Naturalis Historia

[*](Herodotus 1187.) Pix liquida in Europa e[*](e v. om. ll.) taeda coquitur, navalibus muniendis multosque alios ad usus. lignum eius concisum furnis undique igni extra circumdato fervet.[*](feruet dG. fero (ferro D2 ) ex DG. ferro- ut Ev. a. C.) primus sudor aquae modo fluit canali. hoc in Syria cedrium [*](cedrium B e Vitruv. II 9,13 (ubi nunccedreum legitur). cedrum ll.) vocatur, cui tanta vis est, ut in Aegypto corpora hominum defunctorum perfusa eo serventur.

[*]((Dion. Halic. frgm. XX 15 [20, 6] Kiess].).) Sequens liquor crassior iam picem fundit. haec rursus in cortinas aereas coniecta aceto spissatur ut coagulo [*](ut coagulo et dTS. et coagulo et DGf. et coagulat E. -lata v.) et Bruttiae cognomen accepit, doliis dumtaxat vasisque ceteris utilis, lentore[*](lento E.) ab alia pice differens, item colore[*](dist. ego. cfr. XIV 127.) rutilante et quod pinguior est reliqua omni. illa[*](omni illa D2. illa omni D1GdfD. illa omnia TEAruncd. v.)

[*](Diosc. 193. 91. Th. H. IX 2, 2.)Huius expressum pingue praecipua resina fit atque rara nec nisi paucis in locis subalpinae Italiae, conveniens medicis. resinae albae congium in II[*](II ego. duobus ll. v.nonne binis?) aquae pluviae cocunt . alii utilius putant sine aqua coquere lento igne toto die, utique[*](utrique DGdv. a. Bas.) vase aeris albi, item terebinthinam in sartagine [*](sartagine v. cart- ll.) cinere ferventi[*](cinere feruenti dTBrot. ref- rv.), hanc ceteris praeferentes. proxima e[*](e ego. et ll. ex v.) lentisco.[*](Th. H. IX 2, 7.)[*](Diosc. I 98.)

non omittendum apud eosdem zopissam [*](zopissam B e Diosc I 98. zosippam ll.) vocari derasam navibus maritimis picem cum cera[*](cera dB. cetera r.), nihil non experiente vita, multoque[*](multo dC.) efficaciorem ad omnia, quibus pices resinaeque prosunt, videlicet adiecto salis callo.

Aperitur picea e parte solari, non plaga, sed vulnere[*](uulnere dv. -ra r.) ablati corticis, cum plurimuin bipedali hiatu, ut a terra cubito cum minimum absit. nec corpori ipsi parcitur, ut in ceteris, quoniam astula in fructu est. verum haec proxima laudatur, altior amaritudinem adfert. postea umor

Inter haec genera propriam[*](proprium dv. a. S.) quidam fecere sappinum[*](sappinum J. sapi- dT. sappium rv.), quoniam ex cognatione[*](cognatione D2dArund. v. cogita- r.) harum seritur, qualis dicta est in[*](in C. om. ll.)[*](15,36) nucleis, eiusdemque arboris imas partes taedas vocant, cum sit illa arbor nil aliud quam picea feritatis paulum mitigatae satu, sappinus[*](sapinus (sapp- D) DGGD. -ni EC. -na dT. sapii Arund.) autem materies caesurae[*](caesurae D2D. -sare r. -sarum e v.) genere[*](generata EArund.) fiat[*](fiat DGG. fit TEArund. v. fit dH.), sicuti docebimus.

[*](Homerus υ 277.) Materiae enim causa reliquas arbores natura genuit copiosissimamque fraxinum. procera haec ac teres, pinnata et ipsa folio, multumque Homeri praeconio et Achillis hasta nobilitata. materies est ad plurima utilis;

[*](Th. H. III 10, 4. I 12, 4.) In tilia mas et femina differunt omni modo. namque et materies maris dura rufiorque ac nodosa et odoratior, cortex quoque crassior ac detractus inflexibilis. nec semen fert aut florem ut femina, quae crassior arbore, materie candida praecellensque est. mirum in hac arbore fructum a nullo animalium adtingi, foliorum corticisque sucum esse dulcem. inter corticem ac lignum tenues tunicae[*](tunicae coni. Dal. -cas dv. tonicas r. tuni- cae sunt D.) multiplici membrana, e quibus vincula tiliae vocantur tenuissimumque eorum[*](tenuissimumque eorum ego. -mum quorum DGD. -mum eorum Ev. -mae earum dG.) philyrae, coronarum lemniscis celebres antiquorum honore. materies teredinem non sentit, proceritate perquam modica, verum utilis.

Acer eiusdem fere amplitudinis, operum elegantia ac subtilitate citro secundum. plura eius genera: album, quod praecipui candoris, vocatur Gallicum in transpadana Italia transque Alpes nascens. alterum genus crispo macularum discursu, qui cum excellentior fuit, a similitudine caudae pavonum nomen accepit, in Histria Raetiaque praecipuum. e viliore genere crassivenium vocatur .[*](Th. H. III 1, 1.2 (III 3, 1).) Graeci situ discernunt, campestre enim candidum esse nec crispum—quod glinon[*](glinon v e Theophr. alinon D2dTE. -ono r.) vocant—, montanum vero crispius duriusque, etiamnunc e mascula crispius ad lautiora opera, tertium genus zygian rubentem, fissili ligno[*](ligno v. -ni ll.), cortice livido[*](liuido ego. -do de ll. -do et v. -do ac D.), scabro. hoc alii generis proprii esse malunt et Latine carpinum appellant.

Pulcherrimum vero est bruscum, multoque excellentius etiamnum molluscum. tuber utrumque arboris eius, bruscum intortius crispum, molluscum simplicius sparsum et, si magnitudinem mensarum caperet, haud dubie praeferretur citro; nunc intra pugillares lectorumque solidos[*](solidos Salm. exerc. 296aD. solicios DGf. sili- dE2V. sibli- E1. cfr. U 263.) aut lamnas raro usu spectatur. e brusco fiunt et mensae[*](an mensae, sed nigrescentes?) nigrescentes. reperitur et in alno[*](alni D1Gd.) tuber[*](tuber D2v. -ber et ES. -bere r. -ber set J.), tanto deterius, quantum ab acere alnus ipsa distat. aceris mares prius florent. etiamnum in siccis natae praeferuntur aquaticis , sicut et fraxini. est trans Alpes arbor simillima aceri albo materie, quae vocatur staphylodendron. fert siliquas et in iis nucleos sapore nucis abellanae.

[*](extr.: Th. H. III 3, 3.) In primis vero materies honorata buxo est raro crispanti[*](crispi//canti E.)[*](lacunam ego indicavi. Excidit fortasse simplicis.) nec nisi radice[*](radice ll. v. cortice Arund.), de ceteo..... levisque est[*](leuisque est ego. lenis qui est EArund. lenis quies rv. lenis quies est S. leui cuius U 264.)

[*](Th. H. III 14, 1. Colum. V 6, 2. de arb. 16,1. Tremellius Scrofa ap. Colum. l.l. (IX 13, 2).) Inter has atque frugiferas materie vitiumque amicitia accipitur ulmus. Graeci duo genera eius novere: montanam[*](montanam ego. -tuosam ll.v. cfr. §48. 63. 67. 128. XVIII 63. 179. XX 173. XXI 160. XXIV 34.) quae sit amplior, campestrem quae fruticosa. Italia Atinias vocat[*](uocat dv. -ant r.) excelsissimas et ex iis siccan eas[*](siccaneas vet. Dal. cfr. Index libri et Colum. II 2, 4. 16, 3. IV 30, 5. siccanas ll. v.) praefert, quae non sint riguae, alterum genus Gallicas, tertium nostrates, densiore folio et ab eodem pediculo numerosiore, quartum silvestre. Atiniae[*](Ati- niae v. rat- ll.) non ferunt samaram [*](samaram dH. -riam Ev. -rim D. -ritim G. -ra B.)—ita vocatur ulmi semen—, omnesque radicum plantis proveniunt, reliquae semine.

[*]((Th. H. III 3, 1).) Nunc celeberrimis arborum dictis quaedam in universum de cunctis indicanda sunt. montes amant cedrus, larix, taeda et ceterae, e quibus resina gignitur, item aquifolia, buxus, ilex, iuniperus, terebinthus, populus, ornus, carpinus. est[*](est D. est et ll. v.) in Appennino et[*](et om.dEv.) frutex, qui vocatur cotinus, ad linamenta[*](linamenta H. ligna- ll. linea- v.) modo conchylii colore insignis. montes et valles diligit abies, robur, castaneae, tilia, ilex, cornus. aquosis montibus gaudent acer, fraxinus, sorbus[*](sorbus dv. soruus D2. oruus D1G. ornus E.), tilia, cerasus. non temere in montibus visae sunt prunus, punicae, oleastri, iuglans, mori[*](mori fS. -ris D1GE. -rus D2dv.), sabuci. descendunt et in plana cornus, corylus, quercus, ornus, acer, fraxinus, fagus, carpinus. subeunt et in montuosa ulmus, mains, pirus, laurus, myrtus, sanguinei frutices[*](fruticis DG(?)D.), ilex tinguendisque vestibus nascentes[*](nascentis DG(?)E2D. -ndis E1.) genistae. gaudet frigidis sorbus, sed magis etiam betulla. Gallica haec arbor mirabili candore atque tenuitate, terribilis magistratuum virgis, eadem circulis flexilis, item corbium costis[*](costis D2dfH. cortis r. sportis v.). bitumen ex ea Galliae[*](galli D2D.) excoquunt. in eosdem situs comitantur[*](comitatur v.sed cfr. IX 110. XXI 65.) et spina, nuptiarum facibus auspicatissima, quoniam inde fecerint pastores qui rapuerunt Sabinas, ut auctor est Masurius. nunc facibus carpinus, corylus familiarissimae.

[*](Th. C. V 15, 3. H. II 7, 1.) Aquas odere[*](aquas odere v. aqua sudore ll.) cupressi, iuglandes, castaneae, laburnum . Alpina et haec arbor, nec vulgo nota, dura ac candida materie, cuius florem cubitalem longitudine apes non adtingunt. odit et quae appellatur Iovis barba, in opere topiario tonsilis et in rotunditatem spissa, argenteo folio. [*](Cato 9. Th. H. III 3, 2.)non nisi in aquosis proveniunt salices, alni, populi, siler, ligustra tesseris utilissima, item vaccinia Italiae in aucupiis sata, Galliae vero etiam purpurae tinguendae causa ad

[*](Th. H. I 9, 3.) Praeterea arborum aliis decidunt folia, aliae sempiterna coma virent, quam differentiam antecedat necesse est prior. sunt enim arborum quaedam omnino silvestres , quaedam urbaniores, quoniam[*](quoniam DGS. Quõ E. qllm d. quas v.) his placet nominibus distinguere ac[*](ac ego.cfr. p. 27, 7. hae ll. H. h. e. Müller emend. III 8. ergo v.) mites, quae fructu aut aliqua dote umbrarumque officio humanius iuvant, non improbe dicantur urbanae.

Harum generis[*](generis ego. cfr. § 80. -ri ll. v.) non decidunt oleae, lauro, palmae, myrto, cupressis[*](cupresso dEv. a. S.), pinis, hederae, rhododendro et, quamvis herba dicatur, sabinae. rhododendron, ut nomine apparet, a Graecis venit. alii nerium vocarunt, alii rhododaphnen , sempiternum fronde, rosae similitudine, caulibus fruticosum. iumentis caprisque et ovibus venenum est, idem homini contra serpentium venena remedio.

Silvestrium generis folia non decidunt abieti, larici, pinastro, iunipero, cedro, terebintho, buxo, ilici, aquifolio, suberi, taxo, tamarici. inter utraque genera sunt andrachle[*](andrachle Salm. exerc. 362aF. (cfr. Theophr). -acile ll. -achne v. adrachne B.) in Graecia et ubique unedo; reliqua enim folia decidunt iis praeterquam in cacuminibus. non decidunt autem et in fruticum genere cedro cuidam[*](cedro cuidam ego coll. Theophr.h. p. I 9, 4. cuidam dEv. cudam DG, del. D. quibusdam S.), rubo, calamo[*](calami E. calam G.). in Thurino agro,[*](ibid. 5. I 3, 5.) ubi Sybaris fuit, ex ipsa urbe prospiciebatur quercus una numquam folia demittens nec ante