Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

[*]((7) cfr. Strabo V 218 init. — (9. 10) Verg. G. III 364, Ov. trist. III 10, 23. cfr. Gell. XVII 8, 8.) Magna et collecto iam vino differentia in caelo[*](celo Ed. cella va.J) . circa Alpes ligneis[*](ligneis Mv. licin- D1F. ilicin- D2. liniceis Ea) vasis condunt tectisque[*](tectisque M. circulis- que rv. tectis circulisque Fels p. 30. an tegulisque? cfr. XVI 156. 178) cingunt[*](gignunt M) atque etiam hieme gelida ignibus rigorem arcent[*](arcen Ea). rarum[*](darum Ea. mirum va.S) dictu, sed aliquando visum, ruptis vasis stetere[*](statere F. -reę Ea) glaciatae moles, prodigii modo, quoniam vini natura non gelascit; alias ad frigus stupet[*](stupet MJ. -ens rv) tantum. [*](Macrob. VII 12, 15. Geop. VI 2, 3. VII 2. cfr. Col. XII 18, 5. — (14) Vitruv. VI 9, 2. Pallad. I 18, 1. Col. I 6, 11. XII 18, 3. 28, 4 extr. (Th. C VI 19, 2). Geop. VI 2, 1. 2. 7. 9. — (19) Geop. VI 3, 7. 8. 10. 4, 1.) mitiores plagae doliis condunt infodiuntque terrae[*](terre F. tepre E1a. tepore E2) tota aut ad portionem situs[*](sinus MD. (ortum ex SITVVS)). ita[*](ita ego luc. p. 126. item LL. va.D) caelum prohibent[*](prohibent MD. praeb- rv), alibi vero[*](alibero M. alibi, alibi uero J. alii uero va.C) inpositis tectis arcent[*](arcent Mv. argeni DF. ardent Ea), traduntque[*](traduntque MJ. -turque rv) et haec praecepta: latus cellae vinariae aut certe fenestras obverti in aquilonem oportere vel utique[*](uti- que MG. usque rv) in exortum aequinoctialem . sterculinia[*](sterculinia ES. -lina M. -lonia F. sterquilinia av) et arborum radices procul abesse omniaque odoris evitandi, facillimo in vina transitu, ficos[*](ficus ava.H) utique et caprificos;[*]((3) Geop. VII 6, 11. VI 12, 1. — (5) Geop. VII 2.) doliis etiam intervalla dari, ne[*](ne Mv. nec r) inter sese vitia serpant contagione vini semper ocissima. quin et figuras

referre; ventriosa[*](uentriosa MJ. -ruosa rH. -rosa v) ac patula minus utilia. picari oportere protinus a canis ortu, postea perfundi[*](profundi F) marina aqua aut salsa, dein cinere e[*](cinere e MdTS. -rce F1. -re ea Ea. -re F2v) sarmentis[*](sarmenti va.S) aspergi[*](abstergi Pe Geop.) vel argilla, abstersa murra suffiri ipsasque saepius cellas[*](cellas v. stellas M.om. r). inbecilla[*](inue cella M) vina demissis[*](demittis M) in terram doliis servanda, [*](Geop. VI 12, 2. — (7) Cato 107. Col. XII 27. 28,1. — (8. 9) Geop. VII 7, 1. 6, 4. 5. Cato 31, 2. (PL. XVIII 329).) valida[*](ualida om.M) expositis. numquam inplenda, et quod supersit passo aut defruto[*](defryto F) perunguendum admixto croco pistave iri[*](pistaue iri Fels p. 34 n. 1. peitaueri (vel putancri) M. pi- saue iri d. -uerri DF. -u&ri Ea. pice (pisa S) ueteri v) cum sapa. sic opercula[*](co- percula F. coop- va.G. . . p- M.an et op-?) doliorum medicanda addita mastiche[*](mastiche MG. -ice rv) aut[*](ac Eava.J) pice Bruttia[*](brutia M. bruma va.S). aperiri[*](aperiri Mv (J). -rire rS) vetant nisi sereno die, vetant[*](uetant om.MJ. at cfr. XVIII 329. Müller em. II p. 39) austro flante lunave[*](luna M) plena. [*]((14) Col. XII 19, 3. — (15) ib. 20, 1.) flos vini candidus[*](candidius M) probatur; rubens triste signum esse[*](esse ego. est ll.v), si[*](sei F1) non is[*](is om. G2) vini colos sit, item vasa incalescentia operculave sudantia[*](sudant ita M). quod celeriter florere coeperit odoremque trahere, non fore[*](fore ll.v. ferre a. fere Müller em. II p. 38) diutinum. ipsa quoque defruta[*](defrita F) ac sapas[*](sapas v. -pa ll. J. cfr. § 121. an sapā?), cum sit caelum sine luna, hoc est in sideris eius coitu[*](coetu F. cgtu a), neque alio die coqui iubent[*](iubent FdEav. debent NJ. (debent. iubent Müller ib.)), praeterea plumbeis vasis, non aereis[*](aeris F), nucibusque [*](que om. va. H) iuglandibus additis; eas enim fumum excipere. Campaniae nobilissima exposita sub diu[*](diu MFdJ. diuo Eav (S). dio G) in cadis verberari sole, luna, imbre, ventis aptissimum videtur.

[*]((3) Col. VI 30, 1. II 3, 1. (Hom. θ 189.)) Ac si quis diligentius reputet, in nulla parte

operosior vita est — ceu non saluberrimum ad potus[*](potum (ortum ex -uuf) Eava.S) aquae liquorem natura dederit, quo cetera omnia animalia[*](animmalia MU. -an- tia rv(D)) utuntur; at nos vinum bibere et iumenta cogimus — tantoque opere, tanto labore et inpendio praestat[*](praestat MU (sc. uita). constat rv(D). cfr. XV 2. IV 39 extr.) quod hominis mentem[*](homines mente F1H) mutet ac furorem gignat, milibus[*](milibus ob id scelera D2) scelerum ob ideditis[*](ob id editis MJ. ubi dediti (-itis d. -istis Ea) ll. huic deditis v), tanta dulcedine, ut magna pars non aliud vitae praemium intellegat. [*]((7) cfr. Th. C. VI 7, 4. Martial. II 40, 5. XII 60, 9. — (10) Th. IX 17, 3. (Pl. XXXVI 156).) quin immo, ut plus capiamus, sacco frangimus vires, et alia inritamenta excogitantur ac bibendi causa etiam venena[*](etiam uenena om.F) concipiuntur[*](concipiuntur MD2(P)S. conscipi- d. conspici- r. confici- v), aliis cicutam praesumentibus, ut bibere mors cogat, aliis pumicis farinam et quae referendo pudet docere . [*](Col. I praef. 16. Sen. ep. 122, 6. — (15) cfr. Suet. Claud. 33. Vitell. 13 init.) cautissimos ex iis[*](his aC) in[*](in MU. immo r. om. v) balineis coqui videmus[*](uidimus M) exanimesque efferri, iam vero alios lectum expectare non posse, immo vero nec tunicam, nudosque[*](nudosque Mdv(J). -dos G. -dus Ea. nodos DF) ibi protinus et[*](et MTzv(J). om. rG) anhelos[*](anhelus a. hane- F) ingentia vasa corripere, velut ad ostentationem virium, ac plena[*](plena MU. plane d. plene rv) infundere , ut statim vomant rursusque hauriant, idque iterum tertiumque, tamquam ad perdenda vina geniti et tamquam[*](ad — tam- quam om.M) effundi ilia non possint[*](possunt M) nisi per corpus humanum! huc[*](huc G. hoc MDFD. ad hoc EaH. ad haec v) pertinent peregrinae exercitationes et volutatio in caeno[*](ceno F. caeco M.om.a. coeno va.S) ac pectorosa cervicis repandae[*](repandi Ea) ostentatio. per omnia haec praedicatur sitis quaeri. iam vero quae in bibendo[*](in bibendo — 21 quae MJ. om. rv) certamina, quae vasa adulteriis caelata[*](ce- lata MFava. C), tamquam per se parum doceat

libidines temulentia! ita vina ex libidine hauriuntur, atque etiam praemio invitatur ebrietas et, si dis placet[*](displicet ad), emitur[*](& emitur FE). alius, ut quantum biberit, tantum edit[*](edit ll.J. edat H. edat et v), pretium vinolentiae[*](uinulentiae MF) lege accipit, alius quantum alea quaesierit, tantum bibit[*](quantum — bibit om.Miterans ex v. 3 ut — tantum ali Fa). [*](cfr. Sen. ep. 83, 16 sq. — (10) Cato ap. Sen. ep. 122, 2. Col. I praef. 16. (Athen. VI 273c).) tune avidi matronam oculi licentur[*](inlicentur M. licenter adz), graves produnt maritum[*](maritum MD2. -to rv), tune animi[*](animis F) secreta proferuntur. alii testamenta sua nuncupant , alii mortifera elocuntur[*](mortifera elocuntur (coni. S)J. -re loc- M. -re loqu- DFd. -ra loqu- Eav) rediturasque per iugulum voces non continent — quam multis ita interemptis!— volgoque veritas iam attributa[*](ad- tributo Ea) vino est. interea, ut optime cedat[*](caedat F. cedant a.cadat va.G), solem orientem non vident[*](uidet M) ac minus diu vivunt[*](uiuunt Mv(J). bibunt r Brot.). hinc pallor[*](hic pallore (-llere a) et FEa) et genae pendulae[*](pendulo Ea), oculorum ulcera, tremulae manus effundentes plena vasa — quae[*](et quae va.D. dist. ego) sit poena praesens —, furiales somni et inquies[*](inquiens F) nocturna praemiumque[*](praeumquam M) summum ebrietatis libido portentosa[*](portentuosa az) ac iucundum nefas. postero[*](postera Eava.S) die ex ore halitus cadi[*](cadi ll. G. foedi z. fetidi v) ac rerum[*](rerum MD2dTJ. ferrum D1Fa. fere rerum E(?)v) omnium oblivio morsque[*](morsque Mv. moxque (-uę F) r) memoriae . rapere[*](parere M) se ita[*](uita F) vitam praedicant, cum[*](cum om.M) priorem diem cotidie perdant; illi vero et venientem. [*]((18) Sen. ep. 122, 6. Pl. XXIII 41. (Athen. II 58c. IV 128d.) Tiberio Claudio principe ante hos annos XL institutum, ut ieiuni biberent potiusque[*](potiusque ego. -tius M. -tusque rv. cfr. XI 56. 211. XI 65. VII 8) vinum[*](uinum M. -ni rv) antecederet cibos[*](cibus F), externis et hoc artibus ac medicorum placitis novitate semper[*](semper MD2J. om. rv) aliqua[*](aliquas F) sese commendantium [*](iam M). [*]((1) Satyrus ap. Athen. XII 534b. — (6) Suet. Tib. 42 init.) gloriam hac[*](ac uirtutem M) virtute Parthi quaerunt, famam apud

Graecos Alcibiades[*](albiade merui M) meruit, apud nos cognomen etiam Novellius Torquatus[*](Tricongius va.G) Mediolanensis, ad proconsulatum[*](consulatum M) usque praeturae[*](praeturae M. e praetura rv. (prefecturam a). cfr. Momms. Röm. Staatsr. II p. 222 n. 2) honoribus gestis, tribus congiis — unde et cognomen illi fuit — epotis uno impetu, spectante miraculi gratia Tiberio principe[*](pricipem M), in senecta[*](senecta Md2v. -to d1. senata D1F. -tu D2. -tum Ea) iam[*](iamiā F) severo atque[*](ęqueue Ea) etiam saevo[*](saeuo alias EaG. -ia MD1F. saeuola D2. scae- d2in ras. alias saeuo v) alias. [*](Sen. ep. 83, 14. — (10) cfr. Plut. qu. conv. I 6, 624c.) et[*](et (sed dT) ipsi MdTJ. sed ipsa rv. dist. ego) ipsi iuventa ad merum pronior fuerat, eaque commendatione credidere L. Pisonem[*](pisone F. pers- a) urbis[*](urbis MJ. -bis romae rv) curae ab eo delectum[*](de- lectum v. dil- ll), quod biduo duabusque noctibus perpotationem continuasset[*](continuasse M) apud ipsum iam principem. nec alio magis Drusus Caesar regenerasse[*](degenerasse Eau) patrem Tiberium ferebatur[*](referebatur M. ferebat au). Torquato [*](torquato LL. H. -ti G. Tricongii v) rara[*](raro F) gloria, quando et haec ars suis legibus constat, non labasse sermone[*](sermon FS), non levatum vomitione nec[*](nec alia MJ. non alta (-tera v) rv) alia corporis parte, dum biberet[*](uiueret M), matutinas obisse sine[*](sine iniuria D. iniuria M.om. rv. in urbe (J) U. in curia Mone (Madvig adv. crit. LL p. 528)) iniuria vigilias, plurimum hausisse[*](hausisse — plurimum om.M) uno potu, plurimum praeterea[*](praeterea Mv. propt- DF.om.Ea) aliis[*](ab is N) minoribus addidisse, optima fide non respirasse in hauriendo neque expuisse nihilque ad elidendum in pavimentis sonum[*](sonum MBer.(C). somn- rv. summum B) ex vino reliquisse, diligenti[*](diligentis Fd) scito legum contra bibendi[*](bibendi Mv. -dum FEa) fallacias . Tergilla Ciceronem[*](ciceronem MDFdv(J). -ni EaH -nis z) M. F. binos congios simul haurire solitum ipsi obicit Marcoque Agrippae[*](agrippa M.om.Eaz) a[*](a om.M. ac F1z) temulento scyphum[*](sciphum a. -pum F)

inpactum. etenim[*](adenim M) haec sunt ebrietatis opera. sed nimirum hanc gloriam auferre Cicero voluit interfectori[*](interfectoris (-res F1) F) patris[*](patria (-ri F) sua FEa) sui M. Antonio.[*](cfr. Sen. ep. 83, 25.) is enim ante eum[*](inter eum M) avidissime adprehenderat hanc palmam[*](palmam F. primam M) edito etiam volumine de sua ebrietate, quo[*](quod MF1) patrocinari[*](atrocinari tibi M) sibi ausus adprobavit plane, ut equidem arbitror , quanta mala per temulentiam terrarum orbi[*](orbis M) intulisset. exiguo tempore ante proelium Actiacum id volumen evomuit[*](uolumine uomuit quod M), quo facile intellegatur ebrius iam sanguine[*](sanguinem M) civium et tanto magis eum sitiens. namque et haec necessitas vitium comitatur , ut bibendi consuetudo augeat aviditatem, scitumque est Scytharum legati, quanto plus biberint, tanto magis sitire Parthos.

[*](PL. XXII 164. Geop. VII 34, 1. Athen. X 447a—c. IV 152c. Hecataeus fr. 290 Mü. Diod. I 34, 10. V 26, 2.) Est[*](est eo M2. et et M!) et occidentis populis sua ebrietas fruge[*](frugi D2) madida [*](maddida F), pluribus modis per Gallias Hispaniasque, nominibus aliis[*](aliud (om. sed) M), sed ratione[*](rationē F) eadem. Hispaniae iam et vetustatem[*](ue- tustate M) ferre. ea genera docuerunt. Aegyptus quoque e fruge[*](et fruge Fd) sibi potus[*](potu M) similes[*](similis FS) excogitavit, nullaque in parte mundi cessat ebrietas, meros quippe hauriunt tales sucos[*](sucus nec diluenda M) nec diluendo ut vina mitigant. at Hercules illic tellus fruges parere[*](patere Fa. parare D2D) videbatur. hen mira vitiorum sollertia! inventum est quem ad modum aquae[*](aquae M(luc.p. 100) D. -ua rv. cfr. XI 179) quoque inebriarent[*](inebriaret va.D).

[*](Pl. XXII 114. (Geop. XV 7, 6).) Duo sunt liquores humanis corporibus gratissimi[*](grauissimi Fa), intus vini, foris olei, arborum e genere ambo praecipui, sed olei necessarius; nec segniter in eo[*](in eo uita MJ. uita in eo rv) vita elaboravit. quanto tamen in potu ingeniosior fuerit[*](fuerit MD2J. om. rv), apparebit ad bibendum generibus

centum octoginta quinque[*](centum octoginta quinque MJ. CLXXXXV F2Eav. CLXXX DF1dT), si species vero aestimentur , paene duplici numero excogitatis tantoque paucioribus olei, de quo sequenti[*](in sequenti E(?)va.D LIB. XV) volumine dicemus.

[*](Th. VI 2, 4 extr. (Pl. XXI 57. XIII 101. XVI 144. XIX 32). cfr. Col. V 8, 5. — Fenest. fr. 7 Pet.)

Oleam[*](oliuam M) Theophrastus e celeberrimis Graecorum auctoribus urbis Romae anno circiter CCCCXL negavit nisi intra XXXX passuum ab mari[*](a mari va.S) nasci, Fenestella vero[*](que del.D2va. S. quae D1F) omnino non fuisse in Italia Hispaniaque aut[*](aut MD2dTS.om. r. atque v) Africa Tarquinio Prisco regnante, ab annis populi Romani CLXXIII[*](CLXXIII MdTBrot. CLXXXIII rv), quae nunc pervenit trans Alpis quoque et in Gallias Hispaniasque medias.[*]((15) cfr. Pl. XVIII 16. Cic. de off. II 58.) urbis quidem anno[*](anno om.M) DV Appio[*](apio FEa) Claudio Caeci nepote L[*](I (pro L) Fda). Iunio cos. olei librae duodenae[*](duodenae MEadv. due dene D1FG. duae denis D2D)denis[*](denis ego. om. ll. v. cfr. luc. p. 132. n. luc. p. 64 n. 24) assibus veniere, et mox anno DCLXXX M. Seius[*](seiu f Ea. sergius z. Seruius va. G) L. F[*](I. f. F. if Ea. T. F. va. G) . aedilis[*](edilis (-li Ea) corilis FEa) curulis olei denas libras singulis assibus praestitit populo Romano per totum annum.[*]((4) Col V 8, 2. 5.) minus ea miretur qui sciat post annos[*](consulatu va.JI) XXII Cn. Pompeio[*](pompeio MdzJ. -pei rS. -peii v) III[*](III (Pighius) H. ter M. IIII rv) cos. oleum[*](eleum M) provinciis Italiam misisse. Hesiodus[*](hesiodos M) quoque, in primis culturam[*](culturam MD. -tum rv) agrorum

docendam arbitratus vitam, negavit oleae satorem fructum ex ea[*](ea om.M) percepisse quemquam[*](quamquam F1Ea): tam[*](tam om.Ea) tarda tunc res erat. at nune etiam in plantariis ferunt[*](feruntque (om. translatarum) M1. ferunt C), translatarumque altero anno decerpuntur[*](decerpum turbacae F. -ptum urba- nae Ea) bacae. Fabianus negat provenire in frigidissimis oleam[*](oleam — calidissimis om.M)[*](oleam (DG?) v. -eum FEa) neque in calidissimis.

[*](Verg. GII 86. Cato 6, 1. Varro I 24, 1. (LL V 108). Col. V 8, 3. Isid. XVII 7, 63. 64. 66. — Verg. G II 420 sq.) Genera earum tria dixit Vergilius, orchites[*](orcites M. -chades D2. cfr. § 20. 21) et radios et[*](ue ll. G. aut v) posias[*](posias ll.v(S). pausias D2Verc. cfr. § 13), nec desiderare rastros aut falces[*](flaces F1. falices Ea. falcem va. H) ullamve curam. sine dubio et in iis[*](is MFd. his EaS) solum maxime caelumque refert[*](referi F1. -rri F2Ea). verum tamen et tondentur, cum et vites, atque[*](utque FE. utiq; a) etiam interradi gaudent. [*]((10) Th. C VI 8, 3. Col. XII 52,1. 2. (54, 1). Pallad. XII 4, 1. — (15) cfr. Col. XII 52, 10.) consequens earum vindemia est arsque vel maior olei[*](olei MDGdTH(J). oleo Fea. -eo quam v. -eum quam C(S)) musta temperandi. ex eadem quippe oliva differunt suci. primum omnium cruda[*](fcruda F1. e cruda L)dat[*](dat Müller em. III p. 3. om. ll.v) atque[*](quae (pro atque) Müller ib.) nondum inchoatae maturitatis[*](habet (pro hoc) D); hoc sapore praestantissimum. quin et ex[*](an ex ea?) eo prima unda preli lautissima[*](lautissima MJ. laudat- rv) ac deinde per deminutiones[*](diminutiones ava.S), sive in sportis[*](in sportis — siue MD2S. om. rv) prematur sive, ut nuper inventum est, exilibus regulis pede incluso. [*](Col. XI 2, 83. XII 52, 9. Geop. IX 17, 1. — (19) Athen. II 56a. Th. C II 8,2. VI 8,4.) quanto maturior baca, tanto pinguior sucus minusque gratus. optima autem aetas ad decerpendum inter copiam bonitatemque incipiente baca nigrescere[*](bani crescere FEa), cum[*](cum (qum D1) II.J. quam D2S. nostri v) vocant druppas, Graeci vero drypetidas[*](drypetidas S. petiadas M. drypeditas (try- a) r. -etas v). cetero distat[*](distat tum ego. -tat u M. -tant an r. -tat an v. -tat utrum Mone. cfr. n. luc. p. 49)

tum, maturitas illa in torcularibus fiat an ramis, rigua fuerit arbor an suo[*](an suo Mv. hanc suo r) tantum baca suco nihilque aliud quam rores caeli biberit.

Vetustas oleo taedium adfert, non item ut vino, plurimumque aetatis annuo[*](anno Mzva.G) est, provida, si libeat intellegere, natura, quippe temulentiae nascentibus vinis uti necesse non est, quin immo invitat ad servandum blanda inveterati[*](inter- ueterati FEa) caries: oleo[*](///eo E2) noluit parci fecitque[*](fecitque ueterati ea Ea. -ratica z. -ratum ea va.G) ea necessitate promiscuum et vulgo. [*]((10) Varro I 2, 6. Strabo V 238. Hor. od. II 6, 16; sat. II 4, 69. 8, 45. Martial. XIII 101. — (11) Cato 6, 2. Col. V 8, 3. 4. Isid. XVII 7, 65. — (14) Strabo V 238. III 144 med. Martial. XII 63, 2. Paus. X 22, 19. Lucian. navig. 23. cfr. Col V 8, 5. Pl. XVII 31. 93.) principatum in hoc quoque bono obtinuit Italia e[*](e om.Eava.J) toto orbe, maxime agro Venafrano[*](uenafrano Mv. ue (om.Ea) afrano r) eiusque parte quae Licinianum [*](licino anū F1. luciniarū Ea) fundit oleum, unde et Liciniae[*](lucinię a) gloria praecipua olivae. unguenta hanc palmam dedere accommodate[*](accomodatu. . odorē Ea) ipsis odore, dedit et palatum delicatiore[*](delicatiorem E1z) sententia; de cetero bacas Liciniae nulla avis adpetit. relicum certamen inter Histriae[*](historiae F) terram et Baeticae[*](beticae F2Ea. -iae F1) par[*](par est Mv. parē a. -rem (-trem F1) r) est. cetero[*](cetero fere MJ. -ro (-rum Ea) fert r. om. v) fere vicina bonitas provinciis excepto Africae frugifero solo: Cereri[*](cereri MG. -ris E. ceteris azv. -ri DFG) id[*](id to- tum ego. totum MJ. totum id rv(D)) totum natura concessit, oleum ac vinum non[*](non ll.v(G). del. B. (tantum non coni. S. cfr. § 17 et XIV 14. 120. XVII 20)) invidit tantum satisque gloriae in messibus fecit. reliqua erroris plena[*](plena erroris dJ. erro M), quem in nulla parte vitae[*](uitae om.M) numerosiorem esse docebimus[*](edomus M. docuimus J coll. V 3 sq.).

[*](10.14.15)

[*]((20. 514, 1) Varro I 64. Diosc. I 140. Isid. XVII 7, 69.)[*]((4) Th. C I 19, 3. 5. (VI 8, 1. 5). — (14) Th. ib. 4. - Cato 65. Col. 1 6, 18.) Oliva constat[*](oliua constat MJ. -uae (-ue DF1G) constant (-trant F) rv) nucleo, oleo, came, amurca. sanies

haec est eius amara; fit ex aquis, ideo siccitatibus minima[*](minimi M. -me F1), riguis copiosa. suus quidem olivae sucus oleum est, idque praecipue ex inmaturis intellegitur[*](intellegitur MJ. -imus rv), sicut in[*](in ego. om. 11. de v. cft. § 29. 39. 43. 94. 95. 105. IX 78. 106. 141 al.) omphacio docuimus . augetur oleum ab[*](ab Mv(J). ad rH(D)) arcturi exortu[*](exortu v(J). -tum ll.H(D)) in[*](in a. d. MJ. in ad DFG. /// ad d. ad Eav. del. G. a. d. H(D)) a. d. XVI kal.[*](12,130) Oct., postea nuclei increscunt et caro. tum[*](tum ego luc. p. 128. cum ll.va.D) si etiam[*](si etiam MD. siti et Ea. sici & r. sitienti v) copiosi[*](copiosi imbres ego 1. 1. copio- siores M. imbres copiosi rva.D) imbres accessere, vitiatur oleum in amurcam. huius color olivam[*](in imum Ea) cogit nigrescere, ideoque incipiente nigritia minimum amurcae, ante eam nihil est[*](est ego (et dist.). et ll.v. cfr. § 14. 15). error hominum falsus existimantium maturitatis initium quod est vitii proximum, deinde quod oleum crescere olivae came arbitrantur[*](arbitrantur v. -amur ll.S), cum sucus omnis in corpus abeat[*](habeat FdEa) lignumque intus grandescat. ergo tum maxime rigantur; quod ubi cura multisve[*](multisue GT(P)Brot. -ti siue DF. -ta siue Eav) imbribus accidit , oleum absumitur nisi consecuta serenitate quae corpus extenuet. omnino enim, ut Theophrasto placet, et[*](et ll.S. om.dT. est v) olei causa calor[*](calor est dTJ. -ores DGS. -oris F. -or Eav) est[*](et in Ddva.D), quare in torcularibus etiam ac[*](ac D2D.a D1FGd. in Eav) cellis[*](macellis va.B) multo igni quaeritur. [*](Th. ib. 4. C I 20, 3. — (20) Cato 144. Col. XII 52,9. Geop. IX 17, 6.) tertia est culpa in parsimonia[*](paffimonia F. parci- SJ), quoniam propter inpendium decerpendi expectatur ut decidant[*](decidant D2D. -at rv) olivae[*](oliuae DFdD. -ue G. -ua Eav). qui medium temperamentum in hoc servant, perticis decutiunt cum iniuria arborum sequentisque anni damno. quippe olivantibus lex antiquissima fuit: oleam ne stringito[*](stringito dv. instr- D2. sir- r) neve verberato. [*](Varro I 55, 2. 3. Geop. ib.) qui cautissime agunt, harundine[*](harundinem DFG) levi ictu

nec adversos percutiunt ramos. sic quoque alternare fructus cogitur decussis germinibus, nec minus si[*](si/// Ev. sit a. sic r) expectetur ut cadant[*](cadant ego. -at ll.v) ; haerendo enim ultra suum tempus absumunt venientibus alimentum et[*](et D2v(D). ut rS) detinent locum. argumentum est quod nisi ante favonium collectae novas vires resumunt et difficilius cadunt.

[*](cfr. Varro I 24, 1. 2. Col. V 8, 3. 4. 6.) Primae[*](primae ego n. luc. p. 21. (cfr. has v. 9). prima ll. G. -mum v) ergo ab autumno colliguntur[*](colligitur v) vitio operae[*](operae G. -re ll. v), non naturae[*](na- tura Eava.G), posia[*](posia (a in ras.) cui d2v(S). possia cui DIFG. posse ac ui Ea. pausia cui D2Verc. (passim)) cui plurimum carnis, mox orchites cui olei, post radius[*](radius G. -ios v. -ias (et ad marg. regiae) D2. regias r). has enim ocissime occupatas[*](occupatos F1. -pat estas (aestas v) Eava. G(S)), quia sunt tenerrimae, amurca cogit decidere. differuntur[*](differentur D1FG) vero etiam in Martium mensem callosae, contra umorem pugnaces ob idque minimae[*](minime FEa), Licinia, Cominia[*](cuminia DFG), Contia, Sergia, quam Sabini regiam vocant, non ante favonii adflatum nigrescentes[*](nigrescentes v. -tis ll.D), hoc est a. d. VI id. Feb.[*]((18) Cato 64. (Col. XII 52, 18. 19).) tunc arbitrantur eas maturescere, et quoniam probatissimum ex iis[*](his ll.D) fiat oleum, accedere etiam ratio pravitati videtur feruntque frigore austeritatem[*](austeritatem MD. sterili- r. cfr. luc. p. 102) fieri, sicut copiam maturitate[*](maturitate v. -atem ll), cum sit illa bonitas non temporis, sed generis tarde putrescentiun in amurcam. similis error collectam servandi in tabulatis nec prius quam sudet premendi , cum omni mora[*](hora Eava.G) oleum decrescat, amurca augeatur. itaque vulgo non amplius senas libras singulis modiis exprimi dicunt. amurcae mensuram nemo agit, quanto ea copiosior reperiatur in eodem genere diebus adiectis.[*](Th. C VI 8, 5. 3. (H II 2, 12).)[*]((4) Th. C VI 8, 7.) omnino invictus[*](inuictus MJ. in uictu (uita v) rv) error et[*](et ll.D. est v) publicus tumore[*](tumor M) olivae crescere oleum

existimandi[*](existimantium (om. cum) Eava.J) , cum[*](nec MJ. cum rv) praesertim nec magnitudine[*](magnitudinem M) copiam olei constare[*](non constare va.J) indicio sint quae regiae vocantur, ab[*](ab om.Ea) aliis maiorinae [*](maio- rinae MG. -na et r. -nae et v), ab[*](ab i M) aliis babbiae[*](babbiae MJ. bambiae rv. phauliae B e Th.), grandissimae[*](gratissimae E1) alioqui, minimo suco[*](dist. ego luc. p. 37 n. 21). et in Aegypto carnosissimis olei exiguum, Decapoli vero Syriae perquam parvae, nec cappari[*](cappari Mv. capari d. appari (apa- E) r) maiores, carne tamen commendantur . [*]((7.8) Martial. I 43, 8. V 78, 19. — (8) Col. XII 49, 3. 50, 1–3. 51, 2. Geop. IX 28, 1. — (9) Col. XII 49, 8. 50, 5. Pallad. XII 22. Athen. IV 133a. Geop. IX 33, 3. Isid. XVII 7, 67 extr. — (11) Col. XII 49, 2. 5.) quam ob causam Italicis transmarinae praeferuntur in cibis, cum oleo[*](olei M. ul/// F1) vincantur, et in ipsa Italia ceteris Picenae[*](primum G2) et Sidicinae. sale illae privatim condiuntur[*](condiuntur MD2v (J). -ian- tur rS) et ut reliquae[*](reliqua DFG) amurca sapave, nec non aliquae oleo suo et[*](et ll.v(S). del. B(J)) sine arcessita[*](arcessita MBrot. accers- B. arcesita F. arte sita (sua v) Eav) commendatione purae innatant, colymbades[*](co- lumbades M. colim- FEaVen.). franguntur eaedem[*](eadem F1Ea) herbarumque viridium sapore condiuntur. fiunt et praecoques[*](prae- coques M. -oces rv. cfr. n. luc. p. 54) ferventi aqua perfusae quamlibeat[*](quamlibeat MJ. -bet rv) inmaturae ; mirumque dulcem sucum olivas bibere et alieno sapore infici. purpureae sunt et[*](et om.MJ) in iis[*](in his (is M) ut (& F1) MDFGdG. his ut EaB. in iis et in v), ut uvis, in nigrum colorem transeuntibus posiis[*](possis M. pausiis D2. posiae (paus- Verc.) Eava.S) . sunt et superbae praeter iam dicta genera. sunt et praedulces, per se tantum siccatae uvisque passis dulciores, admodum rarae in Africa et circa Emeritam Lusitaniae. [*]((2) cfr. Col. XII 51, 3.) oleum ipsum sale vindicatur a pinguitudinis [*](pinguidinis E1. -uedinis az) vitio. cortice[*](concise E. -sę azva.B) oleae conciso odorem accipit. medicatio [*](medicatio (-ita- M) ll.v(S). -cati B) alias[*](alias B. alia (-io F1) v(S)) ut vino; palati gratia nulla est nec tam numerosa

differentia: tribus ut plurimum bonitatibus[*](bonitatis EaVen.) distat. odor in tenui argutior, et is[*](his F2) tamen etiam in optimo[*](optimo MG. -me DFG. -ma Eazv) brevis.

[*](Diosc. I 30. cfr. Pl. XXIII 80–82. — (6) Pl. XXVIII 50. (Varro I 55, 4). — (8) Dion. Hal. VI 13 p. med. — (9) Paul. Festi 192, 4. (cfr. Verg. G III 21. Pl. infra 125). — (10) Paus. I 27, 2. V 15, 3. Lucian. Anachars. 9. Geop. IX 1,4.)

Oleo natura tepefacere corpus et contra algores munire, eidem fervores capitis refrigerare. usum eius ad luxuriam[*](adiunxerim uerteres M) vertere Graeci, vitiorum omnium genitores, in gymnasiis publicando: notum est magistratus honoris eius octogenis sestertiis strigmenta olei vendidisse. oleae honorem Romana maiestas magnum perhibuit[*](praebuit E(?) va.S) turmas equitum idibus Iuliis ea[*](ea ego. ex ea (er M) ll.v) coronando, item minoribus triumphis ovantes. Athenae quoque victores olea coronant, Graecia[*](graecia MJ. -ci rS. -ci uero v) oleastro Olympiae.

[*](Cato 6, 1. 2. (Varro I 24, 1. 2).) Nunc dicentur Catonis placita de olivis. in calido[*](concalido M. caldo Cato) et pingui solo radium maiorem, Sallentinam[*](sallentinam MJ. sale- rv), orchitem[*](orcitem MFCato. cfr. § 4), posiam[*](pusiam F. poseam Cato), Sergianam[*](sergianam MCato v. segreg- r), Cominianam[*](cominianam Mv (J). comm- FE2a. comminiam E1. Comi- S. Colminianam Cato. -miniam Varro), albiceram[*](albiteram M. -icerem Cato) seri iubet adicit15 que[*](dist. ego) singulari prudentia: quam earum in iis[*](in iis MCato B(J). in his D2. infimis D1v. in finis (-nes Ea) r. in fini- timis G. in fingulis d2T(P)S) locis optimam esse dicent[*](dicent Cato. -cens M, -cunt Ea. -cant rv), in frigido autem et macro Liciniam. pingui enim[*]((om. enim) autem E. -tem et a) aut ferventi vitiari[*](uitiari eius MD2d2in ras. v(J). -iari eris F2G. -iari///is D1. -i/////ris F1. -iaberis Ea. -iari S) eius oleum arboremque ipsa[*](ipsa M. -am rv. cfr. n. luc. p. 52) fertilitate[*](fertilitatē F) consumi, musco[*](musco MD2v. -co eo D1(?). mus eo r) praeterea et[*](et ll.v(D). om. Bas.) rubore[*](rubore MD. rob- rv. rubro B e Cat.) infestari. [*]((1) Cato 7, 4. — (3) ib. 65, 1. 2. — (6) ib. 64, 2.)spectare oliveta in favonium loco exposito solibus censet,

nec alio ullo modo laudat.

condi olivas optime orchites[*](orcites M. archithes F) et posias, vel virides in muria vel fractas[*](factas M. frictas J) in lentisco[*](len- tesco F. -tisca M). oleum quam[*](diua F. diu Eazva.G) acerbissima[*](aceruissima F. -mum Ea(va.B)) oliva optimum fieri. cetero quam primum e terra colligendam[*](colligenda MEaz), si inquinata sit, lavandam[*](lauanda Eaz); siccari triduo satis esse. si gelent frigora, quarto die premendam[*](premenda Eaz); 5 hanc[*](has Ea) et sale[*](salem M) aspergi. oleum in tabulato minui[*](minuit M) deteriusque fieri, item in amurca et[*](et om.Ea) fracibus[*](fragibus (-ilius a) FEa. fla- va.B) — hae sunt carnes et inde faeces —; [*](Cato 64, 2. 67, 1. 66. 65, 2. 66 init. 67, 1. — (12) ib. 66 extr. 67, 2.) quare saepius die[*](in die dTS) capulandum[*](decapulandum va.(P)H), praeterea concha[*](concha Müller em. III p. 5 e Cat. concham M. -as rv. in conchas G) et[*](et in Md. et rv) in plumbeas cortinas[*](scor- tinas M); aere vitiari. ferventibus[*](ferentibus M) omnia ea fieri clausisque torcularibus et quam minime ventilatis[*](uentilatos FEa), ideo nec[*](dist. Müller em. III p. 4) ligna ibi caedi oportere — qua de causa[*](causas M) e nucleis ipsarum ignis aptissimus —; ex[*](& (pro ex) FEa. et e va.S) cortinis in labra fundendum, ut[*](una M) fraces[*](fraces MB e Cat. feces r. faec- v) et amurca linquantur[*](linquantur MD. liq- r. -uentur v). ob id[*](solide ob id EasS. (cfr. v. 16)) crebrius vasa mutanda [*](mundanda va.(P)H), fiscinas spongia[*](spongeat F) tergendas[*](tergenda FEa), ut quam maxime pura sinceritas constet. [*]((15. 16) cfr. Col. XII 52, 21. Geop.IX 17, 5. — (18) cfr. Varro I 24, 3.) postea inventum ut lavarentur utique ferventi aqua, protinus prelo[*](prelo aH. praelo Mv. -los F. proelo E) subicerentur solidae — ita enim amurca exprimitur[*](& pręmitur F) —, mox trapetis fractae premerentur [*](premuntur Ea)[*](dist. (P)H) iterum. premi plus quam centenos modios non probant : factus[*](factuus M. fractus D2. fruct- va.B. item infra) vocatur[*](uocantur F1); quod vero post molam[*](prę molam F) primum expressum

[*](expressum MD. exce- d2T.om. rv) est, flos. factus tres[*](tres ll.v(H). ter B) gemino[*](gemini F2. -nos B. germini v) foro[*](foro MDdTH. fero r. fere B. foros v) a quaternis hominibus[*](ac va.S) nocte et die premi iustum est.

[*]((6. 7) Pl. XXIII 77. Diosc. I 31. 139. — (8) Pl. XXIV 133.)

Non erat tum[*](tunc ES) ficticium[*](ficticium MH. fact- v. tict- Ea. tinctitium r) oleum, ideoque arbitror de eo[*](de eo om.Eava.H) nihil a Catone dictum. nunc eius genera plura, primumque persequemur ea quae ex arboribus fiunt, et inter illas ante omnes ex oleastro. tenue id multoque amarius quam oleae[*](oleo F1. molesta M) et[*](et om.Eava. J. ac F1. ad F2) tantum[*](tantum om.a) ad medicamenta[*](medicamenta MJ. -tum rv) utile[*](utre M. ut//// F1). simillimum huic est ex chamelaea[*](chamelaea G. -lea MEa. ame- DFG), frutice saxoso, non altiore palmo, foliis oleastri bacisque[*](olea- stribus acuque M). [*](Pl. XVI 85. XXIII 84. Herod. II 94. Diosc. IV 161. I 38.) proximum fit e[*](e ego. et F1d. et e rv) cici[*](fici Ea), arbore in Aegypto copiosa (alii crotonem[*](fcro- tonem FEava.B), alii sibi[*](sibi MDFGJ. sybi dT. siue Ea. sili (Salm.) S coll. Diosc. IV 161σέσελι. trixin C e Diosc. ib. rhibin v) , alii sesamon[*](se- xamon FEa) silvestre [*](siluestrę E. -rem MD) eam[*](ea F.om.Eava.J) appellant), ibique, non pridem et in[*](et in Mv. ex in Eaz. ex r) Hispania[*](hispenie F1. -pania e F2. -niae z), repente[*](sponte coni. Dal.) provenit altitudine oleae, caule ferulaceo, folio vitium , semine uvarum gracilium pallidarumque. nostri earn ricinum[*](emacinium M) vocant[*](uocant om.Ea) a similitudine seminis. coquitur[*](cocitur M) id in aqua, innatansque oleum tollitur[*](tollitur adepta (-empta M2) ubi M). at in Aegypto, ubi abundat, sine[*](sine om.M) igni[*](igne MC) et aqua sale[*](tale M) adspersum[*](an asperso (sc. semini)?) exprimitur, cibis foedum, lucernis exile[*](exile ll.v(J). utile Ce Diosc. et Herod., at cfr. XXIII 84. (an uix utile?)). [*](Diosc. I 39. Pl. XXIII 85.)[*]((2) Diosc. I 49. Pl. ib. 86. Pallad. II 19.) amygdalinum[*](amugdalinum M. amig- r), quod aliqui[*](alii qui Ea) neopum[*](neopum MD2d2Eav(J). nopum r.)[*](netopum vel metopium B e XIII 8 et Diosc.) vocant,

ex amaris nucibus arefactis et in offam contusis adspersam[*](adspersam ego. -sum (-su D2) ll.v. -sis C) aqua iterumque tusis exprimitur. fit et[*](et e EaG) lauru[*](lauri F1. -ro Eava. J) admixto drupparum[*](drypparum M) oleo, quidamque e[*](an e delendum?) bacis exprimunt tantum, alii[*](aliif FEa) foliis modo, aliqui folio et cortice[*](cortici MJD (an recte?)) bacarum, nec non styracem addunt aliosque odores; optima laurus ad id latifolia, silvestris[*](siluestris — 7 lati- folia om.Ea), [*](Diosc. I 48. Pl. ib. 87. Pallad. II 17 — (12) Pl. ib. 88. 165. XXV 158.) nigris bacis. simile est et e[*](et e MD. e v. om. r) myrto nigra[*](nitor (pro nigra) M), et haec latifolia melior. tunduntur bacae[*](baca Ea) adspersae[*](adspersae Mv(J). -sa rS) calida aqua, mox decoquuntur. alii[*](alia FEa) foliorum mollissima decoquunt in oleo et exprimunt, alii deiecta ea in oleum prius sole maturant . eadem ratio et in sativa myrto, sed praefertur silvestris minore semine, quam quidam oxymyrsinen[*](oxy- myrsine DFG), alii[*](ali M2. uocant alii va.S(J)) chamaemyrsinen[*](chamaemyr- sinen - ali Eadzv. om. r)[*](camalemyrsine Ea. camemirs- d) vocant[*](uocant om. va.S(J)), aliqui[*](aliqui H. alii qui Ea. aliqua dT. qu F1. qui r. alii B. quia v. om.z) acoron[*](acoron aB e XXV 158. a corona (-nae M. -nā a) ll. corone dT. -nae habet v. om.z) a similitudine[*](si- militudinem FEava. B); est enim brevis, fruticosa. [*](Diosc. I 41. 105. Pl. XXIII 88. — (15) Diosc. I 43. 50. 65. 40. Pl. ib. 89. Pallad. II 20. — (17) Diosc. II 121. Pl. XVIII 96.) fit et e citro[*](cipro E. cypro az), cupresso, nucibus iuglandibus[*](iuglan- dib. v(D). -ndis (iugul-M) ll.J (sc. arboris)) quod caryinum[*](caryinon v. -ry- num M. -rfinum r) vocant, malis, cedro[*](malis cedri Eava.J. at cfr. XXIV 19. XVI 52) quod pisselaeon [*](bissileon FEa. cedrelaeon va.H.), e[*](ex va.D) grano quoque Cnidio[*](gnidio FEava.S) purgato[*](purgato semine om.F) semine et tunso[*](tuso Fava.S), item lentisco. nam[*](nam M. nam et rv) cyprinum et e[*](e om.MF grand M) glande Aegyptia ut fieret odorum causa dictum est. Indi e[*](inde e Ea. -di M. -di ex va.D) castanets ac[*](ac ll.D. et v) sesima[*](sesama va.S) atque[*](12,100.109)

oryza[*](oryza MC. oriza D2v. cor- r) facere dicuntur, Ichthyophagi[*](ichthyophagi v. icthyo- phact M. icthiofaci Ea. icthro- F) e piscibus. [*]((4) Diosc. I 67. Pl. XXIII 91. Col. XII 53.) inopia cogit[*](coicit M) aliquando luminum causa et e[*](et ę F. et M) platani bacis fieri aqua et sale maceratis[*](dist. Fels p. 14). et oenanthinum fit; de ipsa oenanthe dictum[*](ut dictum va.D) est[*](12,132) in unguentis. gleucino mustum incoquitur[*](inquoquitur M) vapore lento, ab aliis sine igni circumdatis vinaceis diebus XXI[*](XXI MJ. -II rv) bis singulis permixtum, consumiturque mustum oleo. aliqui[*](aliqui MG. alii qui Ea. alii v. alioqui r) non samp- suchum[*](sampsuchum L. samsucum MFv. iam su- Ea) tantum admiscent, sed etiam pretiosiora odoramenta ,ut[*](ut ego. ni M. nam rH. et v) in gymnasiis quoque conditur odoribus, sed vilissimis . [*]((12) Diosc. I 53. 16. — (13) Pl. XXIII 94. 95. Diosc. I 42. 63. 45. (Pl. XIX 79). 41. IV 92. (Pl. XXII 31).) fit ex[*](ex M. et r. et ex J. et de v) aspalatho[*](aspalatho B. -phalato M. -phalto v. asflato F. asfalto E2a. -Iso E1), calamo, balsamo, iri, cardamomo, meliloto[*](meliloto Ev. melli- a. melioto DFG. e- tilito M), nardo Gallico, panace, sampsucho[*](samsucho F. sampu- M. samsuco Eava.L), helenio, cinnamomi radice, omnium sucis in oleo maceratis expressisque. sic et rhodinum e rosis, iuncinum e iunco[*](iunci M.an iuncis?), quod et rosaceo simillimum, item hyoscyamo[*](hiosciamo E. -ano Fa) et lupinis, narcisso. plurimum autem in Aegypto e raphani semine aut gramine herba[*](herba B. -bae ll.v(D). -baue J. cfr. XXIV 178. (an graminis her- bae?)) quod chortinon[*](chortinon MB. cort- rv) vocant, item e sesima[*](sesima S. -im M. sesama Eav (C). -mo dVerc. sesasamo DFG) et urtica quod cnidinum[*](cnidinum B(S). caseci- M. oneti- Ea. enecci- r. cneci- G. cnedi- H. agrosti- v) appellant. [*](Diosc. III 106. Pl. XXIII 95.)[*]((1) Diosc. I 95. Pl. ib. 96 extr.) e lilio et alibi fit sub diu[*](diuo Eav (S). dio L) sole, luna, pruina maceratum . suis herbis componunt inter Cappadociam et Galatiam quod Selgiticum[*](selgiticum M2G coll. XXIII 95. segniti- M1. seletiti- Ea. selti- r. Selgicum S e Strab. XII 571. Seleuci- C. seleuti- szv) vocant, nervis admodum utile, sicut

in Italia Iguvini[*](Iguuini H. iguini MD. eguu- r. e gummi v) . e pice fit quod pissinum[*](pissinum MG(H). pisinn- F. pisin- Ea. picin- v(L)) appellant, cum coquitur, velleribus supra halitum eius expansis atque ita expressis. probatum maxime e Bruttia; est enim pinguissima et resinosissima. [*](Diosc. I 37. Pl. ib. 96. Isid. XVII 7, 11. — (7) Diosc. I 30. Pl. ib. 82. — (8) Paus. V 11, 10.) color oleo[*](fuluo M) fulvus. sponte nascitur in Syriae maritimis quod elaeomeli[*](elaeomeli B. eleo- FGv. oleo- r) vocant; manat ex arboribus pin- 5 gue, crassius melle, resina tenuius[*](taenuius M. tenuis r), sapore dulci, et hoc medicis. veteri quoque oleo usus est ad quaedam genera morborum; existimaturque[*](que ego luc.p. 126. qui M.om. rv) et ebori vindicando a carie utile esse: certe simulacrum Saturni Romae intus oleo[*](oleom F1. oleum F2) repletum est.

[*](Cato 100. — 91. 129. — 128. — 98. — 96. 103. — 97. — 98. — 99. 101. — 130. — cfr. (13) Varro I 51, 1. Col. II 19, 1. Pl. XVIII 295. — (14) Col. I 6, 14. — (15. 16) Varro I 57, 1. Pl. XVIII 305.— (17) Col. VI 4, 4. II 14, 3. Varro I 55, 7. Pl. XXIII 75. 74. XVII 263.)

Super omnia vero celebravit amurcam[*](amurca M) laudibus[*](laudibus om.Ea) Cato. dolia olearia cadosque illa imbui, ne bibant oleum; amurca subigi[*](subigi Mv. -ici FdEaz. -iri DG) areas terendis[*](terrendis F2. terrun- F1. torren- Ea) messibus, ut formicae[*](for- mica Ea) rimaeque absint; quin et lutum parietum ac tectoria et pavimenta horreorum frumenti, vestiaria[*](uestiaria MJ. -rium (best- D2) rv) etiam contra teredines ac noxia animalium[*](ani- malium MJ. -lia rv) amurca aspergi, semina frugum perfundi. morbis quadripedum[*](quadrupedum Eava.S), arborum quoque, illa medendum, efficaci [*](efficace MD) ad ulcera interiora humani quoque oris[*](horis E). [*]((4. 5) Varro I 2, 19. Pl. VIII 204. XVII 237.) lora etiam et coria[*](ac coria Eva.S) omnia et calceamina[*](calciamina EaL) axesque decocta ungui atque aeramenta contra aeruginem colorisque[*](colors M) gratia elegantioris et totam supellectilem ligneam ac vasa fictilia, in[*](ut (pro in) DFG) quis ficum

aridam[*](aridum E) libeat adservare[*](seruare Ea), aut si folia bacasque in virgis myrti aliudve quod genus simile. postremo ligna macerata amurca nullo[*](nullo D2TJ. -lli r. -llius v) fumi taedio ardere. oleam si lambendo capra[*](capta F. capara E1) lingua contigerit depaveritque primo germinatu[*](germina tum Ea), sterilescere auctor est M. Varro. et hactenus de olea atque oleo.

[*](cfr. Pl. XXIII 142. Cato 48, 3. Col. XII 5, 2. Macrob. III 18, 14. — (12) Col. V 10, 14. Macrob. ib. 13.)