Naturalis Historia

Pyrram et Antissam[*](antissam R2Ed(?)C. -istam rpv. locus corrupts: cfr. U 37. an Pyrram, ante sitam circa introitum portus, abstulit (sc. litus)?) circa Maeotim pontus abstulit, Helicen et Buram[*](bursam AF2) sinus[*](in sinu va. S) Corinthius[*](corinthios F2. -thio va. S. an -thii (sc. litus)?), quarum in alto vestigia apparent. ex insula Cea[*](cea ADE(?)B(J). caea F2. ceae RdS. cee a. caeae F1. Aeaea:v) amplius triginta[*](tricenta Ea. trec- R1z) milia passuum abrupta subito cum plurimis mortalium[*](mortalium Adv(J). -ibus r H(D)) rapuit et in Sicilia dimidiam Tyndarida urbem ac quicquid ab Italia deest[*](ac — deest del. U 38), similiterin Boeotia [*](boeotia et R2v a. Brot.) Eleusina.

Motus enim terrae sileantur[*](si legantur F1RE1a) et quicquid est, ubi saltem busta urbium exstant, simul ut terrae miracula potius dicamus quam scelera naturae. et, Hercules[*](hercules AF1a. -le si F2. -le rv), non caelestia enarratu difficiliora fuerint.[*]((19) Plin. XXXVI 163. — (23) Plin. XXXI 27. Serv. Aen. XI 785.) metallorum opulentia tam varia, tam dives, tam fecunda, tot saeculis suboriens , cum tantum cotidie orbe toto populentur ignes, ruinae, naufragia, bella, fraudes, tantum vero luxuria et tot mortales conterant[*](conterant AF2dv. -exant p. -exerant (-tigerant R2) r); gemmarum pictura tam multiplex, lapidum tam discolores maculae interque eos candor alicuius praeter lucem omnia excludens; medicatorum fontium vis; ignium tot locis emicantium perpetua tot saeculis incendia; spiritus letales aliubi[*](aliubi f,item 22. 23FfREaS. alibi rv(D)) aut scrobibus emissi aut ipso loci situ mortiferi, aliubi volucribus tantum, ut Soracte vicino urbi tractu, aliubi praeter hominem ceteris

[*](cfr. Plin. III 109. Sen. NQ III 25, 8. — Varro r. r. III 17, 4 (LL V 71). MCap. IX 928. MFHG IV p. 436, 8. — (20) cfr. Plin. XXXI 25.)

Quaedam vero terrae ad ingressus tremunt[*](tremunt AD2F2in ras.E2ov. p???munt R. -tur r), sicut in Gabiensi[*](gabiensi E(?)G. gaui- AF2o. graui- (u e corr. inFR) r. gabine- v) agro non procul urbe Roma iugera ferme ducenta equitantium cursu; similiter in Reatino.

quaedam [*](quaedam — 15 reatino om.a) insulae semper fluctuantur[*](fluctuant AR(?)opva.D. sed cfr. III 109. IV 66), sicut in agro Caecubo et eodem Reatino, Mutinensi, Statoniensi[*](statoniensi R2C. stationensi (-se D2R1. stadi- Ea) rv), in Vadimonis[*](uadimoniis R2T. -ontis Fa) lacu, ad[*](et ad FdEava.J) Cutilias aquas opaca silva, quae numquam die ac nocte eodem loco visitur, in Lydia quae vocantur Calaminae, non ventis solum, sed etiam contis quo libeat inpulsae, multorum civium Mithridatico bello salus. sunt et in Nymphaeo parvae[*](par FR2. p E1a. p R1p), Saliares[*](salia- res H cum Salm. exerc. 88bA. saltares AR2E2pv. -tatares d. -tuares C. salatere a. -Itare r) dictae, quoniam in symphoniae

[*](Tac. hist. II 3. — 211: (12) Plin. XXXVI 131. — (17) Strabo VI p. 262 extr.) Celebre fanum habet Veneris Paphos, in cuius quandam[*](quandam ll.v. quad- p) aream[*](area p. aram fS) non inpluit[*](pluit F1REapS), item in Nea[*](in ea AF1d2Eava.C. in eo d1R), oppido Troadis, circa simulacrum Minervae; in eodem et relicta sacrificia non putrescunt. iuxta Harpasa oppidum Asiae cautes stat horrenda, uno digito mobilis, eadem[*](ea F1REao), si toto corpore inpellatur, resistens. in Taurorum paeninsula in civitate Parasino[*](parafino o. -refino A. Characena P coll. IV 85) terra est, qua sanantur omnia vulnera. at circa Asson[*](adson Ad. a???son R. ason FEaova.B) Troadis lapis nascitur, quo consumuntur omnia corpora; sarcophagus vocatur[*](uocatus o). duo sunt montes iuxta flumen Indum: alteri natura ut ferrum omne teneat, [*](dist. ego) alteri ut respuat, itaque, si sint clavi in calciamento, vestigia [*](uestigiae F1. -gie a. -giis d2in ras.T) evelli[*](uelli d1. uel Da.om.E1. auelli R(?)r) in altero non possint[*](possint E1a. pos??? F1. -sse rv), in altero sisti[*](siti F1. sitis Ra). Locris et Crotone pestilentiam numquam fuisse nec[*](ne f) in Ilio[*](in ilio A. in illo (illis J2) r. ullo pv) terrae motum[*](motum AdTJ2. -tu r. -tu laboratum E3v) adnotatum est, in Lycia vero semper a terrae motu quadraginta dies serenos esse. in agro Arpano[*](arpano DR2B(H). cfr. III 105. -auo (har- v) AFdEav. afpicuo R1. arpino p. ardano C (errore)) frumentum satum non nascitur; ad aras Mucias[*](mucias (muti- F) ll.v(H). murtias C) in Veiente[*](in uehiente AF2. inueni- F1R1Ea. interuenie- R2) et apud Tusculanum[*](circum tusculanum R2) et in silva[*](in insula a) Ciminia loca sunt, in quibus in terram depacta non extrahuntur. in Crustumino natum faenum ibi noxium[*](ibi noxium foenum A), extra salubre est.

[*]((3) Aristot. de mundo 4 p. 396a, 25-27. Sen. dial. I 1, 4. Apul. de mundo 19 init. — (4. 5) Beda n. r. 39.) Et de aquarum natura complura dicta sunt, sed aestus maris accedere ac[*](ac FdREayS. et rv(J)) reciprocare maxime mirum, pluribus quidem modis, verum causa in sole lunaque[*](an sola luna. nāque bis?). bis inter duos exortus lunae adfluunt[*](adfluentib; F1R1E1a) bisque[*](bis qui F1. his qui E1a) remeant[*](redeunt y) vicenis quaternisque[*](uicinis quaterque F1R1a) semper horis, et primum attollente[*](attollente ReopB. -tes AF2dyv. -tis r) se cum[*](se cum B. cfr. § 177 extr. 179. seu F1. secum rv) ea mundo intumescentes[*](intumescentib; R1Ea. -ent??? F1), mox a meridiano caeli fastigio vergente in occasum residentes, rursusque[*](rursumque y) ab occasu subter[*](sub terra D. sed cfr. II 214. VI 128. XI 133. XII 22. XXXVI 94. 104) ad[*](ad AdR1yU(D). in r. del.R2v) caeli ima et meridiano contraria accedente inundantes,[*](Mela III 2. (Sol. 23, 20-22). Isid. n. r. 40, 1. (Strabo I p. 53). cfr. Ambros. hexaem. IV 7, 30. Beda n. r. 39; tp. r. 29.) hinc, donec[*](donec F1R1ao) iterum exoriatur[*](exoriatur R2C. -ientur Ay. -iantur r), se resorbentes[*](se resorbentes H. reso- II. se so- v) nec umquam eodem tempore quo pridie reflui, velut[*](reflui uelut Rück 2 p. 309. ???flui ??? ut d. refluit ut -AF2opyv. refuit ut DF1. -udit ut a. -ui ut E1. reflui ut R2 in ras.E2G. -uunt U) anhelantes [*](anhelantes ego. cfr. Mela 111 2. anchel- y. cancell- p. cangellatis a. cancangell- E1. -gill- F1. cancillantes o. anicill- d. ancill- AR2in ras.E2fS. -te F2v) sidere[*](anhelantes ego. cfr. Mela 111 2. anchel- y. cancell- p. cangellatis a. cancangell- E1. -gill- F1. cancillantes o. anicill- d. ancill- AR2in ras.E2fS. -te F2v) avido trahente[*](trahente ego. -tes (trach- y) A1y. -teque F2C. -tique fSalmant.S. -ndique R2. -ntesque rv) secum haustu[*](haustu auido F2. au- ha- va.S) maria et adsidue aliunde quam pridie exoriente[*](exorientes op. -ti DTfSalmant.S), paribus tamen intervallis reciproci [*](reciprocis F2R) senisque semper horis, non cuiusque diei aut noctis aut loci[*](luci F1a. -cis F2), sed[*](sed E(?)B. sub a. sed (set R) ab rv(J2)) aequinoctialibus ideoque inaequales vulgarium horarum spatio, utcumque plures in eos[*](eos D e coni.Dal. eas ll.v) aut diei aut noctis illarum mensurae[*](aut diei—16 mensurae om.DF1R1E1a) cadant[*](cadant AdTopS. candantR1. -dent Da. cadent R2. -dunt F2in ras.E (?)yv (D)), et aequinoctio tantum pares

[*](cfr. Beda n. r. 39. — (12-18) Beda tp. r. 29. — (22) Sen. NQ III 28, 6.) Multiplex etiamnum lunaris differentia, primumque septenis diebus. quippe modici a[*](modici a R2ETfH (D). -cis Adp. -cus y. -ca r. -ci v(U)) nova ad dividuam[*](diuiduum FfRE1a) aestus, pleniores ab ea exundant plenaque maxime fervent[*](peruenit F1RE1a). inde mitescunt, pares ad septimam primis, iterumque alio latere dividua augentur. in coitu solis pares[*](parties FR1a) plenae. eadem in[*](in Apy(Beda)D. om.rv) aquilonia[*](aquiloniae DF. -nie RE1. -ne ap) et a terris longius recedente[*](recedentes FREa) mitiores quam cum[*](cum om.FfR1E1a. quo R2) in austros[*](austrus F1. -ro TyBeda. astris a) digressa[*](degressa R1dTy. -sso FEa) propiore[*](priore F1Ra) nisu vim suam exercet . per octonos quosque[*](quosque CFW Müller p. 16. quoque ll.v) annos ad principia motus et paria incrementa centesimo lunae revocantur ambitu[*](ambitu??? F. -tus Rad). augent[*](augent ego (et dist.). -nte ll.v. -ntibus P) ea cuncta solis annuis causis[*](causisis AF1. -sis his EadTpy), duobus aequinoctiis maxime tumentes et autumnali amplius quam verno, inanes[*](inanis Ay.an inertes?) vero bruma et magis solstitio. nec tamen in ipsis quos dixi temporum articulis, sed paucis post diebus, sicuti neque in plena aut novissima, sed postea, nec statim ut lunam mundus ostendat occultetve aut media plaga declinet, verum fere duabus horis aequinoctialibus serius, tardiore[*](tar- diores FREd) semper ad terras omnium, quae geruntur in caelo, effectu cadente[*](cadentes R2e corr. an cadendi?) quam visu, sicuti fulguris[*](fulguri a. -gori F1. -ris AF2y. -res R) et tonitrus[*](tonitruus F1D. -ruis a. -rui dTyva. G) et fulminum.

[*]((6. 7) Dicuil 8, 24.)Omnes autem[*](enim (pro autem) AdTyva. Bas.) aestus in oceano maiora integunt spatia nudantque[*](inundantque R(?) va. D) quam in reliquo mari, sive quia in totum[*](in totum J. totum in AE2dopyv(U). totum rS. motum D) universitate animosius quam[*](est quam E2va.S) parte[*](in parte E2adova.S. partes U) est[*](est del.E2va.s), sive quia[*](quia om.F1RE1a) magnitude aperta sideris vim laxe[*](lax???F1. laxare R. las- sare a. late y) grassantis efficacius sentit, eandem[*](eadem AdR1oyva. C) angustiis arcentibus. qua de causa nec lacus nec amnes similiter[*](uncos ego posui) moventur. — (octogenis cubitis supra Britanniam intumescere aestus Pytheas Massiliensis auctor est.) — et[*](et om.pv a.S. et ne E1a) interiora autem maria terris clauduntur ut portu[*](an ut in portu?);[*]((15) cfr. Sol. 27, 3.) quibusdam tamen in locis spatiosior laxitas dicioni paret, utpote cum plura exempla sint in tranquillo mari nulloque velorum pulsu[*](impulsu a dva.S) tertio die ex Italia pervectorum[*](prouectorum E(?)G) Vticam aestu fervente. circa litora autem magis quam in alto deprehenduntur hi motus, quoniam et in corpore extrema pulsum venarum, id est[*](id est spiritus del. U 40) spiritus, magis sentiunt. in plerisque tamen aestuariis propter dispares siderum in quoque tractu exortus diversi existunt[*](exiunt F1R1. exeunt Ea) aestus, tempore, non ratione discordes, sicut in Syrtibus.

[*]((19) Mela II 108. Strabo I p. 55. (Cic. nat. deor. III 24). — (21) Polyb. ap. Strab. III p. 172. — (214, 4) Aristot. meteor. II 1 p. 354a, 14. Strabo I p. 55. Sen. NQ IV 2, 29.) Et quorundam tamen privata natura est, velut Tauromenitani[*](taurominitani Adv a. H. -tam y) euripi saepius et in Euboea septies die ac nocte reciprocantis. idem aestus[*](aestus idem E(?)dva. S) triduo in mense consistit, septima[*](septena E1a), octava nonaque luna. Gadibus qui est delubro Herculis proximus fons[*](frons R1), inclusus ad putei modum, alias simul cum oceano augetur minuiturque, alias[*](alias uero R(?)E2va.S) utrumque[*](utrīque a) contrariis temporibus; eodem in loco alter oceani motibus

[*](Strabo I p. 53. Sen. NQ III 26, 8. 7. — Aristot. loco deperdito. — (12) cfr. Philostr. vita Apoll. V 2 med.) Omnia plenilunio[*](an pleno fluctu?) maria purgantur[*](pugnantur F1R1E. -ant a), quaedam et stato[*](statu A. -uto EadTo. estato R) tempore. circa Messanam et Mylas fimo similia expuuntur in litus purgamenta, unde fabula[*](fabula est D. -la E(?)opv. -lae r) est Solis[*](soles bouis A) boves ibi stabulari. his addit[*](additur d. -tum a. adde ut ova. G) — ut nihil, quod equidem noverim, praeteream — Aristoteles nullum animal nisi aestu recedente expirare. observatum id multis[*](multis R2J2. -ti A. -tum rv) in Gallico oceano et dumtaxat in homine compertum .[*]((16) cfr. Plin. II 109. — (17) Firm. Matern. math. IV 1, 5.)

quo vera coniectatio existit, haut frustra spiritus[*](spiritum (-tus G) sidus lunae ova. H) sidus lunam existimari; hoc[*](hoc ē FfR1E1a. et hoc esse ova.G. cfr. v. 21) esse quod terras saturet accedensque corpora impleat, abscedens inaniat. ideo cum incremento eius augeri conchylia et maxime spiritum sentire quibus sanguis non sit, sed et sanguinem, hominum etiam, cum lumine eius augeri ac[*](18,321 sqq.) minui[*](aut minui F1o), frondes quoque et[*](ac (pro et) D(?)va.S(J)) pabula- ut suo loco dicetursentire [*](an nāque?), in omnia eadem penetrante vi.[*]((23) Beda n. r. 41. — cfr. Aristot. meteor. II 1 p. 353b, 8; probl. 23, 31. (30). Plut. plac. phil. II 16 p. 897a. Ambros. hexaem. II 3, 14. Isid. n. r. 42.)

itaque solis ardore siccatur liquor, et[*](et om.a) hoc esse masculum[*](masculinū a) sidus accepimus[*](accipimus F1R1E1ay), torrens cuncta sorbensque. sic mari late patenti[*](mare late patentis FRa) saporem incoqui salis[*](saliis F1a), aut quia exhausto