Naturalis Historia

Cotoneis[*](cotoneos Ea) in concluso[*](in conclusos Fea. inter- clusis va.H) spiramentum[*](spiramento M) omne adimendum aut incoqui[*](incoci M. inquoqui FE) melle ea mergive[*](mergi uero p???ter (-tere F2) F) oportere. Punica aqua[*](uento Ea) marina fervente indurari, mox triduo sole siccata ita ne nocturno rore contingantur suspendi et[*](et om.Eava.H), cum libeat uti, aqua dulci perlui. M. Varro et in doliis harenae servari iubet; et inmatura[*](etiam matura M) obrui terra in ollis fundo effracto[*](effracto Mav. e fra- E. & fra- r), sed spiritu excluso ac surculo pice inlito: sic etiam crescere amplitudine maiore quam possint[*](possunt ME1G) in arbore. cetera mala[*](mala (E?)v) et[*](mala et MJ. & mala Fda.) foliis ficulnis[*](ficuliis Fd. -lus Ea), praeterquam cadivis, singula convolvi cistisque vitilibus[*](uitibus M. fictilibus Eaz) condi vel creta[*](oreta E1. orata F1) figulinarum[*](figulinarum Mv (J). figli- r C) inlini. [*](Col. XII 10,4. Pallad. III 25, 8. Varro I 59, 3.)[*]((2) Col. XII 16, 4. 5. Pallad. II 15, 4. —) — Pira in vasis

[*](cfr. Col. XII 44, 2. 4. 1. 45, 1. 2. Pallad. III 25, 17. Geop. IV 15, 1–4. —)E[*](e MEav(H). et FdDal. errore) proximis auctoribus quidam altius[*](aptius M) curam repetunt[*](repetunt MJ. pet- rv) deputarique statim poma ac vites ad hunc usum[*](uuas coni. Dal.) praecipiunt decrescente luna, post horam diei[*](diei MD2v. cei D1F1G. ceu F2dEa) tertiam, caelo sereno aut[*](aut ll.v(S). ac C) siccis ventis[*](uentis MD2aC(D). ad (av) uentis rv(S)). similiter deligi et ex locis siccis et ante perfectam maturitatem, addito ut luna[*](lunam FEa) infra terram sit, uvas cum malleolo sarmenti duro, demptis forfice corruptoribus[*](corruptoribus M. -tioribus rv. cfr. luc. p. 104) acinis, in dolio picato recenti[*](recentis DFG) suspendi, exclusa[*](excluso EaS) omni aura[*](auro D1F2. uer/// F1. austro EaS) operculo et gypso. sic et sorva[*](sorua MD. -rba rv) ac pira, inlitis omnium surculis pice. [*](Col. XII 44, 4. 3 init. 2. Geop. X 21, 8. Pallad. III 25, 26.) dolia procul ab aqua esse. quidam sic cum palmite [*](pabnite F1G. uel papn- Ea) ipso[*](ipso MD. in ipso r. in gyp- v) condunt, capitibus eius scillae[*](siciliae M. iscille E. istille a. cellę F1) infixis utrimque[*](utrumque FEa), alii etiam vina habentibus doliis, dum ne contingant ea uvae[*](FA VE M), aliqui mala in patinis fictilibus fluitantia[*](fluuitantia M), quo genere et vino odorem adquiri putant. aliqui omnia haec in milio servari[*](seruari MJ. -re rv) malunt, plerique vero in scrobe duum pedum altitudinis

[*]((9) Th. III 17, 4. 5. (Athen. III 77ab). — Onesicr. fr. 4 Mü. —)

E[*](et (pro e) Ea) reliquo genere pomorum ficus[*](ficis F) amplissima est, quaedamque et piris magnitudine aemulae[*](aemulę dG(D). -le DFG. -la Eav(L)). de Aegyptiae Cypriaeque[*](egyptia cypriaque Ea) miraculis retulimus inter externas. Idaea[*](13,56 sq.) rubet olivae magnitudine, rotundior tantum, sapore[*](sapore (DG?) v. -rem r) mespili. Alexandrinam hanc ibi vocant, crassitudine cubitali, ramosam[*](ramosa D2Eaz), materie[*](materie ad2G(J). -riae ll. S. -ria v. om.d1) validam, lentam, sine lacte, cortice viridi, folio tiliae, sed molli. Onesicritus tradit in Hyrcania[*](hircania FE) multum nostris esse dulciores fertilioresque, ut quae[*](ut quae G. utque DFGdv. atque Ea) modios CCLXX singulae ferant. [*](cfr. Varro I 41, 6. Col. V 10, 11. X 403. 414–418. Macrob. III 20, 2.—)[*](Athen. III 75f. 76b. 75ef. Script. hist. Aug. XII 11, 3. Martial. VII 53, 8.) ad nos ex aliis transiere gentibus, Chalcide, Chio[*](Chalcide Chio G. calchi decio ll. Chalcidicae v), quarum plura genera. si quidem et Lydiae[*](lidiae ll), quae sunt purpureae, et mamillanae similitudinem earum habent et callistruthiae[*](callistrutiae ll.va.Bas.) farti[*](farti ego coll. Col. V 10, 11. -tim FGEa. lartim D1 (?). partim D2v(D). parum B) sapore praestantiores, ficorum omnium frigidissimae[*](frigidissimae (DG?) v. -mi ll). nam de Africanis, quoniam[*](quoniam ego. quam ll. quas v) multi praeferunt

[*](Plut. Cato Cens. 27 init. cfr. Tertull. ad nat. II 16.) Sed a Catone appellata iam tum Africana[*](africana Mv. -cam r) admonet[*](ad- monet MJ. -net et rv) Africae[*](Africae del. D) ad ingens docimentum[*](documentum Eava.D) usi[*](uso va.J) eo pomo. namque perni ciali[*](pernitiali D2EaD. permiti- (-itti- M)r) odio Carthaginis flagrans nepotumque securitatis anxius, cum clamaret omni senatu Carthaginem delendam, adtulit quodam die in curiam praecocem ex ea provincia ficum ostendensque patribus[*](patribus ait a) : Interrogo vos, inquit[*](inquit Mv. -uid D2. in uuis r), quando hanc[*](hoc v a.H) pomum demptam[*](demtam M) putetis ex arbore. cum inter omnes recentem[*](recens zva.G) esse constaret: Atqui tertium, inquit, ante diem scitote decerptam Carthagine. tam prope a moeris[*](moeniis D2E. men- a. muris va.J) habemus hostem! statimque sumptum est Punicum tertium bellum, quo Carthago deleta est, quamquam Catone anno sequente rapto. quid primum in[*](sit (pro in) M) eo miremur, curam ingeni an occasionem fortuitam, celeritatemque [*](que om.a) cursus an vehementiam viri? [*]((2) Liv. XXVI 10, 3. Sil. Ital. XII 563. cfr. Pl. XXXIV 32. —) super[*](supra G) omnia est, quo nihil equidem duco mirabilius[*](mirabili ut DFG) , tantam[*](tantam Mv. tam r) illam urbem et de terrarum[*](et ceterarum Ea) orbe per[*](per om.M) CXX annos aemulam[*](aemula FEa) unius pomi argumento eversam, quod non Trebia[*](trebię Ea) aut Trasimenus[*](trhasymenus M. transimennus F. -enus va.c. trausimenus E. -ennus a), non[*](537,1 non cane M. num cannae E. nunc anne Fa)

[*](Ov. fast. II 412. Plut. Romul. 4 init. Varro II 11, 5; LL V 54. Fest. 169, 27 sq. M. Liv. I 4, 5. X 23,12. — (12) Tac. A XIII 58. —) Colitur ficus arbor in foro ipso ac comitio[*](ac (ad F2) commiciora me F. (post Romae deficitM)) Romae nata, sacra[*](sacra v(S). -ro ll. H) fulguribus[*](fulguribus v. -goribus ll) ibi conditis magisque ob memoriam eius quae, nutrix[*](nutrix fuit va.S) Romuli ac Remi[*](a ac Remi del. J) , conditores[*](conditores F. -ris (DG?) Eav. -rum U) imperii[*](imperii— 8 pro- texit D2S. om. rv) in Lupercali prima protexit, ruminalis[*](ruminalis Brot. -ialis D2. om. rv) appellata, quoniam sub ea inventa est lupa infantibus praebens rumim (ita[*](rumim ita DFGS. ruminita Ea. -men ita v) vocabant mammam), miraculo ex aere iuxta dicato, tamquam in comitium sponte transisset Atto[*](acto Ea. adacto va. H) Navio[*](nauio — 12 praesagio D2S. nauigio rv. Nauio augure H) augurante. nec sine praesagio aliquo arescit[*](aliquo arescit D2S. -qua re scit r. ilico (illic H) arescit v) rursusque cura sacerdotum seritur. fuit[*](lac. explev. CCLX v) et ante Saturni aedem, urbis anno .. sublata sacro a Vestalibus facto, cum Silvani[*](siluani D2G. -nisi D1F2G. -no si F1. -ni isi Ea. -ni et isidis zv) simulacrum subverteret.[*]((16) Liv. VII 6, 5. Val. M. V 6, 2.) eadem fortuito[*](fortuito D2v. -tos DIFG. -tu Ea) satu[*](satu Verc. -to v. aut ll) vivit[*](uiuit ll. G. adui- B. adiu- v) in medio foro, qua sidentia[*](sidentia Gv. -dencia D1F. -dantia r) imperii fundamenta ostento fatali Curtius maximis bonis, hoc est virtute ac pietate ac morte praeclara, expleverat. aeque fortuita eodem loco est vitis atque olea, umbrae gratia sedulitate [*](sed utilitate Eaz) plebeia satae[*](sate FEa), ara[*](ira D1FG) inde sublata gladiatorio munere Divi luli, quod novissime pugnavit in foro.

Admirabilis est pomi huiusce festinatio, unius in

caprificus vocatur e[*](uocatur e G. -tore DFG. e Eav) silvestri genere ficus numquam maturesceus , sed quod ipsa non habet alii[*](aliis Eava.D) tribuens, quoniam est naturalis causarum transitus fitque[*](FITque ego. ATque ll.v. aeque D) ut[*](ut om.Eava. D) e putrescentibus gignatur[*](gignatur GdT. fign- F. id gnatū Ea. (deDnon liquet). iden- tidem (del. SD) generatur v) aliquid. [*]((2) Th. C I 18, 4. II 9, 5. 6. (H II 8, 1. 2). cfr. Ar. V 32 extr. —) ergo culices[*](culicis F2. -cio F1) parit; hi fraudati alimento in matre, putri eius tabe, ad[*](ad (DG?) v. ac d. & FEa) cognata[*](cognata (sc. alimenta) D2Ga. -nat r. -natam v) evolant[*](uolant va.(Salm.)S(J). cfr. v. 12 et Th.ἐκρέτονται) morsuque ficorum crebro, hoc est avidiore pastu, aperientes ora earum, ita[*](ita FeazS. atque ita (DG?)v (D)) penetrantes[*](penetrantes v. -ntis FEa) intus solem primo secum inducunt[*](in- ducant Fd) cerialesque [*](cerelesque E1. cereal- E2ava.S(J)) auras inmittunt foribus[*](foribus v. flo- ll) adapertis[*](adapertis (DG?)dTH. &ap- FEa. ap- v) . mox lacteum umorem[*](humerem F1. -marem E1), hoc est infantiam pomi, absumunt[*](adsumunt E. assu- a) — quod fit et sponte —, ideoque ficetis caprificus permittitur[*](praemittitur H Brot.) ad rationem venti, ut flatus evolantes in ficos ferat. [*]((14) Th. C II 9, 7. (H II 8, 3).) inde repertum ut inlatae quoque aliunde et inter se colligatae inicerentur fico, quod in macro solo[*](solo (DG?) v. so ll) et aquilonio non desiderant[*](desideratur Eava.D), quoniam sponte arescunt loci[*](loci (DG?) v. -cis ll) situ rimisque eadem quae[*](que (pro quae) FEa) culicum opere[*](opere ll (U 247) J. -rae S. -ra v) causa[*](causa ll.v. an natura (naproca)? cfr. v. 1) perficit, nec[*](nec non va.S) ubi multus pulvis[*](puluis v. pulfuf ll), quod evenit maxime frequenti via[*](frequentatiua Ea) adposita. namque et pulveri vis siccandi sucumque lactis absorbendi. quae ratio pulvere et[*](et puluere et a) caprificatione hoc quoque praestat ne decidant, absumpto umore tenero et cum quadam fragilitate ponderoso. [*]((1) Th. C I 16, 7. (H I 12, 1). — (4) cfr. Stat. silv. I 6, 15. — (5) Col. XII 15, 2. — (6) Sen. ep. 87, 3. — (7) Cato 56. —) ficis mollis omnibus

[*]((17) Th. III 12, 5. (Pl. XXIII 141).)

Malorum pirorumque generi adnumerentur[*](generari adnumerantur F) iure mespila atque sorva[*](sorba ll.v). mespilis tria genera[*](generat F): anthedon, setania; tertium degenerat, anthedoni[*](antedoni FE) tamen[*](tametsi va.H) similius, quod Gallicum vocant. setaniae maius pomum candidiusque, acini molliore ligno; ceteris minus pomum, sed[*](est sed D2D) odore[*](olore F) praestantius

[*](Th. III 12, 6. (Pl. ib.). — (7) Verg. G III 380. — (10) Cels. II 30. IV 26 med. — (12) Th. III 12, 8. — (13) Cato 7, 4. 143, 3. Varro I 59, 3. Pallad. II 15, 5 extr. —) Sorvis[*](sorbis ll.v) quadriplex[*](quadruplex Eav) differentia. aliis enim eorum rotunditas mali, aliis turbinatio piri, aliis ovata species ceu malorum aliquis[*](aliquis Fd. -uibus Eav); haec obnoxia acori[*](acori DFGG. acri Eadzv). odore et suavitate rotunda praecellunt, ceteris vini sapor. generosissima quibus circa pediculos tenera[*](tenera EB. genera F. ge- neta a.om.dTzv) folia. quartum genus torminale appellant, remedio tantum probabile, adsiduum proventu minimumque pomo, arbore dissimile, foliis paene[*](paene H. poene F. pene Eav. plane G) platani . non ferunt ante trimatum ex ullo[*](ex illo Ea) genere. Cato et sorva[*](sorua F. -rba rv) condi sapa tradit.

[*]((20) cfr. Serv. ad eel. 8, 29. —)

Ab his locum amplitudine vindicaverint[*](uindi- cauerunt Eav), quae cessere auctoritate[*](auctoritati Eava.D), nuces iuglandes, quamquam et[*](et damn. S. (an ipsae et?)) ipsae nuptialium Fescenninorum comites, multum pineis minores universitate[*](uninersitate Eav. -atem DFG) eademque[*](eaedemque v) portione ampliores nucleo. nec non et honor iis naturae peculiaris gemino protectis operimento, pulvinati primum calycis[*](calicis ll.va.C(D) passim), mox lignei putaminis. quae causa eas nuptiis fecit religiosas, tot modis fetu munito, quod est veri similius quam quia cadendo tripudium sonivium[*](somnium Ea. sonumue va. H) faciant . [*](Diosc. I 178. (Pl. XXIII 147). cfr. Macrob. III 18, 4.)[*]((1) Athen. II 53c. 54a. —) et has e Perside regibus[*](regionibus Eaz. a regibus va.S) translatas indicio sunt Graeca nomina: optimum quippe genus[*](genus om. Dal.2errore) earum Persicum atque basilicon

[*](Verg. B 2, 52. (Macrob. III 18, 7). — (11) Th. III 10, 1.—) Nuces vocamus et castaneas, quamquam adcommodatiores glandium[*](claudium DF2G. lau- F1) generi. armatum iis[*](his EaS) echinato cal yce vallum, quod inchoatum glandibus[*](grandibus Fa), mirumque vilissima esse[*](cū a Fd) quae tanta occultaverit cura naturae. trini quibusdam partus ex uno calyce; cortexque lentus, proxima vero corpori membrana et[*](membrana et Eav. -nae F2. -ne DG. -bra///// F1) in his et in nucibus saporem, ni detrahatur , infestat[*](infestat F1dv. -ant r). torrere has in cibis gratius, modo molantur[*](modo molantur et ego. modolatū r& D1FG. -tū et Ea. moluntur quae D2. -nturque et S(D). -ntur etiam et G(J). mo- dulantum re et dT. -ntum laturas v. molitura etiam B. (loc. corr.)), et praestant[*](praestant C. -anti ll.v. -ant in S. -ari coni. B) ieiunio feminarum quandam imaginem panis. [*](Diosc. I 145. Athen. II 54c. Geop. II 8, 4. cfr. Macrob. ib. 3. 4.) Sardibus hae provenere primum, ideo apud Graecos Sardianos [*](Dios (Turn.) H. diuus ll (add. Tiberius) v) balanos[*](balanu nom??? ego. balanū (-nam Ea) ll. H. -num nomen v) appellant, nam διὸς βαλάνουnomen postea

[*](Col. V 10, 20. (VII 9, 6). Pallad. III 25, 27. Geop. X 72. — (13) Th. IX 12, 3. —)

Haut procul abesse videantur et praedulces siliquae, nisi quod in iis[*](is F1. his EaS) ipse manditur cortex. digitorum omnis[*](omnis ll.H. hominis v) longitude illis et interim falcata, pollicari latitudine. glandes inter poma numerari non possunt, quam ob rem in sua natura dicentur.

Reliqua carnosi sunt generis, eaque bacis atque carnibus distant. alia acinis caro, alia moris, alia unedonibus , et alia acinis, inter cutem sucumque, alia myxis[*](mixis ll), alia bacis ut olivis. [*](Th. I 12, 1. — (20) Athen. II 51d. Col. X 402. — (21) Th. C I 17, 1. (Pl. XVI 102). — (22) cfr. Pallad. III 25, 30.)[*]((2) Ov. M I 105. (Pl. XVI 180).) moris sucus in came vinosus, trini colores, 20 candidus primo, mox rubens, maturis niger. in novissimis florent, inter prima maturescunt. tingunt manus suco matura [*](maturę (mare F) luunt (ruunt v) ll.va.B), eluunt acerba[*](acerbę Ea). minimum in hac arbore ingenia profecerunt , nec nominibus nec insitis[*](insitu coni. Dal. an insitione?); nec alio mode quam

[*](Ov. ib. 104. Varro II 1, 4. — (5) Th. III 16, 4 extr.) Aliud corpus et[*](et ll. est Bas. est et v. (corpus = caro: cfr. p. 543, 17 et § 112. 113)) terrestribus fragis, aliud congeneri eorum unedoni, quod solum pormum simul[*](simul e ego. simile ll. v) e frutice[*](frutice (-cę Ga) ll. -ci v(H). fructui B) terraeque[*](terrae B) gignitur. arbor ipsa fruticosa. fructus anno maturescit , pariterque floret subnascens et prior coquitur[*](cogitur L). mas sit an femina sterilis, inter auctores non constat. pomum inhonorum,[*]((9) Th. ib. init. (Athen. II 50ef. Diosc. I 175. (Pl. XXIII 151). — Col. VIII 17, 13. 10, 4. VII 9, 6. — Iuba fr. 54 Mü.) ut cui nomen ex argument sit[*](fit EaBrot.) unum tantum edendi. duobus tamen his[*](his ego. hic FGEa. hoc D(?)v) nominibus appellant[*](appellant sc. arborem, non pomum) Graeci comaron et memaecylon[*](memaecylon D. mymęc- F mymec- Ea. memec- v. cfr. Th.), quo apparet totidem esse genera; et apud nos alio nomine arbutus vocatur. Iuba auctor est quinquagenum cubitorum altitudine in Arabia esse eas.

[*]((17) cfr. Th. I 12, 1. 11, 4.) Acinorum quoque magna est differentia, primum inter uvas ipsas callo, teneritate[*](teneritate (DG?) v. temer- FEa), crassitudine, interiore ligno aliis parvo et aliis etiam gemino, qui minime feraces musti[*](mufti v. multi ll). plurimum vero differunt hederae sabucique acini, et[*](et G. ex ll. in v) figura[*](figurae DFG) etiam Punici, angulosi quippe soli. nec cutis[*](cutis D2v. ut is (his Ea) r) ulla singulis praeter communem quae est candida. totisque sucus et caro[*](curo F2ad marg. curę E2superscr. cura a) est, iis[*](his EaS) praecipue quibus parvolum[*](paruulum Eava.S (item § 130)) inest ligni. magna et bacis differentia:[*]((4) Diosc. I 172.) aliae[*](aliae v. -ie DFG. -ia Ea) namque[*](nam quę F. naque a) sunt olivis[*](ouilis E), lauris et alio modo loto, cornis[*](carnis F1), alio myrtis, lentisco. aquifolio enim ac

[*](Athen. II 51a. Tertull. apol. 11. (ad nat. II 16). Isid. XVII 7, 16. (Diosc. I 157. Pl. XXIII 141).) Cerasi[*](an cerasia? cfr. eadem (v. S) et XXIII 141. XVIII 232) ante victoriam Mithridaticam L. Luculli [*](lucilli FEa) non fuere in Italia, ad urbis annum DCLXXX. is primum invexit[*](inuexit ego. uexit ll.v. cfr. XXXVI 54) e Ponto, annisque CXX trans oceanum in Britanniam [*](uncos pos. J) usque pervenere; eadem [ut diximus] in Aegypto nulla cura potuere gigni. cerasorum[*](ceraseorum d) Aproniana maxime rubent, nigerrima sunt Lutatia[*](Lu- tatia H. ut atia d. ut attia DFG. ut actia (-iua E1) Eav), Caeciliana[*](ceciliana FEa) vero et rotunda. lunianis[*](Iunianis zH. uini- D2. iuli- v. iunianus E. uini-r) gratus sapor, sed paene[*](paene H. pene ll.v) tantum sub arbore sua, adeo[*](sua adeo D2v. sua- deo r) teneris, ut gestatum non tolerent. principatus duracinis quae Pliniana Campania appellat, in Belgica vero Lusitanis , in ripis etiam Rheni[*](Rheni v. rheniterni ll). tertius iis[*](iis FC. is v. his EaS) colos e nigro ac rubenti viridique[*](uiridisque E), similis maturescentibus semper. minus quinquennium[*](quinquennio zva.G) est quod prodiere quae vocant laurea,[*]((19) Athen. II 50d. — (20) Pallad. XI 12, 4. 9. Geop. X 41, 1. 42.) non ingratae amaritudinis, insitae in lauru[*](lauro Eava.D). sunt et Macedonica, parvae arboris[*](arbores... excedentes Ea) raroque tria cubita excedentis, et minore etiamnum[*](etiamnunc Eava.Bas.) frutice[*](fruticae Fa. -ca E) chamaecerasi. inter prima hoc e pomis colono gratiam annuam refert. septentrione frigidisque gaudet, siccatur etiam sole conditurque ut oliva[*](oliuae DFG) cadis.

[*]((22) Col. XII 10, 3. Diosc. I 172.) quae[*](sq. dist. ego) cura et cornis atque etiam lentisco adhibetur.

[*](Th. C VI 4,1. (1, 1).) Interim quae sunt communia et[*](an et delendum?) pomis omnibusque sucis saporum[*](uaporum F) genera XIII[*](an X?) reperiuntur: dulcis, suavis , pinguis, amarus, austerus, acer, acutus, acerbus, acidus, salsus. praeter haec tria sunt genera mirabili maxime natura : unum in quo plures pariter sentiuntur[*](sentiunt DFG) sapores, ut vinis[*](binis F.an in uinis?); namque in iis et austerus et acutus et dulcis et suavis , omnes alieni. alterum est genus in quo sit et alienus quidem, sed et suus quidam ac peculiaris, ut in lacte; si quidem inest ei[*](di///// F1. dicitur Ea. dici non potest va. G) quod tamen iure dici dulce et pingue et suave non possit[*](possit D2S(D). -int d. -ssent r. -et G(J). om. v), optinente lenitate, quae ipsa succedit in saporis vicem. [*](Th. C VI 3, 1. 19, 2. 3. cfr. Pl. XXXI 37.) nullus hic aquis nec[*](nec D. ne ll.v) sucus[*](sucus quidem va.D), ut tamen eo ipso fiat aliquis ac suum genus faciat. sentiri quidem aquae[*](aquae v. om.F1. atque DF2G. ęque a. eque E) saporem ullum[*](nullum F1. ilium Brot. errore) sucumve vitium est. magnum his omnibus in odore momentum et[*](et om, H Brot.) magna cognatio; qui et ipse nullus est[*](dist. CFW Müller p. 14) aquis aut, si sentitur omnino, vitium est. mirum tria[*](tria genera E1) naturae praecipua elementa sine sapore esse, sine odore, sine suco: aquas[*](aquas D2G(D). -ua Eav. -uam S. atque r), aëra[*](era ignes F. aer ignis Eava.G), ignes.

[*]((24–547, 2) Th. I 12, 1.) Ergo sucorum vinosi piro, moro, myrto, minime

[*]((15) cfr. Pl. supra 95. — Th. I 11, 2. 1. 3.) Et hactenus[*](actenus FEa) sint species ac genera pomorum: naturas artius colligi[*](colliget F) par[*](pars est E) est. alia siliquis distinguntur[*](distinguntur ego. tinguntur E1. gignu- rv. damn. P) , ipsis dulcibus[*](dist. ego) semenque conplexis amarum, cum in pluribus semina placeant, in siliqua damnentur; alia bacis, quarum intus lignum et extra caro, ut olivis, cerasis; aliquorum[*](aliquorum C. -quarum ll.v(S)) intus bacae, foris lignum, ut iis[*](is F. his EaG. in his v) quae in Aegypto diximus[*](13,60) gigni. [*]((21) Th. ib. 6. — (23. 25) ib. 4.) quae bacis natura, eadem et pomis. aliorum intus corpus et foris lignum, ut nucum; allis foris corpus, intus lignum, ut[*](& (pro ut) F) Persicis et prunis, vitiumque cinctum fructu, cum fructus alibi muniatur vitio. putamine clauduntur nuces , corio castaneae; detrahitur hoc iis, at in mespilis manditur . crusta teguntur glandes, cute[*](cutae uuae (uae F) FEa) uvae, corio[*](corio 548,1 Punica om.F) et membrana

[*]((11) cfr. Pl. XXIII 164. — (12) Plut. qu. conv. IX 733f. (Pl. XII 28. 29). — (14) Varro LL V 110 M.)

Sucorum natura praecipuam admirationem in myrto habet, quando ex una omnium olei vinique bina genera fiunt, item myrtidanum, ut diximus. et alius usus[*](14,104) bacae fuit apud antiquos ante quam piper reperiretur illam[*](illā DaB(S). illa r. illius G. libae v) optinens[*](an optinentis?) vicem, in[*](in ll.D. om. v) quodam etiam genere[*](genere D2D. -rosae D1FG. -rosi Eav) opsonii[*](obsonii FEva.S. -senii a) nomine inde tracto, quod etiam nunc myrtatum vocatur. eademque origine aprorum sapor commendatur, plerumque ad intinctus additis myrtis.

[*](cfr. P. IV 1. 2. — Th. V 8, 3.)[*]((2) Non. 87, 30 sq.) Arbor ipsa in Europae[*](europa Eav.a.G(S)) citeriore[*](citeriore EaVen. tetritiore DFG. -iciore dTP. (cfr. XVIII 123). tetriore v) caelo, quod a Cerauniis montibus incipit, primum Cerceis[*](Cerceis D. cfr. ll 201. III 57. Circ- Domit. ap. B e Th. celceis (celteis Ea) ll. -cei v) in Elpenoris[*](alpenoris Ea) tumulo visa traditur Graecumque ei nomen remanet, quo peregrinam esse apparet. fuit, ubi nunc Roma est, iam cum[*](coni F. tum cum va.S) conderetur; quippe ita traditur, myrtea verbena Romanos Sabinosque, cum[*](enim (pro cum) F1) propter raptas virgines dimicare voluissent,

[*](Cato 8, 2. 133, 2. — (19) cfr. Pl. XXIII 159. 165.) Cato tria genera myrti prodidit, nigram, candidam , coniugulam[*](coniulam F1. -ugalam E1. -lem va.G), fortassis a coniugiis[*](coniugis FE), ex[*](ex v(S). et (et in D2) ll.H) illo Cluacinae genere. nunc et[*](est (pro et) D2U Z p. 45 n. 2) alia distinctio sativae aut silvestris et in utraque latifoliae[*](latifolia Ea), in silvestri propria oxymyrsinae[*](oximyrsynę F. -sine Ea(v)). sativarum genera topiarii[*](genera iopiarii F1. -ratio pia- F2) faciunt Tarentinam folio minuto, nostratem patulo, hexasticham[*](hexasticham (P)H. exasticam ll. exot-v) densissimo, senis[*](senis D2d2v. seminis r) foliorum versibus

[*](Gell. V 6, 20–23. Paul. Festi 195, 7 M.) Bellicis quoque se rebus inseruit, triumphansque de Sabinis P[*](P.D2D. om. rv) . Postumius[*](Postumius (DG?) v. positum ius ll) Tubertus in consulatu, qui primus omnium ovans ingressus urbem est, quoniam rem leniter[*](leuiter va.J) sine cruore gesserat, myrto Veneris victricis coronatus incessit optabilemque arborem etiam hostibus fecit. haec postea ovantium[*](ouantū a. -atum E) fuit corona excepto M. Crasso, qui de fugi- § 122: Th. VI 8,5; CVI 18,4. —

[*](Ov. M I 560 sq. Dio LIII 16, 4. Paul. Festi 367,12 M. — Cato 133, 2. (Pl. XXIII 157). —(12) cfr. Cato 121. Cic. ad Att. V 20, 4. — (15) Isid. XVII 7, 2. —) Laurus triumphis proprie dicatur, vel gratissima domibus[*](domibus damn. S), ianitrix Caesarum pontificumque. sola et domos exornat et ante limina excubat. duo eius genera tradidit[*](tra- dit va.S) Cato[*](cato D2v(D). colito r. coli Cato (coni. S) J) , Delphicam et Cypriam. Pompeius Len a e u s adiecit quam mustacem[*](mult'acem F) appellavit, quoniam mustaceis subiceretur: hanc esse folio maximo flaccidoque[*](flactidoque E2. -iodoque E1) et[*](et om.F) albicante ; Delphicam aequali colore viridiorem, maximis bacis atque e viridi rubentibus ac[*](ac (hac v) uictores D2v. acutio- r) victores Delphis coronare[*](coronare ego. -ri ll.v) ut[*](ut D2D. & r v) triumphantes Romae; Cypriam esse folio brevi[*](breue F), nigro, per margines imbricato crispam. [*](cfr. Pl. XVII 60. Ov. M X 98. Cato 8, 2.) postea accessere genera[*](an genera plura?) : tinus[*](tinus ll.G. cinus Verc. eius C. cuius v) — hanc silvestrem laurum aliqui intellegunt, nonnulli sui generis arborem[*](arbore E. -ris a) — differt colore[*](colore dC. -or ll.v(H)); est enim caerula[*](cęru F1. -ulea va.S) baca. accessit et regia, quae coepit Augusta appellari, amplissima et arbore et folio, bacis gustatu quoque non asperis[*](aspero Eazva. G(SJ)). aliqui negant eandem esse et suum genus regiae faciunt longioribus

[*]((5) Liv. V 27, 13. Ov. am. I 11, 25. Martial. IX 35, 6. — (5. 6) Plut. Pomp. 41 p. med. Martial. VII 6, 6. Caes. BC III 71, 3. —) Ipsa pacifera, ut quam praetendi etiam inter armatos hostes quietis[*](quietis (DG?) v. qui et his ll) sit indicium. Romanis praecipue laetitiae victoriarumque[*](que av. quę FE) nuntia additur litteris[*](lituis B) et militum lanceis pilisque, fasces imperatorum decorat.[*](Plin. paneg. 8, 3. Tac. A II 26. Sil. Ital. XV 119. Stat. silv. IV 1, 41. — (9) Isid. XVII 7, 62. — (10) cfr. Geop. XI 2, 3. 4. — (12) Liv. I 56, 11. 12. Val. M. VII 3, 2. — (15) cfr. Pl. II 146 init. Plut. qu. conv. IV 2, 665d. Geop. XIV 11, 5. Isid. XVII 7, 2. —) ex iis[*](his EaC) in gremio Iovis optimi[*](optime F) maximique[*](maximeque F2. -mi va.H) deponitur, quotiens laetitiam nova victoria adtulit, idque non quia perpetuo viret nec quia[*](non quia Eav. non ex DFG) pacifera est, praeferenda ei[*](ei om.Eava. G (SJ)) utroque olea, sed quia spectatissima in monte Parnaso[*](parnasso EaL. -nas id F) ideoque etiam grata Apollini visa[*](apollini uisa D2in ras. D. -inis FG. -ini Eav), adsuetis eo dona mittere, oracula inde repetere[*](oracula inde repetere D2ad marg. S. om. rv) iam et regibus Romanis teste L. Bruto, fortassis etiam in argumentum, quoniam ibi libertatem publicam[*](publicanis F) is meruisset lauriferam tellurem illam osculatus ex responso et quia manu satarum[*](manu satarum v. -nu satt- D2. -nus at garum r) receptarumque in domos fulmine sola non icitur[*](icitur v. iac- ll). [*](Masurius fr. 19 Huschke.) ob has causas equidem crediderim honorem ei[*](ei G. et ll. eis v) habitum in triumphis potius quam quia suffimentum sit caedis hostium et purgatio, ut tradit Masurius[*](massurius ll.va.H. cfr. § 126), adeoque in profanis usibus pollui laurum et oleam fas non est, ut ne propitiandis quidem[*](quidam F) numinibus accendi ex iis[*](his EaC) altaria araeve debeant. laurus quidem[*](qui F) manifesto abdicat ignes crepitu et quadam[*](qua F)detestatione[*](detestatione v. testa- (-nem F) ll), interaneorum

[*]((1) Suet. Tib. 69. —)[*](Suet. Galba 1. Dio XLVIII 52, 3 sq. (LXIII 29, 3). — (14) Martial. IX 35, 9. —) Sunt et[*](Sed et zva.G) circa Divum Augustum eventa eius digna memoratu . namque Liviae Drusillae, quae postea Augusta[*](Augustam U(D)) matrimonii nomen accepit, cum pacta[*](pacta E2av. capta E1. facta DFG) esset illa[*](illa D2B. illi rv) Caesari[*](caesarea D2), gallinam conspicui candoris sedenti aquila ex alto abiecit in gremium[*](dist. ego) inlaesam, intrepideque miranti accessit miraculum. quoniam teneret[*](teneret in ego. -eret B. -entem ll.v(S). cfr. v. 13 et XXIV 47. XXV 166)in rostro laureum ramum onustum suis bacis, conservari[*](tenentem cum conseruari iunxit (U 254) D) alitem et subolem iussere haruspices ramumque eum seri ac rite custodiri: quod factum est in villa Caesarum fluvio Tiberi inposita iuxta nonum lapidem Flaminiae [*](flaminiae uiae D2D. -nia uia Eav. fluminia aeuae (//uae D1) r) viae, quae ob id vocatur Ad Gallinas, mireque silva[*](siluea G. -ua ea D) provenit. ex ea triumphans postea Caesar laurum in manu tenuit[*](tenuit D2Eav. tentet & F1. tendet r) coronamque capite gessit, ac deinde imperatores Caesares cuncti. traditusque mos est ramos quos tenuerunt serendi, et durant silvae nominibus suis discretae, fortassis ideo mutatis triumphalibus. [*]((20) Varro LL V 152. — (21) cfr. Pl. XVII 61. — Th. II 1, 3.) unius arborum Latina lingua[*](latinę linguę E1) nomen inponitur viris, unius folia distinguntur appellatione; lauream enim vocamus. durat et in urbe inpositum loco, quando Loretum[*](lauretum D2va.G) in Aventino[*](aduentino F1Ea) vocatur ubi silva laurus[*](laurus D2GdTS. -riis D1F. -ris Ea. -ri v) fuit. eadem purificationibus adhibetur, testatumque sit obiter[*](nouiter Ea) et ramo eam seri, quoniam dubitavere Democritus atque[*](atque ll.H(D). et v(J)) Theophrastus.

Nunc dicemus silvestrium naturas.

Pomiferae arbores quaeque[*](quaequae DGPar.) mitioribus sucis voluptatem primae cibis attulerunt et necessario alimento delicias miscere docuerunt, sive illae[*](ille EX.) ultro ab[*](ultro siue ab Arund. v.a.D.) homine didicere blandos sapores[*](blando saporis EX.) adoptione et conubio—idque munus etiam feris[*](a feris D coll. XVII 99.) volucribusque dedimus[*](dedimus D2dv. dedicimus D1. didicimus rArund. D. dididi- mus S.)—, intra praedictas [*](intra praedictas ll. v. ita Arund.) constant[*](constant Arund. v. -stat ll.). proximum erat narrare glandiferas, quae[*](quae D. que D2. quoque r Arund. S. quoque quae v.) primae victum[*](primo uictu Arund. man. Dal. S.) mortalium aluerunt[*](aluorum EArund. man. Dal. S.) nutrices inopis ac ferae[*](ferreae Arund.) sortis, ni[*](ni dEArund. v. in r.) praeverti cogeret[*](congreget DG.) admiratio usu comperta[*](conferta DG.), quaenam qualisque esset vita sine arbore ulla, sine frutice viventium.

Diximus et in oriente quidem iuxta oceanum complures ea in necessitate gentes. sunt vero et in septentrione[*](13,139) visae nobis Chaucorum[*](Chaucorum H. Cauch- C. cauc- ll. v.), qui maiores minoresque appellantur. vasto ibi meatu bis dierum noctiumque singularum intervallis effusus in inmensum agitur oceanus, operiens aeternam[*](alternam D2D.) rerum naturae controversiam dubiamque

Aliud e silvis miraculum: totam reliquam Germaniam operiunt[*](operiunt D. replent B. re- periunt DGdf. referunt EArund. man. Dal. v. an referciunt?) adduntque frigori umbras, altissimae tamen haud procul supra dictis Chaucis[*](Chaucis H. Cauchis C. caucis dv. chausis D2GE. cau- sis D1.) circa duos praecipue[*](2) lacus. litora ipsa optinent quercus maxima aviditate nascendi, suffossaeque fluctibus aut propulsae flatibus vastas complexu[*](complexu dArund. v. conplexa (com- E) r.) radicum insulas[*](in- sulas D2dv. in siluas D1G. siluas EXArund. S.) secum auferunt, atque ita libratae[*](libratae dArund. v. -ta rX.) stantes navigant, ingentium ramorum armamentis saepe territis classibus nostris, cum velut ex[*](ex D2D. om. r G. de v.) industria fluctibus agerentur in proras[*](proras G. -ra d. prospera r Arund. prospectu v.) stantium noctu, inopesque

in eadem septentrionali plaga Hercyniae[*](Hercyniae C. -ciniae D(?). hirciniae G. -caniae EX. hyrcinie dv.) silvae roborum vastitas intacta aevis[*](euis d.om. v. a. G.) et congenita mundo prope inmortali sorte miracula excedit. ut alia omittantur fide caritura, constat attolli colles occursantium inter se radicum repercussu aut, ubi secuta tellus non sit, arcus ad ramos usque et ipsos inter se rixantes curvari portarum patentium modo, ut turmas equitum tramittant.

Glandiferi maxime generis omnes, quibus honos apud Romanos perpetuus.

hine civicae coronae, militum virtutis insigne clarissimum, iam pridem vero et clementiae imperatorum, postquam civilium bellorum profano meritum coepit videri civem non occidere. cedunt his murales vallaresque et aureae, quamquam pretio antecedentes , cedunt et rostratae, quamvis in duobus maxime ad hoc aevi celebres, M. Varrone e piraticis bellis dante Magno Pompeio, itemque[*](itemque D2dEv. quae r.) M. Agrippa tribuente Caesare e Siculis, quae et ipsa piratica fuere. antea rostra navium tribunali[*](publice R.dT.) praefixa fori decus erant, veluti p. R. ipsi corona inposita. postquam vero tribuniciis seditionibus calcari ac pollui coepere, postquam vires ex publico in privatum agi[*](priuatum agi fBrot. -tu magis ll. -tum magis v.) singulisque civium quaeri et sacrosancti[*](sacrosancta Tv.a.S.) omnia profana facere, tum a pedibus eorum subiere[*](subire dE.) in capita civium rostra. dedit hanc Augustus coronam Agrippae, sed civicam a genere humano accepit ipse.

[*](Homerus ς 485. ν 736.) Antiquitus[*](dist. Brunn. p. 26.) quidem nulla nisi deo dabatur—ob id Homerus caelo tantum eam[*](eā DS. ea r. eas v.) et proelio universo tribuit, viritim vero ne in certamine quidem ulli—feruntque primum omnium Liberum patrem inposuisse capiti suo ex hedera. postea deorum[*](eorum E.) honori sacrificantes sumpsere, victimis

Romulus frondea coronavit Hostum Hostilium, quod Fidenam primus inrupisset. avus hic Tulli Hostilii regis fuit. P. Decium patrem tribunum militum frondea donavit exercitus ab eo servatus imperatore Cornelio Cosso cos. Samnitium bello. civica iligna[*](iligna Verc. -no DGE. in ligno d.) primo fuit, postea magis placuit ex aesculo Iovi sacra[*](ioui sacra D2v. iouis ara r.), variatumque[*](uastatumque D1GE.) et cum quercu est ac data ubique quae fuerat, custodito tantum[*](tamen v. a. G.) honore glandis.[*](Masurius Sabinus apud Gellium V 6, 13.) additae leges artae et ideo superbae quasque conferre libeat cum illa Graecorum summa, quae sub ipso love datur cuique muros patria gaudens rumpit: civem[*](ciuem D2Gv. quem r.) servare, hostem occidere, utque[*](ut ne J. -utcumque S.) eum locum, in quo sit actum, hostis optineat eo die, ut servatus fateatur— alias testes nihil prosunt—, ut civis[*](ciuis D2v. ciues r.) fuerit. auxilia quamvis rege servato decus non dant, nec crescit honos idem imperatore conservato, quoniam conditores in quocumque cive[*](ciue dv. -em r S.) summum esse voluere. accepta licet uti perpetuo. ludis[*](ludi E. ludos B.) ineunti[*](ineunti B. sine uentis E. inouentis DG. innouanti d.) semper adsurgi etiam ab senatu in more est, sedendi ius in proximo senatui, vacatio[*](uacatio dv. uoc- r.) munerum[*](numerum DG.) omnium ipsi patrique et avo paterno. XIII eas accepit Siccius Dentatus, ut retulimus suo loco, VI Capitolinus, is quidem[*](7,102) et de duce Servilio. Africanus de patre accipere noluit

Glande[*](glande J. grande DG. -des dE. glandes v.) opes[*](oppes DG.) nunc[*](nunc dJ. sunt r. sunt nunc S. esse nunc v.) quoque multarum gentium etiam pace gaudentium constant[*](constat v. a. S.). nec non et inopia frugum arefactis emolitur[*](emollitur D. molitur dEv. a. D.) farina spissaturque in panis usum; quin et hodieque per Hispanias secundis mensis glans inseritur. dulcior eadem in cinere tosta. cautum est praeterea lege XII tabularum, ut glandem in alienum fundum procidentem liceret colligere.

[*](Th. H. III 8, 2.)Genera earum multa. distant fructu, situ, sexu, sapore . namque alia[*](alia dv. in alia r.) fageae glandi figura, quernae[*](queronae DG. alia quernae v. a. J.) alia[*](alia et J. et alia ll. v.) et ilignae[*](iligneae E.), atque inter se quoque generum singulorum differentiae . praeterea sunt aliquae silvestres, aliae placidiores, quae culta optinent[*](optinent v. -net ll.). iam[*](iam ego. iam in ll. v.) montuosis planisque distant, sicut et sexu, mares ac feminae, item sapore: dulcissima omnium fagi, ut qua obsessos etiam homines durasse in oppido Chio tradat Cornelius Alexander. genera distinguere non datur nominibus, quae sunt alia alibi, quippe cum robur quercumque vulgo nasci videamus, aesculum non ubique, quartam vero generis eiusdem, quae cerrus[*](currus D1G. eurrus d.) vocatur, ne Italiae quidem maiore ex parte notam[*](notam v. -ta ll.) esse. distinguemus[*](distinguemus v. -guimus ll. S.) ergo proprietate naturaque et, ubi res coget[*](cogit dJ.), etiam Graecis nominibus.