Naturalis Historia
Pliny, the Elder
Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor
Externae arbores indocilesque nasci alibi quam[*](quam d2v. quae (que a) ll. (inMlitterae eva- nidae)) ubi coepere et quae in alienas non commeant[*](an commeent? cfr. n. luc. p. 47) terras hactenus fere sunt, licetque iam de communibus loqui, quarum omnium peculiaris parens videri potest Italia. noscentes[*](nascentes F2) tantum meminerint naturas earum a nobis interim dici, non culturas , quamquam et colendi[*](et incolendi M.an etiam col-?) maxima[*](maxima Mv(S). -mae F. -me rzH) in natura portio est. illud satis mirari non queo, interisse quarundam memoriam [*](memoria F) atque etiam nominum[*](a nominum (-ne D2) DFa) quae[*](que MD1. quam D2) auctores prodidere notitiam . quis enim non communicato orbe terrarum maiestate Romani imperii profecisse vitam putet commercio rerum ac societate festae pacis omniaque, etiam quae ante occulta[*](occulta ante va.S) fuerant, in promiscuo usu facta? [*]((17) cfr. Pl. VII 74. (Gell. XVII 21, 3).) at Hercules[*](hercule va.H) non reperiuntur [*](repperuntur M) qui norint[*](norunt DFG) multa ab antiquis prodita. tanto priscorum cura fertilior aut industria felicior fuit, ante milia annorum [*](mille annos P) inter principia litterarum Hesiodo praecepta agricolis pandere orso subsecutisque non paucis hanc curam eius, unde nobis crevit labor, quippe cum requirenda sint[*](ea sint M.an Iā sint?) non solum postea inventa, verum etiam ea quae invenerant prisci, desidia[*](desideria M) rerum internecione[*](internicione FTva.G) memoriae indicta[*](indicta ll.v(S). -ducta B). cuius vitii[*](uitii MD2dTv(J). summi r. somni B) causas quis alias quam publicas mundi invenerit? nimirum
alii subiere ritus circaque alia mentes hominum detinentur et avaritiae tancum artes coluntur. antea inclusis gentium imperiis intra ipsas adeoque[*](adeoque MJ. uid- (-quae Da) r. id- v(D)) et ingeniis[*](ingeniis Mv. -entis r), quadam sterilitate fortunae necesse erat animi bona exercere, regesque innumeri honore artium colebantur et in ostentatione has praeferebant opes[*](opes MD2D. opem r. -em et v. opum G), inmortalitatem sibi per illas prorogari arbitrantes, qua re abundabant[*](abundant M) et praemia et opera[*](opera MVerc. -rae GEG. -re DFav) vitae. posteris laxitas[*](laxita M) mundi e; rerum amplitudo damno fuit. postquam senator censu[*](censu om.M legis Ead) legi coeptus[*](ceptus Fda. acceptus E), iudex fieri censu[*](censsum M), magistratum ducemque nihil[*](nihil MGH. nil rv) magis[*](magis om.M(Fels p. 27) D) exornare quam census, postquam coepere orbitas in auctoritate summa et potentia esse, captatio in quaestu fertilissimo ac sola gaudia[*](gaudio M) in possidendo , pessum iere vitae pretia omnesque a maximo bono liberales dictae artes in contrarium cecidere ac servitute sola profici[*](perfici (coni. H) Brot.) coeptum[*](coeptum Mv(S). -tam DFG. -tae EazBrot.). hanc alius alio modo et in aliis adorare , eodem tamen habendique ad[*](habendique ad ll.H. -di quae- stu ad zv. -di quo eat (Badaeus) C) spes omnium tendente voto. passim vero etiam egregii[*](e grege M) aliena vitia quam bona sua colere malle. ergo Hercules[*](hercule Mva. H. cfr. luc. p. 61. 62) voluptas vivere coepit, vita ipsa desiit. [*](Verg. G IV 148.) sed nos oblitterata[*](obliterata MFC) quoque scrutabimur, nec deterrebit quarundam rerum humilitas, sicuti[*](sicuti MD. -ut rv) nec in animalibus fecit, quamquam videmus Vergilium praecellentissimum vatem ea de causa hor???orum dotes fugisse et in his[*](et in his (iis J) MJ. et (e Ead. et e H) tantis r H. e tantisque v) quae[*](que Fa) rettulit flores modo rerum decerpsisse[*](decerpisse F), beatum felicemque gratiae quindecim omnino[*](omni E. -nib; a) generibus uvarum nominatis, tribus oleae[*](tribolae FE. -bule Gd. -lo a), totidem pirorum, malo vero tantum Assyrio, ceteris omnibus neglectis.[*]((4) Col. III 8, 5. cfr. Pl. infra 87. —) Vnde autem potius incipiamus quam a vitibus? quarum principatus in tantum peculiaris Italiae est, ut vel hoc uno[*](una F1G) omnia gentium vicisse etiam[*](etiam MJ. quam r H. quamquam v) odorifera possit videri[*](uidere Fa) bona, quamquam[*](quoniam (Fels p. 46) D) ubicumque pubescentium odori nulla suavitas praefertur.
[*](cfr. Gai inst. IV 11. Th. I 3, 1. Hor. od. I 18, 1. (aliter Col. III 1, 2). —)
Vites iure apud priscos magnitudine quoque inter arbores numerabantur[*](nominabantur M). lovis simulacrum in urbe Populonio ex una conspicimus tot aevis incorruptum, item Massiliae pateram[*](patheram a. pathae- DF. panthe- Md). Metaponti templum Iunonis vitigineis columnis stetit. etiam nunc scalis tectum Ephesiae Dianae scanditur una[*](una e H cum Salm. (S)) vite Cypria, ut ferunt quoniam ibi ad praecipuam amplitudinem exeunt. nec est ligno ulli aeternior natura. verum [*]((19) cfr. Pl. XVII 200.) ista ex silvestribus facta crediderim; hae vites[*](mites Salm.) tonsura annua coercentur, et vis earum omnis evocatur in palmites aut deprimitur in propagines, sucique tantum gratia ex iis petitur[*](ex iis petitur ego. exisse intur D1G. exisse tur FE. exisse quantum intur a. ex his est in D2. ex his est dD. ex iis v. exire sinitur (Salm.) H. (loc. corr.)) pluribus[*](pluribus D2dv. ibus r) modis ad caeli mores solique ingenia. in Campano agro populis nubunt, maritasque conplexae atque per ramos earum procacibus bracchiis geniculato cursu scandentes cacumina aequant, in tantum sublimes, ut vindemitor[*](nindemiator va. H(D). cfr. XVIII 309. 310) auctoratus rogum ac tumulum excipiat, nulla[*](nullo va.S. cfr. vol. 1 p. 552 ad VI 1) fine crescendi, vidique[*](crescendi uidique ego. crescent (-cunt v) diuidique (uid- D) ll.v)iam[*](iam ego. cfr. IX 116. XIX 11. am DF1G. ant F2. an E. ac a. aut v. etiam D) porticus[*](por- ticus D. potius ll. v.add. uelli (aue- v) nequeunt Ev. (an totas?)), villas et domos[*](& domos uelli nequeunt. Et domos a) ambiri singularum palmitibus
ac sequacibus loris. quodque memoria[*](quodque memoria dTJ (et dist.). quoque me- ll.G. Me- moria quoque av. memoria H) dignum inter prima Valerianus quoque Cornelius existimavit, una vitis Romae in Liviae porticibus subdiales[*](subdiuales azva. C) inambulationes umbrosis pergulis opacat, eadem duodenis musti amphoris fecunda. [*]((8. 9) Col. V 7, 1. Varro I 8, 3. cfr. Pl. XVII 201. —) ulmos[*](ulmi Eaz) quidem ubique exuperant[*](exsuperant v. exube- ll), miratumque altitudinem earum Ariciae ferunt legatum regis Pyrrhi Cineam facete lusisse in austeriorem gustum vini, merito matrem eius pendere in tam alta cruce. rumpotinus[*](rumpotinus Ven. cum B2 (Brot.). rumbo- B1. rumto- DFa. ronto- v. rumtinis GE(?)) vocatur et alio nomine opulus[*](opulus (D?) S e coni. Dal. pop- ll. v) arbor Italiae Padum[*](pagum Fva. B) transgressis, cuius tabulata in orbem patula ???eplent puroque perductae[*](perducto a. prod- va.H) dracone in palmam eius inde sub rectos[*](sub rectos Brot. subr- v. in subr-C(S). subreptus ll) ramorum digitos flagella dispergunt. [*]((12) Varro I 8, 4 extr. — (16) cfr. Pl. infra 40. XVII 165. 184. —) eaedem motici hominis[*](hominis (DG?) v. -nes ll) altitudine[*](alti- tudine om.Ea) adminiculatae sudibus horrent[*](herent a), vineamque faciunt aliae[*](aliae ego (et dist.). et alia ll. -iae v. e talea (coni. S) J) inprobo reptatu[*](inprobo perticarum reptatu D2D) pampinorumque per inaniaomnia[*](per inania omnia ego. peritiam damna ll. per parietum (pa- rietum in D) damna JD. peritia domini Brot. superfluitate peritia domini amplo v. (loc. corr.)) discursu atria media conplentes . tot differentias vel sola tantum[*](tantum om.aT) Italia recipit. stat provinciarum aliquarum[*](in aliquarum Fa) per se[*](fere F1. verse F2) vitis sine ullo pedamento[*](ullo impedimento a), arcus[*](artus E(?)va.S. an recte? cfr. n. luc. p.99) sues in se colligens et brevitate crassitudinem pascens. [*]((19) cfr. Pl. XVII 186.)vetant hoc aliubi venti, ut in Africa et Narbonensis provinciae partibus, ubi[*](ubi D2D. om. rv) ecrescere ultra suos pollices[*](polices Fa) prohibitae [*](prohibiti FGa) semperque pastinatis[*](per se natis P) similes[*](similis FaD) herbarum modo vagantur per arva ac sucum terrae passim uvis bibunt, quae ob id magnitudinem infantium puerorum in interiore parte Africae exsuperant. vina non alibi[*](tristiora — alibi D2in marg. S. om. rv) tristiora, sed uva[*](uua va.S) non alibi gratior[*](gra- tiora adT) callo, unde[*](unde TS. ut inde av. inde r) possit invenisse nomen durus acinus[*](duracina G. -atinus G(?)). [*]((8) Verg. G II 102. Macrob. III 20, 7. Col. III 2, 1. —) namque genera magnitudine, colore, saporibus acini[*](acini (-na G) ll.v(S). -nis C) innumera etiamnum multiplicantur vino[*](uina D2a). hic purpureo lucent colore, illic fulgent roseo nitentque viridi; candicans enim nigerque vulgares . tument vero mammarum modo bumasti, praelongis dactyli[*](dactilis Fda) porriguntur acinis. est et[*](et om. H Brot.) illa naturae lascivia, ut praegrandibus adhaereant parvi[*](perui F2. per d. p uī a. pergulis parui va.(P)G2) comites[*](comites D2dTD. mites rS. -tes et v), suavitate certantes; leptorragas[*](leptorragas G(?)S. -oragas Ven. -orrogas DF. -orogas Eav) has vocant. [*]((11) Cato 7, 2. (Hor. sat. II 2, 121). — (14) Cato 7, 2. Col. I 6, 20. (Hor. sat. II 4, 72). — (16) Suet. Aug. 77. Verg. G II 96. Strabo IV 206. cfr. Pl. infra 67.) durant aliae per hiemes[*](hiemes (D?)TH. -mis FGd. -mem Eav), pensili concamaratae nodo[*](modo z). aliae in sua tantum continentur anima, ollis fictilibus[*](doliis fictilib; F2G) et insuper doliis[*](et — doliis om.F1) inclusae, stipatae vinaceis circumsudantibus. aliis gratiam, qui et vinis[*](uinie F. -niae G), fumus adfert, fabrilisque[*](fabrilisque (sc. fumi) Ea. -lis quae S. -lis iisque B. -lisque iis v. fabilesque DFG. fabri- D) in eo[*](in eo ego. in ea ll. S. del. v. (an in ea re?)) gloriam[*](gloriā v. -ia ll.S) praecipuam[*](praecipuam ego. -ua in ll.S. -uā in v) fornacibus Africae Tiberi [*](tibus Fa) Caesaris auctoritas fecit; ante eum Raeticis prior mensa erat uvis ex[*](uuis ex ego. et ullis (uillis D2. nullis a) ll. v. et uuis B. e (ex D) uillis JD) Veroniensium[*](ueromensium F1a. Verone- va.J. cfr. § 67. XV 48. XXXVI 48 (contra IX 75. XVIII 109)) agro. quin et patientia nomen acinis dat[*](dat ego. datur ll.v. cfr. § 22. 24. XIII 105. IV 51) passis. conduntur et[*](et a d(?)v) musto[*](muste Fa1. -tę E) uvae ipsaeque vino suo inebriantur. aliae decocto[*](decoctae Eava.S) in musto dulcescunt, aliae vero subolem novam[*](nouā av. -ua r) in ipsa matre expectant tralucidae[*](tralicidae FE. -die a. translucidae va.S), vitro, additque[*](additque D2G. adfit- (affit- a) r. affert- v) acinis eandem[*](tandem FGda) quam in doliis amphorisve duratricem illam firmitalem austeritas picis infusa pediculo. [*](cfr. Pl. XXIII 47. Martial. XIII 107. Plut. qu. conv. V 1, 676c. —)iam inventa vitis[*](uitis om.zH Brot.) per se in vino picem resipiens, Viennensem agrum nobilitans[*](nobilitas Fa)[*](dist. D) Taburrno[*](taburno D2E2D. abu- r. Aruerno v) Sotanoque[*](sota- noque ll.D. seca- v. Sequa- G2) et Helvico[*](Heluico v. ellinco ll.D. cfr. III 36. XXIII 48) generibus, non pridem haec[*](haec J. hanc ll. om. v) inlustrata atque[*](atque haec va.S) Vergili vatis aetate incognita , a cuius obitu XC aguntur anni. quid[*](qui Ea) , quod inserta[*](insertae va.S) castris[*](dist. S) summam rerum imperiumque continet[*](continet TzS. -ent ll.v) centurionum in manu vitis et opimo praemio tardos ordines ad lentas[*](laetas Lipsius. elatas coni. H. at cfr. Müller em. II p. 30 n. 1) perducit aquilas atque eiam in delictis[*](delictis v. deltis ll) poenam[*](penam F. -ne Ea) ipsam honorat ? nec non vineae[*](uinę F) oppugnationum[*](ob pugnationem FGd) dedere[*](dedere D2v. de r) rationem[*](ratione Ea). nam in medicaminibus adeo magnum obtinent locum, ut per sese vino ipso[*](uinū ipsū Ea. -na ipsa sz) remedia sint.[*](Verg. G II 103. Col. III 2,29.30. — (19) Th. II 5, 7.)
Genera vitium numero conprehendi posse unus existimavit Democritus, cuncta sibi Graeciae cognita professus ; ceteri innumera atque infinita esse prodiderunt, quod verius[*](uineis a)[*](dicem' a) apparebit ex vini. nec omnia dicentur, sed maxime[*](maxime (DG?)v. -ma FEa) insignia, quippe[*](quippe quae va.S) totidem paene[*](pene FEa) sunt quot agri, quam[*](quod Fa) ob rem[*](quam orbem F) celeberrimas vitium aut quibus est aliqua proprietate miraculum ostendisse sa???is erit.
[*](Verg. G II 97. Col. III 2, 7–9. (Isid. XVII 5, 18 sq.). Macrob. III 20, 7.—) Principatus datur Aminneis[*](Aminneis D. amineis D2v. ammi- L. aminnos (um- F) r. cfr. XII 130) firmitatem propter[*](propter firmitatem E(?)va S) senioque[*](senioque B. -io quoque v. senique DFG. sineque Ea) proficientem vini eius[*](uim eius TsP) utique[*](ubi- que va.H) vitam[*](uitē a. (an lenitatem?)). quinque earum genera. ex iis germana[*](germina Ea. -mania D2) minor[*](minor v. -ora ll) acino melius[*](melior G2) deflorescit, imbres tempestatesque tolerat, non item maior, sed in arbore quam in iugo minus obnoxia. [*](Col. III 2, 10–12. —) gemellarum, quibus hoc nomen uvae semper geminae dedere[*](gemin et edere Fa), asperrimus sapor, sed vires praecipuae . ex iis minor[*](minus G) austro laeditur, ceteris ventis alitur, ut in Vesuvio monte Surrentinisque collibus, in reliquis Italiae partibus non nisi arbori accommodata. quintum genus lanatae[*](dist. J). ne Seras miremur aut Indos adeo, lanugo eam vestit. prima ex Aminneis maturescit ocissimeque[*](occisimae quae F. -sim eque a) putrescit.
[*](ib. 14.15. —) Proxima dignitas Nomentanis, rubente materia, quapropter quidam rubellas[*](ręgbellas F. reb- Ga) appellavere vineas[*](uineis F). hae minus fertiles , vinaceis[*](uinaceis ll. v(H). uino, acinis B) et faece nimiae[*](nimiae DFv(D). -ie dT. -ia EazH), contra pruinas fortissimae, siccitate magis quam imbre, aestu quam algore vexantur. quam ob rem in frigidis umidisque principatum obtinent. fertilior quae minor acino et folio scissa minus.
[*](ib. 17. 18. (said. XVII 5, 20). Macrob. III 20, 7. cfr. Pl infra 81.) Apianis apes dedere cognomen, praecipue earum avidae. ex iis duo genera lanugine et ipsa[*](ipsa L(J). -se ll. -sae v(S)) pubescunt. distant quod altera celerius maturescit, quamquam et altera properante. situs[*](471,1 celerius maturescit. Imbre EazSJ (prava iteratione ex v. 20)) frigidi iis[*](frigidi is ego. -dus ll.S. -dos D2d2v (D)) non respuuntur[*](respuuntur F2. -puntur DF1G. -puitur EaS. -puunt d(?)v(D). cfr. XVI 47), et tamen nullae[*](nullae Dv(D). -lle Gd. -lla FEaBrot.) celerius
imbre putrescunt. vina primo dulcia austeritatem annis accipiunt . Etruria[*](etruria dT(P)H. -ubria DFG. et rubra (add. fiunt v) Eav) nulla rlagis vite[*](uitę FaDal.) gaudet. [*]((4) Col. III 2, 24. — (6) ib. 16. —) et hactenus potissima nobilitas datur[*](datur om. H Brot.) peculiaribus atque vernaculis Italiae; ceterae[*](cetere F. -ra Gd) advenere[*](aduenae P (et dist.)) . e[*](e (P)J. om. ll.v) Caio Thasove[*](Thasoue v. -sioue (ta- DF) ll) Graecula non inferior[*](inferior D2v. inte- GEa. -rio F. -rie D1) Aminneis[*](minneis D1F. amineis rv) bonitate[*](bonitatem Fa), praetenera acino et uva tam parva, ut nisi pinguissimo solo colere non prosit. eugeniam Tauromenitani colles cum generositatis cognomine misere Albano tantum agro, quoniam[*](quo a) translata[*](tralata (D?)JD) statim mutatur. namque est aliquis tantus locorum amor, ut omnem in iis[*](omnem in iis (his C)v. omne (-nē a) minus ll) gloriam suam relinquant nec usquam transeant totae. [*](cfr. Cels. IV 12 (p. 137, 14 Dar.). —) quod et in Raetica Allobrogicaque, quam supra picatam appellavimus, evenit,[*](18) domi nobilibus nec agnoscendis alibi. fecundae tamen bonitatis vice copiam praestant, eugenia ferventibus locis, Raetic .a temperatis, Allobrogica frigidis, gelu maturescens et colore nigra. [*]((18) Col. III 2, 14. (Isid. XVII 5, 19).— Col. ib. 19. 20. (Isid. ib. 22). —) ex iis quas adhuc diximus, sed etiam e nigris[*](nigris (om. gra — e ni) M), vina vetustate[*](e uetustate M) in album colorem transeunt. reliquae ignobiles , aliquando tamen caeli aut soli[*](solis Eaz. -la F) opera non[*](non ll.v. uino JD) fallunt vetustatem [*](an uetustate? cfr. Col.), sicuti Faecenia[*](faecenia MJ. fee- rv. (Faecinia Col.)) et cum ea florens Biturigiaca[*](biturigiaca (uit- M) MG2dTS. -riaca r. -rica v), acino rarior, numquam floris obnoxii, quoniam[*](quoniam non fauonium J coll. II 122 et XV 12. 13) antecedunt ventisque et imbribus resistunt, meliores[*](melior est M) tamen[*](tamen sunt a) algentibus[*](augentibus F) locis quam calidis, umidis quam sitientibus. [*](Col. III 2, 21. 22.) visulla[*](uisulla ll. J. -ula H. uix ulla dv) grandi[*](grandi MJ. om. rv) magis quam denso[*](tam denso va. H) uvarum partu, inpatiens variantis caeli[*](caeli Mv. Om. r), sed contra tenorem unum algoris aestusve constans. quae minor est ex eo genere, melior. in eligendo[*](meliori negligendo Fa. mollior in neglecto va.G) solo morosa, pingui putrescit, gracili omnino non provenit; mediam temperiem delicate quaerit, ob hoc Sabinis collibus familiaris. uva eius indecora visu, sapore iucunda. nisi matura protinus[*](pronus M) rapitur[*](rapiatur va.H) , etiam non putrescens cadit. contra grandines eam tuetur foliorum amplitudo atque duritia.[*](Col. ib. 23. (Isid. ib. 26). Galen. ap. Athen. I 27e. cfr. Cato 6, 4. — (11) Verg. G II 95. Col. ib. Macrob. III 20, 7. —) Insignes iam colore inter purpureas nigrasque[*](nigrasque MJ. -asque medio rv(D). cfr. XIII 118. XVI 108) helvolae saepius variantes[*](uariantes MD2J. -ti rv) et ob id varianae a quibusdam appellatae. praefertur in iis nigrior; utraque alternis annis fertilis, sed melior vino, cum parcior. et praeciae[*](praeciae Mav(J). -cuae D2. -cua D1. preciae (-ie F) r C) duo genera magnitudine acini discernuntur, quibus materies plurima[*](prima M) uvaque ollis[*](collis M) utilissima; folium[*](folio va.G) apio simile[*](simile MG. -lis rv) . baliscam[*](baliscam GdTv(J). -sea M. -scham r. basilicam B e Col.) Dyrrachini[*](dyrachini (-cini a1) Fa. Durra- SJ) celebrant, Hispaniae coccolobin[*](coccolobin D2J. -lobotin M. cocolobin rv) vocant. rarior uva, aestus[*](aestus om.F) austrosque[*](autrosque F) tolerat, capiti inimica, copia larga.[*](Col. III 2, 19. (Isid. ib. 22). —) Hispaniae[*](hy- spani a. Hisp- va.C.) duo genera eius faciunt, unum oblongo acino, alterum rotundo ; novissimas vindemiant. quo dulcior est[*](est om. va.S) coccolobis[*](cocolobis Eava.J.), hoc melior. sed et austera transit in dulcem vetustatem[*](uetustatem MFa (coni. Dal.). -ate r(?)v. cfr. luc. p. 99), et quae dulcis fuit in austeritatem; tune Albano vino[*](albanū uinū Eava.G(H)) aemulantur . tradunt vesicae vitiis utilissimum ex iis potum. albuelis[*](albueris M1) summis arboribus fertilior est, visulla[*](uisulla MJ. -ula DFGv. uisu Ea.cfr. § 28) imis[*](imis om.Ea);[*](Cels. ap. Col. III 2, 24.)[*]((1) Col. ib. 31. (Isid. XVII 5, 24). —) quam ob rem circa easdem[*](ea.... sede d.uersitatem natura M) satae diversitate naturae locupletant.
inerticulam e nigris appellavere, iustius sobriam dicturi, inveterato praecipue commendabilem vino, sed viribus innoxiam , si quidem temulentiam sola non facit.[*](Col. ib. 25. —) Fertilitas commendat ceteras principemque helvennacam[*](heluennaicam (ael- G) EG(?). -enacam v a. S. -enaicam Brot.). duo eius genera: maior[*](maiorque F) quam[*](quam om.a) quidam longam, minor quam[*](quidam — quam om.FG) marcum[*](marcum MDFGJ. ema- H e Col. arcum Ea. -cam v) appellant, non tam fecundam, sed gratiorem haustu. discernitur folio circinato, verum utraque gracilis. furcas subdere iis[*](subdere iis Mv(D). -re his C. -rens (subte- Ea) r) necessarium[*](necessario Ea) : alioqui[*](alioquin Eava.G) ubertatem suam non tolerant . maritimo adflatu gaudent, roscida[*](ioscidam M. -do Eava Brot.) odere[*](odore FdTava.Brot.). nulla vitium minus Italiam amat, rara, parva, putrescens in ea, vino[*](uinum D2E2ava.G) quoque quod genuit aestatem[*](estate a) non exuperans[*](ex- uperans v. -ant M. exui erans (err- E. creans a) r); nec alia macro solo familiarior. Graecinus, qui alioqui Cornelium Celsum transcripsit, arbitratur non naturam eius repugnare Italiae, sed culturam avide palmites evocantium. ob id fertilitate sua[*](ferti- litate sua M (coni. Dal.) S. -atem suam rv) absumi, si non praepinguis soli ubertas lassescentem sustineat. carbunculare[*](carbunculari GE(?)va.D. cfr. luc. p. 99) negatur, magna dote, si verum est aliqua in vite[*](uitae F. -ta a) caelo non esse ius[*](eius Fd.om.a).
[*]((18) Col. ib. 27. (Isid. ib. 28). — (20) Col. ib. 2. 27. (Isid. ib. 16). Hor. sat. II 4, 71. Macrob. III 20, 7.)[*]((1. 2) Col. ib. 27. (Isid. ib. 16). cfr. Pl. infra 81. —) Aestus[*](aestus MD2D. -ta D1Fd. -tum GE(?)v. estu eius a) fert spionia[*](pionia MD. sedcfr. Col.), quam quidam spineam vocant, autumnisque [*](autumnisque ll.v(D). -que et Verc. -nique (P)J) imbribus pinguescit; quin immo nebulis una alitur, ob id Ravennati[*](rabenaati F) agro peculiaris. vennunculam[*](uennunculam MJ. uenic- rv) inter optime[*](obtume F) deflorescentes e ollis aptissimam Campani[*](campania M) malunt
surculam[*](surculam MdTJ. scircu- rv(Brot.). sircu- Bas. scirpu- B. cfr. Col.) vocare, alii scapulam[*](scapulam MJ. stacu- rv. sticu- B), Tarracina[*](tarracini ET. terr- a) Numisianam, nullas vires proprias habentem, sed totam perinde ac solum valeat, Surrentinis tamen efficacissimam[*](efficacissimam M. -ma rv) testis Vesuvio tenus. [*](Col. III 2, 27. 21. Verg. G II 99. — (9) Col. ib. 27. —) ibi enim Murgentina e[*](murgentina e D2dv. -ina est M. -in ac (hac G) D1FG. -ina Ea) Sicilia potentissima[*](potissima Eava.D), quam Pompeianam aliqui vocant, laeto[*](laeto MD2D. lacto r. Latio v) demum feracem, sicut horconia in Campania tantum. e diverso[*](e diuerso — 8 annua MD2S. om. rv) arceraca[*](arceraca MJ. (-elaca Col.). argeica D2S), Vergilio argitis dicta, ultro solum laetius facit, ipsa contra imbres et senectam fortissima, vino quidem vix annua ac[*](ac MJ. om. rv) vilitatis cibariae, sed ubertate praecipua[*](ubertatem praecipue M) . tolerat et annos mettica[*](mettica MGdTJ. meti- r S. meri- Brot. moeri- v. cfr. Col.), contra omne sidus[*](omnes situs (ictus v) Eazva. G) firmissima, nigro acino, vinis in vetustate rufescentibus[*](rubescentibus Eava.S).[*]((17) cfr. Col. XII 47, 6.) Et hactenus publica sunt genera, cetera regionum locorumque aut ex iis inter se insitis[*](insitis MD. -to DFav. -tu r(?)C) mixta: si quidem Tuscis[*](an in Tuscis ... Tuder- tibus?)[*](dist. ego) peculiaris est Tudernis, atque[*](adque M. aeque Eazva. G) etiam[*](etiam eius va.S. -mnum J) nomen iis[*](nomen iis ( sc. peculiare est) MD. nominis rv. om. J) Florentiae [*](florentiae MD. -ia est rv. -iae in iis J) sopina[*](sopina MJ. opima r C. opti- zv), Arretio[*](arretio Mv. -entio r. de mendo cfr. III 52) talpona[*](talpano F1. -pana ava.S) et[*](et — 15 talpona om.M) etesiaca[*](etesiaca v. tesi- ll) et conseminia[*](conseminia EC. -mina DFv(S). -simina G. -sem a.cfr. Col. III 21,7. XI 2, 83). talpona[*](talpana v a.S) nigra candidum facit mustum. etesiaca[*](ctesiaca Md. et tes- a) fallax: quo plus tulit[*](tollit Eas), hoc laudabilius fundit, mirumque[*](nimirumque M. miroque E. -raque az), fecunditate pariter et bonitate[*](pariter et bonitate MJ. om. rv) cessat. conseminia[*](conseminia MEaC. -mina rv(S)) nigra, vino minime
durante, uva maxime, post XV dies quam ulla alia metitur[*](metitur D2G. me???ti- M. miti- D1F. mitti- r. minus v), fertilis, set cibaria. [*]((4) cfr. Col. III 2, 28. —) buius folia sicuti[*](sicuti Mdv (J). -ut r G) labruscae prius quam decidant sanguineo colore mutantur. evenit hoc et quibusdam aliis, pessimi geneeis argumento. itriola[*](itriola J cum Andr. Baccio (ap. H) coll. Athen. XIV 646d. ytriciae M. irtiola GE(?) v e Col. irci- D1Fa. hirci- D2) Vmbriae Mevanatique et Piceno agro peculiaris est, Amiternino[*](amiterno M) pumula. isdem bananica[*](bananica M. banna- rv) fallax est, adamant[*](adamant MD. am- rv) tamen eam. municipii[*](municipi MdTVerc.(G). munitis r. Mutinam v. Murgentinara C (coll. § 35)) suam[*](suam MdT. uuam rv. sui uuam D) Pompei nomine appellant, quamvis Clusinis[*](Clusinis v. -ni M. glusinis FGd. -ni Ea.an Clusini (sc. municipii uua) copiosiore (abl. abs.)?) copiosiorem ; municipii[*](munici M. Mutinam va. Verc.(C)) et Tiburtes appellavere, quamvis[*](uis (pro quamuis) M) oleagineam nuper invenerint a similitudine olivae. novissima haec uvarum ad hoc tempus reperta est. vinaciolam soli noverunt Sabini[*](sabina FG)[*](a Eava.S), calventinam Gaurani[*](Gauranas va.S). scio e[*](ac (et S) Laurenti, nam va.J) Falerno agro tralatas[*](tralatas MJ. transla- rv) vocari Falernas, celerrime ubique degenerantes. nec non Surrentinum[*](surrentinum MJ. taren- rv) genus fecere aliqui[*](fecere aliqui MD. al-fec- rv) praedulci uva.[*]((1) Verg. G II 91. Col. III 2,24. (Isid. XVII 5, 25). cfr. Hor. od. I 37, 14. Strabo XVII 799. Athen. I 33d. Macrob. III 20, 7. —)[*]((13) cfr. Ar. G IV 4, 770b 20. Th. II 3, 2. (C 7 3, 1). Athen. I 31e.) capnios[*](capnias va.S) et et buconiates[*](buconiates D2D. -nates M. -cuniates v. -coniatis D1Fa. bucco- (GE?) G) et tharrupia[*](tharrupia D. tharpu- M. tarru- rv) in Thurinis collibus non ante demetuntur[*](demetuntur Mv. demitt- DG. dimitt- r) quam gelaverit. Pariana[*](pariana MdTJ. paria r S. Pharia v) gaudent Pisae[*](gaudet pice M), Mutina Perusinia[*](Perusinia Verc.( (D). -niae M2. -nie M1. prusiniae rv(C). -nia L) nigro acino, intra quadriennium albescente vino. mirum ibi[*](ibi M (coni. Dal.)S. ubi rH. ubique v) cum sole circumagi uvam quae ob id streptis[*](streptis MTJ. -tos Bas. -pitis DFGd. -pitus Eav. -pita Vecr.) vocatur, et in Italia Gallicam[*](gallica EadS) placere, trans Alpis vero Picenam[*](picenam MD2v(J). -na r S). dixit Vergilius Thasias et Mareotidas et Lageas compluresque externas, quae non reperiuntur in Italia.[*]((7) Col. III 2, 1. (Isid. ib. 15. 17). Verg. G II 95. —) Sed sunt etiamnum insignes uva, non vino, ambrosia[*](ambrosia e MS. -iae Gd. -ioce F1. -iacę Ea. -iace F2. -iaca v) e duracinis[*](durrhacinis M. duracina va.S)[*](dist. ego), sine ullis vasis in vite servabilis [*](seruabiles D2.—lis ē a2. seruatur MJD)— tanta est contra frigora, aestus tempestatesque firmitas, nec [orthampelos [*](hortampelos Fa. orthampelo Ven. glossema damn. Müller em. II p. 33)] indiget arbore aut palis, ipsa se sustinens, non item dactylides digitali gracilitate —, columbinae e racemosis [*](e ra- cemosis M. -osissimis (e nac- Fa) r H. acinosissimae v), et magis purpureae[*](pur- puree F. -rae MVen. (P)), cognomine bimammiae[*](bibmammiae FG. bibna- Ea. biba- P), quando non racemos,[*](Col. III 2, 1. (Isid. XVII 5, 15). — (15) Isid. ib. 28. —) sed uvas alias gerunt, item tripedanea[*](tripedanea E(?)B. -nia M. trepidanea r. crep- v), cui nomen a mensura est, item scripula[*](scribula F1E2a) passo acino et Raetica[*](reticae Fa. -iace G) in maritimis Alpibus appellata, dissimilis laudatae illi. namque[*](26) haec brevis, conferta acino, degener vino, sed cute omnium tenuissima, nucleo (quod[*](quod ll D. quem v) chium[*](chium Mv. chii r) vocant) uno ac minimo , acinum praegrandem[*](praegrande FEa) unum alterumve habens. est et[*](et Mv. om. r) nigra[*](nigram Fa) Aminnea[*](aminnea MD. minnea F. in ea a. aminea r(?)v), cui Syriacae[*](syriace Mv a. C. sir- Fa) nomen inponunt, item Hispana ignobilium probatissima.
[*](Verg. G II 102. Col. ib. 1. 2. (Isid. ib. 15). Macrob. III 20, 7.)[*]((5) Macrob. ib. —) In pergulis vero seruntur escariae[*](escariae Mv. est ea- r) appellatae e duracinis [*](e dura- cinis ll.zVerc.(H). -rae acinis v(C). ederae aci- G), albae, nigrae[*](ni- grae MJ. -aeque rv(D)) , et bumasti totidem coloribus, ac nondum dictae Aegia et[*](egia et rhodia M. egi trodia Fa) Rhodia et uncialis, velut a pondere acini[*](acinis F),
item picina[*](pucina va. H), omnium nigerrima, et coronario naturae lusu[*](lusus Fa) stephanitis, acinos foliis intercursantibus, et quae forenses vocantur, celeres proventu, vendibiles aspectu, portatu faciles . contra damnantur etiam visu cinerea et rabuscula[*](rabuscula GE(?)Bas. rhab- v. rabucu- r) et asinusca[*](asinisc, va.H), minus tamen caudas vulpium imitata alopecis. [*](Th. III 17, 6. — (10) cfr. Pl. supra 18. III 36. —) Alexandrina appellatur vitis circa Phalacram[*](Phalacram B. palacraiae (-ie GE) ll. -raiam v) brevis, ramis cubitalibus, acino nigro fabae magnitudine, nucleo molli et minimo, obliquis racemis praedulcibus, folio parvo et rotundo, sine divisuris. septem his annis[*](septem his annis ll.G(S). add. Sep- timo hinc anno Ea. septimo ab (om. H) hinc anno v(H)) in Narbonensis provinciae Alba[*](Alba G. albo ll. aruo szv)Helvia[*](Heluia H. El- G. oluia DF. oliua GE1a. -iuia E2sz.del. Verc. olina v) inventa est vitis uno die deflorescens, ob id tutissima[*](tutissimā Fa); carbunicam[*](carbunicant DF. carbonicam (Nar- C) va.D) vocant, quam nunc tota provincia conserit.Catonum ille primus, triumpho et censura super cetera insignis, magis tamen etiamnum[*](etiamnunc Ea) claritate litterarum praeceptisque omnium rerum expetendarum datis generi Romano, inter prima vero agrum colendi, ille[*](ille D1FGdTS. ille uero Eau. illius D2(Rh)G. -ius uero v) aevi confessione optimus ac sine aemulo agricola, pauca attigit vitium genera, quarundam ex iis[*](ex iis (his C) iam v. exisiam FG. ex asia Ea) iam etiam nominibus abolitis . separatim toto tractatu sententia eius indicanda est[*](est (GE?) v. om. rTauz), ut in omni genere noscamus quae fuerint celeberrima anno DC urbis, circa captas Carthaginem ac Corinthum, cum supremum is diem[*](his diem ob id F) obiit, et quantum postea CCXXX[*](CC Ea) annis vita profecerit[*](profecerit v. -rit scripsit a. -ficerit (-re Eu) r) . [*]((24–478, 5) Cato 6, 4. (Varro I 25).)[*]((5–10) Cato 7, 2. (Varro I 58. 59). —) ergo dc vitibus uvisque ita prodidit: Qui locus vino optimus dicetur[*](dicitur Eava. G) esse et ostentus solibus[*](soli Cato) ,
Aminnium[*](aminnium Cato. -inium D1FG. -ineum D2Eav(item infra). aminneum Varro) minusculum et geminum eugenium[*](eugeneum Cato (Varro)), helvium [*](heluinum Gd(?)va.S. heluolum Cato) minusculum conserito. qui locus crassior aut nebulosior, Aminnium maius aut Murgentinum, Apicium, Lucanum serito. ceterae vites miscellae maxime in quemvis agrum conveniunt. in olla[*](olla— 7 musto in MJ. om. r v) vinaceis[*](in olla in uinaceis Cato) conduntur Aminnium[*](amminium M) minusculum et maius et Apicium, eadem in sapa et musto[*](in sapa, in musto Cato), in lora recte[*](recto M) conduntur. quas suspendas duracinas, Aminnias maiores[*](ammineas minores M), vel ad fabrum ferrarium pro passis hae[*](eae Cato) recte servantur. [*](Varro I 58.—) nec sunt vetustiora de illa[*](ulla M) re Latinae linguae praecepta[*](praecepta v. rece- M. praeci- piam (-puam G2) r). tam prope ab origine rerum sumus. Aminneam[*](ammineam MDF. ami- rv) proxime dictam Varro Scantianam vocat.In nostra aetate pauca exempla consummatae huius artis fuere, verum eo minus omittenda, ut noscantur etiam praemia [*](pri- mia FG. -ma Ea), quae in omni re maxime spectantur[*](spectantur Mv. exp- rau). summam ergo adeptus est gloriam Acilius Sthenelus[*](helenus M) e plebe libertina LX iugerum non amplius vineis excultis in Nomentano agro atque CCCC[*](CCCCMH. CCCC G. ecce FG. eque Ea. aeque CCCC v) nummum venumdatis[*](uenundatis Mava.H (J). cfr. XIII 92) . [*]((19) cfr. Sen. ep. 86, 14. 3.) magna fama et[*](et om.M uetulaeno G. -lano ava.G) Vetuleno Aegialo, perinde libertino[*](fuit — Liternino om.F) , fuit in Campania[*](cam- paniae GEava. J) rure Liternino[*](Veliternino (Lint- B) va. H), maiorque etiam favore hominum, quoniam ipsum Africani colebat exilium; sed maxima, eiusdem Stheneli opera[*](pera Eau), Remmio Palaemoni[*](remmio palaemoni DFG(Rh)G. -mi -onis M. -miū -onē Eauv), alias grammatica[*](grammaticae M) arte celebri[*](celebrem va. G) , in hisce viginti
annis mercato rus[*](mercato rus (Rh. G. -torus DFG. -turus M. -torum Eau. -tum v)DC nummum in eodem Nomentano decimi[*](decunu a. decū F) lapidis ab urbe dverticulo. [*]((7) cfr. Suet. gramm. 23 extr. —) est autem usquequaque nota vilitas[*](nota uilitas (GE?) Rh. notabi- (nut- M1) MDF2au2. nobi- F1du1v a. G) mercis per omnia suburbana, ibi tamen maxime[*](maxime MD. -ma rv), quoniam et neglecta indiligentia[*](indeli;enti M. per indiligentiam va.H. an iidiligenti (sc. homini)?) praedia paraverat ac ne in pessimis quidem elegantioris[*](elegantior M) soli. haec adgressus excolere non virtute animi, sed vanitate primo, quae nota mire[*](nota mire MFd (Rh) G. -ine Eau. -inare G. notata mira v) in illo fuit, pastinatis[*](pastinatis MG. fast- r. pastinatas v) de integro vineis[*](uineas va.G) cura Stheneli, dum agricolam imitatur, ad vix credibile miraculum perduxit, intra octavum annum CCCC nummum emptori addicta pendente vindemia. [*]((11) cfr. Pl. XVIII 41. — (12) cfr. Col. III 3, 3. —) cucurritque non nemo[*](non nemo Mv(D). non (om.a) neme r. nemo, non (Gron.) H) ad spectandas uvarum in iis[*](iis Mv (J). his rS) vineis strues, litteris eius altioribus contra id pigra vicinitate sibi patrocinante, novissime Annaeo Seneca, principe tum[*](principe tma MG. -patum r. -patu v) eruditorum[*](eru- ditorum MD. -tionis G. tra ditionis rv) ac potentia[*](potentiae MdTzva. B (H)) , quae postremo nimia fruit[*](ruit M (coni. Gron.) J. fuit rv) super ipsum, minime utique miratore[*](miratori M. -ture Fau. -turi va. G) inanium[*](in animum M) , tanto praedii[*](praedit FG. -ito Eau) huius[*](huius MJ. eius rv) amore capto, ut non puderet inviso alias et ostentaturo[*](ostentatur Fu. -nderetur a. -nto future va.G) tradere [*](ad (pro earn) M) palmam eam, emptis quadriplicato[*](quadruplicando M. -cato ava.S) vineis illis intra decimum fere curae annum[*](annuū F) . [*]((19) Col. ib. — (21) Cato (orig. II fr. 10 Iord.) ap. Varr. I 2, 7.) digna opera quae in Caecubis[*](ecubis Fau) Setinisque agris proficeret, quando et postea saepenumero septenos culleos singula iugera, hoc est amphoras centenas quadragenas, musti dedere! ac ne quis victam in hoc antiquitatem arbitretur[*](arbitretur MJ. -raretur rv) , idem Cato denos culleos redire ex iugeribus scripsit, efficacibus exemplis non maria plus temerata conferre mercatori, non in Rubrum litus Indicumve merces petitas quam sedulum ruris larem.[*](Hom. ι 197. — (7) cfr. Pl. VII 199. — Hom. ι 208. —) Vino antiquissimo[*](antiquissimo (-mmo M) U coll. v. 17. -ma rv(D)) claritas Maroneo in Thraciae[*](trecie F) maritima[*](maritimae MJ) parte genito, ut[*](ut Mv. ue r) auctor est Homerus. neque enim fabulosa[*](fabulosa aut v. aut fab- M. fab- ut r) aut de origine eius[*](eius MJ. om. rv) varie prodita consectamur, praeterquam[*](praeter quod Ea. ppter quam G) Aristaeum primum omnium in eadem gente mel miscuisse vino, suavitate praecipua utriusque naturae sponte provenientis[*](preuenientis E) . Maroneum vicies tanto[*](tantum Mv a. C. -tu a) addito aquae miscendum Homerus prodidit. [*](Mucian. fr. 9 Brunn. — (15) Hom. κ 235. λ 639. cfr. Athen. I 31e. —) durat etiam nunc[*](nunc ego. cfr. v. 16. -num MJ. om. rv) vis in eadem terra generi rigorque[*](uigorque va.Brot.) indomitus, quippe cum Mucianus ter consul ex iis[*](iis Mv(J). his rC) qui nuperrime prodidere sextarios singulos octonis[*](octonis MB(J). -oge- nis rv(H)) aquae misceri compererit[*](comperit Eava.G) praesens in eo tractu, esse autem colore nigrum, odoratum, vetustatepinguescere . et Pramnio, quod idem Homerus celebravit, etiam[*](etiā tune F1) nunc honos durat. nascitur Zmyrnae[*](zmirneę Ea. zimi- F. Smyrnae va. S) regione[*](regione B. religi- ll.v) iuxta[*](iuxta om.F) delubrum Matris deum. [*]((17) Cic. Brut. 287. Petron. 34. Martial. II 40, 5. III 26, 3. Pl. infra 94.)[*]((1) Veil. II 7, 5. — cfr. Pl. XXIII 40 extr.) in reliquis claritas generi non fuit alicui: anno fuit omnium generum bonitate[*](bonitate (U 235) D. -ati DFGaJ. -as E(?)v) L. Opimio cos., cum C. Gracchus tribunus plebem[*](tri- bunus plebem (-bis C) G. tripliciter ll. tri. pl. v) seditionibus agitans[*](agitatis va.G)est[*](est D e coni. J (sed ante ea)) interemptus. ea caeli temperies fulsit (cocturam[*](quam cocturam ava.S) vocant) solis opere natali urbis DCXXXIII[*](DCXXXIII H. DC (de DF) XXXIIII rv) , durantque[*](durantque B. -atque ll.v) adhuc vina ea[*](uina ea D. -nea ll.v. -na B)
ducentis[*](dist. ego) fere annis, iam in speciem redacta mellis asperi — etenim[*](·C· (pro ē) F) haec natura vinis[*](uini Ea) in vetustate est —, nec[*](nec ll.B. ne v(U)) potari per se queant[*](queant DFGdEv(S). queunt aB) pervincive[*](peruinciue (coni. S)J. prouinciae (-ntię GE) ll. sine prou- v. si non peruincat B) aqua, usque in amaritudinem carie indomita; sed ceteris vinis commendandis minima aliqua mixtura medicamenta sunt. quod[*](quod ll. H (J). quo v (S). quo fit B) ut eius temporis aestimatione in singulas amphoras centeni nummi[*](centenis nummis acuantur (acc- a) Eaz) statuantur, ex his tantum[*](tantum (tm???) ego. tamen (tn???) ll.v) usura multiplicata semissibus, quae civilis ac[*](caulis ac (a E1) Ea) modica est, in C. Caesaris Germanici fili principatu anno[*](anro EaH (U). annis rv(S). nummis P) CLX singulas[*](singulas ll.v(G). -l???s (sc. nummis) B) uncias vini[*](uini v. uinee F. -neae DG. -ni ex Ea. -ni eo U. tanti CFW Müller p. 17. (loc. corr.)) constitisse[*](constitutis (-utus F1) se (e D2) DFG), nobili exemplo docuimus referentes vitam Pomponii Secundi vatis cenanmque quam principi illi dedit. tantum pecuniarum detinent[*](detinent d(?). dei inueni F. -nuini r. det:nent uini v. cfr. § 94.118. XXIII 40) apothecae ! nec alia res maius incrementum sentit ad vicensimum annum maiusve ab eo dispendium, non proficiente pretio; raro quippe adhuc fuere, nec nisi in nepotatu[*](in nepotatu G. -tua FGd. uini potatus Ea. importatis v), singulis testis milia nummum. Viennenses[*](Viennenses v. uienses ll) soli picata[*](pacata F. pecc- G) sua, quorum genera diximus pluris permutare, sed inter sese[*](18) amore patrio, creduntur; idque vinum frigidius reliquis existimatur in frigido potu.[*]((2. 3) cfr. Pl. XXIII 43. XXV 152. — Sen. ep. 83, 19. —)
Vino natura est hausto accendendi[*](accedendi F) calore viscera intus, foris infuso refrigerandi. nec alienum fuerit commemorare hoc in loco quod Androcydes sapientia[*](sapientiae M) clarus ad[*](ad om.FG) Alexandrum Magnum scripsit, intemperantiam eius cohibens: Vinum poturus, rex, memento bibere te
sanguinem terrae. Cocita[*](cicuta M (Politianus et B) H. ficuta D1F1G. -ti rv. si- cut cicuta C) hominis[*](hominis MJ. -ni DFdTB(D). -num G(?)H. om.Eava.C) venenum est[*](est homini Eava.C), cicutae[*](cicutae (-te D1F. ita et D2) ll.(B)H. cicuta ita (sic Verc.) et v. sic cicutae C) vinum. quibus praeceptis ille si[*](sic D2Ea) obtemperavisset[*](obtemperauisset Md2v. -auit (-abit D2G) & (ut D2E2a) r), profecto amicos in temulentia non interemisset, prorsus ut iure dici possit[*](posset M) , neque viribus corporis utilius aliud[*](aliud om.M) neque[*](aliud neque aliud va.S) voluptatibus perniciosius, si modus absit.Genera autem vini alia aliis gratiora esse quis dubitet aut non ex[*](an non norit ex?) eodem lacu aliud[*](aliud (-iut M) praestantius Mv. alius praestantior r) praestantius altero[*](altero. altero Fa. altero, aliud alterum (ger- manitate) va.G) germanitatem praecedere sive testa sive fortuito[*](fortuitu F) eventu? quam ob rem de principatu se quisque iudicem statuet[*](statuat va.S). [*](cfr. Pl. III 127. XVII 31. — (15) Diosc. V 10 med. —) lulia Augusta LXXXVI[*](LXXXVI Nipperdey ad Tac. A V 1 coll. Dione L VIII 2,1. LXXXII ll. v) annos vitae Pucino[*](putino M) vino rettulit acceptos , non[*](nam D2) alio usa[*](alio usa G. alii M. alicusa DFG. -iquosa E. -oso a. aquoso v) . gignitur[*](gignuntur M) in sinu Hadriatici maris non procul[*](procul M. -ul a rv) Timavo[*](timabo M ) fonte saxoso[*](saxoso MD. -xeo rv) colle[*](colle Mv. collo r), maritimo adflatu paucas coquente[*](conquente M. coquentē Fa) amphoras; nec aliud aptius medicamentis indicatur. hoc esse crediderim quod Graeci celebrantes miris laudibus [*](Martial. XIII 112. Pl. XXIII 36. — (18) Col. III 8, 5. Hor. sat. II 8, 15. Martial. XIII 115. Pl. XVII 31.)[*]((3) Tac. A XV 42 extr. Suet. Nero 31 med. —) Praetetianum[*](Praetetianum S coll. Steph. Byz. s.v. prausetia- M. praicia- DF. praicta- as. prae- cia- GE(?)H(D). pyctanum (-non B) v) appellaverint ex Hadriatico sinu. Divus[*](diuos MS) Augustus Setinum praetulit cunctis et fere secuti principes, confessa propter experimenta, non temere[*](timere Fva.B) cruditatibus[*](crudelitatibus Ed) noxiis ab ea saliva. nascitur supra Forum Appi. antea Caecubo
erat generositas celeberrima in palustribus populetis sinu Amynclano[*](amyclano FGva.J. ani sunt clano Ea), quod iam intercidit incuria[*](incuria MJ. et cu- E. et incu- rv) coloni locique angustia , magis tamen fessa Neronis, quam a Baiano[*](ab Auerno (P)S) lacu Ostiam[*](ostiam Mv. -ia r) usque navigabilem[*](nabigabile M) incohaverat[*](incohauerat MD. inchoa- rv) .[*](Varro I 2, 6. (Macrob. III 16, 12). Catull. 27, 1. Galen. ap. Athen. I 26c. 33a. cfr. Pl. XXIII 34. —(11) cfr. Pl. XI 241. —) Secunda nobilitas Falerno agro erat et ex[*](ex om.M) eo maxime Faustiniano[*](faustino DFG. -tini Ea. -tiano va.J) ; cura culturaque id collegerat[*](an coegerat? cfr. § 115) . exolescit[*](exsolescit M2. -ecit M. exoleuit va. G) haec[*](haec MJ. hoc rv) quoque copiae[*](nimietate copiae va. G. culpa copiae coni. Dal.) potius quam bonitati studentium[*](studen- tibus U 236). Falernus ager a ponte[*](monte M) Campano ???aeva petentibus Vrbanam coloniam Sullanam nuper Capuae contributam incipit, Faustinianus circiter[*](circiter MJ. autem circ- rv) IIII[*](·IIII· milia passum (-uum J) a uico MJ. IIII prope a uico D2T. IIII (add. miliaria v) a uico prope rv) milia passuum a vico Caedicio[*](Caedicio J (coll. XI 241). -cii MD. -cias (Osann) S. caedias DF. ced- rv. cfr. Nissen Ital. II p. 665 n. 5), qui vicus a Sinuessa VI[*](V??? M) M passuum[*](M passum (-uum J) MJ. milibus (GE?) v. om. r) abest. nec ulli nunc[*](nunc MJ. in rv) vino maior auctoritas. solo[*](solo B1(J). -lum (B2)S. om. v) vinorurm flamma accenditur. [*]((14) Galen. ib. I 27c. — § 64: cfr. Pl. XXIII 35. Galen. ib. I 26d. Hor. sat. II 4, 55. Martial XIII 110.) tria eius genera : austerum, dulce, lenue. quidam ita distingunt, summis collibus Caucinum[*](cancinū a. Gauranum va.S) gigni, mediis Faustinianum[*](fausti- nianum MJ. -tianum rv), imis Falernum. non omittendum autem nulli eorum[*](n???nulla earum Ea) quae celebrentur [*](celebrantur Ga2S) iucundum saporem uvae esse.
[*]((5) Verg. G II 143. III 526. Hor. od. I 1, 19. Galen. ib. I 26f. —) At tertiam palmam varie[*](uariae Fva.Bas.) venere Albana urbi vicina[*](urbi uicina om.M), praedulcia ac rara in austero[*](an austero genere (aut raro austera)?), item Surrentina in vineis tantum
nascentia, convalescentibus maxime probata propter tenuitatem salubritatemque. Tiberius Caesar dicebat consensisse[*](consessisse M) medicos ut nobilitatem[*](ui nobilitate Fa) Surrentino darent; alioqui[*](alioqui MH (J). -uin rv(S)) esse generosum acetum; C[*](C. om.DFGa). Caesar, qui successit illi, nobilem vappam. certant Massica atque[*](aeque va.S) a[*](a MJ. e rS. ex v) monte Gauro[*](gaulo F1. Gaurano va. H) Puteolos Baiasque[*](baitasque Fa) prospectantia.[*](cfr. Pl. XXIII 36. Galen. ib. I 26e — (9) Galen. ib. I 27a. 26e. 27b. Martial. XIII 113. 116. Pl. XXIII 36. —) nam Falerno contermina Statana[*](statiana M.cfr. XXIII 36) ad principatum [*](principatum MJ. -tus rv) venere non dubie palamque fecere sua quibusque terris tempora esse[*](esses D1F. esset D2) , suos[*](suos MJ. quod r. sicut G. secundum quod v) rerum proventus occasusque. iuncta iis praeponi solebant Calena[*](calentia FEa) et quae in vineis arbustisque nascuntur Fundana[*](fundata Ea) et[*](et a.del. va. H) alia ex[*](et MJ. ex rv. del. H) vicinia[*](uicina aL) urbis, Veliterna[*](ueliterna GdTS. -nia F. -rrana M. -rnina v. uel iter a. -te//// E), Privernatia[*](Priuernatiaque va.S) . nam quod Signiae nascitur, austeritate nimia continendae[*](contenende F. -tinente a) utile alvo, inter medicamina numeratur.[*]((15) Galen. ib. I 27d. Martial. XIII 117.) Quartum curriculum publicis epulis optinuere[*](optinere a M1E. obtenere a FG. inerat. obtinente eā a) a Divo Iulio — is enim primus auctoritatem iis dedit[*](dedit MD. tribuit rv) , ut[*](ut ll. v(S). ut in zC) epistulis eius apparet — Mamertina[*](mamartina FG) circa[*](circĪca F. circūca GdEa) Messanam[*](messinam GEa) in Sicilia genita; ex iis Potulana[*](Potitiana D coll. § 69) , ab auctore dicta[*](dicta EadTv. dic DFG) illo[*](illo cognomine dTJ. illo comine DFG. in loco Eav) cognomine, proxima[*](proxima (-me G1d1Ta) ll.v(J). -mo C) Italiae laudantur[*](ludan- tur F. laudatur a) praecipue. est in eadem Sicilia et Taurom enitanis[*](taurominitanis ll.v a.S. cfr. III 88) honos lagonis[*](lagonis J. -goenis DFD. -genis GEav. cfr. § 85) pro Mamertino plerumque subditis.
[*]((1. 2) Diosc. V 10. Galen. ib. I 26f. — (5) Verg. G II 95. (Pl. supra 16). — Athen. I 33a, —) Ex reliquis autem a supero maria[*](mari om.F) Praetutia[*](praeiutna F) atque Ancone [*](aneone Fava.B) nascentia, et quae a palma una forte enata palmensia[*](palmesia Fava. H) appellavere, in mediterraneo vero Caesenatia ac Maecenatiana , in Veroniensi[*](ueronisi F) item Raetica[*](item retita in ueromensi F.om.Ga) , Falernis tantum postlata[*](postlata dTS. -tulata ll. -thabita v) a Vergilio, mox ab intimo[*](ab intimo G. abtimo DG. opt- FEa. optima ab intimo v) sinu[*](sinū F) maris Hadriana[*](adriana Fva.S. -ni Ea), ab infero autem Latiniensia[*](latiensia F1. -inensia Eava.B. cfr. III 69), Graviscana[*](Gra- uiscana B e III 51. -icana ll.v) , Statoniensia[*](Statoniensia B. stonien- (-sa D) ll. stomen- v. cfr. III 52. II 209) . [*]((8) Martial. III 82, 22. 23. Galen. ib. I 27c. —) Etruriae Luna[*](lunā FGa) palmam habet, Liguriae Genua, inter Pyrenaeum Alpesque Massilia gemino sapore, quando et condiendis aliis pinguius gignit, quod vocat[*](uocant va.S) sucosum. Baeterrarum[*](Baeterrarum H (D). bet- DFGG(S). ueternarum Ea. Ceretano v) intra[*](intra (D?)B. inter rzv) Gallias consistit auctoritas. de reliquis in Narbonensi genitis adseverare non est, quoniam officinam eius rei fecere tinguentes[*](tingentes a. -guentis FdTD) fumo, utinamque non et herbis ac medicaminibus noxiis! quippe etiam aloe[*](aloen B) mercator[*](mercator DdTS. -atur Fa. -antur qua GE(?)v) saporem coloremque adulterat[*](adulterant va.S).
[*]((15) Martial. XIII 125. Galen. ib. I 27e. — (17) Strabo VI 263.)[*]((2) Galen. ib. I 27c. — (4) Martial. XIII 114. Galen. ib. I 26e. —) Verum et longinquiona Italiae ab Ausonio mari non carent gloria, Tarentina[*](Tarentina (D?)v. car- ll) et ServLtia[*](ser- uitia ll.D. -tiana v) et Consentiae genita et Tempsae[*](Tempsae B. -siae (sie- F) rv), Calabriae[*](Cala- briae ego. ac babbiae (oalb- v) DFd. ac babiae GEaB. ac Bari ac D. cfr. Nissen It. ll p. 859 n. 6. 862 n. 6; de dic- tione § 125 init.) Lucanaque[*](quae D) anecedentibus[*](antecadentibus DF. -cedunt D) Thurinis. omnium vero eorum maxime inlustrata Messalae Potiti[*](potiti EdJ. ponti DFGa. -tia et v. potu et B) salute Lagarina[*](Lagarina Verc. -ria v. -ri ll), non procul Grumento[*](Grumento v. grom- ll) aascentia. Campania nuper excitavit
novis nominibus auctoritatem sive cura sive casu ad quartum a Neapoli lapidem Trebellicis, iuxta Capuam Caulinis [*](dist. va.S) et in suo agro Trebulanis, alioqui semper inter plebeia[*](pleutia F) et Trifolinis gloriata. nam Pompeianis summum decem annorum incrementum est, nihil senecta conferente. dolore etiam capitum in sextam horam diei sequentis infesta[*](die sequenti sint festa FG) deprehenduntur [*](deprehenduntur v. -dantur D1 (?). -datur (-dat G) r) . quibus exemplis, nisi fallor, manifestum est patriam terramque referre, non uvam, et supervacuam generum consectationem in numerum, cum eadem vitis aliud aliis in locis polleat[*](polleat G. -lluat DFG2. -lluit G1. pullulat E. -let av) .[*]((10) Martial. VII 53, 6. I 26, 9. — ib. XIII 118. Sil. Ital. III 370. —) Hispaniarum Laeetana[*](Lae- etana Hübner. cfr. III 21. laset- Gd. lasit- (-nia D1) r. Lalet- B cum Sipontino. Lusit- zv) copia nobilitantur , elegantia[*](elegantia v. -tare G. -ter e DF. -ter hę Ea) vero Tarraconensia atque Lauronensia et[*](et del. D (puncto posito post eatur)) Baliarica ex insulis conferuntur Italiae primis. nec ignoro multa praetermissa plerosque existimaturos, quando suum cuique placet et, quocumque eatur, fabula eadem reperitur[*](re- perit G. -iatur va.G), Divi Augusti iudiciorum ac palati peritissimum e libertis censuram vini in epulas eius facientem dixisse hospiti de indigena vino, novum quidem sibi gustum esse eum[*](cum Fa) atque[*](ęque Ea) non ex nobilibus, sed Caesarem non aliud poturum, nec negaverim et alia digna esse fama, sed de quibus consensus aevi iudicaverit[*](iudicauerit (U 237) J. -rint ll. G. -runt zv) haec sunt.[*]((23) Verg. B 5, 71. Strabo XIV 645 med. Athen. I 32f. Vib. Seq. s. v. Arius (p. 154,19 Riese).)
Nunc simili modo transmarina dicemus. in summa gloria post Homerica illa, de quibus supra diximus,[*](53 sq.) fuere Thasium Chiumque, ex Chio quod Ariusium[*](ariusium (-ss- G) DFGdG(D). arus- Eav. aruis- Ber.(L)) vocant. his addidit Lesbium[*](lesuium F. -utum G (hic deficiens). lespium a (item infra)) Erasistrati maximi medici auctoritas,
circiter CCCCL[*](CCCCL EadTv(H), CCCC. I. DF. DC C) anno[*](anno ll.zv(D). annum C. cfr. XXXIV 49 et vol. V p. 494) urbis Romae. nunc gratia ante omnia est Clazomenio, postquam parcius mari condiunt. [*](Athen. I 28ef. 29b. 32f. Vitruv. VIII 3, 12. Strabo XIV 637. Sil. Ital. VII 210 — (6) Athen. I 33b. —) Lesbium sponte naturae[*](suae naturae Brot. J) suae mare sapit. nec Tmoliti[*](Tmoliti G. -lio v. timoliti TD. tym- Ead. -lyti DF.cfr. VII 159 et V 110. 111) per se gratia ut vino, sed cuius dulci[*](dulcis Ea) admixto[*](admixto v. -tio ll) reliquorum duritia suavitatem accipiat simul et aetatem, quoniam vetustiora protinus videntur. ab his dignatio est Sicyonio[*](Sicyonio (D?) v. fic fonio F. fixo- Ea) , Cyprio, Telmesico[*](Telmisico SJ), Tripolitico, Berytio[*](Berytio C. -rritio FE. -rricio a) , Tyrio, Sebennytico[*](sebennitico dva.Bas. -en- tico FEa) .[*]((8) cfr. Pl. infra 117. — (10) Th. C II 15, 5. — Strabo XIV 637. Vitruv. VIII 3, 12. — (11) Strabo ib. Diosc. V 10.) in Aegypto[*](aegypto av. -tio E. egiptio F ) hoc nascitur tribus generibus uvarum ibi nobilissimis[*](nobilissimis dTS. -lis ll. -le G. -lius v. (an nobilib.?)), Thasia[*](Thasia G. -io ll.v(S). cfr. § 117), aethalo, peuce[*](aethalo, peuce G. & allo peuce (-cē DF. pe- ticę a) ll. et alopece v). post haec auctoritas Hippodamantio, Mystico, cantharitae, protropo[*](protropo B. -topo ll.v) Cnidio, Catacecaumenitae[*](catace- caumte Fa), Petritae, Myconio. nam Mesogiten capitis dolores facere compertum est, nec Ephesium saluore esse, quoniam mari et defruto condiatur. Apamenum mulso praecipue convenire dicitur, sicut Praetutium[*](Praetutaum v. -tuitium d. -totium DF. -co- tium Ea) in Italia. est enim et[*](et om. Dal.2) haec proprietas generum; dulcia[*](ut dulcia E(?)va.S) utique inter se non congruunt[*](congruuntur E1. -ruant va.S). [*]((1. 2) Athen. I 29a. —) exolevit et protagion, quod Italicis proximum fecerant[*](proxima fecerat Ea) Asclepiadis scholae. Apollodorus medicus in volumine, quo suasit Ptolemaeo[*](ptolomeo Ea. ptolē cor F) regi quae vina biberet, Italicis etiam tum ignotis laudavit in Ponto Nasperceniten, mox Oreticum[*](Oreticam (vel Oreot-) H. oroet- Ead. oroęt- DF) , Oeneaten[*](oeneaten (DE?) C. eneathen av. -achen F), Leucadium, Ambracioten et, quod cunctis praetulit, Peparet hium[*](Peparethium (P)H. preparentium Ed. praep- rv) , sed minoris famae esse dixit, quoniam ante[*](ante ll.H. om. v. post C) sex annos non placeret.[*]((7) Diosc. V 12. —) Hactenus bonitas vini nationibus debetur. apud Graecos cura[*](cura coni. H. -rę ad. -re DF. iure E(?)v. cfr. § 62. 83) clarissimum nomen accepit quod appellaverunt bion[*](biaeon B. at cfr. XXIII 53), ad plurimos valitudinum usus excogitatum, ut docebimus[*](23,53) in parte medicinae. fit autem hoc modo: uvae paulum ante maturitatem decerptae siccantur acri sole, ter die versatae per triduum, quarto exprimuntur, dein in[*](in H. om. ll.v) cadis sole inveterantur. [*]((10. 13) Athen. I 32e. —) Coi[*](Coi (DE?) H. cui Fav) marinam aquam largiorem miscent, a servi furto origine orta sic mensuram explentis, qua re[*](explentis qua re ego. -ntis quae DFd. -nt idque a. -pellent (-llant E1) idque E. -plentis idque v) translata[*](translata DFd. -tum Eav) in album mustum leucocoum[*](leucocoum DFH. -cocum d. -cooum Eas. -cochrun v) appellatur. in alis autem gentibus simili modo factum tethalassomenon vocant, thalassiten autem vasis musti deiectis in mare, quo genere praecox fit vetustas[*](uetustas G. –tus DFd. -tū Ea. et uetustius v) .[*](Cato 112. — (17) Athen. I 32e. —) nec non apud nos quoque Coum vinum ex Italico faciendi rationem Cato demonstravit, super cetera in sole quadriennio[*](biennio B. triduo P. quadriduo coni. Dal. cfr. Cato) maturandum praecipiens. Rhodium Coo simile est, Phorineum[*](phorineum Ed(?)v. -rmaeum M. -rmeum DF. fermeū a) salsius Coo[*](Coo v. ···· M. coon r) . omnia transmarina septem [*](septem M. -tem in sex DFdv. -tem uel in sex EaH. -tem ant sex C(S). uina septem JD) annis ad vetustatem mediam pervenire existimantur.
[*](Th. C VI 16, 5. cfr. Pl. XXI 35. — (22) Col. III 2, 24. Diosc. V 9 med. Athen. I 28f. Geop. V 2, 4.)[*]((1) cfr. Galen. san. tuenda V 5. — (2) Diosc. V 9 med. Col. XII 19, 1. 21, 1. (Pl. XXIII 62). Varro ap. Non. 551, 15–27. Isid. XX 3, 15. 14. —) Vinum omne dulce minus odoratum; quo 20 tenuius, eo odoratius. colores vinis quattuor: albus, fulvus, sanguineus, niger. psithium[*](psythium va.J uel (pro et) M) et melampsithium passi genera
sunt suo sapore[*](suum saporem (non uini referentia) va.S), non vino[*](uinici a. ui- cinis E), Scybelites[*](scybelites (coni Dal.) S. scybil- H. cib .....s M. ciscibilitis DFd. cisib- v. ciuilitas E. Vil- a.cfr. Galen.) vero mulsi, in Galatia nascens, et Haluntium[*](Haluntium ego. cfr. III 90. halynt- MDFG. halint- d. alynt- a. alint- E. Alunt- H. balincium v) in Sicilia. nam siraeum[*](sireum Fa. syr- va.B. psitaeum M1. psith- M2), quod alii hepsema, nostri sapam[*](sapan FE. saban a) appellant, ingeni, non naturae, opus est musto usque ad terliam[*](tertiam MJ. -am partem rv) mensurae decocto. quod ubi factum ad dimidiam est, defrutum vocatur[*](uocatur MD. -amus rv). omnia in adulterium mellis excogitata, sed priora uva terraque constant[*](constat M). passum[*](dist.D) a Cretico[*](Cretico B e Diosc. greco Fa. graeco rv(D). cfr. XX 208) Cilicium probatur et[*](et ll.v. id D) Africum. [*](Diosc. V 9. Col. XII 39, 1. 3. 16, 3. (cfr. Pl. supra 24. 34).) et in Italia finitimisque provinciis fieri[*](fieri om.Ea) certum est ex uva quam Graeci psithiam[*](psithiam MJ. sticham E(?)H. -cam DFdav) vocant, nos apianam[*](apianam EaBer. apin- M. appian- DFv), item scripulam[*](scripulam MJ. scirp- rv(S). -la B) , diutius uvis[*](uuis (coni. S)D. om. ll.v) in vite sole adustis[*](uuis adustis va.G) aut ferventi[*](aut ferti D1F. adferunt E. aff- a) oleo[*](dolio EaS). quidam ex quacumque dulci, dum[*](tum Ea) praecocta[*](praecoctā a. -cotu M. -cocua Fels p. 30. percocta CFW Müller p. 16) alba, faciunt siccantes sole, donec paulo amplius dimidium pondus supersit, tunsasque leniter exprimunt. dein quantum expressere adiciunt vinaceis aquae puteanae, ut et secundarium passum[*](passum Mv. -stum r) faciant. diligentiores eodem modo siccatis acinos eximunt ac sine sarmentis madefactos vino excellenti, donec intumescant, premunt — et hoc genus ante cetera laudant — ac simili modo aqua addita secundarium faciunt. [*]((1) cfr. Cato 120. Col. XII 29. —) medium[*](media M) inter dulcia vinumque[*](que om.azva.G) est quod[*](quod om.F) Graeci aigleucos[*](aigleucos (P)H. -ces v. gleucos M. agl- Ed. -eueos DFa) vocant, hoc est semper mustum. id evenit cura[*](cura om.M), quoniam fervere prohibetur — sic appellant musti in vina transitum —; ergo mergunt e lacu protinus aqua cados[*](aqua cados ego. cados aqua M. in aqua cados rv), done bruma transeat et consuetudo fiat algendi. est etiamnum[*](etiam nunc Ea) aliud genus[*](genus MD. -us eius rv) per se[*](per se ll.v passi D), quod vocat[*](uocant F1a. (cfr. luc. p. 122)) dulce Narbonensis provincia et in ea maxime Voconti[*](uoconti MD. -tii G. -tia rv) . adservatur[*](asseruantur Ea) eius gratia uva[*](una F. uina Ea) diutius[*](dulcius a) in[*](ina Fd. in ea Ea) vite pediculo intorto. ab aliis ipse palmes inciditur ad[*](ad MdD. in rv) medullam, ab aliis uva torretur in tegulis , omnia ex helvennaca[*](hel- uennica (el- a) Ea. -enaca va.S. cfr. § 32) vite. his adiciunt aliqui quod vocant diachyton[*](diachyton v. -cymton M. dyachiaton r), uvis in sole siccatis loco cluso per dies septem in cratibus, totidem pedes a terra[*](a terra Mv. ad terram r) alte, noctibus ab umore[*](ab umore MD.a rore rv) defensis, octavo[*](ab octauo M) die calcatis: ita fieri optimi odoris saporisque.[*](Diosc. V 15. — (15) cfr. Col. XII 27. —) e[*](e MJ. om. rv) dulci[*](dulciq. Ea. -ci e va.J) genere est et melitites; distat a mulso, quod fit emusto, cum quinque congiis austeri musti congio mellis et salis cyatho subfervefactis. austerum[*](austerum sc. est. dist. ego), sed inter haec genera poni debet[*](poni debet MJ. potui (ponere Ea) debeo r. potuum ponere debeo v) et protropum; ita appellatur a quibusdam mustum sponte defluens ante quam calcentur uvae. hoc protinus diffusum in[*](in MJ.om. rv) lagonis[*](lagonis MFJ. -oenis DD. -enis Eav) suis defervere passi postea in sole XL diebus torrent aestatis secutae[*](secute F. -ti Ea) ipso canis ortu[*](orto Fa).[*](Diosc. V 13 init. Cato 25. 57. Varro I 54, 3. Col. XII 40, 1.)[*]((5) Cato 153. Diosc. V 13. —)
Non possunt iure dici vina quae Graeci deuteria appellant, Cato et nos loram, maceratis aqua viiaceis, sed tamen inter vina operaria numerantur. tria eorum genera[*](genera om.M): decima[*](decuma FS) parte aquae addita quam[*](quam MDFav. quae E(?)C. quam quae (U 238) JD. cfr. n. luc. p. 53) musti expressa sit
et ita nocte ac die madefactis vinaceis rursusque prelo subiectis[*](prelio sublectis F); alterum, quo modo Graeci factitavere, tertia parte eius quod expressum sit addita aquae expressoque decocto ad tertias partes. tertium est faecibus vini expressum, quod faecatum[*](faecatum v. fac- M. paec- D. pecc- r) Cato appellat. nullum[*](nullo a. -lli Eva.J) ex his plus quam annui[*](annui MdT(D?)J. anno rv) usus.[*]((10) cfr. Pl. supra 8. —)
Verum inter haec subit mentem, cum sint genera nobilia, quae proprie[*](proprie Ead2v. -Ię DF. -ia M.om.d1LXXXM) vini intellegi possint, LXXX fere in toto orbe, duas partes ex hoc numero Italiae esse, praeterea longe[*](praeterea longe MJ. longe propterea rH. -ge praet- v) ante cunctas terras. et hinc deinde altius cura serpit, non a primordio hanc gratiam fuisse, auctoritatem [*](auctoritaf ē Ea) post DC urbis annum coepisse.[*]((15) cfr. Fest. p. 262. Paul. Festi 263, 4.— (19) Varro ant. rer. hum. II fr. 17 Mirsch. —)
Romulum lacte, non vino, libasse indicio sunt sacra ab eo instituta, quae hodie[*](an hodieq.?) custodiunt morem. Numae regis Postumia[*](Postumia Be Catullo 27, 3. -mi E2av. -me E1. portumi DFd. (an proxumi?)) lex est: Vino rogum ne respargito[*](respergito va.S). quod sanxisse illum propter inopiam rei nemo dubitet. eadem lege ex inputata vite libari vina diis nefas statuit, ratione excogitata ut putare [*](pure F2a. pufe F1) cogerentur alias aratores et pigri circa pericula arbusti . M.[*](M.E(?)v. om. r) Varro auctor est Mezentium[*](medentium Fd) Etruriae regem auxilium Rutulis[*](rutilis F) contra Latinos tulisse vini mercede quod tum in Latino agro fuisset. [*](Varro de vita p. R. I ap. Non. 68, 26. Cic. r. publ. IV 6 ap. Non. 5, 10. 306, 3. Dion. Hal. II 25 p. med. Ael. VH II 38 extr. Serv. Aen. I 737. Isid. XX 3, 2. Val. M. II 1, 5. VI 3, 9. Gell. X 23, 1–3. — Fabius fr. 27 Pet. — Cato fr. inc. 14 (p. 86, 8) lord. Non. 5, 5. Isid. X 11. 271. Polyb. VI 2, 5. 7. 8 Hu. (ap. Athen. X 440e). Plut. qu. Rom. 6. Tertull. apol. 6.)
non licebat id feminis Romae
bibere. invenimus inter exempla Egnati Maetenni[*](maetenni DFdD. metentini Eav. Mecennii (B)C. -enii Dal.2) uxorem, quod vinum bibisset e dolio, interfectam fusti[*](fuste va.Brot.) a marito, eumque caedis a Romulo absolutum. Fabius Pictor in annalibus suis scripsit matronam, quod loculos in quibus erant claves cellae vinariae[*](uinariae cellae Eava.D) resignavisset, a suis inedia mori coactam, Cato ideo propinquos feminis osculum dare[*](dare E (?)v. dari ad. duris sed DF.an dedisse?), ut scirent an temetum olerent. hoc[*](hęc Ea) tum nomen vino erat, unde[*](nomen — unde d(?)v. nomenu inuerat unde DIF. nominee in uerecunda a. -dia E. roma monuerat unde D2) et temulentia[*](temulentia d(?)v. -ta Ea. tumulentia DF) appellata. Cn. Domitius iudex pronuntiavit mulierem videri plus vini[*](uini om. H Brot.) bibisse quam valitudinis causa, viro insciente, et dote multavit. diuque eius rei magna parsimonia fuit.[*](Liv. X 42, 7. — (14) Cato fr. or. III p. 38 Iord. Val. M. IV 3, 11. Plut. Cato Mai. 4 med. Frontin. strat. IV 3, 1. Fest. p. 169. — (16. 17) cfr. Martial. III 60. —) L. Papirius imperator adversus Samnites dimicaturus votum fecit, si vicisset, Iovi pocillum vini. denique inter dona sextarios datos lactis[*](lactis v (sed ante datos). om. ll) invenimus, nusquam vini. idem Cato cum in Hispaniam[*](spaniam F) navigasset[*](naui- gaffet ego. -aret ll. v) , unde cum triumpho rediit [*](redit Fa): Non aliud vinum, inquit[*](uinum inquit (-id DF) ll. inquit uinum v. uinum zS), bibi[*](bibi v. bibit ll.zS. (an vero cum .. nauigaret.. .inquit, bibo?)) quam remiges[*](remiges v. remeans ll. cfr. Frontin. remigantes coni. S), in tantum dissimilis istis qui etiam convivis[*](conuiuiis Fdva.C) alia quam sibimet ipsis ministrant aut procedente mensa subiciunt.[*](Varro ap. Non. 551, 10. 17. Gell. X 23, 2. — Plaut. Persa 88.)[*]((4) Plaut. Achar. fr. 2 Leo. —) Lautissima apud priscos vina erant murrae[*](murrae S. myre DF. miro EaB. myrrhae v(G)) odore condita, ut apparet in Plauti fabulis, quamquam in ea[*](fabulis quam- quam in ea FSchöll ad Plauti Pers. 88. fabula ll.v) quae Persa inscribitur[*](in scribitur quamquam in ea ll.v) et calamum addi iubet. ideo quidam
aromatite[*](aromatice a. -cę E. -cis va.G) delectatos maxime credunt. sed Fabius Dossennus [*](dossennus D2Fd (Min ind.) H. -nnius a. dosce- E. dorsennus D1C. -enus G. dosennus Tv) his versibus decernit:et in Acharistione:
- Mittebam vinum pulchrum, murrinam[*](murrinam (-na Ea) ll.v(S). muri- C. murrhi- L),
[*](Ael. Stilo dub. auct. fr. 9 van Heusde. — Plaut. Pseud. 740 sq. (Varro ap. Non. 551, 7). —)Scaevolam quoque et L. Aelium[*](L. Aelium (van Heusde) S. lael- DFv. lel- r. Aelium P) et Ateium Capitonem in eadem sententia fuisse video, quoniam in Pseudolo[*](pseu- dulo F2) sit:
quibus apparent non inter vina modo murrinam, sed inter dulcia quoque nominatum.
- Quod si opus[*](opus siet G(?):H Brot.) est, ut dulce promat indidem,
[*](promat indidem C. -ant id est (idē dv) ll.v)- ecquid[*](ecquid v(C). et quid dVerc. et qui DFG. et quę a. que E) habet[*](babet C. -beat Ead. -bitat DFG.-beant v) ? —Rogas[*](rogas C. roget a. roga rv)?
- Murrinam, passum[*](passitum DFG), defrutum[*](defritum FVarro ap. Non. 551,9), mella,
[*]((14) cfr. Pl. supra 55. (Cic. Brut. 287).)[*]((1) Ribbeck scaen. Rom. poes. fr.3 II p. 133. —) Apothecas fuisse et diffundi solita vina anno DCXXXIII urbis apparet indubitato[*](indubitato v. -tatu DF. & ind- G. in consulatu Ea) Opimiani[*](Opimiani v. optim- ll) vini argumento. iam intellegentis[*](intellegentis ego (et dist.). -tes ll. -te v) suum bonum Italiae[*](italiae DFG. -li Ea. -lia v) nondum tamen ista genera in claritate erant; itaque omnia tune genita unum habent consulis nomen. sic quoque postea diu transmarina in auctoritate fuerunt et ad avos usque nostros, quin et Falerno iam reperto, sicut apparet ex illo comico[*](comici EaH Brot.) versu[*](uersu Anaxipolis Thasii va.G (ex ind.)):
P. Licinius Crassus L. Iulius[*](L. Iulius G. 1. icil- Ea. licil- r. L. v) Caesar censores anno urbis conditae DCLXV[*](DCLXV DFEav(H). -XXV C. DLXV (G?) Brot. coll. XIII 24) edixerunt, ne quis vinum Graecum, Aminniumque[*](amminiumque D1FG. -neum- que D2d. aminiumque Ea. -neumque v. -neique plus coni. Dal. -neumque ut Müller em. II p. 36) octonis aeris singula quadrantalia venderet. haec enim verba sunt. tanta vero Graeco vino gratia erat, ut singulae potiones in convictu[*](conuictu G. uno uictu (conui- v) Eav. quo uectu (-to G) DFG) darentur. [*]((14) Varro de vita p. R. IV ap. Non. 495, 35.) quibus vinis auctoritas fuerit sua iuventa[*](iuuenta ego. in mensa ll.v. de dictione cfr. X 154. XXXV 147. 125. XVII 5, de mendo VII 52 init.), M. Varro his verbis tradit: L. Lucullus puer apud patrem numquam lautum convivium vidit, in quo plus semel Graecum vinum daretur: ipse cum rediit ex Asia, milia cadum[*](cadum in EH Brot. cadorum va. G) congiarium[*](congiarium (-rum F1T) ll.S. -iariorum G. -iorum v) divisit amplius centum[*](cen- tum om.DFda). C.[*](C. om.F) Sentius, quem praetorem vidimus, Chium vinum suam domum inlatum dicebat tum primum, cum sibi cardiaco[*](cardiacus Ea) medicus dedisset: Hortensius super X[*](XD. X DFEav. decem MC. add. milia G) cadum heredi reliquit. hactenus Varro.
quid? non et Caesar dictator triumphi[*](quaterni triumphi Müller em. II p. 37) sui cena[*](s uicenas Md) vini Falerni amphoras , Chii cados in convivia distribuit? idem Hispaniensi triumpho Chium et Falernum dedit, epulo vero in tertio consulatu suo Falernum, Chium, Lesbium, Mamertinum, quo tempore primum[*](tempore primum MJ. pri- temp- rv) quattuor genera vini adposita constat.
postea ergo reliqua[*](reliqua MD2dTJ. liqua D1FG. alia Eav) omnia in nobilitatem venere et[*](uenere et MEaD. -re rS. -runt et dz. -runt v) circiter DCC urbis annum[*](anno Eaz.cfr. § 73).[*]((7) Diosc. V 33. —) Itaque non miror[*](miror MB. minor DFGd. -ora Eaz) innumerabilia paene genera ficticii reperta multis ante saeculis, quae nunc dicemus, omnia ad medicinae usum pertinentia. omphacium quo modo fieret, propter unguenta diximus priore libro. fit e[*](12,130) labrusca, hoc est vite silvestri, quod vocatur oenanthinum, floris[*](floris MF (D?)D. -res Eav)[*](dist. ego) eius libris duabus in musti cado maceratis[*](ceratis (cela- M2) M. macerati va.D). post dies XXX utuntur[*](utuntur M. utantur DFa. muta- GE(?)v. de re cfr. Diosc.). praeter hoc radix labruscae, acini[*](et acini v. at cfr. Fels p. 28) coria perficiunt .[*]((15) Col. VIII 5, 23. (Pl. XXIII 12 extr.). —) hi paulo post quam defloruere[*](defloruere Mv. defluere r. -uxerint a) singulare[*](singula Fa) remedium habent ad refrigerandos in morbis[*](modis M) corporum ardores, gelidissima , ut ferunt, natura[*](natu FG). pars[*](pers M1) eorum[*](gelidissima per se eorum ut M (e seqq. praecipiens)) aestu moritur prius quam reliqua, quae[*](reliqua quae Ma. -qua qui r J. -qui qui v. cfr. luc. p. 84) solstitiales dicuntur. universi numquam maturescunt, et si prius quam tota inarescat[*](inarescat MF2T. mare- F1d. marce- GEaH(J). mature- D(?)v(S)) uva incocta detur[*](edetur M) cibo gallinaceo generi, fastidium gignit uvas adpetendi .
[*](Diosc. V 13 extr.) Ficticiorum primum fit ex ipso vino (quod vocant adynamon[*](adynamon MB e Diosc. adfyn- (adfin- G) r. assin- v)) hoc modo: albi musti sextarii[*](sextarii v(D). -riis (-rios G) ll.S post dimidium lac. statuit J) XX, aquae dimidium fervent[*](feruent M. -uet rv. cfr. n. lue. p. 48), donec excoquatur[*](excoquantur M) aquae mensura. alii marinae sextarios X[*](ex (pro in) M), tantundem pluviae in sole XL[*](LX a) diebus torrent . dant aegris quibus vini noxiam[*](uini noxiam MG. -xam dTv. uini (fui F) innoxiam r) timent.
[*](cfr. Diosc. V 54. (Pl. XXV 84). —) Proximum fit e milii[*](milii Mv. -lio r) semine maturi[*](maturo Eava.D) cum ipsa stipula, libra[*](libra P. -am ll.v) quadrante[*](quadrante P. -tem ll. (praem. et) v) in congios duos musti, macerato[*](macerato MG. -atos D2d, -ator D1FG. -atur E. -antur a. -ant v) et post septimum mensem transfuso. ex loto arbore, frutice, herba dictum est ubi[*](uti va.D) quaeque fierent.
[*](13,106 sq.)[*](cfr. Diosc. V 54. (Pl. XXV 84). —) Fiunt et e pomis, quae dicemus interpretationibus non nisi necessariis additis, primumque[*](primumque Mv(G). -usque r. proximumque B) e[*](a F. ei a a. ei e va.G.) palmis, quo Parthi, Indi utuntur et oriens totus[*](totus Mv. mo- r) , mitiorum[*](mitiorum (P)J. cfr. v. 16. -tiarum M. -tearum r. maturarum B e Diosc. maritima- v) quas vocant chydaeas[*](thydeas M. cyd- Fda. cycl- va.B. cfr. XIII 46) modio in aquae congiis tribus macerato expressoque. sic fit et sycites[*](ficites FG. fic- Ea) e fico, quem alii pharnuprium[*](Pharnuprium MJ. parnuprinum D. -imum r. palmiprimum B. -prunum v), alii trochin[*](trochin MJ. trocin rv. cator- chiten B e Diosc.) vocant, aut si dulce esse non libeat, pro aqua tantundem vinaceorum adicitur. e Cypria fico et acetum fit[*](fit om. H Brot.) praecellens atque Alexandrino quoque melius.[*](cfr. Pl. XIII 59. — Diosc. V 32. — (14) Diosc. V 34.— (15) ib. 42. 45.—) vinum fit et e[*](e om.M) siliqua Syriaca et e[*](syriaca et e Mv(D). -cae et DF. -ce et a. -ca e GE(?)S) piris malorumque omnibus generibus — sed e Punicis[*](Punicis quod va.S. (dist. P)) rhoiten[*](rhoiten MC e Diosc. -ton rv) vocant — et e cornis, mespilis, sorvis[*](soruis M. sorbis rv. cfr. XV 61) , moris siccis, nucleis pineis. hi musto madidi exprimuntur, superiora[*](superioiora F1. -iora ora F2) per se mitia. [*](Diosc. V 36. 37. Col. XII 38. (Pl. XXIII 161. 164).) myrtiten Cato quem ad modun fieri[*](fierit (om. rit docue) E. fuerit a. fecerit va. G) docuerit mox paulo indicabimus, Graeci et[*](Graeci uero et va.S) alio modo.[*](15,123) ramis teneris cum suis foliis in salso[*](salso MD. psalmo D1F1G2. pal-r. albo v) musto coctis[*](coctis M. deco- rv. (loc. corr.)) tunsis[*](tunsis (GE?)v. tunsi Ma. tusi DFd),
libram[*](libram C. -ra ll.v) in tribus musti congiis defervefaciunt[*](deferuere faciunt Eava.H), done duo supersint. quod ita e[*](ita e MF2D. item D2d. it e D1F1. ita Eav) silvestris myrti bacis factum est, myrtidanum[*](capillos Cornarus e Diosc.) vocatur. hoc manus tinguit[*](tangit a. tingunt v a. G).Ex his quae in hortis gignuntur fit vinum e radice asparagi [*](asparagi M (coni. S) J. -go rv), cunila[*](cumela Ea), origano, api semine, habrotono, mentastro, ruta, nepeta, serpyllo[*](serpillo Fava. H), marruvio[*](marrubio Eava.D). manipulos binos condunt[*](condunt — 9 binos om.M) in cadum musti[*](musti v. -tum ll) et sapae[*](sapae v(H). -peae F. -pee a. -piae E sepe d. saepe L) sextarium et aquae marinae heminam .[*](Diosc. V 56. (Pl. XXIII 52). — (9) Col. XII 33. — (10) Diosc. V 35. Pallad. VI 13. — (12. 13) Diosc. V 67. 69. —) e napis fit duum denariorum pondere in sextarios binos musti addito, item e scillae[*](e scil- lae MG. -liae DFG. esculi e Ea. e scylla (scilla C) v) radice; inter flores ex[*](ex MG. & rv) rosae foliis tusis[*](tusis Mv. usus r) in linteolo in mustum collatis[*](collatis Eav(H). cola- DFVerc. Gala- M. chala- Gron.) cum pondusculo , ut sidat, $X$ L[*]($X$ · L MJ. XL rv) pondere[*](pon- dere denariorum va.J) in sextarios musti vicenos[*](musti uicenos MJ. uicenos musti Eav. -enum (-na G) multi FG)— vetant[*](uetant ego n. luc. p. 39. nec ll.v) ante tres menses vas aperiri[*](uas aperiri M. uase aperto rv e nardo B. nardo MD. in agro rv) —, item e nardo Gallico[*](gallico MB. caligo rv. -ido Ber.) et aliud e silvestri.
[*](Diosc. V 64. 65. (Col. XII 20, 5).) Aromatiten quoque invenio factitatum tantum non[*](tantum non DFGEaG. non tant- v. non M. Romae D) unguentorum compositione, primo ex murra[*](myrra Fa. -rrha va.S), ut diximus, mox[*](92) et nardo Celtico, calamo, bitumine[*](bitumine ll.v. aspalatho B e Diosc. (ipsius Plinii errorem corrigens)), offis in mustum[*](mustum MEav. fust- DFG) aut dulce vinum deiectis[*](deiectis M(P)H. defe- r. defe- v), alibi[*](alibi MD. -bi de J. alii de Eav(H). alio de r. aliud eG) calamo, iunco, costo, nardo Syriaco,
amomo, casia[*](casia Mv. cassia r) , cinnamo[*](cinnamomo va.S), croco, palma, asaro[*](asaro B e Diosc. aga- Eav. aca- r) , similiter in[*](in MdTJ. & rv) offa[*](offas M). [*]((4) Diosc. V 66. —) apud alios nardi[*](nardo M) etiam[*](etiam MD. om. rv) et malobathri selibris in musti[*](musti Mv. -to r) congios duos additis, qualia nunc quoque fiunt pipere et melle addito, quae alii condita, alii piperata appellant[*](appellant—5 hele- nion om.M). invenitur et nectarites ex herba quam alii Helenion[*](helenion B e Diosc. meleni- D. meneli- r. menali- v), alii Medicam, alii symphyton, alii Idaeam[*](alii idaeam (GE?) Bas. -ii ideam C. -ii deam DFdav. deam M. alii idem B) , alii[*](alii MdTS. alit EG.om.Eav. et B) Orestion[*](orestion M (hor- B) L. -tium r. -tin va.B), alii nectariam[*](nectaream va.S) vocant, radice ponderis $X$ L[*]($X$ · L MJ. XL r. XL denariorum v) in sextarios sex musti addita[*](additam Fd), similiter in linteo.[*](Diosc. V 49. — (10) ib. 50. —) ex ceteris herbis fit absinthites in XL sextariis[*](sextarios G) musti absinthi Pontici libra decocta ad tertias partes vel scopis absinthi in vinum additis. similiter hyssopites[*](hysopites F. -te G. hysopi E. ys- a) e Cilicio [*](e ci- licio MB. e licio (Lyc- v) DFv. tessalicio Ea.om.G) hyssopo[*](hy- sopo FE. ys- a.om. G) unciis tribus in duos congios musti coiectis[*](coiectis MJ. coni- r) aut tusis[*](tunsis a) in vinum[*](uinum ll.v(J). unum d1H). fiunt utraque et alio modo, circa radices vitium sato.[*](Cato 114 (115). cfr. Diosc. V 82. 83. — (17) Dios. V 77.) sic et elleboriten[*](elleboriten MC. -orū a. ele- borithen F. helleboriten r(?)v(S). item v. 16) fieri ex veratro[*](ueratro Mv. ęrato DF. era- r) nigro Cato docet[*](docet om.M)[*](uera M). sic fit et scammonites[*](scamonites Fa) , mira vitium natura saporem alienum[*](alieni M) in se trahendi, quare[*](quare MJ. qualē rv) et salicem[*](silicem M. salicum va.J) redolent Patavinorum in palustribus vindemiae. sic et elleborum seritur in Thaso aut cucumis silvester aut scammonia[*](scamonia Ma. -nites (mira uitium — 16 uindemie prave iterans) F), quod vinum phthorium[*](phthorium (B)G. ptho- Md. itho- (ito- E) r. ectromatium v) vocatur, quoniam abortus facit.[*](Diosc. V 52. 55. 7. 68. 70–73. 63. 59. 81 —) Fit et[*](et om.M) ex herbis, quarum naturae suo loco dicentur[*](natura... dicetur Eava.G): e stoechade[*](e stoechade B e Diosc. e stochade M. Est e ocha (ocho D) de rv) et[*](et MB(J). om. rv(S)) radice Gentianae et tragorigano[*](tragorigano Verc. -riganiodo M. -riano v. traguritano r) et dictamno, asaro, dauco[*](dauco om.Ea.eras.G2), elelisphaco[*](elelisphaco MB. elebisphagora r. elebi v), panace[*](panace (-nece F) acoro ll. B. -acea spagora v), acoro, thymo[*](thymo (thimo Fa) ll.J. conyza thymo B. inthimo d. corinth- v), mandragora, iunco. vocarunt et scyzinum[*](ithyzinum M. syci- va.G. (nomen corr.) itacomelin a. ithac- va.G. an Idaeomelin? cfr. § 108. XXVII 93. Diosc. IV 44) et itaeomelin et lectisphagiten[*](lectispagitem Fa. letisphagiten M. eleli- sphaciten coni. J), quorum iam oblitterata[*](obliterata Fa) ratio est.
[*](ib. 45. 46. 39. 38. 79. 80. 51. —) E[*](e MdTJ. et rG. ex v) fruticun vero[*](uero MdTv(J). -ro a DFG. -ro e G. -rum a Ea) genere cedri utriusque, cupressus[*](upressi Eava. J), laurus , iunipiri[*](pini piri Ea. iuniperi, pini, piri va. G), terebinthi[*](terebin- thi v. -benthi M. -binthini r. -thi in H), calami[*](calami B. callen M. -llim d. -llini Tv. challin r. callia z. Gallia H), lentisci bacae aut[*](bace aut Gd. bac E. hac a. bacas aut va.J) lignum recens in[*](in ll.v(S). om. C) musto decocuntur[*](deco- cuntur MJ. -ocunt GE. -oquunt av. -ogunt F), item chamelaeae et chamaepityis[*](chamaepityis J. -phyis M. -pytiis Fd. -pytus a. -pitiis GE. -pityos et v), chamaedryis[*](chamaedryis J. -ryos v. -rys M. chamedrisis r)[*](dist. ego luc. p. 37 n. 21) lignum. eodem modo et[*](et del.M2) ex flore, in congium musti decem $X$[*]($X$ MD. denariorum rv) pondere addito.
[*](Diosc. V 17. (Pl. XXXI 69. XXII 110).)
Fit vinum et ex aqua ac melle tantum. quinquennio ad hoc servari caelestem iubent. alii[*](alii M. aliqui rv) prudentiores statim ad tertias partes decocunt et tertiam veteris mellis adiciunt, dein[*](dein Fd. deinde in a. deinde (DGE?) v) XL diebus canis[*](a canis coni. S. cfr. § 134) ortu in sole habent. alii diffusa ita decimo[*](decumo FS) die obturant. hoc vocatur hydromeli et
vetustate saporem vini adsequitur, nusquam laudatius quam in Phrygia.[*](Diosc. V 22. (Pl. XXIII 60). —) quin et acetum melle temperabatur[*](temperabant ad): adeo nihil intemptatum vitae[*](uita Ea. in uita zva. G) fuit. oxymeli hoc vocarunt, mellis decem libris, aceti veteris heminis quinque, salis marini libra, aquae pluviae sextariis[*](sextariis Ber. -ius D1F1. -ios rv) quinque suffervefactis[*](sufferuere factis (fac a) Ea.cfr. § 104) deciens[*](decies Fava.S), mox elutriatis atque ita inveteratis. omnia ab Themisone[*](Themisone Ber. ex ind. -ssone D. -sione Ev. -ssione FG. -mesione a) summo auctore damnata. et Hercules coactus usus eorum videri potest, nisi si quis naturae opus esse credit aromatiten [*](aromaticen Ea) et ex unguentis vina conposita aut ut biberentur[*](hilarentur G) genuisse eam frutices. ita[*](ita d. sta F. ista Eav) sunt cognitu[*](cognito Fda) iucunda sollertiae[*](solertiae DFGd. sollertia Eav) humanae[*](humanae ego. -ne Gd. -na r. -ni v. cfr. XVII 267) nomine[*](homine Ea. animi v) omnia exquirentis[*](ex- quirenti Ea. -te va.D). nihil quidem ex iis anno durare, praeterquam quae vetustate ipsa fieri diximus, et plura ne[*](101) tricenis quidem diebus, non erit dubium.[*](Th. IX 18, 10. 11. (Athen. I 31f). Ael. VH XIII 6. —)
Sunt et in vino prodigia. dicitur in Arcadia fieri quod fecunditatem feminis inportet, viris rabiem, at in Achaia[*](Achaia v. athia ll) maxime circa Ceryniam[*](Ceryniam ego e Th. cfr. Paus. VII 25, 3. charin- ll.v. Caryn- B) abigi partum vino atque etiam si uvam edant gravidae, cum differentia in gustatu[*](an gustu? cfr. XXVII 22 et nota ad IX 77) non sit. [*]((21) cfr. Pl. XXIII 14. Geop. IV 8. V 2, 19. (Pallad. III 28).) Troezenium vinum qui bibant[*](bibunt ava.S) negantur generare. Thasios[*](Thasios v. -sos ll. H) duo genera vini diversa facere proditur, quo somnus concilietur, alterum vero quo[*](unum quo va.S. cfr. Müller stil. p. 91) fugetur. apud eosdem vitis theriaca[*](unum quo va.S. cfr. Müller stil. p. 91) vocatur, cuius et vinum et uva contra serpentium ictus medetur; libanodes[*](libanodes ego. -adeos d. -adeor ll. -aneos B. -anios G. -adios J) turis odore, ex qua diis prolibant
. e diverso aspendios damnata aris[*](aris G. auaris ll. ab aris dS.a feris v); ferunt eam nec ab alite ulla attingi. Thasiam uvam Aegyptus vocat apud se praedulcem, quae solvit alvum; est contra Lycia[*](licia G. lyciā Ea. in Lycia va.S), quae solutam[*](solutam v. -ta ll) firmat. Aegyptus et ecbolada habet abortus[*](abortuus D1FGD. -tiuos D2Eazva.G) facientem [*](faciente DF. -ta G).[*](Geop. VII 10.) vina in apothecis canis ortu mutantur quaedam posteaque restituuntur sibi. sic et mari[*](maris zva. G) navigate[*](nauigato ll. G(S). -gatio zH. -gio v), cuius iactatus iis quae duraverint tantum vetustatis adicere sentitur, quantum habuerint.[*]((11) Antist. Labeo ap. Fest. 348b, 19. Isid. XX 3, 7. — (15) cfr. Col. XII 7, 1. 2.)
Et quoniam religione vita constat, prolibare diis nefastum habetur vina[*](uino zva.G) — praeter inputatae[*](propter inputatae a.de dictione cfr. XXXIII 9 et nota ad XXV 121) — vitis ss fulmine tactae quamque iuxta hominis mors laqueo pependerit aut vulneratis pedibus calcatae[*](calcatae coni. Dal. -ta ll.v. concul- H Brot.), et quod circumcisis vinaceis profluxerit[*](profluxerit v. prolu- ll), aut superne deciduo[*](deciduo v. cid- ll) inmundiore lapsu aliqud polluta, item Graeca, quoniam aquam habeant.— Vitis ipsa quoque manditur decoctis caulibus summis[*](summis om.Ea), qui et condiuntur[*](conduntur F) in aceto ac muria.
[*]((20) cfr. Pl. XXXVI 166. Col. XII 20, 8. 25, 1. 24, 1. Dios. V 43. — Col. XII 30, 2.) Verum et de apparatu vini dixisse conveniat, cum Graeci privatim ea praecepta condiderint artemque fecerint, sicut Euphronius[*](euphonius F1E. euphen- a. (Euphron B coll. ind. XII)) et Aristomachus et Commiades[*](Coniades va.H) et Hicesius. Africa gypso[*](cypso Fda. -ppo G) mitigat asperitatem nec non aliquibus partibus[*](sui partibus va.S) sui calce. Graecia argilla aut marmore aut sale aut mari lenitatem excitat, Italiae pars aliqua[*](aliquae D. -que F) crapulana[*](crapulana dD coll. § 124. rapu- D. rabu- rv(G). radu- (Ber.) C) pice, ac resina condire musta volgare ei est provinciisque finitimis. § 117: cfr. Pl. supra 75. —
nonnusquam[*](nonnusquam Dv. -quae G. n??? usquam F. -que Ea) prioris vini faece acetove condiunt. nec non et ex ipso musto fiunt medicamina. [*]((4) Col. XII 19, 1.) decoquitur ut dulcescat portione[*](an pro portione vel ad portionem? cfr. II 144) virium, nec durare ultra annuum spatium tale proditur . aliquibus[*](aliqui- bus Ev. liquib; a. quibus DFG. -busdam dT. (cfr. VIII 119)) in[*](in om.G) locis decocunt ad sapas musta infusisque iis[*](iis D1FGv. eius Ea. his D2C) ferociam frangunt. et in hoc tamen genere et in omni alio subministrant vasa ipsa condimentis picis, cuius faciendae ratio proximo dicetur volumine.[*](16,52)[*]((11) Diosc. I 91. 90. 92. (Pl. XII 72).— (13–18) Pl. XXIV 32–37.— (20) Pl. XXIV 34.)