notum[*](notum dv. non V2Er.om. r.) est ab eodem Charmide[*](dist. v.a.D.) unum aegrum e[*](e V1R. ex dv. et V2Er.) provincialibus Hs[*](his V.)CC[*](cc ego.. c. E. cc D. ducenta Vd. -tis R(?)v.) reconductum[*](conductum v.a. H. an ee (= esse) con- ductum?),[*](10) Alconti vulnerum medico[*](medicorum E.) HS |C???[*](|c| ego. c??? ll. H(D). c v. centiens cent. mil. S (incertum unde suimptum).) | damnato ademisse [*](ad- emissos R1.) Claudium principem, eidemque in Gallia exulanti et deinde restituto adquisitum non minus intra[*](intra—22 personis om.E.) paucos annos. et haec personis inputentur. ne faecem[*](faecem hoc quidem E.) quidem aut[*](dist. ego.) inscitiam[*](inscitam TP.) eius turpem[*](turpem ego. turbam VRTEP. -bae d(?)v.) arguamus[*](arguemus VR1dT.) : ipsorum[*](ipsorum procerum ego. cfr. § 26. -sorum ll.H. -sorumque v.)procerum intemperantiam[*](intemperantia V. imperan- tiam E. intemperantia V. imperan- tiam E.) inmodicis[*](inmodicis ego. in morbis (ortum ex inmoduis) ll.v.) aquarum calidarum[*](gallidarum V.) deverticulis, imperiosa inedia[*](in media E. (imperiosam inediam v.a. S.). hisdem V.) et ab isdem deficientibus cibo[*](cibo VREv(S). -bos d(?)G.) saepius die[*](de V1Rd.) ingesto[*](in- gestos G.), mille praeterea paenitentiae[*](petentiae R1. appete- dT.) modis, culinarum etiam praeceptis et unguentorum mixturis, quando nullas omisere vitae inlecebras.[*](cfr. Plin. XX 264. XXV 6 (XXIII 149). Cels. V 23, 3. (Scribon. 194. Pl. iun. 106, 10 sqq.).) invehi peregrinas merces conciliarique externa pretia displicuisse maioribus crediderim equidem[*](et quidem V. quid- Ev.a. G.), non tamen hoc Catonem providisse, cum damnaret artem. theriace[*](theirę VR. -ie d.) vocatur excogitata composition luxuria[*](luxuria ego (et dist.). -riae V2Erv. om. rT.) finxit[*](finxit ego. fixit VRE. -xis d. fit ex v.) rebus sexcentis[*](sexcentis S cum Fabricio. externis ll. v(D).), cum tot remedia dederit natura, quae singula sufficerent. Mithridatium[*](mithridatium (-trad- R1S) VTfErD. -ticum d(?)v.) antidotum ex rebus LIIII componitur, inter[*](inter VT. interim Rd(?)Ev. cfr. VI 211. (an interque? cfr. II 119. 207).) nullas [*](nullasego. -llos VRTE. -ilius D. -llo d(?)v.) pondere aequali, et[*](et quali E. aequa VR1. equa d.) quarundam rerum sexagesima denarii unius imperatur[*](imperatur ego. -tor ll. -ta v.), quo deorum, per Fidem[*](per fidem (-dam d) ll.Tf(P)J. -diam v.), ista monstrante hominum enim[*](istam REv.a.J.) subtilitas tanta esse non potuit; ostentatio artis et portentosa scientiae venditatio manifesta est. ac ne ipsi quidem illa[*](illam v.a.S.) novere[*](moueri conplerique E.), conperique volgo pro cinnabari Indica in medicamenta minium addi[*](ac de inscitium VR1d.) inscitia nominis, quod esse[*](33,124) venenum docebimus inter pigmenta.[*](extr.: cfr. Seneca ep. XII 5, 6.—Iuvenal. 8, 114. 6, 370. Martial. XII 32, 21.) verum haec ad singulorum salutem pertinent; illa autem, quae timuit Cato atque providit, innocentiora multo[*](multa R.) et parva opinatu[*](opinato VR1f.), quae[*](an quaeque?) proceres artis eius[*](eius de semet (remet V1) V1RdTH cum P. -dem (-dem in v) semet V2Ev.) de semet ipsi[*](ipsis Erv.a.H. -so R.) fateantur, illa perdidere imperii[*](imperio (ipe- V1) V1R1d.) mores, illa, quae sani patimur, luctatus, ceromata[*](cremata E.) ceu valitudinis causa instituta, balineae ardentes, quibus persuasere in corporibus cibos[*](cibo E.) coqui[*](coqui REv. qui d. qui- bus V.an cocoqui? cfr. Horat. ep. I 6, 61. luvenal. 1, 143.), ut nemo non minus validus exiret, oboedientissimi vero efferrentur, potus deinde ieiunorum ac vomitiones et rursus perpotationes ac pilorum eviratio[*](euirati d.) instituta resinis eorum, itemque pectines in[*](in dErv. ne r.) feminis quidem publicati. ita est profecto: lues morum[*](moraum V1. -ralium V2.), nec[*](nec dv. ne VEr.om.R.) aliunde maior quam e[*](e Erv(J). a rTS.) medicina, vatem prorsus cottidie facit Catonem et oraculum[*](oratium R.) : satis esse ingenia Graecorum inspicere, non perdiscere.

[*](Vergil. georg. I 186. IV 243. Homerus ρ 570.) Haec fuerint dicenda pro senatu illo sescentisque p. R. annis adversus artem, in qua condicione[*](conditione ll.v.) insidiosissima auctoritatem[*](ationitas V. acco- E.) pessimis[*](praecio sano V.) boni faciunt, simul contra attonitas quorundam persuasiones[*](persuasione E.), qui prodesse nisi[*](nb (pro nisi) E.) pretiosa non putant. neque enim dubitaverim aliquis fastidio futura quae dicentur[*](discentur VRE.) animalia, at non[*](ad non V. anne E.) Vergilio[*](uirgilio ll.v.a.S(D).) fuit nominare formicas[*](formicam d.) nulla necessitate et curculiones ac lucifugis congesta cubilia blattis, non Homero inter proelia deorum inprobitatem muscae describere[*](descripsere VR1.), non naturae gignere ista, cum gignat[*](gignant E.an gigneret?) hominem. proinde causas quisque et effectus, non res aestimet.

Ordiemur[*](ordinemus E.) autem confessis[*](a confessis v. cfr. CFW Müller p. 3 et XXV 99.), hoc est lanis ovisque, ob id ut[*](ob id ut ego. cfr. XXXII 8. 116. obitur E. -ter d. -tur ut V. -ter ut RTS. ut obiter v. ut D cum U 636.) rebus praecipuis honos in primis perhibeatur.

quaedam etiam sic[*](sic VRdTfH. si Ev(D).) alienis locis, tamen obiter, dici[*](deerit VR. esse erit d.) necesse erit. nec deerat materia[*](materia VRdTJ cum P. -rie E. -riae [pompa] v.) pompae, si quicquam aliud intueri liberet[*](libet d.) quam fidem operis, quippe inter prima[*](prima fidem R.) proditis etiam ex cinere phoenicis nidoque medicinis, ceu vero id certum esset atque non fabulosum. inridere est vitam[*](uitam CFW Müller p. 25. -tiam V1R. -tia in d. -tia r. -tae iam J. -tae v.) remedia post millensimum annum reditura [*](redituram Vd. reddi- E.) monstrare.

[*](Plutarch. quaest. Rom. p. 271. Lucan. Phars. II 354.—Diosc. II 82.) Lanis auctoritatem veteres Romani etiam religiosam habuere, postes[*](potest E.) a nubentibus attingi[*](attingi om.R1. ea cingi Lipsius. sed cfr. XXVIII 135.) iubentes[*](tubentes V1. om.R1.) ; praeterque cultum et tutelam contra frigora sucidae plurima praestant remedia ex oleo vinoque aut aceto, prout quaeque mulceri [*](mul- cerique ut V1R1.) morderive[*](morderique V2R1T. -qui V1.) opus sit et adstringi laxarive, luxatis membris dolentibusque[*](uo- lentibusque VR. uolan- d.) nervis inpositae et crebro suffusae. quidam[*](quidam et VRdS. -dam in E. -dam etiam v.) et salem admiscent luxatis; alii cum lana rutam tritam adipemque inponunt, item contusis tumentibusque. [*](cfr. Marc. 13, 11.—Seren. 93. Pl. iun. 92, 3.—Seren. 630. 631. Pl. iun. 23, 11–13. Marc. 10, 28.—Pl. iun. 77, 23. 24. 74, 14–16. Seren. 815.) halitus[*](alitus V.) quoque oris gratiores facere traditur confricatis dentibus atque gingivis admixto melle[*](mellis R1.). prodest et phreneticis suffitu[*](suffi- tus E.). sanguinem in naribus sistit cum oleo rosaceo indita et alio modo[*](indita et alio modo VT.cfr. XXVI 131. XX 137. XXII 32, praeterea datur (coicitur) in nares apud Seren.(631) et Pl. iun. et Marc. et alio (allio v) indita modo (-dico v) Ev.a.G. et alio modo indita r(?)G.) auribus opturatis spissius. quin[*](qui nec E.) et ulceribus vetustis inponitur cum melle. vulnera ex vino vel aceto vel aqua frigida et oleo expressa sanat.

[*](Seren. 640. 639.—Plin. iun. 85, 5–7.—Seren. 451 sqq. Pl. iun. 58, 13–16 (cfr. 36, 6). Marc. 25, 10.—Cels. IV 11 p. 134. 135. cfr. Plin. XXVIII 61.) arietis vellera[*](uellere VTE.) luta[*](uta E. lota v.a.S.) frigida[*](frigidam E. -daque v.a.G. (an frigida et?).) ex oleo madefacta in muliebribus [*](mulieribus R (cfr. XXX 123).) malis inflammationes vulvae sedant et, si procidat[*](procidat ego. -dant ll.v.), suffitu reprimunt. sucida[*](sucide VR.) lana inposita subditaque[*](an subditaue emortuos?) mortuos partus evocat; sistit etiam profluvia earum[*](earum ll, v. uuluarum man. Dal. an femina- rum vel delendum (cfr. XXIV 126. XXX 126. XXXII 130)? nisi vero uiperarum et canis magis probatur.). et canis[*](et VRTE D. at d(?)v.) rabiosi morsibus inculcata post diem septimum solvitur. reduvias[*](redubias V.) sanat ex aqua frigida. eadem nitro, sulpure, oleo, aceto, pice liquida ferventibus[*](feruentibus dErv. -uefcenti- bus rTfS.) tincta quam calidissima inposita bis die[*](his die E.) lumborum dolores sedat. sistit et sanguine ex ariete sucida articulos extremitatium[*](extremitatum v.a.J. cfr. nota ad XXVIII 59.) praeligans .[*](Pl. iun. 9, 3. Diosc. II 82 (cfr. Marc. 1, 88. 27, 29). II 83.) laudatissima omnis e collo, natione vero Galatica, Tarentina[*](terentina V.), Attica, Milesia. sucidam[*](sucida E.) inponunt et desquamatis [*](de- iectis om.V1R1d.), percussis, lividis, incussis, conlisis, contritis, deiectis , capitis et aliis doloribus, stomachi[*](stomaci R.) inflammationi ex aceto et rosaceo. cinis eius inlinitur adtritis, vulneratis, ambustis. et in oculorum medicamenta[*](medicamentis ED. sed cfr. § 25. XXV 155. XXXIII 105. XII 134. XXIV 41. XXVIII 120. XXXII 31. XX 258. XVI 54. XXVI 36. XXIII 45. XXI 18. 30. (an vero etiam oculorum medica- mentis? cfr. XXXV 194. XXXIII 105 init.).) additur, item in fistulas auresque suppuratas.[*](Diosc. II 83.) ad hoc[*](huc VR1d1. haec v.a.S.) detonsam[*](detosam V.) eam, alii evolsam, decisis[*](decissis V.) summis partibus siccant carpuntque et in fictili crudo conponunt ac melle perfundunt uruntque[*](uruntque d(?)H cum vet. Dal. e Diosc. utrumque rv.). alii astulis[*](astulis V2D. -li E. (cfr. XVI 57). assulis rG. hastu- v.) taedae subiectis et subinde interstratis oleo adspersam[*](et (pro in) V.) accendunt[*](accedunt V.) cineremque in labellis aqua addita[*](additas VR1.) confricant[*](adfricant R1.) manu et considere patiuntur, idque saepius mutantes aquam, done linguam adstringat leniter nec mordeat[*](mordeat de sobo potanemedunt R1.) ; tum[*](tum VRdS. tune Ev(D). cfr. § 35 extr. 45.) cinerem reponunt. vis[*](eis V.) eius septica[*](styptica v.a.G. smectica Gesner.) est efficacissimeque genas purgat.

[*](Diosc. II 84 med. et extr.) Quin[*](quin-pecu om.R1.) ipsae sordes pecudum sudorque feminum et alarum adhaerentes lanis—oesypum[*](oesopum E. aes- v.a.B.) vocant—innumeros prope usus habent[*](habent v. -bet ll. Ven.). in Atticis ovibus genito palma[*](palam VR1d.). fit pluribus modis[*](modis om.V1R1.), sed probatissimum lana ab iis[*](iis Vv. his rC.) partibus recenti concerpta aut quibuscumque sordibus sucidis primum collectis lento igni in aēneo subfervefactis et refrigeratis pinguique, quod supernatet[*](supernatet EG. -tat v. -riacet rTf.), collecto in fictile [*](fictili v.a.S.) vas[*](uase Erv.a.S.) iterumque decocta priore[*](priore dv(D). -ori R(?)C. -ora V. propter E.) materia; quae[*](ate- ria E.) pinguitudo [*](ex (pro ac) V.) utraque[*](uitaque E.) frigida aqua lavatur et in[*](in om.V.) linteo saccatur[*](siccatur V2REv.a. H.) ac sole torretur, donec candida fiat ac tralucida; tum in stagnea[*](stagnea VREJ coll. XXX 38. 57. (XXXIII 94. 130. XXXIV 159. 160, ubiBsemper). -gnia v. stannea d(?)C.) pyxide conditur. probatio, ut sordium virus oleat et[*](an et (pro sed)?) manu[*](oleante manu E.) fricante ex aqua non liquetur, sed albescat ut[*](aut E.) cerussa[*](cerosa V. ceterosa R1.). oculis utilissimum contra inflammationes genarumque [*](genarum uel gallum (-Ilium E1) quidem intestator E.) callum. quidam in testa torrent[*](torrendo nec VE. -do (conficiunt add. v) ne dv.a.B.), donec pinguitudinem amittat, utilius tale existimantes erosis et duris[*](auris S e coni. H e Diosc. (sed dicendum erat aurium).) genis, angulis scabiosis et lacrimantibus.[*](cfr. Diosc. eupor. II 71 et I 215, ubi ὕσσωπον falso.—Seren. 250 sqq.) ulcera non oculorum modo sanat, sed oris etiam et genitalium cum anserino

adipe. medetur et vulvae inflammationibus et sedis rhagadiis[*](rhagadis VEv.a.C(D).) et condylomatis cum meliloto ac butyro. reliquos usus eius[*](eius VRED. eius suo loco d(?)v. an eius suis locis, ut § 51? sed cfr. § 72.) digeremus[*](digere V1. -rere d. -rese. De sordibus caudae med. R1.). sordes quoque caudarum concretae in pilulas siccatae per se tusaeque[*](tusaeque (-seque V2) V2dv. -sae aeque E. tureque V1. tucuteq. R.) in farinam[*](farinam EVerc.(G). -na r(om. in)v.) et inlitae dentibus mire prosunt, etiam labantibus[*](labantibus dv. -bus- que VR. -bus quae E. -bus, uuae D. sed cfr. Seren.), gingivisque , si carcinoma serpat; iam vero pura vellera aut per se inposita[*](po- sita VR1d.) caecis doloribus aut accepto[*](accepto ll.v. cfr. § 56. suffita Pl. iun. 36, 7. 8.) sulpure, et cinis eorum genitalium vitiis, tantumque pollent[*](pollet E.), ut[*](ui V.) medicamentis quoque superponantur. medentur ante omnia et pecori ipsi, si fastidio non pascantur[*](pascantur RES. -atur rv(D).). cauda enim quam artissime praeligata[*](praeligat RE. (anpraeligata et uolsa?).), evolsa inde lana, statim vescuntur, traduntque quod extra nodum[*](nondum fit E.) sit e cauda praemori[*](primori E. praemorari R.).

[*](Diosc. II 55. Pl. iun. 22, 4–7..—cfr. Marc. 8, 20.) Lanae habent et cum ovis societatem simul fronti inpositae contra epiphoras. non opus est eas in hoc usu radicula esse curatas neque aliud quam candidum ex ovo infundi ac pollinem turis.

Ova per se infuso[*](infusa E.) candido oculis epiphoras cohibent urentesque[*](uren- tesque dv. -tes oue R. -tisque VS. -tis qua Er.) refrigerant—quidam cum croco praeferunt— et pro aqua miscentur[*](miscent v.a. J. (dist. J).) collyriis; infantibus vero contra lippitudines[*](lipitudines V. lipidi- R.), ut vix[*](ut uix ego. cfr. XVI 64. uix ll. v.) aliud, remedio sunt[*](sunt ego. est ll.v.) butyro admixto recenti.[*](Pl. iun. 98, 7. 8. Seren. 761.—Diosc. II 55. Seren. 1043 sqq. Pl. iun. 84, 6–8.—Seren. 1047 sqq. Pl. iun. 84, 4–6.) eadem cum oleo trita ignes sacros leniunt betae foliis superinligatis[*](in- ligatis R.). candido ovorum in oculis et pili reclinantur

Hammoniaco trito admixtoque et vari[*](uarii E. -rices dT. turi V.) in facie[*](fauantiae V.) cum[*](a E.) pineis nucleis ac melle modico[*](modico Erv. mixto r.). ipsa[*](ipse facies illite T.) facies inlita sole non uritur[*](uritur ErS. adu- v. uruntur rT.). ambusta aquis[*](aquis ll. v. an igni? cfr. XXIV 45. (flammis Seren.).) si statim ovo occupentur[*](occipentur V.), pusulas non sentiunt—quidam admiscent farinam hordeaciam et salis[*](falis V.) parum—[*](param V. paruum E. (an recte? sed cfr. § 103. XXIII 41).), ulceribus vero ex ambusto cum candido ovorum tostum hordeum et suillo adipe mire prodest.[*](Pl. iun. 98, 8–10.—§ 42: cfr. Diosc. II 54.—Pl. iun. 22, 7–9.) eadem curatione ad sedis vitia utuntur, infantibus quidem etiam si quid ibi procidat[*](procedat VRf.) ; ad pedum rimas ovorum candido[*](can- dido duorum V.) decocto cum cerussae[*](caerossae V.) denariorum[*](duum ll. G. duorum v.) II pondere, pari spumae argenti, murrae exiguo, dein vino; ad ignem sacrum candido ovorum ternum[*](ternum ego. trinū r. trum E. trium VRS. trito d(?)v. cfr. Pl. iun.) cum amylo[*](amulo VR(E?)D.). aiunt et vulnera candido[*](candida E.) glutinari[*](glutinare VR1.) calculosque pelli.[*](Diosc. II 55. Pl. iun. 38, 2–4.) —Lutea ovorum cocta, ut indurescant, admixto croco modice[*](an modico? cfr. nota ad XXVI 122.), item melle, ex lacte[*](et lacte v.a.S.) mulieris inlita dolores oculorum mitigant[*](mitigatur E.), vel cum rosaceo et mulso lana oculis inposita, vel cum trito[*](con trita E.) apii semine ac polenta in mulso inlita[*](in-lata E.). prodest et tussientibus per se luteum devoratum liquidum ita, ut[*](itaque ut E.) dentibus non attingatur, thoracis destillationibus , faucium scabritiae. privatim contra haemorrhoidas [*](haemorrhoidas d. -dis D. -dum v. emorroidas V2E. haemoro- R. nemo ro- V1.) morsui[*](mor- sui ego. -sum ll.v. cfr. XX 50. an potius morsibus (corruptum in morfuuf)?) inlinitur sorbeturque crudum.[*](Diosc. II 54. cfr. Marc. 27, 51.—Pl. iun. 52, 15–19. Marc. 27, 76.) prodest et[*](et crudum RS. cruenta V.) renibus, vesicae rosionibus[*](uesicae ro- sionibuset p. 383, 2 dist. ego e Pl. iun.om.E.) exulcerationibusque. cruenta excreantibus[*](quinque ll.v.) v ovorum lutea in vini hemina cruda sorbentur , dysintericis cum cinere[*](cum cinere dTfHcum P. ouum (cum r) cineris VR. cum inira E. cum iure v.) putaminis sui et papaveris suco ac vino. dantur coeliacis cum uvae passae pinguis pari[*](pare R.) pondere et malicorii[*](malicorio v.a.H.) per triduum[*](trium ll.v.) aequis portionibus, et alio modo lutea ovorum III, lardi veteris et[*](tribus ll. v.) mellis quadrantibus, vini veteris cyathis III, trita[*](trita om.VR1.) ad crassitudinem mellis et,[*](Pl. iun. 53, 12–14.) cum opus sit, abellanae nucis magnitudine[*](magnitudinis V. fricea E.) ex aqua pota, item ex oleo fricta terna, totis ovis pridie maceratis in aceto; sic et[*](sic et VRdG. sic et in Er. sic et illita v.) lientericis[*](lientericis d(P) H. cfr. Cels. II 1 p. 29. IV 23. lieni. Ericis (-ci E) rT. lienicis v. dysenteri- cis Pl. iun.), sanguinem [*](tribus ll.v.) autem[*](ater (pr autem) E.) reicientibus cum III cyathis musti[*](musti v. mixti ll. Ven.). utuntur isdem ad liventia, si vetustiora sint[*](sunt E.), cum bulbis ac melle. sistunt et menses mulierum cocta et[*](coctae E. -te r.om.R.) e[*](e (ex v) uino dEre corr. D. in uino V2S. in eo ino V1. in eo uino f.) vino pota, inflationes quoque vulvae cruda cum oleo ac[*](ac Ev(D)). aut rTfH.) vino inlita.[*](Pl. iun. 35, 7. 8. 84, 8–11.—§ 46: Pl. iun. 25, 9–11.—Seren. 236.) utilia sunt et cervicis doloribus cum anserino adipe et rosaceo, sedis etiam vitiis indurata igni, ut calore quoque prosint, et condylomatis cum rosaceo; item ambustis durata[*](durata Ev.a.H.) in[*](in ll.Tfv(H). ex G.) aqua, mox in pruna putaminibus exustis, tum[*](cum E.) lutea ex[*](ex Rdv. et r.) rosaceo inlinuntur[*](illinunt d.). fiunt et tota lutea, quae vocant sitista[*](sitista VREv(H). sicista dVen. -ti T. schista (B)C. synchyta P.), cum triduo incubita tolluntur. stomachum dissolutum confirmant [*](duas ll. v.) pulli ovorum cum gallae dimidio ita, ne ante II horas alius cibus sumatur. dant et dysintericis pullos in ipso ovo decoctos admixta vini austeri hemina et pari modo olei polentaeque.—Membrana putamini[*](putaminis R(?)v.a.S. -anei E.) detracta sive crudo sive cocto labrorum[*](labrorum ego. cfr. nota ad XXIV 14. -biorum ll. v (nusquam alibi a Plinio posium).) fissuris medetur, putaminis cinis[*](cibi (pro cinis) E.) in vino potus sanguinis eruptionibus. comburi [*](comburere dT.)[*](id est V.) sine membrana oportet. sic fit et dentifricium. idem cinis et[*](et REv. ciet dT. eum V.) mulierum menses cum murra inlitus[*](halitus VdT. litus R1.) sistit. firmitas putaminum tanta est, ut recta nec vi nec pondere ullo frangantur nec nisi paulum[*](paululum v.a.S. cfr, nota ad XXVIII 133.) inflexa rotunditate.— [*](Seren. 624. Pl. iun. 13, 1. Marc. 4, 5.—Pl. iun. 38, 4–7.—Seren. 297. Pl. iun. 37, 14–16.) Tota[*](tosta T.) ova adiuvant partum cum ruta[*](curata V.) et aneto[*](anetho V,(?)dv.a. S.) et cumino pota e vino. scabiem corporum ac pruritum oleo et cedria[*](cedra VR1d.) mixtis tollunt[*](tolluntur d.), ulcera quoque umida in capite cyclamino admixta. ad[*](ad V1Rdv. ac r.) puris et sanguinis excreationes ovum crudum cum porri sectivi suco parique mensura mellis Graeci calefactum hauritur. dantur et tussientibus cocta et trita cum melle et cruda cum passo oleique pari modo. infunduntur et virilitatis vitiis singula[*](si singula E. singulis V1R1.) cum ternis cyathis passi[*](cyathis passi ego. passi ll. v. passi cyathis C. (an ternis heminis passi?).) amylique[*](amuli- lique V(E?)D.) semuncia a balneis; adversus[*](aduersis V.) ictus serpentium cocta tritaque adiecto nasturtio inlinuntur.— Cibo[*](cibo G. -bos ll.v.) quot[*](quod Vd.) modis iuvent[*](iubent V.), notum est, cum transmeent[*](transmetent E. -mittant v.a. G.) faucium tumorem[*](tu- more E.) calfactuque obiter foveant. nullus est alius cibus, qui in aegritudine[*](aegritudinem E.) alat neque oneret simulque vim[*](uini E. uini usum v.a.G.) potus[*](ac dv.a.S.)[*](cibus VR1.) et cibi habeat.[*](Seren. 488–490. Pl. iun. 53, 14–17.—Seren. 546. Marc. 27, 71.— Marc. 27, 77 (110. 63).) maceratorum in aceto molliri diximus putamen[*](pane Ev.a.H. cfr. ncota ad XXVIII 206. 204.) ; talibus cum farina in panem subactis[*](10,167) coeliaci recreantur. quidam ita resoluta in patinis[*](patenis V.) torrere[*](torreri Rv.a.S. rore E.) utilius putant, quo genere non alvos tantum, sed et menses feminarum sistunt, aut[*](ut V.), si maior sit impetus, cruda cum farina et aqua[*](ex aqua v. a.S. (an recte?).) hauriuntur. et per se Iutea[*](per se luta VR1. psoluta dt.) ex iis[*](ex iis dv. ex (et R) his rS.) decocuntur[*](decocuntur ego.cfr. Marc. -octorum VRTfE. -octa d(?)v.) in aceto, donec indurescant[*](indurescat V1R1d.), iterumque cum trito pipere torrentur[*](torrentur v. -eantur ll.S. (an tofta dantur?).) ad cohibendas alvos.[*](Marc. 27, 39.—27, 53. 107.) fit et dysintericis [*](ut (pro in) V.) remedium singulare[*](singulare ouo om.E.) ovo effuso in fictile[*](fictili nouo re corr.Ev.a.S.) novum eiusdemque ovi mensura, ut paria[*](pariae V.) sint omnia, melle, mox aceto, item oleo confusis crebroque permixtis; quo fuerint ea excellentiora, hoc praesentius remedium erit. alii eadem mensura pro oleo et aceto resinam[*](refinam v. rei unam E. -na Vd. reuin R. -ina r.) adiciunt[*](dicunt Vd.) rubentem vinumque [*](unumque Vd.)[*](dist. sus- tulit S.) ; et alio[*](alio V2Erv. a r.) modo temperant[*](intemperant R.), olei tantum mensura[*](mensuram E.) pari[*](duabus ll.v.) pineique corticis II sexagensimis denarii[*](denarii d. -rie R1. -riae V1. -riorum rv. -ri ac D.), una eius quod[*](quo Ercum ras.)[*](quinque ll.v.) rhum[*](rhum dTfVen.(H). rhuunt V1. rhus v(D). trahi V2Erin ras.) diximus, mellis obolis v simul decoctis[*](decocti E.), ita [*](24,91) ut[*](quattuor ll.v.) cibus alius[*](alius om.VR1S. sed cfr. § 45.) post IIII horas sumatur. torminibus quoque [*](quattuor ll.v.) multi medentur[*](medent V.) ova bina cum alii[*](allii (aliis v) piscis dv.a.H.) spicis IIII una terendo[*](una terrendo VR. uterendo E.) vinique hemina calefaciendo atque ita potui dando[*](potui dando Erv. potando r.). [*](Isid. XII 7, 81.) et, ne quid desit[*](desit ouorum dErv. de estiuorum (aest-V) VR.) ovorum gratiae, candidum ex iis[*](iis v. his ll. C.) admixtum calci vivae[*](uiuae dEv. ut r.) glutinat[*](glutina R. -atur r.) vitri fragmenta; vis vero tanta est, ut lignum perfusum ovo non ardeat ac ne vestis quidem contacta aduratur. de gallinarum autem ovis tantum locuti sumus, cum et reliquarum alitum[*](alitum de ouis anguis restent R.) restent, magnae[*](magne V.) utilitatis[*](utilitatis V.cfr. § 55. -ates rv.), sicut suis locis dicemus.

Praeterea est ovorum genus in magna fama Galliarum , omissum Graecis. angues[*](anguis V1R1.) enim[*](enim ego. ea VREv (D). eo d.del.B.) numerose[*](numerose ego. cfr. XXV 167. -ro est VRd. -ro (-rus v) est ouorum Ev. -ro sex D. innumeri aestate C cunm B. an vero inter sese? cfr. X 169.) convoluti [*](conuolutis Vd. con- luti E.) salivis[*](saliuis Rdv. saluis E. ad huius V.) faucium corporumque spumis artifici[*](artifi V1. -ficii (artef- E) V2E.) conplexu glomerant[*](glomerant. urinum ego. cfr. X 166. 158. -rant. uranium D. -rantur in unum d. -rantur (-rant J) annum (/nnum V1. annunt V2. anguinum v) rv.) ; urinum appellatur[*](appellatum R1d. apellantum V1. -tur V2.). Druidae sibilis id dicunt in sublime[*](sublimen V.) iactari sagoque oportere intercipi, ne tellurem attingat; profugere raptorem equo, serpentes enim insequi, donec arceantur[*](arceatur V.) amnis alicuius interventu; experimentum eius esse, si contra aquas fluitet[*](fluuitet V.) vel auro vinctum[*](cinctum v.a. G.) ; atque, ut est Magorum sollertia occultandis fraudibus sagax, certa luna capiendum censent[*](censet E.), tamquam congruere operationem[*](operatione (-tone V) ea VR1.) eam serpentium humani sit arbitrii[*](arbitri RES.). vidi[*](uidi id V2E.) equidem id ovum[*](idoum V.) mali orbiculati[*](orbiculatim Vdv.a.C.) modici[*](modice V.) magnitudine, crusta cartilagineis[*](cartilagineis D. -nis drv. -lagis VR. -iculaginis E.) velut[*](uel V.) acetabulis[*](e tabulis d.) bracchiorum polypi crebris [*](dist. D.) insigne[*](insigni D.). Druidis ad victorias litium ac regum aditus mire laudatur[*](laudantur V2E.), tantae vanitatis, ut habentem id in lite in sinu equitem[*](aequitem E1. -ietem E2. ue quiritem d.) R. e Vocontiis[*](e uo- contiis G. euocantiis E. -tis dr. -tem rf. -catum v.) a[*](a om.VR1d.) divo Claudio principe interemptum non ob[*](ob v. ad Er.om. r.) aliud sciam[*](sciam' dT.). hic tamen conplexus anguium et frugifera[*](frugifera torum E. efferatorum R(?)v.a.S.) eorum concordia[*](concordiae E.) in[*](in om.VRv.a.S(J).) causa videtur esse, quare exterae gentes caduceum in pacis argumentis circumdata effigie anguium[*](anguim V.) fecerint; neque enim cristatos esse in caduceo mos est.

[*](cfr. Plin. X 55. XXXVII 204.) De anserum ovis magnae utilitatis ipsoque ansere dicturi hoc in volumine debemus honorem et Commageno[*](commageno TS. cum magnae V. commagenorum d(?)Ere corr. v.), clarissimae rei. fit ex adipe anserum—alioqui[*](aliqui VRd.) celeberrimi [*](dist. J.) usus, set[*](set ad ego. est ad EG(D). est, at v. est sed in r. sed in rTS.) ad hoc in[*](in om.RT.) Commagene[*](commagine V.) Syriae[*](suriae Vr. susuriae Rd.) parte[*](est ad—parte uncis inclusit D.) —cum cinnamo[*](cinnamomo VRTS. cfr. X 55.), casia, pipere[*](pipere Ev. picere r. uicere R. cicere r.) albo, herba quae Commagene vocatur , obrutis[*](obruis d.) nive vasis, odore iucundo[*](iucunde V. -di E.), utilissimum ad perfrictiones[*](praefictiones E.), convulsiones, caecos aut subitos dolores omniaque[*](omnia (sumpta d) quaeque Vd.), quae acopis[*](acopis dv. -piis VES. -pus R.cfr. § 115. XXIII 89. 157. XXXI 92. 105. XXXII 140. XXXVI 152. Cels. V 24. Scribon. 156. 161. 206 extr. 268 al.) curantur, unguentumque pariter et[*](& Vdv(S). ac R(?) G. om.E.) medicamentum est.[*](cfr. Diosc. II 91 extr.—Plin. XXVIII 153. X 32.) fit et in Syria alio modo, avium adipe[*](adipe auium R(?)v.a.D. auium aut cum d.) curato ut dicemus[*](dicemus ll.v(J). diximus B coll. XXVIII 143.), additis erysisceptro[*](erysi- streptro d. erisceptro V2v.a.B. aerisc- E. ceitro V1. om.R1.), xylobalsamo[*](lyxobalsamo V. lixo- d. lyso- R1.), phoenice[*](foenice V.),[*](134) item tuso[*](item tuso ego e Diosc. tuso item ll.v(D). elate item B e Diosc.) calamo singulorum pondere quod[*](quod S. quid R1. qui rv. an quo sit adips? ) sit adipis[*](adipis in S. -pisci E. -pis cum B. -pis rJ.), in vino bis aut ter subfervefacto[*](sub- feruefacto ego.-tū (ferref- R1) VRdTfH. -tus E. -tis v. cfr. XII 129. XIV 85. 114. XXII 137.). fit[*](fiat V1Rd.) autem hieme, quoniam aestate non glaciat[*](gla- tiat V.) nisi accepta cera. multa praeterea remedia[*](remedia om.R1d.) sunt ex ansere[*](ex misere d. ex imis aere V.de mendo cfr. XXXIV 84 (eximie).), quod miror aeque quam in capris[*](in capris V2ErG(D). pancharis rT. Panchaica (vel in Panchaeis) J coll. § 29 et X 4. in coruis v.), namque anser[*](ansere E. (cum ansere v.a.G).) corvusque ab aestate in autumnum morbo conflictari dicuntur.

De anserum honore, quem meruere Gallorum in Capitolium ascensu[*](capitolio afcenso (acc- d) VR1d.) deprehenso, diximus. eadem de[*](10,51) causa supplicia annua canes pendunt, inter aedem Iuventatis et Summani vivi in furca sabucea[*](sambucea Rd(?) v.a.J.) armo[*](armo VRdT(P)S. arbore rv. -res E.) fixi[*](fixis VR.). sed plura de hoc animali dici cogunt priscorum mores.

[*](Plautus in Saturione ap. Paul. Diac. p. 45, 3.— Seren. 854. Pl. iun. 107, 24.—Cic. de nat. deor. II 50, 126.—) Catulos lactentes[*](lactantes VR.) adeo puros existimabant ad cibum[*](cibus V1. -bos V2.), ut etiam placandis numinibus[*](nominibus V.) hostiarum vice uterentur iis. Genitae Manae[*](genito mane v.a. H.) catulo res divina fit, et in cenis deum etiam[*](etiamnum v.a.D.) nunc ponitur catulina[*](catilina V2. caelina V1. tadina d.). aditialibus[*](aditialibus VRdG. adiicia- B. addital- E. -ita ta- v.a.B. cfr. X 45.) quidem epulis celebrem[*](celebrē v(J). -res ll.S(D).) fuisse Plauti fabulae indicio sunt. sanguine canino contra toxica nihil praestantius[*](praestius V.) putant[*](putant VRdTfH. -atur Ev(D).) ; vomitiones[*](uomi- tione V.) quoque hoc animal monstrasse homini videtur, et alios usus ex eo mire laudatos[*](laudatus V.) referemus suis locis. nunc ad institutum[*](institutum R.cfr. IV 91. -utis V. -uti fS. statutum d(?)Ev(D). (an potius instituti operis? cfr. XXXV 15. 29. 53. XXXII 1. II 55. 118).) ordinem pergemus.

[*](Pl. iun. 111, 3. 4.) Adversus serpentium ictus[*](hictus rin ras.) efficacia habentur fimum pecudis recens in vino decoctum inlitumque, mures dissecti inpositi[*](et impositi d(?)v.a.S.). quorum natura non est spernenda, praecipue[*](praecipua V.) in adsensu[*](adsensu VG(S). -sus E. adfcensu Rd(?)v(H).) siderum, ut diximus, cum lunae[*](lumine lunae Ev.a.S(D).) lumine fibrarum[*](fibratum V.)[*](11,96) numero crescente atque decrescente. tradunt Magi iocinere muris dato[*](dato dv. -tur VR. -ti E.) porcis in fico sequi dantem id animal[*](si qui tantem id animali E.), in homine quoque similiter valere, sed resolvi[*](solui V1R1T.an resolui uim? cfr. XXVII 144. XXVIII 82. 116. XXIV 24.) cyatho olei poto.

[*](Isid. XII 3, 3.—Aristot. h. a. IX 6 extr.—Cicero in Admirandorum libro (?). cfr. Plaut. Stich. III 2, 43.—Pl. iun. 108, 1. Diosc. II 27. περὶ ἰοβ. 19 extr. Nicand. ther. 689.) Mustelarum duo genera; alterum silvestre, distans[*](distans VdTf(P)H. -trans R. -tant Ev(D). cft. Isid.) magnitudine, Graeci vocant ictidas. harum fel contra aspidas dicitur efficax, cetero venenum. haec autem, quae in domibus nostris oberrat et[*](et om.VR1.) catulos suos, ut auctor est Cicero, cottidie transfert mutatque sedem, serpentes persequitur . ex ea inveterata sale denari pondus in[*](in om.E.an in uini? cfr. Diosc.) cyathis III[*](tribus ll. v.) datur[*](datus E. -tis r.) percussis[*](percussus E.) aut ventriculus coriandro fartus[*](faftus E. partus d.) inveteratusque [*](inueteratusque Ev(D). cfr. Diosc. -atus rS.) et in vino potus, et catulus[*](et catulus Erv. cfr. § 104. et catulū r. e catulo J. ex catulis D.) mustelae etiam efficacius[*](etiam efficacius om.E.).

[*](Diosc. II 36. eupor. II 120.—§ 62: cfr. Plin. XXXII 124.—Colum. VI 18, 2. Geop. XIII 17. Marc. 16, 95. Diosc. II 36. Geop. XVI 19.) Quaedam pudenda dictu tanta auctorum adseveratione commendantur, ut praeterire[*](prae- teriri d.) fas non sit, siquidem illa concordia rerum aut repugnantia medicinae gignuntur, veluti cimicum, animalis foedissimi et dictu quoque fastidiendi , natura contra[*](contra om.V1R1.) serpentium morsus et praecipue aspidum valere dicitur, item contra venena omnia, argumento, quod dicant[*](dicant VRdTfH. -cunt Ev(D). cfr. § 63 et CFW Müller p. 6.) gallinas, quo die ederint[*](id ederint d(?)v.a.S. deerit E.), non interfici ab aspide, carnesque[*](carnesque RdTfH. -nisque V(?)S. -nes quo- que Ev(D).) earum percussis plurimum prodesse. ex iis[*](iis v. his ll. C.), quae[*](qui V.) tradunt, humanissimum est inlinere[*](illinire Rd(?)G.) morsibus cum sanguine testudinis, item suffitu[*](suffito R.) eorum abigere[*](ab om.VR1TS.) sanguisugas [*](dist. H.) adhaerentes haustasque ab animalibus restinguere in potu datis[*](datis dTEr(P)S. -tas r. -tos v.). quamquam et oculos[*](quam ab oculis E.) quidam his[*](his (iis v) inungunt Ev(J). in his ung- r. his ung- S.) inungunt

tritis cum[*](tritis cum Ev. contritis (-istis R1) rTf.) sale et lacte[*](e lacte f.) mulierum auresque cum melle et rosaceo admixtis. eos, qui agrestes sint et in malva nascantur, crematos, cinere permixto rosaceo, infundunt[*](infunduntur E.) auribus[*](uomine E. -icae v.a.S.).[*](Marc. 17, 34. Seren. 899. 921. Diosc. II 36.—Seren. 1003. Pl. iun. 91, 6–8. Diosc. eupor. II 120.) cetera, quae de his[*](iis v.a.H.) tradunt vomitionum et quartanarum remedia aliorumque morborum, quamquam ovo aut cera aut faba inclusos[*](inclusus V.) censeant devorandos, falsa nec referenda arbitror. lethargi[*](et argi V1d. & ar R1.) tantum[*](tamen (pro tantum) v.a.S.) medicinae cum argumento adhibent, quoniam vincatur aspidum somnifica vis[*](ui Vd.), septenos in[*](in om.Ev.a. H.) cyatho aquae dantes, puerilibus annis quaternos .[*](Diosc. II 36. Marc. 26,101.—Florentinus ap. Geop. XIII 14, 7.) et in stranguria[*](istran- guiriae V. stranguriae [fistulaeque] v.a. H.) fistulae inposuere[*](inpuere E.). adeo nihil parens illa rerum omnium sine ingentibus causis genuit. quin et adalligatos[*](alligatos VR1fS.) laevo bracchio binos lana subrepta[*](subrecta VdE.) pastoribus resistere nocturnis febribus prodiderunt, diurnis in russeo[*](russeo VRS. ruiss- E. roseo dTfH. -saceo v. cfr. XXI 166. XXX 99.) panno[*](panne E.). rursus his adversatur scolopendra suffituque enecat[*](necat d(?)Ev.a.S.).

[*](Nicand. ther. 189. Pl. iun. 112, 20–22.—cfr. Plin. XXVIII 67. Diosc. II 99. eupor. II 115. Seren. 843. Pl. iun. 112, 9–11.) Aspides percussos[*](percussos Ev. -ssus r. -sso r.) torpore et somno necant, omnium serpentium minime sanabiles. sed venenum earum, si sanguinem[*](sanguinem dG. -ne VR. -gui E. -guis v.) attigit[*](atti- git ego cum vet. Dal. -ingit ll.v.) aut recens vulnus, statim interemit[*](interimit dv.a.J. cfr. XI 56. 90. 280. XXXII 14 al. (B1sic nbique); contra § 74. VI 91. XXIV 174. XXV 101.) ; si[*](si VTfS. s; dom. rv.) inveteratum ulcus, tardius. de cetero potum quantalibet [*](quantumlibet E.) copia non nocet[*](cop???lanum nocet d.), non enim[*](non est enim R(?)G.) est tabifica vis[*](bis VE.) ; itaque

occisa morsu earum animalia cibis innoxia sunt. cunctarer[*](cunctare E.) in[*](uarronem scirem v.a.S.) proferendo ex iis[*](iis v.his ll. C.) remedio, ni[*](ni om.Er. nisi dv.a.S.) M. Varro LXXXIII vitae anno prodidisset[*](prodidisset TS. -sse rv.) aspidum ictus efficacissime sanari[*](sanari VdTf(P) H. de basilisco sanari R. curari Ev.) hausta a percussis ipsorum urina.

[*](cfr. Plin. VIII 78. Isid. XII 4, 6.) Basilisci, quem etiam serpentes[*](serpen- tis V.) ipsae[*](ipsae V1fH. -si V2dErv. ef R.) fugiunt alias[*](alios v.a. H.) olfactu necantem[*](necantes d.), qui hominem, vel si aspiciat[*](aspiciant V2. -ciunt V1R1.) tantum , dicitur interemere[*](interemere VJ. interim- rv(D). cfr. § 65.), sanguinem Magi miris laudibus celebrant[*](caelebrari V.) : coeuntem picis modo et colore[*](calore R1dT. -rem V.), dilutum cinnabari clariorem fieri. attribuunt[*](attribuunt S. aut tri- VR. aut attri- d. tri- Ev.) ei[*](ei VdD. et Ere corr. ei et v.) successus petitionum[*](potitionem E.) a[*](a om.E.) potestatibus et a diis[*](a diis (dis RS) etiam REv. additis etiam d. additi sed iam V.) etiam precum, morborum remedia [*](media V1R1.), veneficiorum[*](beneficiorum v.a.G.) amuleta[*](amuleta G. maluieta Vd. mau- R1. manu- r. mu- nere v.). quidam et[*](quidam et ego. -dem ad E. -dam id rv.) Saturni sanguinem appellant.

[*](cfr. Lucani Phars. IX 725. Isid. XII 4, 5.) Draco non habet venena. caput eius limini[*](limina V. lum- R1.) ianuarum subditum propitiatis[*](proprietatis VRd.) adoratione diis fortunatam domum facere promittitur, oculis eius inveteratis et cum melle tritis inunctos[*](iunctus V. uint- R1.) non expavescere[*](pauescere Ev.a.S.) ad nocturnas imagines etiam pavidos, cordis pingue[*](pingui E.) in pelle dorcadum nervis cervinis adalligatum[*](alligatum d. ali- R1.) in lacerto conferre iudiciorum victoriae plurimum[*](plurimum ego et dist. primum ll.v. de spondylo cfr. XXXII 116. 60. 154, de verbo conferendi XXV 133. XIX 182. XXII 102. XXXIV 65. 96. XXXV 58. 79; XXIII 139. 150. 156. XI 27. XIX 134. XX 37. 261. XXII 83; XI 238. XIX 48. (XXXV 175); XIX 1. XX 54. XXIX 13, de mendo XXXVII 54. | potestatum Rd(?)v.a. J. cfr. nota ad XXVIII 59.), spondylum aditus potestatium

mulcere[*](mulceret d. ulcere// V.), dentes eius inligatos[*](alligatos VR1d.) pellibus caprearum[*](capraearum V. -rerum E1. -rarum E2.) cervinis nervis mites praestare dominos potestatesque exorabiles. sed super omnia est compositio, qua invictos[*](uinctos R1.) faciunt Magorum mendacia: cauda draconis et capite, pilis leonis e fronte et medulla eiusdem, equi victoris spuma, canis ungue[*](ungues E. -uibus R (?)v.a.S.) adalligatis[*](adalligans Vd.om.R1.) cervino corio nervisque cervi alternatis et dorcadis. quae coarguisse[*](arguisse dEv.a.H.) non minus referet[*](referet D cum Gron. -fert dv. -ferret VR. regeret E.) quam contra[*](contra Vcum ras.Ev(S). -raria rTfH.) serpentes[*](serpentes dErv(D). -tis VRfS. -tibus H.) remedia demonstrasse, quoniam et[*](et om.Ev.a.S.) haec illorum[*](illorum ego. mo- rum VRH. morborum dEv. magorum D.) veneficia[*](ueneficia VRdC cum B. ben- Ev(D).) sunt. draconum adipem venenata fugiunt, item, si uratur[*](si uratur VRH. iurature d. uira- T. uirus v.) ichneumonum; fugiunt[*](item-fugiunt om.E.)[*](fugiunt om. v.a.H.) et urticis[*](urticis (uricis Vf. urcis E) tritis ll.TfH. cutis cinere v.) tritis in aceto perunctos[*](perunctis VR.).

[*](Seren. 828. Pl. iun. 111, 4–6.) Viperae[*](uipera V.) caput inpositum, vel alterius quam quae[*](quamque E. quemque V.) percusserit, sine fine prodest, item si quis ipsam eam in vapore baculo[*](uaculos E.) sustineat[*](sustineant V2. -nea V1. usus tineant E.) —aiunt enim recanere[*](recanere coni. S auctore H ex XXVIII 19. praec- ll.TH. prae- cauere G. futura praecinere v.) —, item si quis exustae eiusdem[*](eius R(?)Ev.a.S.) cinerem[*](cine- rem v. -re ll. J. cfr. CFW Müller p. 26.) inlinat. reverti autem ad percussum serpentem[*](serpentem VRdv(S). -tium E. -tes C.) necessitate[*](necessitatem E.) naturae Nigidius auctor est. caput quidam[*](quidam VTE. -dem r(?)B. quid v.) dissecant scite[*](scite VTE. scythae r(?)v.) inter aures ad eximendum[*](exhimendum V. eximen E.) lapillum, quem aiunt ab ea devorari territa; alii ipso toto capite utuntur.[*](Isid. XII 4, 11. (cfr. Diosc. II 18). Galen. de antid. I 6. 8. 15. ther. 13.) fiunt ex vipera pastilli, qui

theriaci vocantur a Graecis, ternis[*](quaternis T(?)C cum B coil. § 121.) digitis mensura[*](mensura ego. cfr. nota de pondere ad XXVI 28. -rae TfS coll. § 121. -re VF. -ren R. -rent'r.om.d(?)v. deEnon constat.) utrimque [*](utrimque dTfrv. tur imque F. tur inque (i//que V1) VR.deEnon con- stat.) amputatis exemptisque interaneis et livore spinae adhaerente, reliquo corpore in patina ex aqua et aneto[*](aneto REVen.(S). -tho r(?)v.) discocto spinisque exemptis et addita similagine atque ita in umbra siccatis pastillis, quibus ad multa medicamenta utuntur. significandum videtur[*](uidetur opera E.) e vipera tantum hoc fieri. quidam purgatae ut supra dictum est adipem cum olei sextario[*](sexario E. sextaria V1R.) decocunt[*](decocant V.) ad dimidias; ex eo, cum opus sit, ternis stillis additis in oleum perunguntur[*](perungun- tur V2rv. -guentur E. -guitur V1d. -gitur R.), ut omnes bestiae[*](uestigiae V1d. -gia R.del.r (in marg. al.... reliquis abscisis).) fugiant[*](effu- giant r. effuant R.) eos.

[*](Pl. iun. 110, 3. 4.) Praeterea constat contra omnium[*](omnium serpentium Rdv.a.D.) ictus quamvis insanabiles ipsarum serpentium[*](serpentium om.(V?)SJ.) exta inposita auxiliari[*](auxiliari—), eosque, qui aliquando viperae iecur coctum hauserint, numquam postea[*](postea om.V1R1d(T?).) feriri[*](negant feriri dT.) a serpente. neque anguis venenatus [*](sed Ev.a.S.) est nisi per mensem[*](mensem R(?)v. -se VE. -ses dT. (an primo mense?).) luna instigatus, et prodest[*](prodest V2dTv. -deest V1. -dēē R. pio deest E.) vivus conprehensus et[*](et dEv. est et r.) in aqua contusus, si foveantur ita morsus.[*](cfr. Plin. X 137 (Gell. X 12, 7).—cfr. Livii per. XI.—Nicand. ther. 414. Isid. XII 4, 22.) quin et inesse ei[*](ei v. et RFE.inVras. om.d.) remedia multa creduntur[*](crederentur VR1d.), ut digeremus[*](digeremus VRdTfH. cfr. § 37. dicer- E. -cemus v.), et ideo Aesculapio dicatur. Democritus quidem monstra[*](monstrat v.a.G.) quaedam[*](quaedam om.VR1T.) ex his[*](ex his (iis v) ll.C. an et hic?) confingit[*](confingit dT(P)J. cfr. XXXVII 195. -igit V1R1. -icit rG. -ici v. aliter XXXIV 108. XII 77. de mendo cfr. § 24.), ut possint avium

sermones intellegi. anguis[*](anguis H. -guaes F2. -guae VR. -gue dTr.om.E. atqui anguis v. an angue deuorato. anguis?) Aesculapius Epidauro Romam advectus est vulgoque pascitur[*](pafcitur R(?)v. parc- rT.) et in domibus, ac nisi incendiis [*](incendii d. -di V.) semina exurerentur[*](exurentur V.), non esset fecunditati[*](fecun- dita deorum V1R1.) eorum resistere[*](dist. ego cum man. Dal.) in orbe[*](orbem E. urbe TP. (an in urbe. terrestrium cet.?).) terrarum. pulcherrimum anguium genus est quod[*](et quod T. quod v.a.H.) et in aqua vivit; hydri vocantur, nullo[*](nulli R. -llis dv.a.S.) serpentium inferiores veneno. horum iecur servatum [adversus[*](uncos ego posui. (an vero nec aliud aduersius, ut XXXII 35?).) ] percusso[*](percusso ego. cfr. § 84. -ssos ll.v.) ab iis[*](iis v. his ll.C.) auxilium est[*](aua illum est (supra scripto uel habile) V.).[*](cfr. Plin. XXVIII 117.) —Scorpio[*](scorpion d.) tritus[*](tricus E.) stelionum[*](telli- num E. stellionum rv.a.J (ut infra ubique).) veneno adversatur. fit enim e[*](e ego. et VR. et e dv. et ex r. ex ED.) stelionibus[*](telionibus E.) malum medicamentum ; nam cum inmortuus est vino[*](an in uino? cfr. § 128. contra VII 138.), faciem eorum, qui biberint[*](biberit VE.), lentigine[*](lenti- ginem VdE.(an recte, ut sit faciei scribendum? cfr. XXII 146. XXIII 124).) obducit. ob[*](ab d.) hoc in unguento necant eum insidiantes paelicum[*](paelicum ego. cfr. X 235 extr. pelicum ED. -cu///m V. -cuam d. pellicum rv. om.E.) formae. remedium est ovi luteum et mel ac[*](ag R1.) nitrum[*](nitum VR1.). fel stelionum tritum in aqua mustelas congregare dicitur.

[*](cfr. Plin. II 155 extr. Isid. XII 4, 36.)[*](cfr. Theophr. de igne § 60.—cfr. Plin. X 188. Seren. 104.—Aelian. n. a. IX 28.) Inter omnia venenata salamandrae scelus maximum est. cetera enim singulos feriunt, nec plures pariter interimunt[*](interemunt J.), ut omittam, quod perire conscientia dicuntur homine percusso neque amplius admitti[*](amitti E.) a[*](a D. ad ll.v.) Terra[*](terra VD. -as Erv. -am RdT.) ; salamandra [*](sala- mandrae E.) populos pariter necare[*](enecare dT.) inprovidos[*](inprouidus Vf.) potest. nam si arbori[*](arbori rv. -ris V2E. -res rf.) inrepsit, omnia poma inficit veneno et eos, qui

ederint, necat frigida vi[*](ni (om. hil aconito—2 pidis) R.), nihil aconito distans; quin immo si[*](si del. J.) contacto ab ea[*](ea dv. eo VE.) ligno, lapidi[*](lapidi ego. uel pidis V1d. uel pedis ED. -de v. uel lapidi si J.) crusta[*](crista V1RD.) panis inponatur[*](inponatur ego. inuocatur R1E. incoc- rv. sed locus nondum sanatus.), idem veneficium[*](id enim beneficium E.) est vel si[*](est uel si R(?)v(D). est uel E. et si rTfJ.) in puteum cadat, quippe cum saliva[*](saliuas E.) eius[*](eius in dT.) quacumque[*](quaquamque R.) parte corporis, vel in pede imo, respersa[*](imo res aspsa d. et mores (umores V2) apersa V.) omnis in toto corpore defluat pilus. tamen talis ac tanti[*](tanta E. -ta uis v.a.H.) veneni a quibusdam animalium, ut subus, manditur [*](conditur V2r. -tor R.) dominante[*](domante G Dal. cur seqq. iunxit D.) eadem illa rerum dissidentia.[*](cfr. Plin. XXIX 92 extr. X 188. schol. Nicand. alex. 537.—Diosc. II 67.) venenum eius restingui primum omnium ab iis[*](iis v. his ll. C.), quae vescantur illa[*](illa ex his (iis S) H.), verisimile est, ex iis[*](ex iis (his J) uero J. ex (del. v) his uero simile est (-lia sunt Tv) VRdTv.a.G. om.EG.) vero, quae produntur[*](produntur VRdv(H). -dantur EG. proba- D cum Gron.), cantharidum potu[*](potu v. -tū ll.) aut lacerta in cibo[*](cibos d.) sumpta. cetera adversantia diximus dicemusque suis locis. ex ipsa quae Magi tradunt contra incendia, quoniam ignes sola animalium extinguat, si[*](si dErv. sint RF.inVras.) forent vera, iam esset[*](esse VEVen.) experta Roma[*](romae V2. rofa E.). Sextius venerem accendi cibo earum[*](parum VR1d.), si detractis interaneis et pedibus et capite in melle serventur, tradit negatque restingui ignem[*](igni VR1. his VRED.) ab iis.

[*](Aelian. n. a. I 45. Seren. 858. Pl. iun. 110, 1.—Seren. 848. Pl. iun. 110, 6. 7.) E volucribus in auxilio[*](auxilio Ev. -lium rTf(P) H.) contra serpentes primus[*](primus V1f. -mum V2TEv(D). -mi (=-m;?) RdH.)[*](que ego. quoque ll. v.) vultur[*](uultur est V2Erv. -reis RF. -re//s V1. -res dTH.) est, adnotatumque[*](adnotatum V2rG. -atu// V1. -atur RdF. -andum Ev.) minus virium esse nigris[*](an nigri?). pinnarum

ex alis[*](alis ego. cfr. Seren. his ll. C. iis v.) nidore, si urantur[*](iurantur (om. si) E.), fugari eas dicunt, item cor eius alitis habentes tutos esse ab impetu non solum serpentium, sed etiam ferarum latronumque et regum ira.

[*](Nigidius de anim. II apud Gell. VI 9, 5. Celsus V 27, 3. Pl. iun. 111, 6–9. Diosc. II 52. 53. Petrichus ap. schol. Nicand. ther. 557.) Carnibus gallinaceorum ita, ut tepebunt avulsae, adpositis venena serpentium domantur, item cerebro in vino poto. Parthi gallinae malunt[*](malum V.) cerebrum plagis inponere . ius quoque ex iis[*](iis v. his ll. C.) potum praeclare medetur, et in multis aliis usibus mirabile. pantherae, leones[*](leonis ED. -nesque d(?)v.a.S.) non attingunt perunctos eo[*](eos E.), praecipue si et alium fuerit incoctum .[*](Diosc. II 53. (cfr. Plin. XXX 57). Seren. 893. 894.) alvum solvit validius e vetere gallinaceo, prodest et contra longinquas febres et torpentibus membris tremulisque et articulariis morbis et[*](morbis et Ev(D). -bis in rTfH.) capitis doloribus, epiphoris , inflationibus[*](inflacionibus V. inflammatio- Ev.a.B.), fastidiis[*](fastidiis—), incipiente[*](incipienti v.a.H. (an recte?).) tenesmo, iocineri, renibus[*](renibus om.VR1.), vesicae, contra cruditates[*](cruditatis VRfJ.), suspiria.[*](Diosc. II 53.) itaque etiam faciendi eius extant praecepta: efficacius[*](efficacius VTED. -us enim r(?)v.) coci cum[*](coci cum V1ED. coti cum V2. coctu R. coqui cum T(P)S. cocti cum d(?)v.) olere marino aut cybio[*](cybio ll. v. cnico coni. H e Diosc.) aut cappari aut apio[*](appio V.) aut herba Mercuriali [*](mercurii alii E.)[*](tribus ll.v.), polypodio[*](uel (aut v) polypodio dv.a.S.) aut[*](aut (pro ad) VRd.) aneto, utilissime autem in congiis III aquae[*](atq; R.)[*](tres V2dEv. res r.) ad III heminas cum[*](cum om.VR1.) supra dictis herbis et refrigeratum sub diu dari, tempestivius[*](tempestiuius vet. Dal. -tiuis ll. v. an -tiue si? cfr. XXII 102. XXVI 14.) antecedente vomitione. non praeteribo miraculum, quamquam ad medicinam non pertinens: si auro liquescenti[*](relinquescenti (///linq- V1. reliq- T) V1R1T.) gallinarum membra misceantur , consumunt id in se; ita hoc venenum auri est.

at[*](ad VD.) gallinacei ipsi[*](gallinaceis ipsis Erv.a.S.) circulo e ramentis[*](ramentis Brot. ex ed. princ. -ti dT. sarmentis rv.) addito in collum non canunt.

Auxiliatur contra serpentes et columbarum caro recens concerpta[*](correpta R1. con- cepta Lugd. Dal.) et hirundinum, bubonis pedes usti cum plumbagine[*](plumbagine B coll. XXV 155. pulba- Vd. bulba- R1f. pulpa- Ev. corr.rperiit margine absciso.) herba. nec omittam in hac quoque alite[*](alite—) exemplum magicae[*](magicae [quoque] om.E.)[*](magicae v. -icae quoque (tamen T) VRdT.) vanitatis, quippe praeter reliqua[*](reliquas V1R1.) portentosa[*](portentosa om.V1. a R1.) mendacia[*](emendacia V1. mendicia R. medicina E.) cor eius inpositum mammae mulieris dormientis sinistrae tradunt efficere, ut omnia secreta pronuntiet; praeterea in pugnam ferentes[*](ferentes v. -tis ll.S.) id[*](id VRdTfS. idem Erv.) fortiores[*](fortiores Ev(D). -tes rTfH.) fieri. eiusdem ovo[*](euuo R1. an ex ouo (vel ex eiusdem)?) ad[*](ut (pro ad) R.) capillum remedia demonstrant[*](demonstrat Rd(?)H.). quis enim[*](autem (pro enim) v.a.D.), quaeso, ovum bubonis umquam visere[*](uifere VdTES. uidere R(?)v. cfr. IX 69. X 86. XI 89. 262. XVI 242.. II 209. V 45 al.) potuit, cum[*](quam E. cum tamen v.a.G.) ipsam avem vidisse prodigium sit? quis[*](quis om.E.) utique experiri et praecipue in capillo? sanguine quidem pulli bubonis etiam crispari capillum promittunt. cuius generis prope videri possint quae tradunt et de vespertilione[*](uespertilioni V. -onis E.), si[*](sit et d.) ter circumlatus domui vivus super[*](super ego. per ll.v.) fenestram[*](fenestras V.) inverso capite adfigatur[*](ad- figatur (affi- T) ego. cfr. XXXII 44. adfiguratur (at fig- d) VRdf. infigatur Erv.), amuletum esse, privatimque ovilibus circumlatum[*](circumlatum Ev(D). -mraptum rTfH.) totiens et pedibus suspensum[*](suspensum VRdTfH. -sum suum (e dittogr. natum) E. -sum sursum (susum D) v.) super limen[*](super limen ego. cfr. § 95. XXVI 121. XXXI 131. XIX 115. XXXIII 122. (XXX 51. XXVII 142. IX 151). super limine ll. D. in superlimine fS. -nari v. in supero limine H cum Gron. coll. XXXII 44.). sanguinem quoque eius cum carduo contra serpentium ictus inter praecipua laudant.

[*](cfr. Aristot. h. an. V 27. schol. Nicand. ther. 715.) Phalangium est Italiae ignotum et plurium[*](pilurium V.) generum : unum simile formicae, sed multo maius[*](malus V.), rufo capite, reliqua parte corporis nigra[*](nigris E.), albis guttis[*](guttis om.R1. intercursantibus respersum (om.dH) guttis d(?)v.a.S.). acerbior huius quam vespae ictus. vivit[*](ui- uit dv. uiui r.) maxime circa furnos et molas. in remedio est, si quis eiusdem generis alterum percusso ostendat[*](dist. P.), et ad hoc servantur mortui. inveniuntur[*](cum mortui inueniuntur v.a.(P)H.) et cortices eorum, qui triti[*](qui triti VRdT(P) H. cotriti E. contr- v. (an mortui. auxiliantur et—contriti et poti. medentur mustelae cet.?).) et poti medentur; mustelae[*](et mustelae v.a.S.)[*](mustelae—) catuli[*](60) ut[*](ut diximus supra v.) supra[*](supra del. D cum U 641. sed cfr. Müller emend. V 4.).[*](cfr. Diosc. II 68. schol. Nicand. ther. 734.) aeque phalangion Graeci vocant inter genera araneorum, sed distingunt lupi nomine[*](sed—nomine om.V1R1d.). tertium genus est eodem phalangi[*](eorum phalangion E.) nomine araneus lanuginosus, grandissimo capite, quo dissecto inveniri intus[*](ictus V1R1.) dicuntur[*](dicunt R.) vermiculi duo adalligatique mulieribus pelle cervina ante solis ortum praestare, ne[*](ne om.E.) concipiant, ut Caecilius in commentariis reliquit. vis ea annua est. quam solam ex omni atocio[*](atocio B. -ito E. -ita r. atacito Vd. tac- v. adaceto R.) dixisse fas sit, quoniam aliquarum fecunditas plena liberis tali venia indiget.[*](Nicand. ther. 716. 725. 729.) vocatur et rhox acino[*](rhox acino D cum U 642 e Nicand. rhacino E. rachino Vd. -na v.a.B. raci- R. rhagio (-ion C) acino B.) nigro similis, ore minimo sub alvo[*](subalbo VfEv.a.B.), pedibus brevissimis tamquam inperfectis[*](inperfecti V.). dolor a morsu[*](mosi E.) eius qualis a scorpione , urina[*](urinae V2. ure V1R1.) similis aranei[*](aranei U 642. -neis ll.v. cfr. § 132, de mendo § 88.) textis. idem erat asterion[*](asterion B e Nicand. -rtion Vd. -rcion R. ascertion E. asiortion v.), nisi distingueretur virgulis albis; huius morsus genua labefactat [*](labefacit dT.). peior utroque est caeruleus, lanugine nigra, caliginem

concitans et vomitus araneosos. etiamnum deterior a crabrone pinna[*](pinna v. -nnae E. -nnas (pen- R) VR. pennis dT.) tantum differens; hic et ad maciem perducit .[*](Nicand. ther. 747.) myrmecion, formicae similis capite[*](capitis VR1.), alvo[*](aluū V1f. albo E.) nigra[*](nigram E.), guttis[*](gat//is V1. gatus R1.) albis distinguentibus, vesparum dolore[*](dolorem dr. -rū R.) torquet. tetragnathii[*](tetragnathii B ex Aetio. -gnanti Er. -gantii v. -gnanthi hi (i V2) V. -gnenti hi R. -granti hii d.) duo genera habent: peior medium caput distinguente linea alba et transversum[*](transuersum VTfEv (S). -effū R. -ersa d(?) C. cfr. § 94.) altera; hic oris[*](oris rv. oras V2E. pras/// V1. praesta Rd1. -tat d2. anpraesentem? cfr. § 50. XVI 51. XXVIII 106. 53 al.) tumorem[*](tuorem R1.) facit. at[*](ad V.) cinereus[*](cinereus dv. -reas Er. -reos R. -re hos V.) posteriore parte candicans lentior, minime autem noxius eodem colore qui telas[*](talas R.) muscis in parietibus latissime pandit.[*](Seren. 877. Pl. iun. 109, 18. 19. 20. 4. 5.) contra omnium morsus remedio[*](remedium Ev.a.H.) est gallinaceum [*](gallina- ceum d(?)Erv. -ceorum rTfS. cfr. § 100. 101. XXX 81. 108. VIII 152 al.) cerebrum cum piperis exiguo potum in posca, item formicae[*](quinque ll. v.) v potae, pecudum fimi cinis inlitus[*](illitus dv.a.S. intus VR1.) ex aceto et ipsi aranei[*](araneis VR.) quicumque in oleo putrefacti.

Muris aranei morsus sanatur coagulo[*](quagulo V1.) agni e vino[*](agni e uino ego e Pl. iun. agne uino r. ageuino E. anguino Vd. a////uino R. agnino in uino v. agnino D.) poto[*](potu VR.), ungulae arietinae cinere[*](cinere dv. -rem VR. -res Er.) cum melle, mustelae catulo ut in serpentibus dictum est. si[*](si om.d.) iumenta momorderit[*](mordeat E.), mus recens[*](mundo re- cens E.an mus dissectus? cfr. (§ 91). XXX 76. 122.)[*](60) cum sale inponitur aut fel vespertilionis ex aceto. [*](Diosc. II 73. περὶ ἰοβ. 26. eupor. II 123. Colum. VI 17, 5. Veget. V 81, 1. Pl. iun. 109, 5. 6.—Seren. 880. Pl. iun. 109, 6. 7. 2. Marc. 15, 47. Aelian. n. a. II 37.) et ipse mus araneus contra se remedio[*](remedium RfH.) est divulsus inposits . nam si praegnans[*](praegnas EJ. -nantem V2.) momordit[*](mo- mordit om.V1R1.), protinus dissilit.

ptimum, si is[*](si is Tv(S). si his VRd. nisi Er. si G.) inponatur, qui momorderit, sed et alios ad hunc usum servant in oleo aut luto circumlitos. est et[*](est et v(D). est EH. et r. (an est contra—remedio et erra?).) contra morsum eius remedio terra ex orbita; ferunt enim non transiri[*](transire V.) ab eo orbitam torpore quodam naturae.

[*](cfr. Plin. XXIX 73. XI 90.—Aelian. n. a. VI 22. Isid. XII 4, 38. Scribon. 164. Geop. XIII 9, 7.—cfr. Diosc. eupor. II 122.—Hesych. s. v. κωλώτης.) Scorpionibus contrarius maxime invicem stelio traditur, ut[*](ut Ev. om. r.) visu quoque pavorem iis[*](iis dv. his rD.) adferat et torporem frigidi sudoris. itaque in oleo putrefaciunt eum et ita[*](ita VRS. in ea E. ita ea (eo v) d(?)G.) vulnera perungunt. quidam[*](an quidam in (vel cum)?) oleo illo[*](illos R.) spumam argenteam decocunt ad[*](ad om.d.) emplastri genus atque ita inlinunt. hunc Graeci coloten[*](colitens E.) vocant et ascalaboten[*](ascalabonte (-bunt te R1) nec VR1d.) et galeoten[*](caleoten V. ale- R1.) ; in Italia non nascitur. est enim hic plenus lentigine[*](an len- tiginis?), stridoris acerbi et araneis[*](araneis D cum U 644 coll. Aristot. h. a. IX 1 (sed post uescitur). herba vet. Dal. uermibus coni. J. (an illis sc. scorpionibus?).) vescitur, quae omnia[*](omnia a d(?)v. sed cfr. XXII 153.) nostris stelionibus aliena sunt.

[*](Diosc. II 69. 74. eupor. II 122. περὶ ἰοβ. 23. Celsus V 27, 5. Seren. 867 seqq. cfr. Geop. XIII 9, 4.—Isid. XII 5, 4.) Prodest et gallinarum fimi cinis inlitus[*](inlinitus VfS.), draconis 15 iocur, lacerta divulsa, mus divulsus, scorpio ipse suae plagae inpositus aut assus[*](arsus R.) in cibo[*](cibos Rd.) sumptus aut potus[*](aut potus dEv. adpositus r.) in[*](in om.Vd.) meri[*](duobus ll.v. tribus T.) cyathis II. proprium est[*](et (pro est) VdT.) scorpionum quod manus palmam non feriunt, nec visi[*](uisi Müller emend. V 5. nisi ll. v.) pilos[*](pi- losa JD.) attingere[*](attigere d(?)B.). lapillus qualiscumque ab ea parte, qua[*](qua VRdv. quae ED.) in terra erat, adpositus[*](positus Ev(D). inpo- rfH.)

plagae levat dolorem, item[*](item—2 dicitur om.E. (an glossema e margine?.) testa[*](teste d. -te V1R1.), sicut erat terra[*](terra—2 parte v. om.V1Rd.post testa inseruitV2G (omissionis casa ita obscurata).) operta ex aliqua parte, inposita liberare dicitur—non debent respicere qui inponunt et cavere ne[*](ne Ev. nisi VR.om.d.) sol aspiciat—, vermes terreni[*](terni VR.) triti inpositi[*](impositi prosunt v.a.S.).[*](Isid. XII 3, 4.) multa et alia ex his remedia sunt, propter quae in melle servantur.

Noctua apibus contraria et vespis[*](uescis V1. -ci V2R.) crabronibusque et sanguisugis; pici[*](picis R.) quoque Martii[*](martii in E. mari V.) rostrum secum habentes non feriuntur ab iis[*](iis dv. his rD.). adversantur[*](aduersantes d. -tur ab his VR.) et locustarum minimae sine pinnis, quas[*](quas RdEv(D). quos V(?)C.) attelebos[*](attelabos v.a.Brot.) vocant.

Est et formicarum genus venenatum, non fere[*](uere E. eas nouere v.a.G.) in Italia. solipugas[*](soliputas df. -ifugas v.a.G.)[*](iis dv.a.S.) Cicero appellat, salpugas Baetica. his cor vespertilionis contrarium omnibusque formicis.

Salamandris[*](salamandris resistit v.a.G.) cantharidas[*](cantharidis V. -des ut G Dal.) diximus resistere[*](resistere VRdTfH. om.Ev.).[*](Diosc. de ven. 1. Scribon. 189. Isid. XII 5, 5.—Pl. iun. 33, 1. Marc. 19, 1. (cfr. Plin. XXX 81).) sed [*](76) in his magna quaestio, quoniam ipsae venena sunt potae vesicae cum cruciatu praecipuo. Cossinum[*](q???ossinum (u super o scripto) R.) equitem Romanum amicitia Neronis principis notum, cum is lichene correptus esset, vocatus[*](uocatos r.) ex[*](ex d(?)v. om. rS.) Aegypto medicus ob hanc valetudinem eius a Caesare, cum cantharidum potu[*](potu VE.cfr.Müller emend. V 6. -tum rv.) praeparare [*](an reparare? de mendocf. § 69.) voluisset, interemit[*](interemi V1. -riit V2.). verum inlitas prodesse non dubium est cum suco taminiae[*](amineae Pl. iun.et Marc. sed cfr. XXIII 18. XXVI 138.) uvae et sebo ovis vel caprae.[*](cfr. Diosc. II 66. eupor. II 152.—Diosc. II 65 extr.) ipsarum cantharidum venenum in qua parte sit, non constat inter auctores. alii[*](ali V1. om.E.) in pedibus et in[*](et in ED. et rv.) capite

existimant esse, alii negant. convenit tantum[*](tantum ll.fVerc.(H). tamen v.) pinnas earum auxiliari[*](an est? cfr. Frobeen. p. 34 seqq.), in quacumque parte sit venenum. ipsae nascuntur ex vermiculo in spongea[*](sponge VR1 -gia dv.a.S.) maxime cynorrhodi[*](cynorrhodi v. gy- morh- VR1. gynoro- d. tynorh- r. -rodii E.), quae fit in caule, sed fecundissime in fraxino[*](fraxine R.), ceterae[*](ceteraque dT. -raeque fv.a.G.) in alba[*](alba v. alia R. -iae VE. -ie dT.) rosa, minus efficaces. potentissimae inter omnes variae luteis lineis, quas in pinnis transversas habent, pingues; multum[*](pingues, multum U 645. multum pingues ll. v. (cum seqq. iungunt v.a.G(D) contra Diosc.).) inertiores minutae, latae, pilosae; inutilissimae vero unius[*](uerum E.) coloris macrae.[*](Diosc. II 65.—II 66. eupor. I 128. Hippocr. de victu in morb. acut. 104.) conduntur in calice fictili non picato et linteo conligato, coniecta et[*](coniecta et ego. -ctae (-te RE) ll.TS. contectae J. con- gestae v. cfr. XXII 140. XXIV 26. XXXII 75. XXX 23. XVIII 134. XXXI 29. IX 167. XIX 70. XX 9. VIII 46. XXVII 40. XXVIII 30. XXXVI 101.) rosa matura, et suspenduntur super acetum cum sale fervens, donec per linteolum vaporentur , postea reponuntur. vis earum adurere corpus, crustas obducere. eadem pityocampis[*](pytio capis V.) in picea[*](pice VRd.) nascentibus, eadem bupresti, similiterque praeparantur, efficacissimae omnes ad lepras[*](lepras rv. leplas E. feras rTJ. lepras et feras coni. J coll. Diosc.), lichenas. dicuntur et[*](et om.Ev.a. Lugd.) menses ciere[*](ciet EVen.) et urinam; ideo Hippocrates et hydropicis dabat[*](dabant V1R.).

Cantharides[*](cantharidas VRd.) obiectae sunt Catoni Uticensi, ceu venenum vendidisset[*](uendidisse E. uendisse V.) in auctione[*](actione R.) regia, quoniam eas HS LX addixerat.

et sebum autem struthocamelinum[*](struthiocamelinum dVerc. struto- r. scru- R.) tune venisse[*](est E.) HS XXX obiter dictum sit, efficacioris ad omnia usus, quam est anserinus adips.

Diximus et[*](ut (pro et)supra scripto ad E.) mellis venenati genera[*](genere E.). contra[*](contra quod d(?)v.a.D.) utuntur[*](21, 74)

melle, in quo apes[*](apis R.) sint[*](sint (stant VR1d) mortuae ll.v. an sint in- mortuae? cfr. § 128. XXX 107.) mortuae. idem[*](item VR.) potum in vino remedium est vitiorum, quae e[*](e VRdTfH. om.Ev.sed cfr. XX 219.) cibo piscium gignuntur.

[*](Pl. iun. 85, 7.—85,8. 9.) In canis rabiosi[*](rabiosi (-os V1) VRdTH. -bidi Ev(D). cfr. § 99. 100. 102. in totum rabiosus quindecies, rabi- dus decies ap. Pin. traditum est.) morsu tuetur a[*](ad E.) pavore aquae[*](aqua d.) canini[*](canini om.R.) capitis cinis inlitus vulneri. oportet autem[*](aurem V. aut rem E. igne v.a.G.) comburi omnia eodem modo, ut semel dicamus, in vase fictili novo argilla circumlito atque ita[*](ista VR1.) in furnum[*](furnum dv. fummum R. fumum Vf. fornum Er.) indito. idem et in potione proficit. quidam[*](quidem E.) ob id[*](ob id ll.v. an caput (vel et id)? cfr. Pl. iun.) edendum dederunt[*](deduxe- runt V.). aliqui[*](aliquid VR1.) et vermem e cadavere canino adalligavere menstruave canis in panno subdidere calici[*](calici ll. v. cfr. XXVIII 84. calci D cum vet. Dal.) aut intus[*](intus ll.v. an imos (vel potius calcia- mentis pro caliciautintus)?) ipsius caudae pilos combustos[*](combustus VR1.) inseruere[*](inseruere dfr1S. -uiere V. inser inserueri R. insuere Ev. al.... r2 (reliquis margine abscisis).) vulneri[*](uulnere V.del. voluit J (ut intel- legeretur calici).).[*](Aelian. n. a. IX 45.—Pl. iun. 85, 10–14. Diosc. II 49. eupor. II 113.) cor caninum habentem fugiunt canes; non latrant vero lingua canina in calciamento subdita[*](subpedita V. -pudita R1.) pollici[*](polli E.) aut caudam[*](caudam v. -da dE. caduda V. -uca R. al. ... r (reliquis margine abscisis).) mustelae, quae abscisa ea[*](abscisa ea J. -isae V. -ise R. -isa v (Brot.). -issae E. -issa ea D. -issa d(?)C. cfr. § 101. XXX 37.88. 98. 115. XXVIII 220. XXIV 152. XXVI 130. XXXI 124. XXXIII 48. XXXVII 158. XVII 67. 98. 138. 205. 238. IX 110. V 85. IV 5. 37.) dimissa sit[*](sint E.), habentes. est limus salivae sub lingua rabiosi canis[*](cani V.), qui datus in potu[*](poto V.) hydrophobos[*](hydrophobos (-ouos v) H. -bas E. -polophas R. -poloblas Vd. -pos r.) fieri[*](feri VR1d.) non patitur; multo tamen utilissime[*](utilissimi R.) iocur eius, qui in rabie momorderit, datur, si fieri possit, crudum mandendum

; sin[*](sin VTS. si rv.) minus, quoquo modo coctum, aut ius coctis[*](an e coctis? cfr. 78.79.105. XXVIII 185.) carnibus.[*](Gratius cyneg. 387.)[*](Pl. iun. 85, 14–22. 22 23.) est vermiculus in lingua canum, qui vocatur a Graecis lytta[*](lytta dTEv. litta V. lita R. lytra Verc. Dal.), quo exempto infantibus catulis nec rabidi fitut nec fastidium sentiunt. idem[*](idem v. id est EVen. item r.) ter igni[*](terrigni E. -igini V.) circumlatus datur morsis a[*](a Ev. del.d.om. r.) rabioso, ne rabidi fiant. et cerebello gallinaceo occurritur, sed id devoratum anno tantum eo[*](eo tantum d2. tantum d1.) prodest. aiunt et cristam galli[*](galli om.EG Dal.) contritam efficaciter inponi et anseris adipem cum melle. salliuntur[*](salliuntur V. salluu- E. saliu- r(?):v. (saluu- codd. Pl. iun.).) et carnes eorum, qai rabidi fuerint[*](fuerint V1Pl. iun. -runt rv.), ad eadem remedia in cibo dandae[*](dandae v. -di (ortum ex dande) Vd. danati E. danti r.om.R.). quin[*](qui VR1d.) et necantur catuli statim in aqua ad sexum eius, qui momorderit, ut iocur crudum devoretur ex iis[*](ex his r. ex R.). pradest et fimum gallinaceum, dumtaxat rufum[*](rupum V1. ruptum V2R.), ex aceto inpositum et muris[*](muris v. aures ll.) aranei caudae cinis ita, ut ipse, cui[*](sit cui VR1.) abscisa[*](abscissa d(?)E2v.a.Brot.(D).) sit[*](sit om.VR1.), vivus[*](filius E.) dimittatur, glaebula[*](dimittitur gleba ex harundinum E.) ex hirundinum nido[*](nidco v e Pl.iun. modo E. lino r. al. ... r (reliquis margin abscisis).) inlita ex aceto[*](ex aceto om.E.), vel pulli hirundinis combusti, membrana sive senectus anguium vernatione[*](uernationem V. -nū R1.) exuta[*](exita E.) cum cancro masculo ex vino[*](ex uino om.Ev.a.H.) trita; hac[*](hac (vel qua) ego. nam ll.v.) etiam per se reposita in arcis armariisque tineas necant[*](necat v.).[*](cfr. Plin. XXX 142.—Diosc. II 70. schol. Nicand. ther. 817.) mali[*](mali om.E.) tanta vis est, ut urina[*](urinae V.) quoque calcata rabiosi canis noceat, maxime ulcus habentibus [*](effe Vd. fefe.R1. om.f.). remedio[*](remedium Ev.a.H.) est fimum caballinum adspersum[*](adeparsum E.) aceto[*](acetum V.) et calefactum in fico[*](fixo E.) inpositum. minus hoc miretur qui cogitet lapidem a cane morsum usque in proverbium discordiae venisse. qui in urinam[*](urina Vd.) canis suam egesserit, torporem[*](uncos ego posui. verbal pertinent fortasse ad finem § 89 vel ad alium locum.) lumborum sentire[*](sentiri V.) dicunt[*](difcuntur E. dicitur v.a.H.).—(Lacerta, quam sepa[*](sepa B Ven.(J).isepa Vd. hi sepa R (?)C. hysepa v.a.B. ire- pha E. alii sepa U 647.), alii chalcidem[*](chalcidem Ven. Verc. e schol. Nicandri (D). calciden V1 -idicen V2R. chalc- dv (e Diosc.). calchidicaen E.) vocant, in vino pota morsus suos sanat).—

[*](Diosc. eupor. II 136. de venen. 7.—Diosc. IV 83. II 98 med. eupor. II 160.—cfr. Colum. VI 5, 1.) Veneficiis ex mustela silvestri factis contrarium est ius gallinacei veteris large haustum; peculiariter contra aeonita[*](aconita ll.S. -tum v.-tataJ. sed cfr. nota ad XXIV 20.) addi parum salis[*](satis E.) oporteat[*](oportet v.aS. cfr. vol. II p. 494 ad XVII 81.). gallinarum fimum, dumtaxat candidum, in hysopo decoctum[*](decocto E,) aut mulso contra[*](contra om.Ev.a.H.) venena fungorum boletorumque[*](boletorumque astringit v.a.H), item inflationes[*](inflammationes Ev.a.G.) ac[*](ac om.R1. et V.) strangulationes , quod miremur, cum, si aliud animal gustaverit id fimum, torminibus et inflationibus[*](intionibus E.) adficiatur[*](adficitur VR.).[*](Diosc. eupor. II 156. de venen. 30. Pl. iun. 108, 16. 17.—(cfr. Diosc. V 113. eupor. II 135).—Pl. iun. 107, 25. 108, 2.) sanguis anserinus contra lepores marinos valet cum olei aequa portione, idem[*](idem ego. item ll. v.) contra mala medicamenta omnia adversatur[*](assertus d.) cum Lemnia[*](lemnia v. lennia Er. lenia d. lenta r.) rubrica et spinae albae suco, ut[*](ut ego. om. ll.v.) pastillorum drachmis quinis e[*](quinis e ego. qui in E. quinque r. quinque in Ven.(D). -que qui in v. quinis quae e J.) cyathis ternis aquae bibatur[*](bibatur VED. -antur r(?)v.). item mustelae catulus, ut supra diximus praeparatus, coagulum[*](60) quoque agninum adversus omnia mala medicamenta pollet; item sanguis anatum Ponticarmn; itaque et spissatus servatur vinoque diluitur; quidam[*](quidem V.) feminae anatis efficaciorem putant[*](putat R.).[*](Pl. iun. 107, 25. Scribon. 189. Diosc. de venen. 1. Pl. iun. 107, 26. Diosc. eupor. II 162 coll. 164. Pl. iun. 108, 1.) simili modo contra venena omnia ciconiarum ventriculus

valet, coagulum pecoris[*](pecoris VRdTH. caulis E. pecoris, caulis v.), ius[*](tus VR1) ex care arietum, privatim adversus cantharidas, item lac ovium calidum praeterque[*](praecesque E. praeterquam v.a.(P)H.) iis, qui[*](iis qui dv. his quibus VR. in cibus E.) buprestim aut aconitum[*](anitum R.) biberint, columbarum silvestrium fimum privatim contra argenti vivi potum, contra toxica mustela vulgaris inveterata drachmis binis pota.

[*](Pl. iun. 15, 6. Diosc. eupor. I 95. Marc. 6, 7. 21.—cfr. Plin. X 75. Aelian. n. a.V 17 (XI 8).) Alopecias replet fimi pecudum[*](pecodum E. -cudis VR1f.) cinis cum oleo cyprio[*](cyprino dv.a.S (an recte? cfr. XV 28. XIII 5. 17. XXX 110. (21). Scribon. 156. 264. 265. 267).) et melle, item ungularum muli vel mulae ex oleo myrteo, praeterea, ut Varro[*](uarro nar- rat dT.) noster tradit, nurinum fimum, quod ille[*](ille ego. lite VE. linthe d. item R(?)v. idem J cum vet. Dal. rite D.) muscerdas[*](muscredas VR1.) appellat, aut[*](ut E. etV(?)v.a.D.) muscarum capita recentia prius folio ficulneo asperatas. alii sanguine muscarum utuntur, alii[*](alii decem dEv. aliae (alii R2) sanguine (-nem V) decem r.) x diebus cinerem earum[*](cineremarum V.) inlinunt cum cinere chartae[*](cartae V.) vel nucum ita, ut sit tertia portio[*](portio ego. pars v. pars portio VR1dT.om.Er (omissionis causa perspicua). cfr. XXXIV 97. 98. 160 al.) e muscis; alii lacte mulierum cum[*](cum-cinerem om.VR1.) brassica cinerem[*](cinere E.) nuscarum subigunt[*](subiciunt VdEv.a.G.), quidam melle tantum. nullum animal minus docile[*](docile minus VRS.) existimatur minorisve intellectus; eo mirabilius est Olympiae sacro certamine nubes earum immolato tauro deo, quem Myioden[*](my- ioden (myo- v) G. mylo- (milo- R) ll.) vocant[*](uocent VR1.), extra territorium id abire[*](habire V.).[*](Pl. iun. 15, 8. Diosc. II 2. eupor. I 95. Pl. iun. 15, 8. 9. Marc. 6, 24.) alopecias cinis et e[*](et e ego. et VE. e Rv. ex dD.) murium capitibus caudisque et totius muris emendat[*](emundat V.), praecipue si veneficio[*](beneficio VE.) accident haec iniuria, item irenacei[*](irinacei VR.) cinis cum melle aut corium combustum cum pice liquida.

caput quidem eius ustum per se etiam cicatricibus pilos reddit, alopecias autem in ea curatione praeparari oportet novacula[*](dist. D. cfr. Diosc. eupor. I 95.) ; et sinapi quidam ex aceto uti[*](utili VR1d. (an e si- napi . . et aceto uti illo sc. capite?).) maluerunt. quae de irenaceo[*](irenaceo (irin- VR) H. -cei E. herinaceis dv.) dicentur[*](dicuntur v.a.J.), omnia tanto magis valebunt in hy- strice[*](hystrice v. histrici R1E. -chi r.).[*](cfr. Marc. 6, 9.) lacertae quoque, ut docuimus combustae[*](combuste V.) cum radice recentis[*](recentis dv. -tis cum r.) harundinis, quae, ut una cremari possit, minutim[*](minutatim dT.)[*](98) findenda est, ita[*](ita ll. G. itemque v.) myrteo oleo permixto[*](permixte VR1. -tę dSJ.) cinere[*](cinere ego. -res ll. v. cfr. § 113.), capillorum deluvia continent. efficacius virides[*](uiridis V.) lacertae omnia eadem praestant, etiamnum[*](etiamnum V2Erv. templū (-li d) annum r.) utilius admixto sale et adipe ursino et cepa tusa. quidam[*](xv. decem (dic- V) ll. G.) denas[*](denos VdE.) virides in x sextariis[*](sextarios E.) olei veteris[*](ueteris om.V1R1.) discocunt, contenti semel[*](continenti semel R1. -entis mel V.) in mense unguere.[*](Seren. 108. Pl. iun. 14, 18. Marc. 6, 15.—Pl. iun. 15, 9. Marc. 6, 6.—Pl. iun. 16, 2–6. Marc. 7, 7. Aelian. n. a. I 48.) pellium viperinarum cinis alopecias celerrime[*](celeberrime Vd.) explet, item gallinarum fimum recens inlitum. corvi ovum in aereo vase permixtum inlitumque deraso[*](uaso V2S. -sum V1.) capite[*](capiti E2.) nigritiam capilli adfert[*](adferre (om. sed) E.), sed, donec inarescat, oleum in ore habendum est, ne et dentes simul nigrescant, idque in umbra faciendum neque ante quadriduum abluendum. alii sanguine et cerebro eius utuntur cum vino nigro; alii excocunt ipsum[*](ipsum om.E.) et nocte[*](nocte vD). -tu E. -te in rTH.) concubia in plumbeum vas condunt. aliqui[*](alii qui V.) alopecias cantharide trita inlinunt cum pice liquida, nitro praeparata cute—caustica[*](caudi cauis d. uti caris V.) vis earum, cavendumque ne[*](ne om.R1.) exulcerent[*](exulcerant d.) alte—, postea ad ulcera ita[*](ita Erv. alta r.) facta capita murium et fel murium[*](et fel murium om.VR1d.) et fimum cum helleboro et pipere inlini iubent.

[*](Pl. iun. 13, 2–4. Marc. 4, 6.) Lendes[*](lindes V.) tolluntur adipe canino vel anguibus in cibo sumptis anguillarum modo aut[*](aut om.R1.) eorum vernatione[*](uernatione (-nem V) eorum VR1dS.), quam[*](quam dv. qua VE. qui R.) exuunt, pota, porrigines[*](prurigines dMarc. v a.B.) felle ovillo cum creta Cimolia inlito[*](inlita Ev.a.H. linito RdTfS.) capite[*](capiti v.a. H.), donec inarescat.

[*](Marc. 1,41.—Seren. 21.—Pl. iun. 11, 21. Marc. 1, 81. 70.) Capitis doloribus remedio sunt coclearum, quae nudae inveniuntur nondum peractae[*](nodum peraciae V.), ablata[*](ablata ll. G. -to v(D).) capita[*](capite Ev.a.G(D).) et[*](et Ev(D). ex rG.) his duritia lapidea[*](lapide VR1.) exempta—est autem calculi[*](calculi ErG. ea ca- v(S). ea calli d. ea calicula r.) latitudine, ea- que[*](eaque ego. quae ll.v.) adalligantur[*](adalligantur VRdTfH. allig- EC. -gatur v.), set[*](set ego. et ll.v.) minutae[*](minuti Vd.) fronti inlinuntur tritae, item oesypum[*](oesypum (aes- V) VRdTVerc.(H). eryp- E. erip- Ven. resip- v. aegypii C e coni. B.) —, ossa e[*](ossa e RdTv. osse r.) capite[*](capitum E.) vulturis adalligata aut cerebrum cum oleo et[*](et om.Ev.a.H.) cedria[*](cedrino v.a.H.), peruncto capite et intus naribus inlitis,[*](Marc. i, 69.—Pl. iun. 11, 22–25. Marc. 1, 82. - Pl. iun. 11, 25. 26. Marc. 1, 83.—Pl. iun. 12, 1. Marc. 1, 84.) cornicis cerebrum coctum in cibo sumptum vel noctuae, gallinaceus, si inclusus abstineatur die ac nocte, pari inedia[*](medridie E1. mer- E2.) eius, cuius[*](cuius E. qui rv.) doleat, evulsis collo[*](colo E.) plumis circumligatisque vel cristis, mustelae cinis inlitus, surculus[*](surculos V.) ex nido milui pulvino subiectus, murina pellis cremata ex aceto inlito[*](inlita E.) cinere[*](cinerem VE.), limacis inter duas orbitas inventae ossiculum per aurum[*](aurem v.a.S.), argentum[*](argentum D cum U 648. cogerent cum ll. cohaerens cum J. cum v.), ebur[*](ebore v.a.D.) traiectum in pellicula canina adalligatum, quod remedium pluribus[*](pluribus profuit U 648. an plurimum?) semperque [*](semper ED.) prodest.[*](Pl. iun. 12, 4–6. Marc. 1, 86.—Diosc. II 68. eupor. I 208.—Pl. iun. 12, 2–4. Marc. 1, 85.) fracto[*](fracto rv. ad caput factum fracto R. fractū V. -ta d. facto E.) capiti aranei tela ex oleo et aceto

inposita non nisi vulnere sanato abscedit. haee et vulneribus [*](ulceribus E.) tonstrinarum[*](tostrinarum VE.) sanguinem sistit[*](sistit a Erv. sistit V2in ras.R. si stillat (-lla F) dF.), a cerebro vero profluentem[*](profluentem (perf- E) v. -ti r.) anseris sanguis aut anatis infusus[*](infusus sistit V(?)v.a.G.), adeps earundem alitum cum rosaceo. cocleae[*](cocleae H e Pl. iun. coctae VdT. -te R. -ta Er. -tus v. de mendo cfr. § 118.) matutina[*](matutino Pl. iun.v. cfr. XVIII 235.) pascentis harundine caput praecisum, maxime luna plena, lineo[*](an in lineo? cfr. Pl. iun. et Marc.) panno adalligant[*](alligant VdfS. -gat R1.) capitis doloribus liceo[*](liceo RED. lec- V. licio dv.) aut cera alba ad- dita[*](alba addita ego. cfr. XXX 79. alba ll. v. (cum cera vet. Dal.).)[*](dist, ego.) fronti inlinunt. et pilos caninos panno adalligant.

[*](Marc. 8, 180.) Cerebrum cornicis in ci o sumptum palpebras gignere dicitur, oesypum cum murra calido[*](calido r.cfr. Marc. (Diosc. eupor. I 53). -dos E. -da RS(D). -dum v(J). alida Vd.) specillo[*](specillo RTH cum Gron. -ielo Vd. penicillo v(D). -llos E.cfr. Marc. et § 117. XXXII 75. VII 183. Cels. VI 6, 1. 27. 38. Diosc. l. l.) inlitum . idem praestare muscarum fimique murini cinerem aequis portionibus, ut efficiatur dimidium pondus denarii, promittitur,[*](duabus ll.v.) additis II sextis[*](extis V.) denarii[*](denaria Vd.) e stibi[*](e stibi G. estiui VRd. extiui (sex- v) Ev.), ut omnia oesypo inlinantur[*](inlinuntur V.) ; item murini ca uli triti in vino vetere ad crassitudinem acopi.[*](Matc. 8, 178.—Diosc. (II 11) eupor. I 53.) pilos in iis[*](iis v (S). is V. his rC(J).) incommodos evulsos[*](euulsus V.) renasci non patitur fel irenacei, ovorum stelionis liquor, salamandrae[*](salamandram VR1d.) cinis, lacertae viridis[*](uiridi V.) fel in vino albo sole coactum[*](co- ctum V. deco- f.) ad crassitudinem mellis in aereo vase, hirundinis pullorum cinis cum lacte tithymalli[*](tytimalli VE. titim- R.), spuma coclearum.

[*](Marc. 8, 142. (04).) Glaucomata dicunt Magi[*](maci V.) cerebro catuli septem dierum emendari specillo[*](emendatis pecillo (spe- R1) VR1.) demisso[*](dimisso VRv.a. Lugd.) in dexteram partem,

si dexter oculus curetur, in sinistram[*](sinistrum V.), si sinister, aut felle recenti axionis[*](axionis (xio- R1) ll.v(J). asionis B. cfr. X 68.) ; noctuarum est id genus, quibus pluma aurium[*](auri dTv. a. B.) modo[*](modo del. S. cum B.) micat[*](micat ll.v(G). emicat B. eminet Verc. cfr. XI 137.). suffusionem oculorum canino felle malebat quam hyaenae[*](hiaenae V. genae R1.) curari Apollonius Pitanaeus [*](pitanaeus RdEVerc. e coni. B(G). -nius V. pritaneus vel tyaneus v.) cum melle, item albugines[*](albugines oculorum V2Ev.a. H(D).).[*](Marc. 8, 99.—Pl. iun. 21, 1. 2. Diosc. II 11. Marc. 8, 101. Diosc. eupor. 141.) murium capitum caudaeque[*](caudarumque d(?) v. a. S.) cinere[*](et cinere E.) ex[*](ex Rv. et r.) melle inunctis claritatem visus restitui dicunt, multoque magis gliris aut muris silvestris cinere aut aquilae cerebro vel felle cum Attico melle[*](dist. D. an uel—melle ut glossema delenda? cfr. § 123.). cinis e capite[*](e capite ego. et alipe V1R. al- E. et adipe V2. -ips S. -deps d(?)v.) soricis[*](suis E1. sui E2.) cum stibi[*](cum stibi VRS cum Gron. om.E. combusti d(?)v.) tritus lacrimosis[*](lacrimosus E.) oculis plurimum confert[*](confer E.) —stibi[*](stibi Ev(D). cfr. XXXIII 101. Diosc. V 99. stibis rTH. cfr. XXXIV 169.) quid sit[*](sit Erv(S). est rTH.) dicemus in metallis[*](33,101) —, mustelae cinis suffusionibus[*](suffusione d. -ffosionum V.), item[*](item—11. 12 hirundinis om.VR1d.) lacertae, hirundinis cerebrum. cocleae[*](co- cleae D. cfr. Pl. iun., de mendo § 114. coctae ll.S. (quae etiam tritae coctaeue v).) tritae fronti[*](fronte d.) inlitae epiphoras sedant sive per se sive[*](se siue dErv. sine V1R. se V2.) cum polline[*](pullinae V.) sive cum ture; sic et solatis, id est sole correptis, prosunt. vivas quoque cremare et cinere earum cum melle Cretico inunguere[*](inungere d. -gi Ev. a. S. et unguere V.) caligines[*](caligine R.) utilissimum est.[*](Marc. 8, 88.) iumentorum[*](uel iumentorum VRdS.) oculis membrana aspidis, quam[*](quam v(D). quae E.om. rS.) exuit vere[*](exuit uere ED. exuerit v. ex (& R) utere VR. -ro dTS. exuta uere J e coni. S.), cum adipe eiusdem claritatem inunctis facit. viperam vivam in fictili[*](facti V. -tis R1.) novo comburere addito feniculi suco ad cyathum unum et turis[*](curis V. iu- d.) manna[*](manna B. cfr. XII 62. (granum Marc.). mamna r. mammam Vdf. -ma v. maim R. mina ED.) una[*](unam Vf.) atque ita suffusiones oculorum et caligines inunguere utilissimum est; medicamentum id echeon[*](echeon ll.S. -hion B. entheon v.) vocatur[*](uocan- tur V. -ant R1.).[*](Marc. 8, 102 (103). cfr. Plin. XXIX 70. Diosc. II 18.) fit et collyrium e[*](e om.ED. ex H.) vipera[*](uiperea d.) in olla putrefacta vermiculisque enatis cum croco tritis. et uritur[*](et uritur ego. cfr. Marc. exur- ll. v.) in olla cum sale, quem lingendo [*](linguendo re corr. ting- V.) claritatem oculorum consecuntur et stomachi totiusque corporis tempestivitates; hic sal et pecori datur salubritatis causa et in antidotum contra serpentes additur .[*](Diosc. II 18. eupor. I 43.—Diosc. II 94 extr.) quidam et ad oculos[*](et ad oculos ego. et adtollitur (att- VdTf) ll. (ante quidam v. a. B). et ad totidem C cum B. et G. et ad coli uitium J. ex Athoitis D coll. VII 27. sed cfr. Diosc. locus nondum sanatus.) viperis utuntur in cibis. primum omnium occisae[*](occisae dv(D). -sa VRS. octisa ae E.) statim[*](statim in E.) salem in os addi iubent, donee[*](quattuor ll. v.) liquescat[*](inquescat V.), mox[*](mox VRdTH. umor Ev.) IIII digitorum mensura utrimque[*](utrimque v coll. § 70. -rūque Er. trium- que rf.) praecisa[*](praecissa d.) exemptisque interaneis discoquunt in aqua[*](aqua aut d(?)v. a. S. latet men- dum.), oleo, sale, aneto[*](sale aneto om.E.) et[*](et Erv(D). om. rS.) aut[*](aut VRdTS. omniū (-ibus v) aut rv. aut omnium E.an omni came aut?) statim vescuntur aut pane[*](a pane E. pene V.) colligunt, ut saepius utantur. ius[*](uis VRE.) praeter supra[*](supra om.VR1.) dicta pediculos[*](peduculos ED.) e[*](et E. o V1. ex D.) toto corpore expellit pruritusque etiam summae cutis. effectum ostendit et per se capitis viperini cinis—utilissime eo[*](eo ego. om. ll.v.) oculos[*](dist. ego.) inungunt[*](inungunt Ev. ung- r. inunguit H. -git V2dT. iniungit V1. iungt R.) —itemnque adips[*](adips R1S. adeps rv(D).) viperinus.[*](Seren. 218. (Diosc. V 92).—cfr. Diosc. II 19.) de felle non audaciter[*](audacter R(?)v. a. S. daticiter V.) suaserim[*](suasserim V.) quae praecipiunt, quoniam, ut suo loco docuimus, non aliud est serpentium venenum.[*](11,163) anguium adeps aerugini mixtus ruptas[*](raptas V.) oculorum partes sanat, et membrana sive senectus vernatione eorun exuta si adfricetur, claritatem facit. boae[*](boae RdTfH. oe V. uuluae Er. ulu- lae v.) quoque fel praedicatur ad albugines[*](ab albugine V.), suffusiones, caligines, adeps similiter ad claritatem.

[*](Aelian. n. a. I 42. Marc. 8, 86. cfr. Diosc. II 96.— Marc. 8, 110. Seren. 204. 207. Marc. 8, 146.) Aquilae, quam diximus pullos ad contuendum solemn experiri, felle mixto cum melle Attico inunguntur[*](iunguntur V.) nubeculae[*](10,10) et caligationes[*](calliga- tiones E. caligationis R1. culica- V.) suffusionesque[*](effusionesque E. que V.om.R1.) oculorum. eadem vis est[*](est & in VRdS. est ut in E. et in v.) et in vulturino felle cum porri suco et melle exiguo, item in gallinacei felle ad argema[*](ar- gema dfH. -ata U 650. argeam VR. algemata r. alligeata E. -gato ad argema v.) et albugines ex aqua diluto, item[*](item ego. item in ll.S. item ad v. cfr. nota ad XXVIII 71. (XX 190).) suffusiones[*](effusiones E.) oculorum, maxime candidi[*](candi- dis VRE.) gallinacei [*](gallinaceis E.). fimum quoque gallinaceorum, dumtaxat rubrum, lusciosis inlini[*](inlini// V1S. -nit F. illini V2RdTH. inlinitum E. illinendum (-niend- G) v. (an in- lini utile?).) monstrant[*](monstrat VRd.).[*](Diosc. II 96.—Marc. 8, 147.) laudant[*](laudat VR1d.) et gallinae[*](gallina/// V1. -ace F2. -acei R1F1f.) fel et[*](et REJ. sed et V(?)dS. sed v. cfr. § 131.) praecipue adipem contra pusulas in pupillis, nec[*](nec VRfED cum U 651. has d(?)C. hoc v.) scilicet eius rei gratia saginant. adiuvat[*](adiuuat v. et adiu- d. et adluat VR. adlauat Er.) mirifice et ruptas[*](et ruptas VRdG. ru- C. eru- Ev.) oculorum tuniculas admixtis[*](admixtis d(?) v. -to RE. -ta V. (an ea adiuuant . . admixta . . haematitae? cfr. § 137.)) schisto[*](schistos V. -tas R1.) et haematite lapidibus. fimum quoque earum, dumtaxat candidum, in oleo vetere corneisque [*](ueteresque (om. cornei) E.) pyxidibus adservant ad pupillarum albugines. qua in mentione significandum est pavones fimum suum resorbere

tradi invidentes hominum[*](homini R.) utilitatibus.[*](Marc. 8, 66.—Seren. 209. Marc. 8,186. cfr. Diosc. eupor. I 54.—Seren. 210. Marc. 8, 85. Diosc. II 96. eupor. I 41.) accipiter decoctus in rosaceo efficacissimus ad inunctiones omnium vitiorum putatur, item fimi[*](fimum VR1.) eius cinis cum Attico melle. laudatur et milui iocur, fimum[*](fimum dEv. -um quoque VRfH(falso iteratum e §§ 123. 124. an -umque?).) columbarum ex aceto ad aegilopia[*](aegilopia dTS.(-pas v). cfr. Marc. ecil-V1. egel- E. al.... r (reliquis margine abscisis). epil- r.), similiter ad albugines et cicatrices, fel anserinum , sanguis anatum contusis oculis ita, ut postea oesypo[*](oesypo H. hysopo ll.v.) et melle inunguantur[*](inunguatur VR1d. -gantur Ev. a. S.), fel perdicum cum[*](cum om.VR1d.) mellis aequo pondere, per se vero ad claritatem. ex[*](ex J. et ll. del. H. dorcados B. dioscoridis et v.) Hippocratis[*](hippo- cratis Tv. hipocis V. hypocis Rd. -cysis E.) putant[*](ut putant v. a. H.) auctoritate adici[*](adicit E. -citur v. a. H.), quod in argentea pyxide id servari iubent.[*](Diosc. II 97. eupor. I 38. Celsus VI 6, 39. Pl. inn. 22, 14. Marc. 8, 161. 134. Pl. iun. 22, 15–17.) ova perdicum in vase aereo decocta cum melle ulceribus oculorum et glaucomatis medentur. columbarum , palumbium, turturum, perdicum[*](perdicium V.) sanguis oculis cruore suffusis exinie prodest. in columbis masculae[*](mascu- lis Vf.) efficaciorem putant; vena autem sub[*](sublata E.) ala ad hunc usum inciditur, quoniam suo calore utilior est. superinponi[*](superponi VRdfH.) oportet splenium[*](ple- nium V.) e melle decoctum[*](decocto Vdf.) lanamque sucidam ex oleo aut[*](aut E.Pl. iun..v. c rTfH.) vino.[*](Diosc. eupor. I 44. Marc. 8, 189. 145.—Diosc. II 11.) earundem avium sanguis nyctalopas sanat et iocur ovium[*](ouium dErv. auium r. an ouillum?), ut[*](ut om.Er. atque ut v. a. D.) in capris diximus, efficacius fulvae.[*](28,170) decocto[*](decoctae E.) quoque eius oculos[*](oculos dv. -lis VRf. -lorum E.) abluere suadent et medulla dolores tumoresque inlinere[*](inlinunt Ev. a. H.). bubonis oculorum cinis collyrio mixtus claritatem oculis facere promittitur. turturis fimum[*](fimum cinis Vf. fimum om.R1.) albugines extenuat, item coclearum cinis, fimum cenchridis[*](cencridis Vf. cen- didis R1.) ;[*](cfr. Pl. iun. 9, 1. Marc. 8, 46. 47. 48. (cfr. Plin. XI 152). Diosc. II 60. eupor. 1 41. cfr. Marc. 8,138.) accipitrum[*](accipitur VR1.) generis hanc Graeci faciunt. argema[*](argeam VR1.) ex[*](ex// VF. & e R1.) melle omnibus, quae supra scripta sunt, sanatur[*](sanantur VRdv. a. G.). mel utilissimum oculis, in quo apes sint[*](sunt Ev. a. S. cfr. § 97.143. XXX 30. 50. 52. 58. 62. 73. 107.) inmortuae. ciconiae pullum qui ederit, negatur annis multis[*](multis ego e Marc.om. ll.v. cfr. Pliniana p. 36.) continuis lippiturus , item qui draconis caput habeat. huius adipe et melle cum oleo vetere incipientes caligines discuti tradunt. hirundinum pullos plena luna excaecant, restitutaque eorum acie capita comburuntur; cinere cum melle utuntur ad claritatem et dolores ac lippitudines et ictus.

Lacertas quoque pluribus modis ad oculorum remedia adsumunt. alii viridem includunt novo fictili et lapillos, qui vocantur cinaedia[*](cinaedia B. cfr. XXXVII 153. zenidia (cen- v) Ev. -ichia rTf.), quae[*](quae del. vet. Dal.) et inguinum[*](inunguinum VR. ung- r.) tumoribus adalligari solent, novem signis signant et[*](signantes et v. a. S.) singulos detrahunt per dies; nono[*](non E.) emittunt lacertam, lapillos servant ad oculorum dolores.[*](Marc. 8, 49.—8, 90.) alii terram substernunt[*](sub- sternant VR.) lacertae viridi excaecatae et una in vitreo vase anulos[*](anulos V2ErH(D). anellos rS. annu- los v.) includunt e[*](e Vv. ef R. et Er.om.d.) ferro[*](forro R1.) solido vel auro. cum recepisse visum lacertam apparuit[*](lacerta aparuit V.) per vitrum, emissa ea anulis contra lippitudinem utuntur, alii capitis cinere pro stibi ad scabritias. quidam viridem , collo longo[*](longo collo R(?)v. a. D.), in sabulosis nascentem comburunt et incipientem epiphoram inungunt, item[*](et item VR1dv. a. G.) glaucomata.[*](Marc. 8, 140.) mustelae [*](mustelae et incipientem (inop- R1) VR1 (falsa iteratione).) etiam[*](etiam in E.) oculis punctu erutis[*](eritis V.) aiunt visum reverti, eademque quae in lacertis et anulis[*](et anuli V.) faciunt; serpentis oculum

dextrum adalligatum contra epiphoras prodesse, si serpens viva dimittatur. lacrimantibus sine fine oculis cinis stelionum [*](stelionum VJ. -nibus (ortum ex -nuuf) E. stellionum RS. -nis dv.) capitis cum stibi eximie medetur. aranei muscarii tela et praecipue spelunca ipsa inposita per frontem ad duo tempora in[*](in om.R.) splenio aliquo[*](spelio aquilo E.) ita, ut a puero inpube et capiatur et inponatur nec is[*](nec is Vv. ne is R. ne his d. ne E.) triduo se ostendat ei, cui[*](ei qui V1R1f.) medebitur[*](medeatur v. a. S.), neve alter[*](alter VED. alteruter r(?)v.) nudis pedibus terram attingat his diebus, mirabiliter epiphoris mederi dicitur[*](dicitur E2S. -cuntur E1v. -cuntur (-cunt R) dicitur r.) ;[*](Marc. 8, 150.—8, 100. Isid. VI 11, 3.) albugines quoque[*](quoque dicitur v. a. S.) tollere inunctione araneus candidus, longissimis ac tenuissimis pedibus, contritus[*](contritis V.) in oleo vetere. is etiam[*](sed iam E. sed is etiam v. a. S.), cuius[*](cui RdS.) crassissimum[*](craffimum V1. grauiff- V2E.) textum[*](frectum E.) est in contignationibus fere, adalligatus panno epiphoras sanare[*](sane V. ane R.) traditur. scarabaei viridis natura contuentium visum exacuit; itaque gemmarum scalptores[*](scaltores V1r. -ri R. sculptores V2dv. a. S.) contuitu[*](con- tuito d.) eorum[*](eo dT.) adquiescunt.

[*]((cfr. Plin. XXVIII 173. Diosc. eupor. I 60). Pl. iun. 17, 25. 26. 18, 12. Marc. 9, 121. 22. 96. 120. Aelian. n. a. VI 3 extr. Plin. VIII 101.) Aures purgat fel pecudis cum melle, canini lactis instillatio sedat dolorem, gravitatem[*](grauitatemque d.) adeps cum absinthio[*](absentio V.) et oleo vetere, item adeps anserinus. quidam adiciunt[*](adiiciunt dv. dicunt rT.) sucum cepae, alii[*](et allii Rd (?) v. a. S.) pari modo. utuntur et per se ovis[*](////uis R.) formicarum, namque et huic animali est medicina, constatque ursos aegros hoc cibo sanari.[*](Diosc. II 86. 93.—Pl. iun. 18, 3. 4. 4–7. Diosc. eupor. I 67. Seren. 176–179. Marc. 9, 124.) anserum omniumque avium adeps praeparatur .... exemptisque[*](lac. ego indicavi. exciderunt aqua lotus (aut membranis ita, ut fuerit exemptis membranis uenisque). cfr. Diosc.) venis

omnibus[*](et p. 416, 1 omnibus uenis E(?)D.) patina nova[*](noua VdEv. -uo R(?) G. cfr. Diosc. et XV 63. XVIII 103.) fictili[*](fictilio V.) operta in sole subdita aqua ferventi liquatus[*](liquatus VRd. -tur Ev.) saccatusque[*](siccatusque Vd. -turque v. a. G.) lineis saccis et in fictili novo repositus[*](dist. ego.) loco frigido[*](frigide V.) ; minus putrescit addito melle. murium cinis cum melle instillatus aut cum rosaceo decoctus aurium dolores sedat. si aliquod animal intraverit, praeciputum remedium est murium fel aceto dilutum; si[*](si—7 suco om.VR1d.) aqua intraverit, adeps anserinus cum cepae suco.[*](Scribon. 39. Pl. iun. 18, 9–13. Marc. 9, 34. 125. Diosc. eupor. I 57.—Pl. iun. 18, 8. 13–15. Diosc. II 72. eupor. I 60. Seren. 171–173. Marc. 9, 64.—Seren. 169. Marc. 9, 84.) gliris detracta pelle intestinisque exemptis discoquitur melle[*](cum melle Pl. iun. (cfr. § 121). in melle coni. S. an e melle?) in vase novo. medici malunt e[*](e om. v. a. G.) nardo decoqui usque ad tertias[*](tertias dEPl. iun.v. -ias partes rTS. cfr. XXI 119. XXIV 131, al. contra XXI 133.) atque ita adservari, dein, cum[*](cum om.E.) opus sit, strigili[*](strigila V1. stringil E. stingili R1.) tepefacta infundere. constat deplorata aurium vitia eo remedio sanari aut si terreni[*](terreni dErPl. iun.v(J). -rre R. -rrae VfS.) vermes cum[*](cum VRdTH. aut E.del. v.) adipe anseris decocti infundantur; item ex arboribus rubri cum oleo triti exulceratis et ruptis auribus praeclare medentur. [*](cfr. Diosc. II 37. Scribon. 39. Marc. 9, 10. 33. Diosc. eupor. I 57.) lacertae inveteratae,[*](lacertae inueteratae ego. -ti inueterati (orta ex -te) ll. v. cfr. nota ad XXX 53.) in os pendentium addito sale, contusas [*](contusus E2. -sis E1 -si v. a. H.) et ab ictu miseras[*](seras dT. laesas v. a. S.) aures sanant, efficacissime autem ferrugineas maculas habentes, lineis etiam per caudam[*](caudam dEv. -dis r.) distinctae[*](distinctae VR. -cte dEv. -cti C.). milipeda[*](millipaeda r. miri- paedi R. millepeda v. a. J. cfr. nota ad XXIV 152.), ab aliis centipeda aut multipeda[*](ab aliis - multipeda om.VR1d.) dicta, animal est e vermibus terrae, pilosum, multis pedibus arcuatim[*](arquatim E. -tum V1f. arcua- tum V2T.) repens tactuque. contrahens se.; oniscon[*](onis quod E.) Graeci vocant, alii iulon[*](iulon D ex ind. tulion E. tullon r. tolon d. tollon V. tollen R. tylon v. tilon v.). efficacem narrant[*](efficaciter sanant (-nat del. ad v) Ev. a. H.) ad aurium dolores in cortice[*](cortici R.) Punici mali[*](malū R.) decoctum et[*](decoctum et Ev. -tum mel VdT. -tum mell' R. -tum uel D cum U 653.) porri suco[*](orrisuquo R.corr.rperiit margine absciso. (an et porri sucū addunt?).). addunt et rosaceum et in alteram aurem infundunt. illam[*](illā dv. illa r.) autem, quae non arcuatur[*](arquatur VE.), sepa Graeci vocant, alii scolopendram , minorem perniciosamque.[*](Pl. iun. 18, 15–24. Diosc. eupor. I 57. 66. 57. 60.) cocleae[*](coclieque V. quocliae quae R.om.E.), quae sunt in usu cibi, cum murra aut turis polline adpositae, item minutae, latae[*](et latae d(?)v. a. S.) fracturis aurium inlinuntur cum melle. senectus[*](fenectus VRdv. fracturis E.) serpentium fervente testa usta instillatur[*](inlinantur E.) rosaceo[*](rosace V1R1.) admixta[*](admixta RFfE. -to V2in ras.dv. cfr. § 51. 124. XXX 141. XXXI 118. XXXV 177. XXXVI 133.), contra omnia quidem vitia efficax, sed[*](sed om.E.) contra graveolentiam praecipue ac[*](ac ErD. et rfS. aut v.), si purulenta[*](purulentiae (-tae v) sunt Erv. a. S.) sint, ex aceto, melius cum felle caprino vel bubulo aut testudinis marinae —vetustior anno eadem membrana non prodest, nec imbre[*](imber V.) perfusa[*](pertusa R. pest- V.), ut aliqui[*](aut aliquid E.) putant[*](putant, item v. a. S.) —,[*](Diosc. eupor. I 57. Marc. 9, 97. Isid. XII 3, 8.) aranei sanies cum rosaceo aut per se in lana vel cum croco[*](croco auribus prodest v. a. D.), gryllus cum sua terra effossus et inlitus. magnam auctoritatem[*](magna auctoritate Vd.) huic animali perhibet Nigidius, maiorem Magi, quoniam retro ambulet terramque terebret, stridat[*](stridet fS (ad seqq. referens).) noctibus. venantur eum formica circumligata capillo[*](circumligata capillo in ca om.E.) in cavernam[*](uerna E.) eius coniecta, efflato[*](efflatorius VR1.) prius pulvere, ne sese condat; ita formicae conplexu extrahitur.[*](Pl. iun. 18, 24–27. Marc. 9, 95. 94. Scribon. 39.—Diosc. II 38. eupor. I 57. Pl. iun. 18, 27. 19, 1. 2. Marc. 9, 125.) ventris gallinaceorum membrana, quae abici solet, inveterata et in vino trita auribus purulentis [*](purulentis et quaedam pinguitudo d.)[*](dist. v. a. S.) calida infunditur, gallinarum[*](gallinarum quoque R(?)v. a. D. cfr. § 125.) adeps. est[*](est ego. et VRES. est et v. et—pinguitudo om.d.) quaedam pinguitudo blattae[*](blatta VR1. -ttam d. blacte E.), si caput avellatur; hanc tritam una cum rosaceo[*](rosace V.) auribus mire prodesse dicunt, sed lanam[*](panam V1R1d.), qua incluserint, post paulum extrahendam[*](extrahendum VfE.) ; celerrime enim id[*](ad (pro id) E.) pingue transire in animal fierique vermiculum. alii binas ternasve[*](ternasue v. -sque VRdT. ter- rasuae E.) in oleo decoctas efficacissime auribus mederi scribunt et tritas in linteolo inponi contusis[*](contusas V.). hoc quoque animal inter pudenda est, sed propter admirationem naturae priscorumque curae totum in hoc loco explicandum. plura earum genera fecerunt: molles, quas in oleo decoctas verrucis[*](uerrucas E.) efficaciter inlini experti sunt. alterum genus myloecon[*](myloe- con B. -ocon (-ochon v) dE. milocon r.) appellavere circa molas fere nascens; his capite detracto[*](retracto E.) adtritas lepras sanasse Musaeum [*](musaeum J. -scum VdT. -scam r. musa et v. moschum coni. D.) pycten[*](pycten TEJ. -tem d. pictem r. picton v.) in exemplis reliquerunt[*](re- quirunt V.). tertium genus et[*](ex (pro et) dT.) odoris[*](dist. CFW Müller p. 16.) taedio invisum, exacuta dune; cum pisselaeo sanare ulcera alias insanabilia, strumas, panos diebus XXI inpositas, percussa[*](percussę VR1.), contusa et[*](et om.dv. a. S.) cacoëthe[*](cacoetis V.), scabiem furunculosque [*](dist.v. a. S.) detractis pedibus[*](pedibus pinnisque dT.) et pinnis.[*](Pl. iun. 88, 8. Marc. 34, 40.) nos[*](non V.) haec[*](haec om.V1R1.) etiam audita[*](audita RdEG(J). -tu V(?)Tv (S).) fastidimus; at[*](ad V.), Hercules, Diodorus et in[*](in del.v. a. G.) morbo regio[*](rege et R1. reget V1. regio V2.) et orthopnoicis se dedisse[*](se dedisse D cum U 654. se id dedisse d(?)G. resedisse r. residesse E. redisse VR. restitisse v. an potui se dedisse?) tradit cum[*](cum (pro et) V1R1d.) resina et melle. tantum potestatis habet ars ea pro medicamento dandi quidquid velit. humanissimi[*](humanissim R. -mis Er.) eorum[*](eorum ll.v. an medicorum (vel istorum exEr)?) cinerem crematarum servandum ad hos usus in cornea pyxide censuere[*](cenere R1.) aut tritas[*](autoritas R1. aucto- Vd.) clysteribus infundendas orthopnoicis aut[*](et VR1d.) rheumaticis[*](reumaticis V. -tismis (rum- R1) Rd.). infixa utique corpori inlitas[*](in- lita V1. illita V2Rd.) extrahere constat[*](constant VR.).[*](cfr. Pl. iun. 9, 1.—20, 11–16. Marc. 15, 44.—Diosc. eupor. I 148. Scribon. 43. Marc. 15, 39. (93).—15, 72. cfr. Plin. XXX 40.—Marc. 15, 21.) mel utilissimum auribus quoque est, in quo apes inmortuae[*](aemortuae (em- v) sunt Ev. a. S. cfr. § 128 et XXX 62.) sint. parotidas comprimit columbinum[*](palumbinum VR1f. (item XXX 67. 110, sed cfr. Pl. iun. et Marc.).) stercus[*](stercus per se VR1.) vel per se vel cum farina hordeacea aut avenacea[*](abenacea E. are- R1. hare- V.), noctuae cerebrum vel iocur cum oleo infusum auriculae [a parotide[*](uncos ego posui. aut parotidae (-di Dal.) v. a. J.) ], multipeda cum resinae parte tertia inlita[*](inlitae E.), grylli sive inliti sive adalligati.

Ad[*](at Rdv. a. D.) reliqua morborum genera medicinam[*](medicinam VRdS(D). -na E. -nasque v(J).) ex isdem animalibus aut eiusdem generis sequenti dicemus volumine.