Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

Arborum suco manantium picem resinamque aliae ortae[*](ortae Eav. certae G2. -te G1. arta D1F. afta D2dT) in oriente, aliae in Europa ferunt. quae interest Asia[*](asia Ev. -iae DG. -ie F. alia a1. -ias a2) utrimque quasdam habet. in oriente optimam tenuissimamque [*](que om.Fa) terebinthi fundunt, dein[*](deinde E (?)va.S) lentisci, quam et mastichen[*](mastichen (P)L. -chem d2G. -cen FGav(D). -cem E. machem d1. (item § 128. 135). cfr. XII 72) vocant, postea cupressi, acerrimam sapore, liquidam[*](acerrima.. liquida Ea) omnes et tantum[*](tantum E(?)v. -ta r) resinam[*](resina Ea), crassiorem[*](crassior. Est a) vero et ad pices faciendas cedrus. Arabica resina alba est, acri odore, difficilis coquenti , Iudaea[*](Iudaica va.H) callosior et terebinthina quoque odoratior, Syriaca Attici mellis similitudinem habet. Cypria antecedit omnes, item[*](item ego coll. XXIV 34. autem ll. est autem v. (an vero eadem?)) melleo colore, carnosa. Colophonia, praeter ceteras fulva, si teratur, alba fit, gravior odore; ob id non utuntur ea unguentarii. in Asia quae fit e[*]((a pro e) E1. o a) picea, admodum candida, psagdas[*](psag- das D ex Athen. XV 690e. spagas ll. G. -gos v. spargas zVerc. -gos (B)C. (epargos vel psegas coni. B)) vocatur. resina omnis dissolvitur oleo — quidam et creta figulinarum[*](figulinarum J. fuligin- Ea. figlin- DFGv. cfr. XV 60) hoc fieri arbitrantur —, pudetque confiteri maximum iam honorem eius esse in evellendis virorum corpori pilis.

Ratio autem condiendi musta in primo fervore, qui novem diebus cum plurimum peragitur, adspersu picis, ut odor vino contingat et saporis quaedam acumina[*](acumine Ez). vehementius id fieri arbitrantur crudo flore resinae excitarique lenitatem, e diverso crapula[*](crapulā Eav a. G) conpesci feritatem nimiam frangique virus aut[*](dist. ego), ubi pigra lenitas torpeat, virus addi, Liguriae maxime Circumpadanisque mustis[*](mustis DFv(S). -tis crapulae EasH (J)). [*]((11) Hor. sat. I 5, 16. 1, 104. 2, 12.) utilitas discernitur hoc modo: pugnacibus mustis crapulae plus inditur, lenibus parcius. sunt qui et[*](qui et ego. que (quae D2d) ex DFd.om.E1. ex E2a. qui ex G. qui et ex v) utroque[*](utroque qui a. nitro quoque codd. B) condiri velint, nec non aliqua est[*](aliqua est (U 240) D. alia queę est ll.v(H). alia aeque B) musti picea[*](musti picea (U)D. mulsi (-lci DF. musti H) pice & ll. H. -ce. EstJ. multiplici B. multa pice v) natura vitiumque musto quibusdam in locis iterum sponte[*](uappaeque va.S(J)) fervere, qua calamitate deperit[*](deperit G(J). defe- DF. deferuit Ea. cum deferuit, deperit (om. S) v(S)) sapor: vappae accipit nomen, probrosum etiam hominum, cum degeneravit[*](degerauit F. -abit a. -enerauerit va.H) animus. aceti[*](aceti E(?) Verc. -tis rzv) enim nequitiae inest virtus magnos[*](magnos (D?)dv. -nus F. -na Eaz) ad usus et sine quis[*](quis om.E. quo a) mitior vita degi non possit. [*]((16) Pallad. XI 14, 10. 16. — (17) Col. XII 20, 3. 21, 4.) cetero[*](ceterum Ea) vinorum medicaminis tanta cura est, ut cinere apud quosdam, ceu gypso alibi et[*](et om. va. H) quibus diximus modis, instaurentur; sed cinerem e[*](120 sq.) vitis sarmentis ant quercu praeferunt. quin et marinam aquam eiusdem rei gratia ex alto peti iubent servarique ab aequinoctio verno, aut certe nocte solstitio et aquilone flante hauriri vel, si circa vindemiam hauriatur, decoqui.

[*](Diosc. V 12. Col. XII 18, 5. 7. Pl. XVI 53.) Pix in Italia ad vasa vino condendo maxime probatur Bruttia[*](bru- tia Eava.S). fit e[*](o (pro e) a) piceae[*](piceae G. -cea ll.v. cfr. XVI 53) resina, in Hispania autem e pinastris[*](pinastris TG. pima- d. picina- DF. pici nostris Ea. piceastris v)

minime laudata. est enim resina earum[*](resina earum ego. -nearum DF. -narum Ea. -na ha- rum v) amara et arida[*](arida v. auida ll) et gravi odore. differentiam rationemque faciendi proximo volumine demonstrabimus inter arbores feras[*](feraces Eaz). vitia praeter[*](16,53 sq.) supra dicta acor aut[*](acaro ut F1 uiros Fa ) fumidum virus, picis autem adustio; experimentum vero[*](uero om.Ea), si fragmenta subluceant ac sub dente lentescant acore iucundo. [*]((7) Geop. VI 5, 1. Verg. G II 438. (Col. X 386). — (9) Geop. VI 6, 1. 2. 7, 1. 2.) Asia picem Idaeam[*](idaeam dTG. -acam DF. in- dicam Eav. idi- B) maxime probat , Graecia Piericam, Vergilius Naryciam. diligentiores admiscent nigram mastichen, quae in Ponto bitumini[*](bitumini EaJ. -nis DFv) similis gignitur, et iris[*](iris v. iri ll) radicem oleumque. nam ceram accipientibus vasis conpertum[*](compertum est va.S(J)) vina acescere. sed transferre in ea vasa, in quibus acetum[*](dulce acetum (om. fuerit) Ea) fuerit, utilius quam in ea, in quibus dulce aut mulsum. [*](Cato 23. 114. 122.) Cato iubet vina concinnari — hoc enim utitur verbo — cineris lixivi cum defruto[*](defrito F.cfr. § 93) cocti parte quadr agesima[*](quadragesima B e Cat. -ringentes- ll. v)in[*](in E(?)H. om. rv) culleum[*](culleum EaJ. cule- FH. pulegii v) vel salis sesquilibra, interim et tuso marmore. facit et sulpuris[*](sulphori F. -phuris ava.S) mentionem, resinae vero in novissimis . [*](Cato 23. — (20)Geop. VII 15, 17. 18.) super omnia addi maturescente iam vino iubet mustum, quod ille tortivum[*](tortiuum C. -inum ll.v) appellat, nos intellegimus novissime expressum. et addi scimus[*](addi scimus ego n. luc. p. 29. addisc- ll. adii- cimus H. adiici mustis v) tinguendi gratia colores, ut[*](coloris ut Fva. H. -risue a) pigmentum aliquod vini, atque ita pinguius fieri. tot[*](fieri tot v. -rit ut D1F. -ri. ut a. -ret ut D2E)veneficiis [*](ueneficiis v. ben- ll) placere cogitur[*](cogatur Eaz), et miramur noxium[*](noxium G. -iam ll. -ia v) esse! in vitium inclinantis experimentum est lamnae[*](lamnae MS. -na DF. lamina Eaz. -nae v) plumbeae[*](plumbea Eaz) mutatus in eo colos[*](color adT).

[*]((3) cfr. Pl. XXIII 63.) Proprium autem inter liquores[*](reliquores E) vino[*](uina a) mucescere[*](mulcescere F2Eava.B) aut in acetum verti, extantque medicinae volumina. faex[*](faex MS. fex d. ta ex DF. Tam ex Ea. et faex v) vini siccata recipit ignes ac sine alimento per sese[*](sese MD. se rv) flagrat. cinis eius nitri naturam habet easdemque vires, hoc amplius quod[*](quo va.S) pinguior sentitur.

[*]((7) cfr. Strabo V 218 init. — (9. 10) Verg. G. III 364, Ov. trist. III 10, 23. cfr. Gell. XVII 8, 8.) Magna et collecto iam vino differentia in caelo[*](celo Ed. cella va.J) . circa Alpes ligneis[*](ligneis Mv. licin- D1F. ilicin- D2. liniceis Ea) vasis condunt tectisque[*](tectisque M. circulis- que rv. tectis circulisque Fels p. 30. an tegulisque? cfr. XVI 156. 178) cingunt[*](gignunt M) atque etiam hieme gelida ignibus rigorem arcent[*](arcen Ea). rarum[*](darum Ea. mirum va.S) dictu, sed aliquando visum, ruptis vasis stetere[*](statere F. -reę Ea) glaciatae moles, prodigii modo, quoniam vini natura non gelascit; alias ad frigus stupet[*](stupet MJ. -ens rv) tantum. [*](Macrob. VII 12, 15. Geop. VI 2, 3. VII 2. cfr. Col. XII 18, 5. — (14) Vitruv. VI 9, 2. Pallad. I 18, 1. Col. I 6, 11. XII 18, 3. 28, 4 extr. (Th. C VI 19, 2). Geop. VI 2, 1. 2. 7. 9. — (19) Geop. VI 3, 7. 8. 10. 4, 1.) mitiores plagae doliis condunt infodiuntque terrae[*](terre F. tepre E1a. tepore E2) tota aut ad portionem situs[*](sinus MD. (ortum ex SITVVS)). ita[*](ita ego luc. p. 126. item LL. va.D) caelum prohibent[*](prohibent MD. praeb- rv), alibi vero[*](alibero M. alibi, alibi uero J. alii uero va.C) inpositis tectis arcent[*](arcent Mv. argeni DF. ardent Ea), traduntque[*](traduntque MJ. -turque rv) et haec praecepta: latus cellae vinariae aut certe fenestras obverti in aquilonem oportere vel utique[*](uti- que MG. usque rv) in exortum aequinoctialem . sterculinia[*](sterculinia ES. -lina M. -lonia F. sterquilinia av) et arborum radices procul abesse omniaque odoris evitandi, facillimo in vina transitu, ficos[*](ficus ava.H) utique et caprificos;[*]((3) Geop. VII 6, 11. VI 12, 1. — (5) Geop. VII 2.) doliis etiam intervalla dari, ne[*](ne Mv. nec r) inter sese vitia serpant contagione vini semper ocissima. quin et figuras

referre; ventriosa[*](uentriosa MJ. -ruosa rH. -rosa v) ac patula minus utilia. picari oportere protinus a canis ortu, postea perfundi[*](profundi F) marina aqua aut salsa, dein cinere e[*](cinere e MdTS. -rce F1. -re ea Ea. -re F2v) sarmentis[*](sarmenti va.S) aspergi[*](abstergi Pe Geop.) vel argilla, abstersa murra suffiri ipsasque saepius cellas[*](cellas v. stellas M.om. r). inbecilla[*](inue cella M) vina demissis[*](demittis M) in terram doliis servanda, [*](Geop. VI 12, 2. — (7) Cato 107. Col. XII 27. 28,1. — (8. 9) Geop. VII 7, 1. 6, 4. 5. Cato 31, 2. (PL. XVIII 329).) valida[*](ualida om.M) expositis. numquam inplenda, et quod supersit passo aut defruto[*](defryto F) perunguendum admixto croco pistave iri[*](pistaue iri Fels p. 34 n. 1. peitaueri (vel putancri) M. pi- saue iri d. -uerri DF. -u&ri Ea. pice (pisa S) ueteri v) cum sapa. sic opercula[*](co- percula F. coop- va.G. . . p- M.an et op-?) doliorum medicanda addita mastiche[*](mastiche MG. -ice rv) aut[*](ac Eava.J) pice Bruttia[*](brutia M. bruma va.S). aperiri[*](aperiri Mv (J). -rire rS) vetant nisi sereno die, vetant[*](uetant om.MJ. at cfr. XVIII 329. Müller em. II p. 39) austro flante lunave[*](luna M) plena. [*]((14) Col. XII 19, 3. — (15) ib. 20, 1.) flos vini candidus[*](candidius M) probatur; rubens triste signum esse[*](esse ego. est ll.v), si[*](sei F1) non is[*](is om. G2) vini colos sit, item vasa incalescentia operculave sudantia[*](sudant ita M). quod celeriter florere coeperit odoremque trahere, non fore[*](fore ll.v. ferre a. fere Müller em. II p. 38) diutinum. ipsa quoque defruta[*](defrita F) ac sapas[*](sapas v. -pa ll. J. cfr. § 121. an sapā?), cum sit caelum sine luna, hoc est in sideris eius coitu[*](coetu F. cgtu a), neque alio die coqui iubent[*](iubent FdEav. debent NJ. (debent. iubent Müller ib.)), praeterea plumbeis vasis, non aereis[*](aeris F), nucibusque [*](que om. va. H) iuglandibus additis; eas enim fumum excipere. Campaniae nobilissima exposita sub diu[*](diu MFdJ. diuo Eav (S). dio G) in cadis verberari sole, luna, imbre, ventis aptissimum videtur.

[*]((3) Col. VI 30, 1. II 3, 1. (Hom. θ 189.)) Ac si quis diligentius reputet, in nulla parte

operosior vita est — ceu non saluberrimum ad potus[*](potum (ortum ex -uuf) Eava.S) aquae liquorem natura dederit, quo cetera omnia animalia[*](animmalia MU. -an- tia rv(D)) utuntur; at nos vinum bibere et iumenta cogimus — tantoque opere, tanto labore et inpendio praestat[*](praestat MU (sc. uita). constat rv(D). cfr. XV 2. IV 39 extr.) quod hominis mentem[*](homines mente F1H) mutet ac furorem gignat, milibus[*](milibus ob id scelera D2) scelerum ob ideditis[*](ob id editis MJ. ubi dediti (-itis d. -istis Ea) ll. huic deditis v), tanta dulcedine, ut magna pars non aliud vitae praemium intellegat. [*]((7) cfr. Th. C. VI 7, 4. Martial. II 40, 5. XII 60, 9. — (10) Th. IX 17, 3. (Pl. XXXVI 156).) quin immo, ut plus capiamus, sacco frangimus vires, et alia inritamenta excogitantur ac bibendi causa etiam venena[*](etiam uenena om.F) concipiuntur[*](concipiuntur MD2(P)S. conscipi- d. conspici- r. confici- v), aliis cicutam praesumentibus, ut bibere mors cogat, aliis pumicis farinam et quae referendo pudet docere . [*](Col. I praef. 16. Sen. ep. 122, 6. — (15) cfr. Suet. Claud. 33. Vitell. 13 init.) cautissimos ex iis[*](his aC) in[*](in MU. immo r. om. v) balineis coqui videmus[*](uidimus M) exanimesque efferri, iam vero alios lectum expectare non posse, immo vero nec tunicam, nudosque[*](nudosque Mdv(J). -dos G. -dus Ea. nodos DF) ibi protinus et[*](et MTzv(J). om. rG) anhelos[*](anhelus a. hane- F) ingentia vasa corripere, velut ad ostentationem virium, ac plena[*](plena MU. plane d. plene rv) infundere , ut statim vomant rursusque hauriant, idque iterum tertiumque, tamquam ad perdenda vina geniti et tamquam[*](ad — tam- quam om.M) effundi ilia non possint[*](possunt M) nisi per corpus humanum! huc[*](huc G. hoc MDFD. ad hoc EaH. ad haec v) pertinent peregrinae exercitationes et volutatio in caeno[*](ceno F. caeco M.om.a. coeno va.S) ac pectorosa cervicis repandae[*](repandi Ea) ostentatio. per omnia haec praedicatur sitis quaeri. iam vero quae in bibendo[*](in bibendo — 21 quae MJ. om. rv) certamina, quae vasa adulteriis caelata[*](ce- lata MFava. C), tamquam per se parum doceat

libidines temulentia! ita vina ex libidine hauriuntur, atque etiam praemio invitatur ebrietas et, si dis placet[*](displicet ad), emitur[*](& emitur FE). alius, ut quantum biberit, tantum edit[*](edit ll.J. edat H. edat et v), pretium vinolentiae[*](uinulentiae MF) lege accipit, alius quantum alea quaesierit, tantum bibit[*](quantum — bibit om.Miterans ex v. 3 ut — tantum ali Fa). [*](cfr. Sen. ep. 83, 16 sq. — (10) Cato ap. Sen. ep. 122, 2. Col. I praef. 16. (Athen. VI 273c).) tune avidi matronam oculi licentur[*](inlicentur M. licenter adz), graves produnt maritum[*](maritum MD2. -to rv), tune animi[*](animis F) secreta proferuntur. alii testamenta sua nuncupant , alii mortifera elocuntur[*](mortifera elocuntur (coni. S)J. -re loc- M. -re loqu- DFd. -ra loqu- Eav) rediturasque per iugulum voces non continent — quam multis ita interemptis!— volgoque veritas iam attributa[*](ad- tributo Ea) vino est. interea, ut optime cedat[*](caedat F. cedant a.cadat va.G), solem orientem non vident[*](uidet M) ac minus diu vivunt[*](uiuunt Mv(J). bibunt r Brot.). hinc pallor[*](hic pallore (-llere a) et FEa) et genae pendulae[*](pendulo Ea), oculorum ulcera, tremulae manus effundentes plena vasa — quae[*](et quae va.D. dist. ego) sit poena praesens —, furiales somni et inquies[*](inquiens F) nocturna praemiumque[*](praeumquam M) summum ebrietatis libido portentosa[*](portentuosa az) ac iucundum nefas. postero[*](postera Eava.S) die ex ore halitus cadi[*](cadi ll. G. foedi z. fetidi v) ac rerum[*](rerum MD2dTJ. ferrum D1Fa. fere rerum E(?)v) omnium oblivio morsque[*](morsque Mv. moxque (-uę F) r) memoriae . rapere[*](parere M) se ita[*](uita F) vitam praedicant, cum[*](cum om.M) priorem diem cotidie perdant; illi vero et venientem. [*]((18) Sen. ep. 122, 6. Pl. XXIII 41. (Athen. II 58c. IV 128d.) Tiberio Claudio principe ante hos annos XL institutum, ut ieiuni biberent potiusque[*](potiusque ego. -tius M. -tusque rv. cfr. XI 56. 211. XI 65. VII 8) vinum[*](uinum M. -ni rv) antecederet cibos[*](cibus F), externis et hoc artibus ac medicorum placitis novitate semper[*](semper MD2J. om. rv) aliqua[*](aliquas F) sese commendantium [*](iam M). [*]((1) Satyrus ap. Athen. XII 534b. — (6) Suet. Tib. 42 init.) gloriam hac[*](ac uirtutem M) virtute Parthi quaerunt, famam apud

Graecos Alcibiades[*](albiade merui M) meruit, apud nos cognomen etiam Novellius Torquatus[*](Tricongius va.G) Mediolanensis, ad proconsulatum[*](consulatum M) usque praeturae[*](praeturae M. e praetura rv. (prefecturam a). cfr. Momms. Röm. Staatsr. II p. 222 n. 2) honoribus gestis, tribus congiis — unde et cognomen illi fuit — epotis uno impetu, spectante miraculi gratia Tiberio principe[*](pricipem M), in senecta[*](senecta Md2v. -to d1. senata D1F. -tu D2. -tum Ea) iam[*](iamiā F) severo atque[*](ęqueue Ea) etiam saevo[*](saeuo alias EaG. -ia MD1F. saeuola D2. scae- d2in ras. alias saeuo v) alias. [*](Sen. ep. 83, 14. — (10) cfr. Plut. qu. conv. I 6, 624c.) et[*](et (sed dT) ipsi MdTJ. sed ipsa rv. dist. ego) ipsi iuventa ad merum pronior fuerat, eaque commendatione credidere L. Pisonem[*](pisone F. pers- a) urbis[*](urbis MJ. -bis romae rv) curae ab eo delectum[*](de- lectum v. dil- ll), quod biduo duabusque noctibus perpotationem continuasset[*](continuasse M) apud ipsum iam principem. nec alio magis Drusus Caesar regenerasse[*](degenerasse Eau) patrem Tiberium ferebatur[*](referebatur M. ferebat au). Torquato [*](torquato LL. H. -ti G. Tricongii v) rara[*](raro F) gloria, quando et haec ars suis legibus constat, non labasse sermone[*](sermon FS), non levatum vomitione nec[*](nec alia MJ. non alta (-tera v) rv) alia corporis parte, dum biberet[*](uiueret M), matutinas obisse sine[*](sine iniuria D. iniuria M.om. rv. in urbe (J) U. in curia Mone (Madvig adv. crit. LL p. 528)) iniuria vigilias, plurimum hausisse[*](hausisse — plurimum om.M) uno potu, plurimum praeterea[*](praeterea Mv. propt- DF.om.Ea) aliis[*](ab is N) minoribus addidisse, optima fide non respirasse in hauriendo neque expuisse nihilque ad elidendum in pavimentis sonum[*](sonum MBer.(C). somn- rv. summum B) ex vino reliquisse, diligenti[*](diligentis Fd) scito legum contra bibendi[*](bibendi Mv. -dum FEa) fallacias . Tergilla Ciceronem[*](ciceronem MDFdv(J). -ni EaH -nis z) M. F. binos congios simul haurire solitum ipsi obicit Marcoque Agrippae[*](agrippa M.om.Eaz) a[*](a om.M. ac F1z) temulento scyphum[*](sciphum a. -pum F)

inpactum. etenim[*](adenim M) haec sunt ebrietatis opera. sed nimirum hanc gloriam auferre Cicero voluit interfectori[*](interfectoris (-res F1) F) patris[*](patria (-ri F) sua FEa) sui M. Antonio.[*](cfr. Sen. ep. 83, 25.) is enim ante eum[*](inter eum M) avidissime adprehenderat hanc palmam[*](palmam F. primam M) edito etiam volumine de sua ebrietate, quo[*](quod MF1) patrocinari[*](atrocinari tibi M) sibi ausus adprobavit plane, ut equidem arbitror , quanta mala per temulentiam terrarum orbi[*](orbis M) intulisset. exiguo tempore ante proelium Actiacum id volumen evomuit[*](uolumine uomuit quod M), quo facile intellegatur ebrius iam sanguine[*](sanguinem M) civium et tanto magis eum sitiens. namque et haec necessitas vitium comitatur , ut bibendi consuetudo augeat aviditatem, scitumque est Scytharum legati, quanto plus biberint, tanto magis sitire Parthos.

[*](PL. XXII 164. Geop. VII 34, 1. Athen. X 447a—c. IV 152c. Hecataeus fr. 290 Mü. Diod. I 34, 10. V 26, 2.) Est[*](est eo M2. et et M!) et occidentis populis sua ebrietas fruge[*](frugi D2) madida [*](maddida F), pluribus modis per Gallias Hispaniasque, nominibus aliis[*](aliud (om. sed) M), sed ratione[*](rationē F) eadem. Hispaniae iam et vetustatem[*](ue- tustate M) ferre. ea genera docuerunt. Aegyptus quoque e fruge[*](et fruge Fd) sibi potus[*](potu M) similes[*](similis FS) excogitavit, nullaque in parte mundi cessat ebrietas, meros quippe hauriunt tales sucos[*](sucus nec diluenda M) nec diluendo ut vina mitigant. at Hercules illic tellus fruges parere[*](patere Fa. parare D2D) videbatur. hen mira vitiorum sollertia! inventum est quem ad modum aquae[*](aquae M(luc.p. 100) D. -ua rv. cfr. XI 179) quoque inebriarent[*](inebriaret va.D).

[*](Pl. XXII 114. (Geop. XV 7, 6).) Duo sunt liquores humanis corporibus gratissimi[*](grauissimi Fa), intus vini, foris olei, arborum e genere ambo praecipui, sed olei necessarius; nec segniter in eo[*](in eo uita MJ. uita in eo rv) vita elaboravit. quanto tamen in potu ingeniosior fuerit[*](fuerit MD2J. om. rv), apparebit ad bibendum generibus

centum octoginta quinque[*](centum octoginta quinque MJ. CLXXXXV F2Eav. CLXXX DF1dT), si species vero aestimentur , paene duplici numero excogitatis tantoque paucioribus olei, de quo sequenti[*](in sequenti E(?)va.D LIB. XV) volumine dicemus.

[*](Th. VI 2, 4 extr. (Pl. XXI 57. XIII 101. XVI 144. XIX 32). cfr. Col. V 8, 5. — Fenest. fr. 7 Pet.)

Oleam[*](oliuam M) Theophrastus e celeberrimis Graecorum auctoribus urbis Romae anno circiter CCCCXL negavit nisi intra XXXX passuum ab mari[*](a mari va.S) nasci, Fenestella vero[*](que del.D2va. S. quae D1F) omnino non fuisse in Italia Hispaniaque aut[*](aut MD2dTS.om. r. atque v) Africa Tarquinio Prisco regnante, ab annis populi Romani CLXXIII[*](CLXXIII MdTBrot. CLXXXIII rv), quae nunc pervenit trans Alpis quoque et in Gallias Hispaniasque medias.[*]((15) cfr. Pl. XVIII 16. Cic. de off. II 58.) urbis quidem anno[*](anno om.M) DV Appio[*](apio FEa) Claudio Caeci nepote L[*](I (pro L) Fda). Iunio cos. olei librae duodenae[*](duodenae MEadv. due dene D1FG. duae denis D2D)denis[*](denis ego. om. ll. v. cfr. luc. p. 132. n. luc. p. 64 n. 24) assibus veniere, et mox anno DCLXXX M. Seius[*](seiu f Ea. sergius z. Seruius va. G) L. F[*](I. f. F. if Ea. T. F. va. G) . aedilis[*](edilis (-li Ea) corilis FEa) curulis olei denas libras singulis assibus praestitit populo Romano per totum annum.[*]((4) Col V 8, 2. 5.) minus ea miretur qui sciat post annos[*](consulatu va.JI) XXII Cn. Pompeio[*](pompeio MdzJ. -pei rS. -peii v) III[*](III (Pighius) H. ter M. IIII rv) cos. oleum[*](eleum M) provinciis Italiam misisse. Hesiodus[*](hesiodos M) quoque, in primis culturam[*](culturam MD. -tum rv) agrorum

docendam arbitratus vitam, negavit oleae satorem fructum ex ea[*](ea om.M) percepisse quemquam[*](quamquam F1Ea): tam[*](tam om.Ea) tarda tunc res erat. at nune etiam in plantariis ferunt[*](feruntque (om. translatarum) M1. ferunt C), translatarumque altero anno decerpuntur[*](decerpum turbacae F. -ptum urba- nae Ea) bacae. Fabianus negat provenire in frigidissimis oleam[*](oleam — calidissimis om.M)[*](oleam (DG?) v. -eum FEa) neque in calidissimis.

[*](Verg. GII 86. Cato 6, 1. Varro I 24, 1. (LL V 108). Col. V 8, 3. Isid. XVII 7, 63. 64. 66. — Verg. G II 420 sq.) Genera earum tria dixit Vergilius, orchites[*](orcites M. -chades D2. cfr. § 20. 21) et radios et[*](ue ll. G. aut v) posias[*](posias ll.v(S). pausias D2Verc. cfr. § 13), nec desiderare rastros aut falces[*](flaces F1. falices Ea. falcem va. H) ullamve curam. sine dubio et in iis[*](is MFd. his EaS) solum maxime caelumque refert[*](referi F1. -rri F2Ea). verum tamen et tondentur, cum et vites, atque[*](utque FE. utiq; a) etiam interradi gaudent. [*]((10) Th. C VI 8, 3. Col. XII 52,1. 2. (54, 1). Pallad. XII 4, 1. — (15) cfr. Col. XII 52, 10.) consequens earum vindemia est arsque vel maior olei[*](olei MDGdTH(J). oleo Fea. -eo quam v. -eum quam C(S)) musta temperandi. ex eadem quippe oliva differunt suci. primum omnium cruda[*](fcruda F1. e cruda L)dat[*](dat Müller em. III p. 3. om. ll.v) atque[*](quae (pro atque) Müller ib.) nondum inchoatae maturitatis[*](habet (pro hoc) D); hoc sapore praestantissimum. quin et ex[*](an ex ea?) eo prima unda preli lautissima[*](lautissima MJ. laudat- rv) ac deinde per deminutiones[*](diminutiones ava.S), sive in sportis[*](in sportis — siue MD2S. om. rv) prematur sive, ut nuper inventum est, exilibus regulis pede incluso. [*](Col. XI 2, 83. XII 52, 9. Geop. IX 17, 1. — (19) Athen. II 56a. Th. C II 8,2. VI 8,4.) quanto maturior baca, tanto pinguior sucus minusque gratus. optima autem aetas ad decerpendum inter copiam bonitatemque incipiente baca nigrescere[*](bani crescere FEa), cum[*](cum (qum D1) II.J. quam D2S. nostri v) vocant druppas, Graeci vero drypetidas[*](drypetidas S. petiadas M. drypeditas (try- a) r. -etas v). cetero distat[*](distat tum ego. -tat u M. -tant an r. -tat an v. -tat utrum Mone. cfr. n. luc. p. 49)

tum, maturitas illa in torcularibus fiat an ramis, rigua fuerit arbor an suo[*](an suo Mv. hanc suo r) tantum baca suco nihilque aliud quam rores caeli biberit.

Vetustas oleo taedium adfert, non item ut vino, plurimumque aetatis annuo[*](anno Mzva.G) est, provida, si libeat intellegere, natura, quippe temulentiae nascentibus vinis uti necesse non est, quin immo invitat ad servandum blanda inveterati[*](inter- ueterati FEa) caries: oleo[*](///eo E2) noluit parci fecitque[*](fecitque ueterati ea Ea. -ratica z. -ratum ea va.G) ea necessitate promiscuum et vulgo. [*]((10) Varro I 2, 6. Strabo V 238. Hor. od. II 6, 16; sat. II 4, 69. 8, 45. Martial. XIII 101. — (11) Cato 6, 2. Col. V 8, 3. 4. Isid. XVII 7, 65. — (14) Strabo V 238. III 144 med. Martial. XII 63, 2. Paus. X 22, 19. Lucian. navig. 23. cfr. Col V 8, 5. Pl. XVII 31. 93.) principatum in hoc quoque bono obtinuit Italia e[*](e om.Eava.J) toto orbe, maxime agro Venafrano[*](uenafrano Mv. ue (om.Ea) afrano r) eiusque parte quae Licinianum [*](licino anū F1. luciniarū Ea) fundit oleum, unde et Liciniae[*](lucinię a) gloria praecipua olivae. unguenta hanc palmam dedere accommodate[*](accomodatu. . odorē Ea) ipsis odore, dedit et palatum delicatiore[*](delicatiorem E1z) sententia; de cetero bacas Liciniae nulla avis adpetit. relicum certamen inter Histriae[*](historiae F) terram et Baeticae[*](beticae F2Ea. -iae F1) par[*](par est Mv. parē a. -rem (-trem F1) r) est. cetero[*](cetero fere MJ. -ro (-rum Ea) fert r. om. v) fere vicina bonitas provinciis excepto Africae frugifero solo: Cereri[*](cereri MG. -ris E. ceteris azv. -ri DFG) id[*](id to- tum ego. totum MJ. totum id rv(D)) totum natura concessit, oleum ac vinum non[*](non ll.v(G). del. B. (tantum non coni. S. cfr. § 17 et XIV 14. 120. XVII 20)) invidit tantum satisque gloriae in messibus fecit. reliqua erroris plena[*](plena erroris dJ. erro M), quem in nulla parte vitae[*](uitae om.M) numerosiorem esse docebimus[*](edomus M. docuimus J coll. V 3 sq.).

[*](10.14.15)

[*]((20. 514, 1) Varro I 64. Diosc. I 140. Isid. XVII 7, 69.)[*]((4) Th. C I 19, 3. 5. (VI 8, 1. 5). — (14) Th. ib. 4. - Cato 65. Col. 1 6, 18.) Oliva constat[*](oliua constat MJ. -uae (-ue DF1G) constant (-trant F) rv) nucleo, oleo, came, amurca. sanies

haec est eius amara; fit ex aquis, ideo siccitatibus minima[*](minimi M. -me F1), riguis copiosa. suus quidem olivae sucus oleum est, idque praecipue ex inmaturis intellegitur[*](intellegitur MJ. -imus rv), sicut in[*](in ego. om. 11. de v. cft. § 29. 39. 43. 94. 95. 105. IX 78. 106. 141 al.) omphacio docuimus . augetur oleum ab[*](ab Mv(J). ad rH(D)) arcturi exortu[*](exortu v(J). -tum ll.H(D)) in[*](in a. d. MJ. in ad DFG. /// ad d. ad Eav. del. G. a. d. H(D)) a. d. XVI kal.[*](12,130) Oct., postea nuclei increscunt et caro. tum[*](tum ego luc. p. 128. cum ll.va.D) si etiam[*](si etiam MD. siti et Ea. sici & r. sitienti v) copiosi[*](copiosi imbres ego 1. 1. copio- siores M. imbres copiosi rva.D) imbres accessere, vitiatur oleum in amurcam. huius color olivam[*](in imum Ea) cogit nigrescere, ideoque incipiente nigritia minimum amurcae, ante eam nihil est[*](est ego (et dist.). et ll.v. cfr. § 14. 15). error hominum falsus existimantium maturitatis initium quod est vitii proximum, deinde quod oleum crescere olivae came arbitrantur[*](arbitrantur v. -amur ll.S), cum sucus omnis in corpus abeat[*](habeat FdEa) lignumque intus grandescat. ergo tum maxime rigantur; quod ubi cura multisve[*](multisue GT(P)Brot. -ti siue DF. -ta siue Eav) imbribus accidit , oleum absumitur nisi consecuta serenitate quae corpus extenuet. omnino enim, ut Theophrasto placet, et[*](et ll.S. om.dT. est v) olei causa calor[*](calor est dTJ. -ores DGS. -oris F. -or Eav) est[*](et in Ddva.D), quare in torcularibus etiam ac[*](ac D2D.a D1FGd. in Eav) cellis[*](macellis va.B) multo igni quaeritur. [*](Th. ib. 4. C I 20, 3. — (20) Cato 144. Col. XII 52,9. Geop. IX 17, 6.) tertia est culpa in parsimonia[*](paffimonia F. parci- SJ), quoniam propter inpendium decerpendi expectatur ut decidant[*](decidant D2D. -at rv) olivae[*](oliuae DFdD. -ue G. -ua Eav). qui medium temperamentum in hoc servant, perticis decutiunt cum iniuria arborum sequentisque anni damno. quippe olivantibus lex antiquissima fuit: oleam ne stringito[*](stringito dv. instr- D2. sir- r) neve verberato. [*](Varro I 55, 2. 3. Geop. ib.) qui cautissime agunt, harundine[*](harundinem DFG) levi ictu

nec adversos percutiunt ramos. sic quoque alternare fructus cogitur decussis germinibus, nec minus si[*](si/// Ev. sit a. sic r) expectetur ut cadant[*](cadant ego. -at ll.v) ; haerendo enim ultra suum tempus absumunt venientibus alimentum et[*](et D2v(D). ut rS) detinent locum. argumentum est quod nisi ante favonium collectae novas vires resumunt et difficilius cadunt.

[*](cfr. Varro I 24, 1. 2. Col. V 8, 3. 4. 6.) Primae[*](primae ego n. luc. p. 21. (cfr. has v. 9). prima ll. G. -mum v) ergo ab autumno colliguntur[*](colligitur v) vitio operae[*](operae G. -re ll. v), non naturae[*](na- tura Eava.G), posia[*](posia (a in ras.) cui d2v(S). possia cui DIFG. posse ac ui Ea. pausia cui D2Verc. (passim)) cui plurimum carnis, mox orchites cui olei, post radius[*](radius G. -ios v. -ias (et ad marg. regiae) D2. regias r). has enim ocissime occupatas[*](occupatos F1. -pat estas (aestas v) Eava. G(S)), quia sunt tenerrimae, amurca cogit decidere. differuntur[*](differentur D1FG) vero etiam in Martium mensem callosae, contra umorem pugnaces ob idque minimae[*](minime FEa), Licinia, Cominia[*](cuminia DFG), Contia, Sergia, quam Sabini regiam vocant, non ante favonii adflatum nigrescentes[*](nigrescentes v. -tis ll.D), hoc est a. d. VI id. Feb.[*]((18) Cato 64. (Col. XII 52, 18. 19).) tunc arbitrantur eas maturescere, et quoniam probatissimum ex iis[*](his ll.D) fiat oleum, accedere etiam ratio pravitati videtur feruntque frigore austeritatem[*](austeritatem MD. sterili- r. cfr. luc. p. 102) fieri, sicut copiam maturitate[*](maturitate v. -atem ll), cum sit illa bonitas non temporis, sed generis tarde putrescentiun in amurcam. similis error collectam servandi in tabulatis nec prius quam sudet premendi , cum omni mora[*](hora Eava.G) oleum decrescat, amurca augeatur. itaque vulgo non amplius senas libras singulis modiis exprimi dicunt. amurcae mensuram nemo agit, quanto ea copiosior reperiatur in eodem genere diebus adiectis.[*](Th. C VI 8, 5. 3. (H II 2, 12).)[*]((4) Th. C VI 8, 7.) omnino invictus[*](inuictus MJ. in uictu (uita v) rv) error et[*](et ll.D. est v) publicus tumore[*](tumor M) olivae crescere oleum

existimandi[*](existimantium (om. cum) Eava.J) , cum[*](nec MJ. cum rv) praesertim nec magnitudine[*](magnitudinem M) copiam olei constare[*](non constare va.J) indicio sint quae regiae vocantur, ab[*](ab om.Ea) aliis maiorinae [*](maio- rinae MG. -na et r. -nae et v), ab[*](ab i M) aliis babbiae[*](babbiae MJ. bambiae rv. phauliae B e Th.), grandissimae[*](gratissimae E1) alioqui, minimo suco[*](dist. ego luc. p. 37 n. 21). et in Aegypto carnosissimis olei exiguum, Decapoli vero Syriae perquam parvae, nec cappari[*](cappari Mv. capari d. appari (apa- E) r) maiores, carne tamen commendantur . [*]((7.8) Martial. I 43, 8. V 78, 19. — (8) Col. XII 49, 3. 50, 1–3. 51, 2. Geop. IX 28, 1. — (9) Col. XII 49, 8. 50, 5. Pallad. XII 22. Athen. IV 133a. Geop. IX 33, 3. Isid. XVII 7, 67 extr. — (11) Col. XII 49, 2. 5.) quam ob causam Italicis transmarinae praeferuntur in cibis, cum oleo[*](olei M. ul/// F1) vincantur, et in ipsa Italia ceteris Picenae[*](primum G2) et Sidicinae. sale illae privatim condiuntur[*](condiuntur MD2v (J). -ian- tur rS) et ut reliquae[*](reliqua DFG) amurca sapave, nec non aliquae oleo suo et[*](et ll.v(S). del. B(J)) sine arcessita[*](arcessita MBrot. accers- B. arcesita F. arte sita (sua v) Eav) commendatione purae innatant, colymbades[*](co- lumbades M. colim- FEaVen.). franguntur eaedem[*](eadem F1Ea) herbarumque viridium sapore condiuntur. fiunt et praecoques[*](prae- coques M. -oces rv. cfr. n. luc. p. 54) ferventi aqua perfusae quamlibeat[*](quamlibeat MJ. -bet rv) inmaturae ; mirumque dulcem sucum olivas bibere et alieno sapore infici. purpureae sunt et[*](et om.MJ) in iis[*](in his (is M) ut (& F1) MDFGdG. his ut EaB. in iis et in v), ut uvis, in nigrum colorem transeuntibus posiis[*](possis M. pausiis D2. posiae (paus- Verc.) Eava.S) . sunt et superbae praeter iam dicta genera. sunt et praedulces, per se tantum siccatae uvisque passis dulciores, admodum rarae in Africa et circa Emeritam Lusitaniae. [*]((2) cfr. Col. XII 51, 3.) oleum ipsum sale vindicatur a pinguitudinis [*](pinguidinis E1. -uedinis az) vitio. cortice[*](concise E. -sę azva.B) oleae conciso odorem accipit. medicatio [*](medicatio (-ita- M) ll.v(S). -cati B) alias[*](alias B. alia (-io F1) v(S)) ut vino; palati gratia nulla est nec tam numerosa

differentia: tribus ut plurimum bonitatibus[*](bonitatis EaVen.) distat. odor in tenui argutior, et is[*](his F2) tamen etiam in optimo[*](optimo MG. -me DFG. -ma Eazv) brevis.

[*](Diosc. I 30. cfr. Pl. XXIII 80–82. — (6) Pl. XXVIII 50. (Varro I 55, 4). — (8) Dion. Hal. VI 13 p. med. — (9) Paul. Festi 192, 4. (cfr. Verg. G III 21. Pl. infra 125). — (10) Paus. I 27, 2. V 15, 3. Lucian. Anachars. 9. Geop. IX 1,4.)

Oleo natura tepefacere corpus et contra algores munire, eidem fervores capitis refrigerare. usum eius ad luxuriam[*](adiunxerim uerteres M) vertere Graeci, vitiorum omnium genitores, in gymnasiis publicando: notum est magistratus honoris eius octogenis sestertiis strigmenta olei vendidisse. oleae honorem Romana maiestas magnum perhibuit[*](praebuit E(?) va.S) turmas equitum idibus Iuliis ea[*](ea ego. ex ea (er M) ll.v) coronando, item minoribus triumphis ovantes. Athenae quoque victores olea coronant, Graecia[*](graecia MJ. -ci rS. -ci uero v) oleastro Olympiae.

[*](Cato 6, 1. 2. (Varro I 24, 1. 2).) Nunc dicentur Catonis placita de olivis. in calido[*](concalido M. caldo Cato) et pingui solo radium maiorem, Sallentinam[*](sallentinam MJ. sale- rv), orchitem[*](orcitem MFCato. cfr. § 4), posiam[*](pusiam F. poseam Cato), Sergianam[*](sergianam MCato v. segreg- r), Cominianam[*](cominianam Mv (J). comm- FE2a. comminiam E1. Comi- S. Colminianam Cato. -miniam Varro), albiceram[*](albiteram M. -icerem Cato) seri iubet adicit15 que[*](dist. ego) singulari prudentia: quam earum in iis[*](in iis MCato B(J). in his D2. infimis D1v. in finis (-nes Ea) r. in fini- timis G. in fingulis d2T(P)S) locis optimam esse dicent[*](dicent Cato. -cens M, -cunt Ea. -cant rv), in frigido autem et macro Liciniam. pingui enim[*]((om. enim) autem E. -tem et a) aut ferventi vitiari[*](uitiari eius MD2d2in ras. v(J). -iari eris F2G. -iari///is D1. -i/////ris F1. -iaberis Ea. -iari S) eius oleum arboremque ipsa[*](ipsa M. -am rv. cfr. n. luc. p. 52) fertilitate[*](fertilitatē F) consumi, musco[*](musco MD2v. -co eo D1(?). mus eo r) praeterea et[*](et ll.v(D). om. Bas.) rubore[*](rubore MD. rob- rv. rubro B e Cat.) infestari. [*]((1) Cato 7, 4. — (3) ib. 65, 1. 2. — (6) ib. 64, 2.)spectare oliveta in favonium loco exposito solibus censet,

nec alio ullo modo laudat.

condi olivas optime orchites[*](orcites M. archithes F) et posias, vel virides in muria vel fractas[*](factas M. frictas J) in lentisco[*](len- tesco F. -tisca M). oleum quam[*](diua F. diu Eazva.G) acerbissima[*](aceruissima F. -mum Ea(va.B)) oliva optimum fieri. cetero quam primum e terra colligendam[*](colligenda MEaz), si inquinata sit, lavandam[*](lauanda Eaz); siccari triduo satis esse. si gelent frigora, quarto die premendam[*](premenda Eaz); 5 hanc[*](has Ea) et sale[*](salem M) aspergi. oleum in tabulato minui[*](minuit M) deteriusque fieri, item in amurca et[*](et om.Ea) fracibus[*](fragibus (-ilius a) FEa. fla- va.B) — hae sunt carnes et inde faeces —; [*](Cato 64, 2. 67, 1. 66. 65, 2. 66 init. 67, 1. — (12) ib. 66 extr. 67, 2.) quare saepius die[*](in die dTS) capulandum[*](decapulandum va.(P)H), praeterea concha[*](concha Müller em. III p. 5 e Cat. concham M. -as rv. in conchas G) et[*](et in Md. et rv) in plumbeas cortinas[*](scor- tinas M); aere vitiari. ferventibus[*](ferentibus M) omnia ea fieri clausisque torcularibus et quam minime ventilatis[*](uentilatos FEa), ideo nec[*](dist. Müller em. III p. 4) ligna ibi caedi oportere — qua de causa[*](causas M) e nucleis ipsarum ignis aptissimus —; ex[*](& (pro ex) FEa. et e va.S) cortinis in labra fundendum, ut[*](una M) fraces[*](fraces MB e Cat. feces r. faec- v) et amurca linquantur[*](linquantur MD. liq- r. -uentur v). ob id[*](solide ob id EasS. (cfr. v. 16)) crebrius vasa mutanda [*](mundanda va.(P)H), fiscinas spongia[*](spongeat F) tergendas[*](tergenda FEa), ut quam maxime pura sinceritas constet. [*]((15. 16) cfr. Col. XII 52, 21. Geop.IX 17, 5. — (18) cfr. Varro I 24, 3.) postea inventum ut lavarentur utique ferventi aqua, protinus prelo[*](prelo aH. praelo Mv. -los F. proelo E) subicerentur solidae — ita enim amurca exprimitur[*](& pręmitur F) —, mox trapetis fractae premerentur [*](premuntur Ea)[*](dist. (P)H) iterum. premi plus quam centenos modios non probant : factus[*](factuus M. fractus D2. fruct- va.B. item infra) vocatur[*](uocantur F1); quod vero post molam[*](prę molam F) primum expressum

[*](expressum MD. exce- d2T.om. rv) est, flos. factus tres[*](tres ll.v(H). ter B) gemino[*](gemini F2. -nos B. germini v) foro[*](foro MDdTH. fero r. fere B. foros v) a quaternis hominibus[*](ac va.S) nocte et die premi iustum est.

[*]((6. 7) Pl. XXIII 77. Diosc. I 31. 139. — (8) Pl. XXIV 133.)

Non erat tum[*](tunc ES) ficticium[*](ficticium MH. fact- v. tict- Ea. tinctitium r) oleum, ideoque arbitror de eo[*](de eo om.Eava.H) nihil a Catone dictum. nunc eius genera plura, primumque persequemur ea quae ex arboribus fiunt, et inter illas ante omnes ex oleastro. tenue id multoque amarius quam oleae[*](oleo F1. molesta M) et[*](et om.Eava. J. ac F1. ad F2) tantum[*](tantum om.a) ad medicamenta[*](medicamenta MJ. -tum rv) utile[*](utre M. ut//// F1). simillimum huic est ex chamelaea[*](chamelaea G. -lea MEa. ame- DFG), frutice saxoso, non altiore palmo, foliis oleastri bacisque[*](olea- stribus acuque M). [*](Pl. XVI 85. XXIII 84. Herod. II 94. Diosc. IV 161. I 38.) proximum fit e[*](e ego. et F1d. et e rv) cici[*](fici Ea), arbore in Aegypto copiosa (alii crotonem[*](fcro- tonem FEava.B), alii sibi[*](sibi MDFGJ. sybi dT. siue Ea. sili (Salm.) S coll. Diosc. IV 161σέσελι. trixin C e Diosc. ib. rhibin v) , alii sesamon[*](se- xamon FEa) silvestre [*](siluestrę E. -rem MD) eam[*](ea F.om.Eava.J) appellant), ibique, non pridem et in[*](et in Mv. ex in Eaz. ex r) Hispania[*](hispenie F1. -pania e F2. -niae z), repente[*](sponte coni. Dal.) provenit altitudine oleae, caule ferulaceo, folio vitium , semine uvarum gracilium pallidarumque. nostri earn ricinum[*](emacinium M) vocant[*](uocant om.Ea) a similitudine seminis. coquitur[*](cocitur M) id in aqua, innatansque oleum tollitur[*](tollitur adepta (-empta M2) ubi M). at in Aegypto, ubi abundat, sine[*](sine om.M) igni[*](igne MC) et aqua sale[*](tale M) adspersum[*](an asperso (sc. semini)?) exprimitur, cibis foedum, lucernis exile[*](exile ll.v(J). utile Ce Diosc. et Herod., at cfr. XXIII 84. (an uix utile?)). [*](Diosc. I 39. Pl. XXIII 85.)[*]((2) Diosc. I 49. Pl. ib. 86. Pallad. II 19.) amygdalinum[*](amugdalinum M. amig- r), quod aliqui[*](alii qui Ea) neopum[*](neopum MD2d2Eav(J). nopum r.)[*](netopum vel metopium B e XIII 8 et Diosc.) vocant,

ex amaris nucibus arefactis et in offam contusis adspersam[*](adspersam ego. -sum (-su D2) ll.v. -sis C) aqua iterumque tusis exprimitur. fit et[*](et e EaG) lauru[*](lauri F1. -ro Eava. J) admixto drupparum[*](drypparum M) oleo, quidamque e[*](an e delendum?) bacis exprimunt tantum, alii[*](aliif FEa) foliis modo, aliqui folio et cortice[*](cortici MJD (an recte?)) bacarum, nec non styracem addunt aliosque odores; optima laurus ad id latifolia, silvestris[*](siluestris — 7 lati- folia om.Ea), [*](Diosc. I 48. Pl. ib. 87. Pallad. II 17 — (12) Pl. ib. 88. 165. XXV 158.) nigris bacis. simile est et e[*](et e MD. e v. om. r) myrto nigra[*](nitor (pro nigra) M), et haec latifolia melior. tunduntur bacae[*](baca Ea) adspersae[*](adspersae Mv(J). -sa rS) calida aqua, mox decoquuntur. alii[*](alia FEa) foliorum mollissima decoquunt in oleo et exprimunt, alii deiecta ea in oleum prius sole maturant . eadem ratio et in sativa myrto, sed praefertur silvestris minore semine, quam quidam oxymyrsinen[*](oxy- myrsine DFG), alii[*](ali M2. uocant alii va.S(J)) chamaemyrsinen[*](chamaemyr- sinen - ali Eadzv. om. r)[*](camalemyrsine Ea. camemirs- d) vocant[*](uocant om. va.S(J)), aliqui[*](aliqui H. alii qui Ea. aliqua dT. qu F1. qui r. alii B. quia v. om.z) acoron[*](acoron aB e XXV 158. a corona (-nae M. -nā a) ll. corone dT. -nae habet v. om.z) a similitudine[*](si- militudinem FEava. B); est enim brevis, fruticosa. [*](Diosc. I 41. 105. Pl. XXIII 88. — (15) Diosc. I 43. 50. 65. 40. Pl. ib. 89. Pallad. II 20. — (17) Diosc. II 121. Pl. XVIII 96.) fit et e citro[*](cipro E. cypro az), cupresso, nucibus iuglandibus[*](iuglan- dib. v(D). -ndis (iugul-M) ll.J (sc. arboris)) quod caryinum[*](caryinon v. -ry- num M. -rfinum r) vocant, malis, cedro[*](malis cedri Eava.J. at cfr. XXIV 19. XVI 52) quod pisselaeon [*](bissileon FEa. cedrelaeon va.H.), e[*](ex va.D) grano quoque Cnidio[*](gnidio FEava.S) purgato[*](purgato semine om.F) semine et tunso[*](tuso Fava.S), item lentisco. nam[*](nam M. nam et rv) cyprinum et e[*](e om.MF grand M) glande Aegyptia ut fieret odorum causa dictum est. Indi e[*](inde e Ea. -di M. -di ex va.D) castanets ac[*](ac ll.D. et v) sesima[*](sesama va.S) atque[*](12,100.109)

oryza[*](oryza MC. oriza D2v. cor- r) facere dicuntur, Ichthyophagi[*](ichthyophagi v. icthyo- phact M. icthiofaci Ea. icthro- F) e piscibus. [*]((4) Diosc. I 67. Pl. XXIII 91. Col. XII 53.) inopia cogit[*](coicit M) aliquando luminum causa et e[*](et ę F. et M) platani bacis fieri aqua et sale maceratis[*](dist. Fels p. 14). et oenanthinum fit; de ipsa oenanthe dictum[*](ut dictum va.D) est[*](12,132) in unguentis. gleucino mustum incoquitur[*](inquoquitur M) vapore lento, ab aliis sine igni circumdatis vinaceis diebus XXI[*](XXI MJ. -II rv) bis singulis permixtum, consumiturque mustum oleo. aliqui[*](aliqui MG. alii qui Ea. alii v. alioqui r) non samp- suchum[*](sampsuchum L. samsucum MFv. iam su- Ea) tantum admiscent, sed etiam pretiosiora odoramenta ,ut[*](ut ego. ni M. nam rH. et v) in gymnasiis quoque conditur odoribus, sed vilissimis . [*]((12) Diosc. I 53. 16. — (13) Pl. XXIII 94. 95. Diosc. I 42. 63. 45. (Pl. XIX 79). 41. IV 92. (Pl. XXII 31).) fit ex[*](ex M. et r. et ex J. et de v) aspalatho[*](aspalatho B. -phalato M. -phalto v. asflato F. asfalto E2a. -Iso E1), calamo, balsamo, iri, cardamomo, meliloto[*](meliloto Ev. melli- a. melioto DFG. e- tilito M), nardo Gallico, panace, sampsucho[*](samsucho F. sampu- M. samsuco Eava.L), helenio, cinnamomi radice, omnium sucis in oleo maceratis expressisque. sic et rhodinum e rosis, iuncinum e iunco[*](iunci M.an iuncis?), quod et rosaceo simillimum, item hyoscyamo[*](hiosciamo E. -ano Fa) et lupinis, narcisso. plurimum autem in Aegypto e raphani semine aut gramine herba[*](herba B. -bae ll.v(D). -baue J. cfr. XXIV 178. (an graminis her- bae?)) quod chortinon[*](chortinon MB. cort- rv) vocant, item e sesima[*](sesima S. -im M. sesama Eav (C). -mo dVerc. sesasamo DFG) et urtica quod cnidinum[*](cnidinum B(S). caseci- M. oneti- Ea. enecci- r. cneci- G. cnedi- H. agrosti- v) appellant. [*](Diosc. III 106. Pl. XXIII 95.)[*]((1) Diosc. I 95. Pl. ib. 96 extr.) e lilio et alibi fit sub diu[*](diuo Eav (S). dio L) sole, luna, pruina maceratum . suis herbis componunt inter Cappadociam et Galatiam quod Selgiticum[*](selgiticum M2G coll. XXIII 95. segniti- M1. seletiti- Ea. selti- r. Selgicum S e Strab. XII 571. Seleuci- C. seleuti- szv) vocant, nervis admodum utile, sicut

in Italia Iguvini[*](Iguuini H. iguini MD. eguu- r. e gummi v) . e pice fit quod pissinum[*](pissinum MG(H). pisinn- F. pisin- Ea. picin- v(L)) appellant, cum coquitur, velleribus supra halitum eius expansis atque ita expressis. probatum maxime e Bruttia; est enim pinguissima et resinosissima. [*](Diosc. I 37. Pl. ib. 96. Isid. XVII 7, 11. — (7) Diosc. I 30. Pl. ib. 82. — (8) Paus. V 11, 10.) color oleo[*](fuluo M) fulvus. sponte nascitur in Syriae maritimis quod elaeomeli[*](elaeomeli B. eleo- FGv. oleo- r) vocant; manat ex arboribus pin- 5 gue, crassius melle, resina tenuius[*](taenuius M. tenuis r), sapore dulci, et hoc medicis. veteri quoque oleo usus est ad quaedam genera morborum; existimaturque[*](que ego luc.p. 126. qui M.om. rv) et ebori vindicando a carie utile esse: certe simulacrum Saturni Romae intus oleo[*](oleom F1. oleum F2) repletum est.

[*](Cato 100. — 91. 129. — 128. — 98. — 96. 103. — 97. — 98. — 99. 101. — 130. — cfr. (13) Varro I 51, 1. Col. II 19, 1. Pl. XVIII 295. — (14) Col. I 6, 14. — (15. 16) Varro I 57, 1. Pl. XVIII 305.— (17) Col. VI 4, 4. II 14, 3. Varro I 55, 7. Pl. XXIII 75. 74. XVII 263.)

Super omnia vero celebravit amurcam[*](amurca M) laudibus[*](laudibus om.Ea) Cato. dolia olearia cadosque illa imbui, ne bibant oleum; amurca subigi[*](subigi Mv. -ici FdEaz. -iri DG) areas terendis[*](terrendis F2. terrun- F1. torren- Ea) messibus, ut formicae[*](for- mica Ea) rimaeque absint; quin et lutum parietum ac tectoria et pavimenta horreorum frumenti, vestiaria[*](uestiaria MJ. -rium (best- D2) rv) etiam contra teredines ac noxia animalium[*](ani- malium MJ. -lia rv) amurca aspergi, semina frugum perfundi. morbis quadripedum[*](quadrupedum Eava.S), arborum quoque, illa medendum, efficaci [*](efficace MD) ad ulcera interiora humani quoque oris[*](horis E). [*]((4. 5) Varro I 2, 19. Pl. VIII 204. XVII 237.) lora etiam et coria[*](ac coria Eva.S) omnia et calceamina[*](calciamina EaL) axesque decocta ungui atque aeramenta contra aeruginem colorisque[*](colors M) gratia elegantioris et totam supellectilem ligneam ac vasa fictilia, in[*](ut (pro in) DFG) quis ficum

aridam[*](aridum E) libeat adservare[*](seruare Ea), aut si folia bacasque in virgis myrti aliudve quod genus simile. postremo ligna macerata amurca nullo[*](nullo D2TJ. -lli r. -llius v) fumi taedio ardere. oleam si lambendo capra[*](capta F. capara E1) lingua contigerit depaveritque primo germinatu[*](germina tum Ea), sterilescere auctor est M. Varro. et hactenus de olea atque oleo.

[*](cfr. Pl. XXIII 142. Cato 48, 3. Col. XII 5, 2. Macrob. III 18, 14. — (12) Col. V 10, 14. Macrob. ib. 13.)

Reliqui arborum fructus[*](fructuosis M. -tuus D) vix specie figurave, non modo saporibus sucisque totiens permixtis atque insitis, enumerari queunt.

Grandissimus[*](grandissimis Eava.G) pineis[*](piceis M) nucibus altissimeque suspensus [*](suspensis Eava.G). intus exiles nucleos lacunatis includit[*](includit MG. -di rv) toris, vestitos alia ferruginis tunica, mira naturae cura molliter semina conlocandi. harum genus alterum Tarentinae[*](terentinae EaH coll. Macrob. Tarentinum va.G) digitis fragili putamine aviumque furto[*](aut (au F2) tumque fulto F) in arbore. [*](cfr. Pl. XVI 61. (Col. XII 5, 2). — (15) Diosc. I 87. — (17) Plut. qu. conv. V 3, 675e.) et tertium sappini e[*](sappini e MD2J. -niae e H. appinie D1. -nię r. sapiniae e G. -neae e L. -neum e B. apinum v) picea sativa, nucleorum cute verius quam putamine adeo molli, ut simul mandatur[*](mandantur FEva.C. mundentur a). quartum pitydia[*](pitydia MJ. -yida B. -yia v. pythidia r) vocant e pinastris[*](pinastris Mv. -treis r), singularis remedii adversus tussim in melle decoctis nucleis[*](decoctis nucleis MJ. -tos nucleos rv). Taurini ravicelos[*](rauicelos M2D. araui- M1. aquicęlos (-celos Ev) rv) vocant. pinea corona victores apud[*](apu F) Isthmum[*](Isthmum v. isthum a. -tum E. histaurum M. istrum D2. sthum D1FG) coronantur.

[*](Diosc. I 160. (Pl. XXIII 100). Ser. Samm. 435. Isid. XVII 7, 4. Cels. II 24.)[*]((2) Col. V 10, 19. (Cato 143, 3. Varro I 59, 1. Athen. III 81asq. Th. II 2, 5).) His proxima amplitudine mala quae vocamus cotonea et Graece[*](graece Mda. -ci rv) cydonea[*](cydonea Mv(D). -naea J. -nia H. cidonea a. -nia E. donea F), e[*](e M. & r.ex v) Creta insula advecta. incurvatos

trahunt ramos prohibentque crescere parentem. plura eorum genera: chrysomela[*](chrisomela Ea. chirso- F) incisuris distincta, colore ad aurum inclinato, qui[*](quae va.J. quis D) candidior[*](candidiora va.J) nostratia cognominat[*](cognominat MJ. -nata rv(D)), odoris praestantissimi. est et Neapolitanis suus honos[*](honor FEava. G). minora[*](maiora coni. Dal. e Diosc.) ex eodem genere struthea[*](struthea C. -ucta M. -utia r. -utea v) odoratiusvibrant, serotino proventu,. praecoci vero mustea. strutheis[*](struteis FEava. C (passim)) autem cotonea insita suum genus fecere Mulvianum[*](mului M), quae sola ex iis[*](iis Fv. his rC) vel cruda manduntur , iam[*](iam MJ. omnia iam rv(D)) et[*](ex FEa) virorum salutatoriis cubiculis[*](cubiculis MD2D. cubilis DIFG. -libus Eav) inclusa[*](inclausa FE) ac[*](ac MD. om. rv) simulacris noctium consciis[*](conciis F1. -ntiis E) inposita. sunt praeterea parva silvestria, e[*](e Mv(D). om. r Ven. a G) strutheis odoratissima et[*](et MD. om. r v) in saepibus nascentia.

[*](Diosc. I 164. (Pl. XXIII 132). Col. X 410. — Macrob. III 19, 1. — (16) Col. X 411. 412. Pallad. XII 7, 4. 6. 8. Geop. X 13–15. Isid. XVII 7, 7.) Mala appellamus, quamquam diversi generis[*](diuersi generis MD2Bas. -ersi r. -ersim v), Persica et granata, quae in Punicis arboribus novem generum dicta sunt. his acinus sub cortice intus, illis lignum in[*](13,112) corpore. nec non et quaedam e piris libralia appellata amplitudinem sibi[*](sipi FEa) ponderis nomine adserunt.

sed Persicorum palma duracinis. nationum habent cognomen Gallica et Asiatica[*](asiatica (alterum) D2D. om. rv). [*]((18) Diosc. I 165. Pallad. ib. Martial. XIII 46.) post autumnum maturescunt Asiatica, aestate praecocia intra XXX annos reperta et primo denariis singula venumdata[*](uenumdata H. uenund- ll.v). supernatia[*](supernatia e v. -tię DFa. -tie E. -tica e GD) e Sabinis veniunt, popularia undique . pomum innocuum expetitur aegris, pretiumque iam singulis triceni nummi fuere, nullius maiore, quod miremur,

quia non aliud fugacius[*](fugatius Ea. fagacius F). longissima namque decerpto[*](deferpto F1. decerptio D2Ea) bidui mora est cogitque se venumdari[*](uenundari D2ava. H. -ati r).

[*]((6) Verg. B 2, 53. Col. X 404. XII 10, 4.) Ingens postea turba prunorum: versicoloria[*](uersicoloria coni. S. -lori F2d. -logri F1. -lor rv)e nigro candicant[*](e nigro candicant ego. nigra (gra F1) candicans F1dv. -idans DF2G. -ida EazH. (loc. corr.)), hordearia[*](hordiaria F) appellata a comitatu frugis[*](fruges FEa) eius; alia[*](alio F) eodem colore seriora maioraque, asinina cognominata a[*](a v. om. ll) vilitate. sunt minora[*](minora at ego. ac (et v) nigra ac ll.v. onychina ac S coll. § 55 et Col. XII 10,2.3. (loc. corr.)), at laudatiora cerina atque purpurea, nec non ab externa gente Armeniaca, quae sola et odore commendantur. peculiaris[*](peculiari EazSJ) inpudentia est[*](est om.EzSJ) nucibus insitorum, quae[*](que FEa) faciem parentis sucumque adoptionis[*](adoftionis F1. aduft- F2) exhibent, appellata ab utroque nucipruna. [*]((11) Col. XII 10, 3.) et[*](et v. ex ll) haec autem et Persica et cerina ac silvestria ut uvae[*](ut uue E. utue F) cadis condita usque ad alia nascentia aetatem sibi prorogant, reliquorum velocitas[*](uelocitas v. uoletias Ea. -entias DFG) cito mitescentium transvolat[*](trauolat F). nuper in Baetica malina[*](pticam (pet- E2) malinam E. peticam marina a) appellari coeperunt malis insita et alia amygdalina amygdalis. his intus in ligno nucleus amygdalae est, nec aliud pomum ingeniosius geminatum[*](geminatum v. germ- ll) est. [*](Diosc. I 174. Col. X 404. Pallad, XII 7, 16. Athen. II 49d. Geop. X 39. — (20) Pallad. III 25, 32. (Pl. XIII 51. XVII 75).) in peregrinis arboribus dicta sunt Damascena, a Syriae Damasco cognominata, iam pridem[*](13,51) in Italia nascentia, grandiore quamquam ligno et exiliore carne nec umquam in rugas[*](rugas C. -ga ll. v) siccata, quoniam soles sui desunt . simul dici possunt populares eorum myxae[*](mixtę Eava.Ber.), quae et ipsae nunc coeperunt Romae nasci insitae[*](insitae Eav. -ta r) in[*](in om.Eava.D) sorvis[*](soruis F. -rbis rv. cfr. § 61).

[*]((3) cfr. Pl. XVII 96. (Cato 133, 2). Pl. XVIII 34. —) In totum quidem Persica peregrina etiam Asiae Graeciaeque esse ex nomine ipso apparet atque e[*](e M. & Fd. ex rv) Perside advecta. sed pruna silvestria ubique nasci certum est, quo magis miror huius pomi mentionem a Catone non habitam, praesertim cum condenda[*](condenda —6 cum om.M) demonstraret quaedam et silvestria. [*]((7) Th. C II 3, 7. (Pl. XVI 111). — (8) Diosc. I 187. schol. Nic. alex. 101. (Pl. XIII 60). Col. X 405. Isid. XVII 7, 7. —) nam Persicae arbores sero et cum difficultate transiere[*](transiere Mv. -ire r), ut quae in Rhodo nihil ferant, quod primum[*](primus M. frimum FG. ////im- D1) ab Aegypto earum[*](earum DFGv. nili ear- M. ////iear- E. icar- a) fuerat hospitium. falsum est venenata cum cruciatu[*](cruciatu Eav. -ta MF1. -to F2DG) in Persis[*](in (uim M) persis MD2v. in- pressis r) gigni et poenarum causa ab[*](ab MJ. a rv) regibus tralata[*](tralata F2J. om.F1. transl- rv(D)) in Aegyptum terra mitigata. id enim de Persea diligentiores tradunt , quae in totum alia est, myxis rubentibus similis, nec extra orientem nasci voluit. eam quoque eruditiores negaverunt ex Perside propter supplicia tralatam[*](tralatum F1. -ta M. translatam Eava.J), sed a Perseo Memphi satam[*](sada M1. siada M2), et ob id Alexandrum illa coronari[*](coronare Fd. -na Ea) victores ibi instituisse in honorem atavi sui. semper autem folia habet et poma subnascentibus aliis. sed pruna quoque omnia post Catonem coepisse manifestum erit[*](est erit E1. est va.S) .

[*]((20) cfr. Pl. XXI 51. XVI 103. XVII 75. Col. IX 4, 3. XI 2, 11. 96. Pallad. V 4. II 25, 20. Martial. XIII 42. 43.)

Malorum plura sunt genera. de citreis[*](de (di D2) citreis E2D2v. de ceteris M. de cityreis E1a. dicitur eis r) cum sua arbore diximus, Medica autem Graeci vocant patriae[*](patria Ea)[*](13,103) nomine. aeque peregrina sunt zizipha[*](zizipa MFd) et tubures[*](tubures MJ. tuberes (tupe- F) r. cfr. p. 527, 2), quae et ipsa non pridem venere in Italiam, haec ex Africa, illa ex Syria. Sex. Papinius, quem consulem vidimus, primus utraque[*](itaque M) attulit Divi Augusti novissimis temporibus in castris

sata, bacis similiora quam malis, sed aggeribus[*](ageribus D1FG. gener- Ea) praecipue[*](praecipue Mv (J). - ua rS) decora, quoniam et[*](et om.MF1) in tecta iam silvae scandunt. tuburum[*](tuberum va. J) duo genera: candidum et a colore syricum[*](syricum (coni. Dal.) H. ser- ll.v. cfr. § 51. XXXV 30. 40) dictum. [*](itaque M) paene peregrina sunt in uno Italiae agro Veroniensi[*](ueronensi Fava.J. ue- nerenensi E.cfr. XIV 16. 67) nascentia quae lanata appellantur; lanugo ea obducit, strutheis[*](struthis M. -teis F1Eava.C) quidem Persicisque[*](quae (pro que) MF) plurima, iis[*](plurima iis M. -ma is D1FG. -ma his D2G. -ma//// E. -mis av) tamen peculiare nomen dedit, nulla alia commendatione[*](commendatio F) insignibus[*](insignis Ea. -ni z).

[*](cfr. Col. V 10, 19. XII 47, 5. Macrob. III 19, 2. — (12) cfr. Athen. III 82c. (Isid. XVII 7, 3). — (13) Varro I 59, 1. (Cels. II 24. IV 26 med.). — (18) Cato 7, 3. 143, 3. — Varro ib.) Reliqua cur pigeat nominatim indicare, cum conditoribus suis aeternam propagaverint memoriam, tamquam[*](tamquam Eav. om. r) ob egregium aliquod in vita factum? nisi fallor, apparebit ex eo ingenium inserendi nihilque tam parvum esse quod non gloriam parere possit. ergo habent originem a Matio Cestioque[*](Cestioque (coni. Dal.) S. ge- ll.v. Se- P e Col.) et Mallio[*](Manlio va.S), item Scaudio[*](scaudio DFGdE2aJ. scand- E1sH. Claud- v) ; quibus cotoneo[*](catoneo FEa) insito ab Appio[*](appio Eav. oppio (popio F1) r) e Claudia gente Appiana sunt cognominata. [*]((1) Cels. II 24. — (3. 4) Cato 7, 3. Varro ib. Gels. ib. Martial. I 43, 4. Athen. III 80f. Geop. X 20. Isid. XVII 7, 5. Pl. XXIII 104. — (6. 7) Diosc. I 162. —) odor est iis[*](iis ego. us F. his Eav) cotoneorum, magnitude quae[*](que (pro quae) FEava. G) Scaudianis[*](scandianis F1dH. sed aud- Ea. sed Claud- v. Claud- G), color rubens . ac ne quis sic[*](sic ego. ic F1. id rv. (an ita?)) ambitum[*](ambitu v) valuisse claritatis e[*](e E1aszS. et DFGdv(D)) familia[*](familiae (DGd?) va.S(D)) putet, sunt et Sceptiana ab inventore libertino, insignia rotunditate . Cato adicit Quiriniana[*](Quiriniana (P)S e Cat. quiriana ll.v(J)) et quae tradit in doliis[*](doliis Eav. doloreis F2. cioreis F1) condi Scantiana. omnium autem nuperrime adoptata sunt parva gratissimi saporis, quae Petisia nominantur. patrias

nobilitavere Amerina[*](Amerina (P)H. dem- E. cam- v. temeriana (dem- a) r graecula v. grac- ll) et Graecula. cetera e causis traxere nomen: germanitatis cohaerentia gemella[*](gemella ego. & gem- ll.v), numquam singula in fetu, colore[*](colore ll.D. a col- v. coloris G) syrica[*](syrica d2TH. -iaca d1. sirica ll. ser- v), cognatione[*](cognatione v(D). -nes ll. -nis G) melapia, mustea[*](mustea v. -ta ll) a celeritate mitescendi, quae nunc melimela dicuntur a sapore melleo, orbiculata a figura orbis in rotunditatem circumacti 5 —haec[*](dist. ego) in Epiro primum provenisse[*](puenisse v. pue- ll) argumento sunt Graeci, qui Epirotica[*](epitorica Fa) vocant —, mammarum effigie orthomastia[*](or- thomastia (orto- D2) H cum P. -ica v. ortomasthia D1d. -sihia FG. -onias thia Ea), condicione[*](a conditione ll. v) castrati seminis quae spadonia appellant Belgae. [*]((10) Macrob. III 19, 2. — (14) Cels. IV 26 med. —) melofoliis folium unum, aliquando et geminum, erumpit e latere medio. celerrime in rugas marcescunt pannucea. stolide[*](stolide ll.v. an solide?) tument pulmonea. est quibusdam sanguineus[*](sanguineos F. -neis E1) colos[*](color Eava.S) origine ex mori insitu[*](insitu v. in sinu ll) tracta. cunctis vero quae fuere a sole partes rubent. sunt et parva gratia[*](grati va.G) saporis atque etiam acutiora odore silvestria. peculiare[*](id peculiare va.S) inprobaeiis[*](inprobae iis ego. -batis DFGTS. -bitatis Ea (add. et) v) acerbitatis convicium[*](conuitium FEava. Bas.) et vis tanta, ut aciem gladii praestringat[*](prestringunt D2 -ga F1. perstringat va.S). dat aliis[*](dat aliis ego. datis ll. dat iis S. dat et s(P) H(J). Dacis v) farina[*](farina ll.v(P)H. ferme v) vilissimis[*](an nomen, uilissimis?) nomen, quamquam primis adventu decerpique properantibus.

[*](Col. XII 10, 4. V 10,18. Macrob. III 19, 6.)[*]((1. 3) Verg. G II 88. Cels. II 24. Isid. XVII 7,15. 67. Martial. V 78, 13. Iuven. 11, 73. —) Eadem causa in piris[*](pyris FEava. C(passim)) taxatur superbiae cognomine ; parva haec, sed ocissima. e[*](e ego. om. ll. v) cunctis autem Crustumia

[*](Crustumina va. He Verg. et Col.) gratissima, proxima iis[*](iis v. tis F. his EaS) Falerna potu[*](a potu v), quoniam tanta vis suci abundat[*](habundat a. -da F) — lactere[*](lactere ego. -tem DFG. -ten d. -te EH. -tea v. ut lac a) hoc vocatur[*](hoc uocetur a. haec uocantur va.H) —, in iisque[*](iisque DFGC. his quę Eav(S)) alia[*](alia C. alii ll.v(S)) colore nigro, dona[*](dona ego. -nai DFG. -nant Eav(S). -nantur G2) Syriae. reliquorum nomina aliter in aliis atque[*](atoue F. -one Ea) aliis locis appellantur. [*]((7) cfr. Cels. ib. — (9) Cato 7, 4. Varro I 49, 3. —) sed confessis urbis vocabulis auctores suos nobilitavere Decimiana et ex eo tractum quod Pseudodecimianum[*](speudodecimianum E. seudo- F) vocant, Dolabelliana[*](Dolabelliana (P)G2. dobe- (de be- a) ll. dolobe- v) longissimi pediculi, Pomponiana cognomine mammosa, Liceriana[*](Liceriana v (cfr. v. 12). -rniana ll) , Seviana[*](Seueriana va. H) et quae ex iis[*](his EaS) nata sunt Turraniana[*](Turraniana H. tyrr- E. -nniana (thir- a. tyr- v) rv) , longitudine pediculi distantia, Favoniana[*](frauoniana F) rubra, paulo superbis maiora, Lateriana[*](laeteriana F), Aniciana postautumnalia, acidulo sapore iucunda. Tiberiana appellantur quae maxime Tiberio principi placuere. colorantur magis sole grandescuntque, alioqui[*](alioquin Eava.H(S)) eadem essent quae Liceriana . [*]((14) Iuven. 11, 74. — (15) Cato ib. Cels. ib. et IV 26 med. Iuven. 11, 73. — (16) Geop. X 76, 11. — (18) Cato ib.) patriae nomina habent serissima omnium Amerina[*](Amerina (DG?) v. -iana Ea. amarina F), Picentina, Numantina[*](Numantina v. m minuta DFG. min- Ea) , Alexandrina, Numidiana[*](Numidiana v. -iniana ll), Graeca et[*](et v(J). et ee (esset Ea) ll.S) in iis[*](is DFGD. his EaH) Tarentina[*](Tarentina v. -tiniana Ea. -ini DFG), Signina[*](Signina v. signa ll), quae alii a[*](a om.Ea) colore testacea[*](colore testacea D2v. -or et (e Ea) stacea (statea G) r) appellant, sicut onychina, purpurea, ab odore myrapia, laurea, nardina, tempore[*](a tempore va.D) hordearia[*](hordiaria ll.D) , collo[*](collea Ea. a collo va. G(H)) ampullacea, et Coriolana, Bruttia[*](Bruttia (P)S. bruta EaH. -tae rv) gentilitatis, cucurbitina, [*](Verg. G II 88. Cato 7, 4. —) acidula suci. incerta nominum[*](nominum v. num- ll)

causa est barbaricis, Veneriis quae[*](quae ego. que ll. que quae v) colorata dicunt, regiis quae[*](quell. que quae va. G) minimo pediculo sessilia, patriciis, vocimis[*](uoconiis va.D), viridibus oblongisque. praeterea dixit volema Vergilius a Catone sumpta, qui et sementiva et mustea nominat.

[*](Verg. G II 69 sq. cfr. Geop. X 76. — (11) Varro I 40,5. cfr. Pl. XVII 124. —) Pars haec vitae iam[*](uita etiam F) pridem pervenit ad columen[*](culmen C), expertis cuncta hominibus, quippe cum Vergilius insitam nucibus arbutum, malis platanum, cerasis ulmum dicat. nec quicquam[*](necquiquam F) amplius excogitari[*](excogitari Mv. -re r) potest; nullum certe pomum novum diu iam invenitur. neque omnia insita[*](insitu coni.H) misceri fas est, sicut nec spinas inseri, quando fulgura[*](fulgura Eav. -gurata M(?)D. -gora r. cfr. index) piari[*](piari M(?). expi- rB. -irari v. cfr. ind., II 92 et Fels p. 75) non queunt facile, quotque[*](quotque B. -odque M. -oque rv) genera insita fuerint[*](fuerint M (?)J. -runt rv), tot fulgura uno ictu fieri[*](fieri MJ. om. rv) pronuntiatur[*](pronuntiantur FEva. J. percutiuntur a).

[*]((15) Marcell. de med. 20, 7. — cfr. Cato 143, 3. Col. XII 10, 4. — (18) Pl. XXIII 115. — (19) cfr. Col. XII 14. Cels. II 24. 33 med.) Turbinatior piris figura. in iis serotina ad hiemes[*](hiemes MJ. -mem (ie- F) rv(D)) usque in matre[*](in matre MJ. ad matrem rv) pendent gelu maturescentia Graeca, ampullacea , laurea, sicut in malis Amerina[*](amerina Mv. eme- r. cfr. § 50. 59), Scaudiana[*](scau- diana ll.J. Scandi- H. Scanti- v. cfr. § 49. 50). conduntur vero pira ut uvae ac totidem modis, neque[*](neque MG. quae r. non v) aliud in cadis praeterquam [*](praeterquam MG. propt- r. praeterea v) pruna. e[*](pruna. e ego n. luc. p. 30. -nae ll.S. -na G. quae v) pomis proprietas[*](pro- prietas Mv. -tatis r) piris quae[*](quae ego. que ll. G. quoque v) vini, similiterque in aegris medentes cavent. e vino et aqua cocuntur[*](cauent.e J. -nte M. -nt ac G. cadent ac r. in escam dant ac v) atque pulmentari vicem inplent, quod non alia praeter cotonea ac[*](ac ll. S. et v (J)) struthea[*](struthea C. -thia F. -tia Mdv. -ucia Ea.cfr. § 38).

[*](Varro I 59, 1. — (6) cfr. Geop. IV 15, 22. 1. 5. —) In universum[*](uniuersis a. unuers.. E)[*](uero Eava.S) autem de[*](de om.a) pomis servandis praecipitur pomaria in loco frigido ac sicco contabulari, septentrionalibus fenestris serene die patere[*](parere Ea1), austros[*](austros v. uitro M. austro r) specularibus[*](specularibus Mv. pecula- F2. peculia- (-uia- F1) r) arcere[*](an arceri?), aquilonis quoque adflatu poma deturpante rugis. colligi mala[*](mala om.M) post aequinoctium autumni[*](autumnale va.J) neque ante XVI[*](XV C) lunam neque ultra[*](ultra — neque MJ. om. rv) duodetricesimam, nec pluvio die neque ante primam horam; cadiva[*](cadiuā F. -duca a) separari; stramentis solidis[*](solidis MD2D. soleis Ea. soteis DFG. storeis v) paleisve substerni, rara componi, uti[*](uti M. ut rv) limites pervii spiritum[*](per uim spirituum Ea) aequalem accipiant. Amerina[*](ame- riana M.cfr. § 58) maxime durare, melimela minime . [*](Col. XII 47, 5. 2 extr. (cfr. ib. 10,5). — (11. 12) ib. 46, 5 (e Magone). Pallad. IV 10, 7. Geop. X 38, 7. —(14) Varro I 59, 3. 4. Geop. ib. 10. X 21, 6. — (17) Col. XII 47, 1. Geop. X 21, 7. 3. Pallad. III 25, 17. —) —