Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
Non possunt iure dici vina quae Graeci deuteria appellant, Cato et nos loram, maceratis aqua viiaceis, sed tamen inter vina operaria numerantur. tria eorum genera[*](genera om.M): decima[*](decuma FS) parte aquae addita quam[*](quam MDFav. quae E(?)C. quam quae (U 238) JD. cfr. n. luc. p. 53) musti expressa sit
et ita nocte ac die madefactis vinaceis rursusque prelo subiectis[*](prelio sublectis F); alterum, quo modo Graeci factitavere, tertia parte eius quod expressum sit addita aquae expressoque decocto ad tertias partes. tertium est faecibus vini expressum, quod faecatum[*](faecatum v. fac- M. paec- D. pecc- r) Cato appellat. nullum[*](nullo a. -lli Eva.J) ex his plus quam annui[*](annui MdT(D?)J. anno rv) usus.[*]((10) cfr. Pl. supra 8. —)
Verum inter haec subit mentem, cum sint genera nobilia, quae proprie[*](proprie Ead2v. -Ię DF. -ia M.om.d1LXXXM) vini intellegi possint, LXXX fere in toto orbe, duas partes ex hoc numero Italiae esse, praeterea longe[*](praeterea longe MJ. longe propterea rH. -ge praet- v) ante cunctas terras. et hinc deinde altius cura serpit, non a primordio hanc gratiam fuisse, auctoritatem [*](auctoritaf ē Ea) post DC urbis annum coepisse.[*]((15) cfr. Fest. p. 262. Paul. Festi 263, 4.— (19) Varro ant. rer. hum. II fr. 17 Mirsch. —)
Romulum lacte, non vino, libasse indicio sunt sacra ab eo instituta, quae hodie[*](an hodieq.?) custodiunt morem. Numae regis Postumia[*](Postumia Be Catullo 27, 3. -mi E2av. -me E1. portumi DFd. (an proxumi?)) lex est: Vino rogum ne respargito[*](respergito va.S). quod sanxisse illum propter inopiam rei nemo dubitet. eadem lege ex inputata vite libari vina diis nefas statuit, ratione excogitata ut putare [*](pure F2a. pufe F1) cogerentur alias aratores et pigri circa pericula arbusti . M.[*](M.E(?)v. om. r) Varro auctor est Mezentium[*](medentium Fd) Etruriae regem auxilium Rutulis[*](rutilis F) contra Latinos tulisse vini mercede quod tum in Latino agro fuisset. [*](Varro de vita p. R. I ap. Non. 68, 26. Cic. r. publ. IV 6 ap. Non. 5, 10. 306, 3. Dion. Hal. II 25 p. med. Ael. VH II 38 extr. Serv. Aen. I 737. Isid. XX 3, 2. Val. M. II 1, 5. VI 3, 9. Gell. X 23, 1–3. — Fabius fr. 27 Pet. — Cato fr. inc. 14 (p. 86, 8) lord. Non. 5, 5. Isid. X 11. 271. Polyb. VI 2, 5. 7. 8 Hu. (ap. Athen. X 440e). Plut. qu. Rom. 6. Tertull. apol. 6.)
non licebat id feminis Romae
bibere. invenimus inter exempla Egnati Maetenni[*](maetenni DFdD. metentini Eav. Mecennii (B)C. -enii Dal.2) uxorem, quod vinum bibisset e dolio, interfectam fusti[*](fuste va.Brot.) a marito, eumque caedis a Romulo absolutum. Fabius Pictor in annalibus suis scripsit matronam, quod loculos in quibus erant claves cellae vinariae[*](uinariae cellae Eava.D) resignavisset, a suis inedia mori coactam, Cato ideo propinquos feminis osculum dare[*](dare E (?)v. dari ad. duris sed DF.an dedisse?), ut scirent an temetum olerent. hoc[*](hęc Ea) tum nomen vino erat, unde[*](nomen — unde d(?)v. nomenu inuerat unde DIF. nominee in uerecunda a. -dia E. roma monuerat unde D2) et temulentia[*](temulentia d(?)v. -ta Ea. tumulentia DF) appellata. Cn. Domitius iudex pronuntiavit mulierem videri plus vini[*](uini om. H Brot.) bibisse quam valitudinis causa, viro insciente, et dote multavit. diuque eius rei magna parsimonia fuit.[*](Liv. X 42, 7. — (14) Cato fr. or. III p. 38 Iord. Val. M. IV 3, 11. Plut. Cato Mai. 4 med. Frontin. strat. IV 3, 1. Fest. p. 169. — (16. 17) cfr. Martial. III 60. —) L. Papirius imperator adversus Samnites dimicaturus votum fecit, si vicisset, Iovi pocillum vini. denique inter dona sextarios datos lactis[*](lactis v (sed ante datos). om. ll) invenimus, nusquam vini. idem Cato cum in Hispaniam[*](spaniam F) navigasset[*](naui- gaffet ego. -aret ll. v) , unde cum triumpho rediit [*](redit Fa): Non aliud vinum, inquit[*](uinum inquit (-id DF) ll. inquit uinum v. uinum zS), bibi[*](bibi v. bibit ll.zS. (an vero cum .. nauigaret.. .inquit, bibo?)) quam remiges[*](remiges v. remeans ll. cfr. Frontin. remigantes coni. S), in tantum dissimilis istis qui etiam convivis[*](conuiuiis Fdva.C) alia quam sibimet ipsis ministrant aut procedente mensa subiciunt.[*](Varro ap. Non. 551, 10. 17. Gell. X 23, 2. — Plaut. Persa 88.)[*]((4) Plaut. Achar. fr. 2 Leo. —) Lautissima apud priscos vina erant murrae[*](murrae S. myre DF. miro EaB. myrrhae v(G)) odore condita, ut apparet in Plauti fabulis, quamquam in ea[*](fabulis quam- quam in ea FSchöll ad Plauti Pers. 88. fabula ll.v) quae Persa inscribitur[*](in scribitur quamquam in ea ll.v) et calamum addi iubet. ideo quidam
aromatite[*](aromatice a. -cę E. -cis va.G) delectatos maxime credunt. sed Fabius Dossennus [*](dossennus D2Fd (Min ind.) H. -nnius a. dosce- E. dorsennus D1C. -enus G. dosennus Tv) his versibus decernit:et in Acharistione:
- Mittebam vinum pulchrum, murrinam[*](murrinam (-na Ea) ll.v(S). muri- C. murrhi- L),
[*](Ael. Stilo dub. auct. fr. 9 van Heusde. — Plaut. Pseud. 740 sq. (Varro ap. Non. 551, 7). —)Scaevolam quoque et L. Aelium[*](L. Aelium (van Heusde) S. lael- DFv. lel- r. Aelium P) et Ateium Capitonem in eadem sententia fuisse video, quoniam in Pseudolo[*](pseu- dulo F2) sit:
quibus apparent non inter vina modo murrinam, sed inter dulcia quoque nominatum.
- Quod si opus[*](opus siet G(?):H Brot.) est, ut dulce promat indidem,
[*](promat indidem C. -ant id est (idē dv) ll.v)- ecquid[*](ecquid v(C). et quid dVerc. et qui DFG. et quę a. que E) habet[*](babet C. -beat Ead. -bitat DFG.-beant v) ? —Rogas[*](rogas C. roget a. roga rv)?
- Murrinam, passum[*](passitum DFG), defrutum[*](defritum FVarro ap. Non. 551,9), mella,
[*]((14) cfr. Pl. supra 55. (Cic. Brut. 287).)[*]((1) Ribbeck scaen. Rom. poes. fr.3 II p. 133. —) Apothecas fuisse et diffundi solita vina anno DCXXXIII urbis apparet indubitato[*](indubitato v. -tatu DF. & ind- G. in consulatu Ea) Opimiani[*](Opimiani v. optim- ll) vini argumento. iam intellegentis[*](intellegentis ego (et dist.). -tes ll. -te v) suum bonum Italiae[*](italiae DFG. -li Ea. -lia v) nondum tamen ista genera in claritate erant; itaque omnia tune genita unum habent consulis nomen. sic quoque postea diu transmarina in auctoritate fuerunt et ad avos usque nostros, quin et Falerno iam reperto, sicut apparet ex illo comico[*](comici EaH Brot.) versu[*](uersu Anaxipolis Thasii va.G (ex ind.)):
P. Licinius Crassus L. Iulius[*](L. Iulius G. 1. icil- Ea. licil- r. L. v) Caesar censores anno urbis conditae DCLXV[*](DCLXV DFEav(H). -XXV C. DLXV (G?) Brot. coll. XIII 24) edixerunt, ne quis vinum Graecum, Aminniumque[*](amminiumque D1FG. -neum- que D2d. aminiumque Ea. -neumque v. -neique plus coni. Dal. -neumque ut Müller em. II p. 36) octonis aeris singula quadrantalia venderet. haec enim verba sunt. tanta vero Graeco vino gratia erat, ut singulae potiones in convictu[*](conuictu G. uno uictu (conui- v) Eav. quo uectu (-to G) DFG) darentur. [*]((14) Varro de vita p. R. IV ap. Non. 495, 35.) quibus vinis auctoritas fuerit sua iuventa[*](iuuenta ego. in mensa ll.v. de dictione cfr. X 154. XXXV 147. 125. XVII 5, de mendo VII 52 init.), M. Varro his verbis tradit: L. Lucullus puer apud patrem numquam lautum convivium vidit, in quo plus semel Graecum vinum daretur: ipse cum rediit ex Asia, milia cadum[*](cadum in EH Brot. cadorum va. G) congiarium[*](congiarium (-rum F1T) ll.S. -iariorum G. -iorum v) divisit amplius centum[*](cen- tum om.DFda). C.[*](C. om.F) Sentius, quem praetorem vidimus, Chium vinum suam domum inlatum dicebat tum primum, cum sibi cardiaco[*](cardiacus Ea) medicus dedisset: Hortensius super X[*](XD. X DFEav. decem MC. add. milia G) cadum heredi reliquit. hactenus Varro.
quid? non et Caesar dictator triumphi[*](quaterni triumphi Müller em. II p. 37) sui cena[*](s uicenas Md) vini Falerni amphoras , Chii cados in convivia distribuit? idem Hispaniensi triumpho Chium et Falernum dedit, epulo vero in tertio consulatu suo Falernum, Chium, Lesbium, Mamertinum, quo tempore primum[*](tempore primum MJ. pri- temp- rv) quattuor genera vini adposita constat.
postea ergo reliqua[*](reliqua MD2dTJ. liqua D1FG. alia Eav) omnia in nobilitatem venere et[*](uenere et MEaD. -re rS. -runt et dz. -runt v) circiter DCC urbis annum[*](anno Eaz.cfr. § 73).[*]((7) Diosc. V 33. —) Itaque non miror[*](miror MB. minor DFGd. -ora Eaz) innumerabilia paene genera ficticii reperta multis ante saeculis, quae nunc dicemus, omnia ad medicinae usum pertinentia. omphacium quo modo fieret, propter unguenta diximus priore libro. fit e[*](12,130) labrusca, hoc est vite silvestri, quod vocatur oenanthinum, floris[*](floris MF (D?)D. -res Eav)[*](dist. ego) eius libris duabus in musti cado maceratis[*](ceratis (cela- M2) M. macerati va.D). post dies XXX utuntur[*](utuntur M. utantur DFa. muta- GE(?)v. de re cfr. Diosc.). praeter hoc radix labruscae, acini[*](et acini v. at cfr. Fels p. 28) coria perficiunt .[*]((15) Col. VIII 5, 23. (Pl. XXIII 12 extr.). —) hi paulo post quam defloruere[*](defloruere Mv. defluere r. -uxerint a) singulare[*](singula Fa) remedium habent ad refrigerandos in morbis[*](modis M) corporum ardores, gelidissima , ut ferunt, natura[*](natu FG). pars[*](pers M1) eorum[*](gelidissima per se eorum ut M (e seqq. praecipiens)) aestu moritur prius quam reliqua, quae[*](reliqua quae Ma. -qua qui r J. -qui qui v. cfr. luc. p. 84) solstitiales dicuntur. universi numquam maturescunt, et si prius quam tota inarescat[*](inarescat MF2T. mare- F1d. marce- GEaH(J). mature- D(?)v(S)) uva incocta detur[*](edetur M) cibo gallinaceo generi, fastidium gignit uvas adpetendi .
[*](Diosc. V 13 extr.) Ficticiorum primum fit ex ipso vino (quod vocant adynamon[*](adynamon MB e Diosc. adfyn- (adfin- G) r. assin- v)) hoc modo: albi musti sextarii[*](sextarii v(D). -riis (-rios G) ll.S post dimidium lac. statuit J) XX, aquae dimidium fervent[*](feruent M. -uet rv. cfr. n. lue. p. 48), donec excoquatur[*](excoquantur M) aquae mensura. alii marinae sextarios X[*](ex (pro in) M), tantundem pluviae in sole XL[*](LX a) diebus torrent . dant aegris quibus vini noxiam[*](uini noxiam MG. -xam dTv. uini (fui F) innoxiam r) timent.
[*](cfr. Diosc. V 54. (Pl. XXV 84). —) Proximum fit e milii[*](milii Mv. -lio r) semine maturi[*](maturo Eava.D) cum ipsa stipula, libra[*](libra P. -am ll.v) quadrante[*](quadrante P. -tem ll. (praem. et) v) in congios duos musti, macerato[*](macerato MG. -atos D2d, -ator D1FG. -atur E. -antur a. -ant v) et post septimum mensem transfuso. ex loto arbore, frutice, herba dictum est ubi[*](uti va.D) quaeque fierent.
[*](13,106 sq.)[*](cfr. Diosc. V 54. (Pl. XXV 84). —) Fiunt et e pomis, quae dicemus interpretationibus non nisi necessariis additis, primumque[*](primumque Mv(G). -usque r. proximumque B) e[*](a F. ei a a. ei e va.G.) palmis, quo Parthi, Indi utuntur et oriens totus[*](totus Mv. mo- r) , mitiorum[*](mitiorum (P)J. cfr. v. 16. -tiarum M. -tearum r. maturarum B e Diosc. maritima- v) quas vocant chydaeas[*](thydeas M. cyd- Fda. cycl- va.B. cfr. XIII 46) modio in aquae congiis tribus macerato expressoque. sic fit et sycites[*](ficites FG. fic- Ea) e fico, quem alii pharnuprium[*](Pharnuprium MJ. parnuprinum D. -imum r. palmiprimum B. -prunum v), alii trochin[*](trochin MJ. trocin rv. cator- chiten B e Diosc.) vocant, aut si dulce esse non libeat, pro aqua tantundem vinaceorum adicitur. e Cypria fico et acetum fit[*](fit om. H Brot.) praecellens atque Alexandrino quoque melius.[*](cfr. Pl. XIII 59. — Diosc. V 32. — (14) Diosc. V 34.— (15) ib. 42. 45.—) vinum fit et e[*](e om.M) siliqua Syriaca et e[*](syriaca et e Mv(D). -cae et DF. -ce et a. -ca e GE(?)S) piris malorumque omnibus generibus — sed e Punicis[*](Punicis quod va.S. (dist. P)) rhoiten[*](rhoiten MC e Diosc. -ton rv) vocant — et e cornis, mespilis, sorvis[*](soruis M. sorbis rv. cfr. XV 61) , moris siccis, nucleis pineis. hi musto madidi exprimuntur, superiora[*](superioiora F1. -iora ora F2) per se mitia. [*](Diosc. V 36. 37. Col. XII 38. (Pl. XXIII 161. 164).) myrtiten Cato quem ad modun fieri[*](fierit (om. rit docue) E. fuerit a. fecerit va. G) docuerit mox paulo indicabimus, Graeci et[*](Graeci uero et va.S) alio modo.[*](15,123) ramis teneris cum suis foliis in salso[*](salso MD. psalmo D1F1G2. pal-r. albo v) musto coctis[*](coctis M. deco- rv. (loc. corr.)) tunsis[*](tunsis (GE?)v. tunsi Ma. tusi DFd),
libram[*](libram C. -ra ll.v) in tribus musti congiis defervefaciunt[*](deferuere faciunt Eava.H), done duo supersint. quod ita e[*](ita e MF2D. item D2d. it e D1F1. ita Eav) silvestris myrti bacis factum est, myrtidanum[*](capillos Cornarus e Diosc.) vocatur. hoc manus tinguit[*](tangit a. tingunt v a. G).Ex his quae in hortis gignuntur fit vinum e radice asparagi [*](asparagi M (coni. S) J. -go rv), cunila[*](cumela Ea), origano, api semine, habrotono, mentastro, ruta, nepeta, serpyllo[*](serpillo Fava. H), marruvio[*](marrubio Eava.D). manipulos binos condunt[*](condunt — 9 binos om.M) in cadum musti[*](musti v. -tum ll) et sapae[*](sapae v(H). -peae F. -pee a. -piae E sepe d. saepe L) sextarium et aquae marinae heminam .[*](Diosc. V 56. (Pl. XXIII 52). — (9) Col. XII 33. — (10) Diosc. V 35. Pallad. VI 13. — (12. 13) Diosc. V 67. 69. —) e napis fit duum denariorum pondere in sextarios binos musti addito, item e scillae[*](e scil- lae MG. -liae DFG. esculi e Ea. e scylla (scilla C) v) radice; inter flores ex[*](ex MG. & rv) rosae foliis tusis[*](tusis Mv. usus r) in linteolo in mustum collatis[*](collatis Eav(H). cola- DFVerc. Gala- M. chala- Gron.) cum pondusculo , ut sidat, $X$ L[*]($X$ · L MJ. XL rv) pondere[*](pon- dere denariorum va.J) in sextarios musti vicenos[*](musti uicenos MJ. uicenos musti Eav. -enum (-na G) multi FG)— vetant[*](uetant ego n. luc. p. 39. nec ll.v) ante tres menses vas aperiri[*](uas aperiri M. uase aperto rv e nardo B. nardo MD. in agro rv) —, item e nardo Gallico[*](gallico MB. caligo rv. -ido Ber.) et aliud e silvestri.
[*](Diosc. V 64. 65. (Col. XII 20, 5).) Aromatiten quoque invenio factitatum tantum non[*](tantum non DFGEaG. non tant- v. non M. Romae D) unguentorum compositione, primo ex murra[*](myrra Fa. -rrha va.S), ut diximus, mox[*](92) et nardo Celtico, calamo, bitumine[*](bitumine ll.v. aspalatho B e Diosc. (ipsius Plinii errorem corrigens)), offis in mustum[*](mustum MEav. fust- DFG) aut dulce vinum deiectis[*](deiectis M(P)H. defe- r. defe- v), alibi[*](alibi MD. -bi de J. alii de Eav(H). alio de r. aliud eG) calamo, iunco, costo, nardo Syriaco,
amomo, casia[*](casia Mv. cassia r) , cinnamo[*](cinnamomo va.S), croco, palma, asaro[*](asaro B e Diosc. aga- Eav. aca- r) , similiter in[*](in MdTJ. & rv) offa[*](offas M). [*]((4) Diosc. V 66. —) apud alios nardi[*](nardo M) etiam[*](etiam MD. om. rv) et malobathri selibris in musti[*](musti Mv. -to r) congios duos additis, qualia nunc quoque fiunt pipere et melle addito, quae alii condita, alii piperata appellant[*](appellant—5 hele- nion om.M). invenitur et nectarites ex herba quam alii Helenion[*](helenion B e Diosc. meleni- D. meneli- r. menali- v), alii Medicam, alii symphyton, alii Idaeam[*](alii idaeam (GE?) Bas. -ii ideam C. -ii deam DFdav. deam M. alii idem B) , alii[*](alii MdTS. alit EG.om.Eav. et B) Orestion[*](orestion M (hor- B) L. -tium r. -tin va.B), alii nectariam[*](nectaream va.S) vocant, radice ponderis $X$ L[*]($X$ · L MJ. XL r. XL denariorum v) in sextarios sex musti addita[*](additam Fd), similiter in linteo.[*](Diosc. V 49. — (10) ib. 50. —) ex ceteris herbis fit absinthites in XL sextariis[*](sextarios G) musti absinthi Pontici libra decocta ad tertias partes vel scopis absinthi in vinum additis. similiter hyssopites[*](hysopites F. -te G. hysopi E. ys- a) e Cilicio [*](e ci- licio MB. e licio (Lyc- v) DFv. tessalicio Ea.om.G) hyssopo[*](hy- sopo FE. ys- a.om. G) unciis tribus in duos congios musti coiectis[*](coiectis MJ. coni- r) aut tusis[*](tunsis a) in vinum[*](uinum ll.v(J). unum d1H). fiunt utraque et alio modo, circa radices vitium sato.[*](Cato 114 (115). cfr. Diosc. V 82. 83. — (17) Dios. V 77.) sic et elleboriten[*](elleboriten MC. -orū a. ele- borithen F. helleboriten r(?)v(S). item v. 16) fieri ex veratro[*](ueratro Mv. ęrato DF. era- r) nigro Cato docet[*](docet om.M)[*](uera M). sic fit et scammonites[*](scamonites Fa) , mira vitium natura saporem alienum[*](alieni M) in se trahendi, quare[*](quare MJ. qualē rv) et salicem[*](silicem M. salicum va.J) redolent Patavinorum in palustribus vindemiae. sic et elleborum seritur in Thaso aut cucumis silvester aut scammonia[*](scamonia Ma. -nites (mira uitium — 16 uindemie prave iterans) F), quod vinum phthorium[*](phthorium (B)G. ptho- Md. itho- (ito- E) r. ectromatium v) vocatur, quoniam abortus facit.[*](Diosc. V 52. 55. 7. 68. 70–73. 63. 59. 81 —) Fit et[*](et om.M) ex herbis, quarum naturae suo loco dicentur[*](natura... dicetur Eava.G): e stoechade[*](e stoechade B e Diosc. e stochade M. Est e ocha (ocho D) de rv) et[*](et MB(J). om. rv(S)) radice Gentianae et tragorigano[*](tragorigano Verc. -riganiodo M. -riano v. traguritano r) et dictamno, asaro, dauco[*](dauco om.Ea.eras.G2), elelisphaco[*](elelisphaco MB. elebisphagora r. elebi v), panace[*](panace (-nece F) acoro ll. B. -acea spagora v), acoro, thymo[*](thymo (thimo Fa) ll.J. conyza thymo B. inthimo d. corinth- v), mandragora, iunco. vocarunt et scyzinum[*](ithyzinum M. syci- va.G. (nomen corr.) itacomelin a. ithac- va.G. an Idaeomelin? cfr. § 108. XXVII 93. Diosc. IV 44) et itaeomelin et lectisphagiten[*](lectispagitem Fa. letisphagiten M. eleli- sphaciten coni. J), quorum iam oblitterata[*](obliterata Fa) ratio est.
[*](ib. 45. 46. 39. 38. 79. 80. 51. —) E[*](e MdTJ. et rG. ex v) fruticun vero[*](uero MdTv(J). -ro a DFG. -ro e G. -rum a Ea) genere cedri utriusque, cupressus[*](upressi Eava. J), laurus , iunipiri[*](pini piri Ea. iuniperi, pini, piri va. G), terebinthi[*](terebin- thi v. -benthi M. -binthini r. -thi in H), calami[*](calami B. callen M. -llim d. -llini Tv. challin r. callia z. Gallia H), lentisci bacae aut[*](bace aut Gd. bac E. hac a. bacas aut va.J) lignum recens in[*](in ll.v(S). om. C) musto decocuntur[*](deco- cuntur MJ. -ocunt GE. -oquunt av. -ogunt F), item chamelaeae et chamaepityis[*](chamaepityis J. -phyis M. -pytiis Fd. -pytus a. -pitiis GE. -pityos et v), chamaedryis[*](chamaedryis J. -ryos v. -rys M. chamedrisis r)[*](dist. ego luc. p. 37 n. 21) lignum. eodem modo et[*](et del.M2) ex flore, in congium musti decem $X$[*]($X$ MD. denariorum rv) pondere addito.
[*](Diosc. V 17. (Pl. XXXI 69. XXII 110).)
Fit vinum et ex aqua ac melle tantum. quinquennio ad hoc servari caelestem iubent. alii[*](alii M. aliqui rv) prudentiores statim ad tertias partes decocunt et tertiam veteris mellis adiciunt, dein[*](dein Fd. deinde in a. deinde (DGE?) v) XL diebus canis[*](a canis coni. S. cfr. § 134) ortu in sole habent. alii diffusa ita decimo[*](decumo FS) die obturant. hoc vocatur hydromeli et
vetustate saporem vini adsequitur, nusquam laudatius quam in Phrygia.[*](Diosc. V 22. (Pl. XXIII 60). —) quin et acetum melle temperabatur[*](temperabant ad): adeo nihil intemptatum vitae[*](uita Ea. in uita zva. G) fuit. oxymeli hoc vocarunt, mellis decem libris, aceti veteris heminis quinque, salis marini libra, aquae pluviae sextariis[*](sextariis Ber. -ius D1F1. -ios rv) quinque suffervefactis[*](sufferuere factis (fac a) Ea.cfr. § 104) deciens[*](decies Fava.S), mox elutriatis atque ita inveteratis. omnia ab Themisone[*](Themisone Ber. ex ind. -ssone D. -sione Ev. -ssione FG. -mesione a) summo auctore damnata. et Hercules coactus usus eorum videri potest, nisi si quis naturae opus esse credit aromatiten [*](aromaticen Ea) et ex unguentis vina conposita aut ut biberentur[*](hilarentur G) genuisse eam frutices. ita[*](ita d. sta F. ista Eav) sunt cognitu[*](cognito Fda) iucunda sollertiae[*](solertiae DFGd. sollertia Eav) humanae[*](humanae ego. -ne Gd. -na r. -ni v. cfr. XVII 267) nomine[*](homine Ea. animi v) omnia exquirentis[*](ex- quirenti Ea. -te va.D). nihil quidem ex iis anno durare, praeterquam quae vetustate ipsa fieri diximus, et plura ne[*](101) tricenis quidem diebus, non erit dubium.[*](Th. IX 18, 10. 11. (Athen. I 31f). Ael. VH XIII 6. —)
Sunt et in vino prodigia. dicitur in Arcadia fieri quod fecunditatem feminis inportet, viris rabiem, at in Achaia[*](Achaia v. athia ll) maxime circa Ceryniam[*](Ceryniam ego e Th. cfr. Paus. VII 25, 3. charin- ll.v. Caryn- B) abigi partum vino atque etiam si uvam edant gravidae, cum differentia in gustatu[*](an gustu? cfr. XXVII 22 et nota ad IX 77) non sit. [*]((21) cfr. Pl. XXIII 14. Geop. IV 8. V 2, 19. (Pallad. III 28).) Troezenium vinum qui bibant[*](bibunt ava.S) negantur generare. Thasios[*](Thasios v. -sos ll. H) duo genera vini diversa facere proditur, quo somnus concilietur, alterum vero quo[*](unum quo va.S. cfr. Müller stil. p. 91) fugetur. apud eosdem vitis theriaca[*](unum quo va.S. cfr. Müller stil. p. 91) vocatur, cuius et vinum et uva contra serpentium ictus medetur; libanodes[*](libanodes ego. -adeos d. -adeor ll. -aneos B. -anios G. -adios J) turis odore, ex qua diis prolibant
. e diverso aspendios damnata aris[*](aris G. auaris ll. ab aris dS.a feris v); ferunt eam nec ab alite ulla attingi. Thasiam uvam Aegyptus vocat apud se praedulcem, quae solvit alvum; est contra Lycia[*](licia G. lyciā Ea. in Lycia va.S), quae solutam[*](solutam v. -ta ll) firmat. Aegyptus et ecbolada habet abortus[*](abortuus D1FGD. -tiuos D2Eazva.G) facientem [*](faciente DF. -ta G).[*](Geop. VII 10.) vina in apothecis canis ortu mutantur quaedam posteaque restituuntur sibi. sic et mari[*](maris zva. G) navigate[*](nauigato ll. G(S). -gatio zH. -gio v), cuius iactatus iis quae duraverint tantum vetustatis adicere sentitur, quantum habuerint.[*]((11) Antist. Labeo ap. Fest. 348b, 19. Isid. XX 3, 7. — (15) cfr. Col. XII 7, 1. 2.)
Et quoniam religione vita constat, prolibare diis nefastum habetur vina[*](uino zva.G) — praeter inputatae[*](propter inputatae a.de dictione cfr. XXXIII 9 et nota ad XXV 121) — vitis ss fulmine tactae quamque iuxta hominis mors laqueo pependerit aut vulneratis pedibus calcatae[*](calcatae coni. Dal. -ta ll.v. concul- H Brot.), et quod circumcisis vinaceis profluxerit[*](profluxerit v. prolu- ll), aut superne deciduo[*](deciduo v. cid- ll) inmundiore lapsu aliqud polluta, item Graeca, quoniam aquam habeant.— Vitis ipsa quoque manditur decoctis caulibus summis[*](summis om.Ea), qui et condiuntur[*](conduntur F) in aceto ac muria.
[*]((20) cfr. Pl. XXXVI 166. Col. XII 20, 8. 25, 1. 24, 1. Dios. V 43. — Col. XII 30, 2.) Verum et de apparatu vini dixisse conveniat, cum Graeci privatim ea praecepta condiderint artemque fecerint, sicut Euphronius[*](euphonius F1E. euphen- a. (Euphron B coll. ind. XII)) et Aristomachus et Commiades[*](Coniades va.H) et Hicesius. Africa gypso[*](cypso Fda. -ppo G) mitigat asperitatem nec non aliquibus partibus[*](sui partibus va.S) sui calce. Graecia argilla aut marmore aut sale aut mari lenitatem excitat, Italiae pars aliqua[*](aliquae D. -que F) crapulana[*](crapulana dD coll. § 124. rapu- D. rabu- rv(G). radu- (Ber.) C) pice, ac resina condire musta volgare ei est provinciisque finitimis. § 117: cfr. Pl. supra 75. —
nonnusquam[*](nonnusquam Dv. -quae G. n??? usquam F. -que Ea) prioris vini faece acetove condiunt. nec non et ex ipso musto fiunt medicamina. [*]((4) Col. XII 19, 1.) decoquitur ut dulcescat portione[*](an pro portione vel ad portionem? cfr. II 144) virium, nec durare ultra annuum spatium tale proditur . aliquibus[*](aliqui- bus Ev. liquib; a. quibus DFG. -busdam dT. (cfr. VIII 119)) in[*](in om.G) locis decocunt ad sapas musta infusisque iis[*](iis D1FGv. eius Ea. his D2C) ferociam frangunt. et in hoc tamen genere et in omni alio subministrant vasa ipsa condimentis picis, cuius faciendae ratio proximo dicetur volumine.[*](16,52)[*]((11) Diosc. I 91. 90. 92. (Pl. XII 72).— (13–18) Pl. XXIV 32–37.— (20) Pl. XXIV 34.)
Arborum suco manantium picem resinamque aliae ortae[*](ortae Eav. certae G2. -te G1. arta D1F. afta D2dT) in oriente, aliae in Europa ferunt. quae interest Asia[*](asia Ev. -iae DG. -ie F. alia a1. -ias a2) utrimque quasdam habet. in oriente optimam tenuissimamque [*](que om.Fa) terebinthi fundunt, dein[*](deinde E (?)va.S) lentisci, quam et mastichen[*](mastichen (P)L. -chem d2G. -cen FGav(D). -cem E. machem d1. (item § 128. 135). cfr. XII 72) vocant, postea cupressi, acerrimam sapore, liquidam[*](acerrima.. liquida Ea) omnes et tantum[*](tantum E(?)v. -ta r) resinam[*](resina Ea), crassiorem[*](crassior. Est a) vero et ad pices faciendas cedrus. Arabica resina alba est, acri odore, difficilis coquenti , Iudaea[*](Iudaica va.H) callosior et terebinthina quoque odoratior, Syriaca Attici mellis similitudinem habet. Cypria antecedit omnes, item[*](item ego coll. XXIV 34. autem ll. est autem v. (an vero eadem?)) melleo colore, carnosa. Colophonia, praeter ceteras fulva, si teratur, alba fit, gravior odore; ob id non utuntur ea unguentarii. in Asia quae fit e[*]((a pro e) E1. o a) picea, admodum candida, psagdas[*](psag- das D ex Athen. XV 690e. spagas ll. G. -gos v. spargas zVerc. -gos (B)C. (epargos vel psegas coni. B)) vocatur. resina omnis dissolvitur oleo — quidam et creta figulinarum[*](figulinarum J. fuligin- Ea. figlin- DFGv. cfr. XV 60) hoc fieri arbitrantur —, pudetque confiteri maximum iam honorem eius esse in evellendis virorum corpori pilis.
Ratio autem condiendi musta in primo fervore, qui novem diebus cum plurimum peragitur, adspersu picis, ut odor vino contingat et saporis quaedam acumina[*](acumine Ez). vehementius id fieri arbitrantur crudo flore resinae excitarique lenitatem, e diverso crapula[*](crapulā Eav a. G) conpesci feritatem nimiam frangique virus aut[*](dist. ego), ubi pigra lenitas torpeat, virus addi, Liguriae maxime Circumpadanisque mustis[*](mustis DFv(S). -tis crapulae EasH (J)). [*]((11) Hor. sat. I 5, 16. 1, 104. 2, 12.) utilitas discernitur hoc modo: pugnacibus mustis crapulae plus inditur, lenibus parcius. sunt qui et[*](qui et ego. que (quae D2d) ex DFd.om.E1. ex E2a. qui ex G. qui et ex v) utroque[*](utroque qui a. nitro quoque codd. B) condiri velint, nec non aliqua est[*](aliqua est (U 240) D. alia queę est ll.v(H). alia aeque B) musti picea[*](musti picea (U)D. mulsi (-lci DF. musti H) pice & ll. H. -ce. EstJ. multiplici B. multa pice v) natura vitiumque musto quibusdam in locis iterum sponte[*](uappaeque va.S(J)) fervere, qua calamitate deperit[*](deperit G(J). defe- DF. deferuit Ea. cum deferuit, deperit (om. S) v(S)) sapor: vappae accipit nomen, probrosum etiam hominum, cum degeneravit[*](degerauit F. -abit a. -enerauerit va.H) animus. aceti[*](aceti E(?) Verc. -tis rzv) enim nequitiae inest virtus magnos[*](magnos (D?)dv. -nus F. -na Eaz) ad usus et sine quis[*](quis om.E. quo a) mitior vita degi non possit. [*]((16) Pallad. XI 14, 10. 16. — (17) Col. XII 20, 3. 21, 4.) cetero[*](ceterum Ea) vinorum medicaminis tanta cura est, ut cinere apud quosdam, ceu gypso alibi et[*](et om. va. H) quibus diximus modis, instaurentur; sed cinerem e[*](120 sq.) vitis sarmentis ant quercu praeferunt. quin et marinam aquam eiusdem rei gratia ex alto peti iubent servarique ab aequinoctio verno, aut certe nocte solstitio et aquilone flante hauriri vel, si circa vindemiam hauriatur, decoqui.
[*](Diosc. V 12. Col. XII 18, 5. 7. Pl. XVI 53.) Pix in Italia ad vasa vino condendo maxime probatur Bruttia[*](bru- tia Eava.S). fit e[*](o (pro e) a) piceae[*](piceae G. -cea ll.v. cfr. XVI 53) resina, in Hispania autem e pinastris[*](pinastris TG. pima- d. picina- DF. pici nostris Ea. piceastris v)
minime laudata. est enim resina earum[*](resina earum ego. -nearum DF. -narum Ea. -na ha- rum v) amara et arida[*](arida v. auida ll) et gravi odore. differentiam rationemque faciendi proximo volumine demonstrabimus inter arbores feras[*](feraces Eaz). vitia praeter[*](16,53 sq.) supra dicta acor aut[*](acaro ut F1 uiros Fa ) fumidum virus, picis autem adustio; experimentum vero[*](uero om.Ea), si fragmenta subluceant ac sub dente lentescant acore iucundo. [*]((7) Geop. VI 5, 1. Verg. G II 438. (Col. X 386). — (9) Geop. VI 6, 1. 2. 7, 1. 2.) Asia picem Idaeam[*](idaeam dTG. -acam DF. in- dicam Eav. idi- B) maxime probat , Graecia Piericam, Vergilius Naryciam. diligentiores admiscent nigram mastichen, quae in Ponto bitumini[*](bitumini EaJ. -nis DFv) similis gignitur, et iris[*](iris v. iri ll) radicem oleumque. nam ceram accipientibus vasis conpertum[*](compertum est va.S(J)) vina acescere. sed transferre in ea vasa, in quibus acetum[*](dulce acetum (om. fuerit) Ea) fuerit, utilius quam in ea, in quibus dulce aut mulsum. [*](Cato 23. 114. 122.) Cato iubet vina concinnari — hoc enim utitur verbo — cineris lixivi cum defruto[*](defrito F.cfr. § 93) cocti parte quadr agesima[*](quadragesima B e Cat. -ringentes- ll. v)in[*](in E(?)H. om. rv) culleum[*](culleum EaJ. cule- FH. pulegii v) vel salis sesquilibra, interim et tuso marmore. facit et sulpuris[*](sulphori F. -phuris ava.S) mentionem, resinae vero in novissimis . [*](Cato 23. — (20)Geop. VII 15, 17. 18.) super omnia addi maturescente iam vino iubet mustum, quod ille tortivum[*](tortiuum C. -inum ll.v) appellat, nos intellegimus novissime expressum. et addi scimus[*](addi scimus ego n. luc. p. 29. addisc- ll. adii- cimus H. adiici mustis v) tinguendi gratia colores, ut[*](coloris ut Fva. H. -risue a) pigmentum aliquod vini, atque ita pinguius fieri. tot[*](fieri tot v. -rit ut D1F. -ri. ut a. -ret ut D2E)veneficiis [*](ueneficiis v. ben- ll) placere cogitur[*](cogatur Eaz), et miramur noxium[*](noxium G. -iam ll. -ia v) esse! in vitium inclinantis experimentum est lamnae[*](lamnae MS. -na DF. lamina Eaz. -nae v) plumbeae[*](plumbea Eaz) mutatus in eo colos[*](color adT).[*]((3) cfr. Pl. XXIII 63.) Proprium autem inter liquores[*](reliquores E) vino[*](uina a) mucescere[*](mulcescere F2Eava.B) aut in acetum verti, extantque medicinae volumina. faex[*](faex MS. fex d. ta ex DF. Tam ex Ea. et faex v) vini siccata recipit ignes ac sine alimento per sese[*](sese MD. se rv) flagrat. cinis eius nitri naturam habet easdemque vires, hoc amplius quod[*](quo va.S) pinguior sentitur.