Naturalis Historia

asinis a fetu dolent, ideo sexto mense arcent partus, cum equae[*](aeque M. -uae F) anno prope toto praebeant. quibus solida ungula nec supra geminos fetus, haec omnia binas habent[*](et quibus F2) mammas, nec aliubi[*](alibi S) quam in feminibus. eodem loci[*](loco Rsva. D. cfr. § 136. luc. p. 75) bisulca et cornigera, boves quaternas, oves[*](quaternas oues om.Rs) et caprae[*](et caprae MRsS. cap- rv. -raeque C) binas. quae numeroso fecunda partu et quibus digiti in pedibus,

[*](Ar. VII 5 init.— (16. 17) ib. 11 init.)[*]((1) VI 26 extr. cfr. Pl. XXVIII 123.— (2) VI 21, 575b 9–12.— (5) ib. 23, 577a 28.—) Mulieri ante septimum mensem[*](mense (om. septimum) Rs) profusum[*](profusum MF2v. praf- Rs. fu- r) lact inutile, ab eo[*](eo MRsD2F2v. eius r) mense, quo[*](quo MzS. e quo Rs. quod rv) vitales[*](uitalis est va.H) partus, salubre[*](salubres Rs). plerisque autem totis mammis atque etiam alarum[*](alarum MRsF2v. mal- r) sinu[*](sinu MRsG2. -nus rv) fluit. cameli

[*](Ar. ib. 522b 12. 9–11.)[*]((4) cfr. Pl. XXVIII 133.— (6) ib. § 134.—)Coagulum hinnulei[*](hinnulei MH. -llis Rs. hinulei G2. -li C. inulei F2. -li B. inutilei D1F1. -le rv), leporis, haedi laudatum, praecipuum

Laus caseo Romae, ubi omnium gentium bona comminus iudicantur, e provinciis Nemausensi[*](nemauseni MFd) praecipua, Lesurae[*](lesurę F2dv. -ur Rs. -ure r D. cfr. Sid. Apoll. 24, 44) Gabalicoque[*](Gabalicoque D. -li quoque M. -licique (geb- Rs) rv) pagis[*](pagis MF2v (D). pacis Rs. pa- uis r. pagi H), sed brevis ac musteo tantum commendatio[*](commendatior Rs). duobus Alpes generibus pabula sua adprobant : Delmaticae[*](delmaticae MRsS. dol- Fa. Dal- G. -iae v docleatem (dio- Rs) RsF2v (J). -te M. -tam r Brot. Docleante S (errore)) Docleatem mittunt, Ceutronicae[*](centronicae D(?) H. cfr. III 135. Fels p. 50) Vatusicum[*](uathusiccum Rs). numerosior Appennino:[*]((14) Sil. Ital. VIII 462. Martial. I 43, 7. III 58, 35.— (15) Mar- tial. XIII 30.)[*]((1) ib. 32. (cfr. Col. VII 8, 7). —) Cebanum[*](cebanum RsG. caeb- F. a lac. coeb- r D. cfr. CIL V p. 895) hic e Liguria mittit ovium maxime lacte[*](lacte MRs. -ti r. -tis v. e lacte J. cfr. Fels p. 14), Sassinatem[*](Sassinatem (U)J. saes- Rs. sassinn- a. sasinn- r. Aesina- B. Auxima- v. cfr. III 114. CIL XI p. 977) ex Vmbria[*](ex bria Rs) mixtoque Etruriae atque Liguriae confinio[*](continuo Rs) Luniensem[*](iuniensem F1. lu- nensem F2va. J. cfr. XXXVI 48. 135) magnitudine[*](magnitudinem F) conspicuum, quippe et ad singula milia pondo premitur, proximum[*](proximum—362, 5 detur om.a) autem urbi Vestinum[*](aestinum F1. uesci- num T (Cluver) D2. cfr. CIL X p. 463. Niss. It. 1 p. 517 n. 10.II p. 665 n. 5) eumque e Caedicio[*](caedicio MDEJ.—itio (c in ras.) FG. ceditio Rsv (H). cfr. XIV 62) campo laudatissimum.

[*](Ar. V 1, 539a 15. (cfr. P I 3, 643a 3).— (11) I 15, 493b 32. 33. 494a 2. —) Terrestrium solus homo bipes. uni iuguli[*](iuguli MDFav. -lum RsS. unguli E.cfr. Sen. De ira I 2, 2. Lucan. II 317), umeri, ceteris armi[*](armis Rsa); uni ulnae. quibus animalium manus sunt, intus tantum carnosae, extra nervis et cute constant[*](constat F1a).

[*](cfr. Ar. G IV 4, 770b 30.— (15) cfr. Gell. XV 24.— (16) Ar. I 15, 493b 29. 30. II 11, 503a 24. 25. P IV 10, 687b 11 –14. 17. 18.) Digiti quibusdam in manibus seni[*](eni F1. om.a). M.[*](M. om.Rsava.G (H)) Corani[*](corani MF2J. -am Rs. -//// F.1 -aci r. Curiatii G.C. Oratii (Hor- H) v(H). cfr.CIL VI p. 451) ex patricia gente filias duas ob id Sedigitas accipimus[*](accepimus va.S) appellatas et Volcacium[*](uolcaciū M. -atium RsBas. uulcatium Fv. (alac.)) Sedigitum, inlustrem in poetica. hominis digiti ternos[*](ternos MRsD2F2S. om. rv) articulos[*](apticulos F1Ea. oculos Rs) habent[*](habent ternos va.S), pollex binos; et[*](et om.M) digitis adversus[*](aduersis a) universis[*](iniuersis M) flectitur, per se vero[*](peruerso Rs) in oblicum porrigitur, crassior ceteris. huic minimus mensura par, ac[*](ac del.F2. e a. es d. est zva.S) duo reliqui sibi,

Bracchia non omnibus paria[*](paria MD2F2v. piria D1F1. pria Rs. propria Ea) secum. Studioso Threci[*](thraeci M. traeci Rs. trechi F. a lac. Thracio (-ci B) va.S) in[*](gai Fa) C. Caesaris ludo notum est dexteram[*](dextram G) fuisse proceriorem.

Animalium quaedam ut manibus utuntur priorum ministerio pedum sedentque ad os illis admoventia cibos, ut sciuri.[*](ib. 8, 502a 27–502b 8. 23–26.—) nam simiarum genera perfectam[*](perfecta DF1Ea) hominis imitationem[*](imitationem MRsF2G. simila- DF1. simula- Eazv) continent facie, naribus, auribus, palpebris, quas[*](quae Eazva.Bas. (S)) solae quadripedum et in inferiore[*](inferiorē Fa. (-orē [om. in] . . . genā RsF2zva. Bas.)) habent gena, iam mammas in pectore et bracchia et crura in contrarium similiter[*](similiter et Rs) flexa, in manibus ungues, digitos longioremque medium. pedibus paulum[*](paulolū F2) differunt; sunt enim ut manus praelongae[*](praelonge E2. -ges DF1E1a. -gi F2va. (P) D. cfr. Ar.οἷον χεῖρεξ μεγάλαι), sed vestigium palmae simile[*](similem RsFa) faciunt. pollex quoque iis et[*](et G2) articuli[*](articulis F1Ea. -lus D1) ut homini, ac praeter genitale — et hoc in maribus tantum[*](extrema Rs) — viscera etiam interiora omnia ad exemplar[*](exempla F1a. -liarum Rs).

[*]((21) Ar. III 9, 517a 30.— (22) ib. 11, 518b 23. 9,517a 33 sq. 31. 32.) Vngues clausulae nervorum summae[*](digitur simiae Rs. -ti, simiae SJ) existimantur . omnibus hi quibus et digiti. sed simiae imbricati[*](imbricati Rsv. -tae M. inbricti D2F2. -tae r), hominibus lati — et defuncto crescunt —, rapacibus unci[*](uncę F2),

[*](Ar. ib. 498a 19–22. (cfr. supra § 246). 13–17 (aliter). 29. 31. —) Homini genua et cubita contraria, item ursis et simiarum generi, ob id minime pernicibus. ova[*](oua MRsF2v. qua (quia E2) r) parientibus quadripedum, crocodilo[*](ut crocodilo P), lacertis, priora genua post curvantur, posteriora in priorem partem[*](partem—13 humani om.M). sunt autem crura his obliqua , humani pollicis[*](poplitis coni. B) modo. sic et multipedibus praeterquam novissima salientibus. aves, ut quadripedes, alas in priora curvant, suffraginem[*](suffragines va.G2 (H)) in posteriora.

Hominis genibus quaedam et religio[*](religioni M) inest observatione [*](obseruationem F1a) gentium. haec supplices attingunt, ad[*](ad —21 fluit om.a) haec[*](hae M) manus tendunt, haec ut aras adorant, fortassis quia inest iis vitalitas [*](uilitas Rs). namque in ipsa genus[*](genu va.S) utriusque commissura, dextra laevaque, a priore parte gemina quaedam buccarum inanitas inest, qua perfossa ceu iugulo[*](iugulo MRsF2G. iungulo D1 (?). -los F1. ungulos E. -las D2. -la D2. uinculis v) spiritus fluit[*](fluit MRsD2S. fuit D1F1E. fugit F2v). inest et aliis partibus quaedam religio, sicut in dextera[*](in dextera MD. dextra rv. dist. Fels p. 27): osculis aversa[*](aduersa M) adpetitur, in fide porrigitur.[*]((23) cfr. Horn. A 501.)[*]((2) Hor. sat. I 9, 76.) antiquis Graeciae in supplicando

[*](Ar. III 19, 520a 29.— Oppius fr. 8 Pet. cfr. Cic. Tusc. II (35) 53. Plut. Mar. 6 extr.) Varices in cruribus viro tantum, mulieri raro. C.[*](C. om.Rs. G. F2in ras.) Marium[*](Marium v. -rtium Rs. -rio MDF2in ras. -ri Ead), qui VII consul fuit, stanti[*](stantisRs. -te Fda. -tē va.S) sibi extrahi[*](extrahi MF2v. intr- Rs. extra r) passum unum hominum[*](hominē Fda) Oppius auctor est.

[*](Ar, II 1, 498b 6–10. de incessu an. 4, 705b 18 sq.— (13) P IV 10, 690a 27. (cfr. Ar. IV 11, 538b 11).— (14) Ar. II 1, 499b 3–5. P ib. 689b 7.— (16) Paul. Festi 370, 7. Ar. I 15, 494a 16. 17.) Omnia animalia a dextris[*](dexetris M1. -xteris J) partibus incedunt, sinistris [*](sinistris Rs (?) E2av. -tra F2. -tras r (an recte? cfr. II 145)) incubant. reliqua ut libitum est gradiuntur, leo tantum et camelus pedatim[*](pedum RsS J), hoc est, ut sinister pes non transeat[*](nostram seat Rs) dextrum, sed subsequatur. pedes homini maximi[*](maxime M. -mae Rs), feminis tenuiores in omni genere. surae homini tantum et crura carnosa[*](carnosae DFEa). reperitur apud auctores quendam[*](quedam a. quaed- DFEva. G) in Aegypto non habuisse suras. vola[*](uota M. ola Rs) homini tantum exceptis quibusdam .[*](Paul. Festi 231, 3.— Fest. 238a, 31. Paul. Festi 239, 4. Quintil. I 4, 25. Hor. sat. I 3, 47. 48.)[*]((1) Ar. P IV 10, 690a 6–10. 21. 24. 16. 17. 22–24. 28–30. cfr. Sol. 49, 9.) namque et hinc cognomina inventa Planci, Plauti, Pansae[*](panasae M. -nsa Rs), Scauri, sicut[*](sicuti Fa. scut Rs) a cruribus Vari, Vatiae[*](aua- tiae Rs. Vaciae H), Vatini, quae

[*]((10) Ar. II 1, 499b 12. 13. 16 -22. (cfr. supra § 128. VIII 76). 23–25. 27.) Vngulae veterino tantum generi renascuntur. sues in Illyrico quibusdam locis solidas habent ungulas. cornigera fere bisulca; solida ungula et bicorne nullum, unicorne[*](et unicorne Müller stil.p. 148, 58) asinus tantum Indicus; unicorne[*](linicorne M) et bisulcum oryx. talos asinus Indicus unus solidipedum[*](sol- dipedum MF. solip- a. sodep- Rs) habet[*](habent RsF1a), nam sues ex utroque genere existimantur, ideo foedi earum. hominem qui[*](homi- neque Rs) existimarunt[*](extimar??? F. esti- a. existimat Rs) habere, facile convicti[*](conbicti F1. conni- DEa). lynx[*](linx Fa.—nax Rs) tantum digitos habentium simile[*](simile—367, 5 radii om.a) quiddam talo habet; leo etiamnum tortuosius . talus autem rectus est in articulo[*](articulis R2S) pedis, ventre eminens concavo[*](concaua (cum seqq. iunctum) va. H), in vertebra ligatus.

[*](Ar. II 12, 504a 5–10.)[*]((1) P IV 12, 695a 20. 21.— Ar. II 12, 504a 11. 12. 14–19.) Avium[*](auibus DFE) aliae digitatae[*](acitata & Rs), aliae palmipedes, aliae[*](palmipedes aliae om.Rs) inter utrumque, divisis digitis adiecta latitudine. sed omnibus quaterni digiti, tres in priore parte, unus a calce.

[*](Ar. P IV 6, 683a 26–30. 31. 33. 34. 683b 2.— (16) Ar. IV 1, 523b 27. P IV 9, 685a 22. 23 - Ar. IV 2, 525b 24–26. (P IV 8, 683b 33–35 aliter).) Insectorum pedes primi[*](primo FdT) longiores duros habentibus oculos, ut subinde pedibus eos tergeant, ceu notamus in muscis. quae ex iis novissimos habent longos[*](longas RsF), saliunt, ut locustae. omnibus autem his seni pedes. araneis quibusdam praelongi accedunt bini. internodia singulis terna. octonos et marinis esse diximus, polypis, saepiis, [*](9,83 97) lolligini[*](lolliginis a. -nibus va.S (D)), cancris, qui bracchia in contrarium movent, pedes in orbem aut[*](ad (pro aut) Rs. (loc. corr., nisi forte Ar. verba male intellecta redduntur; cfr. IX 97)) in oblicum[*](oblicuū F. -icum (DE?) J); iidem solis[*](iidem solis ego. idem soli ll. v. iisdem solis H e coni. Dal.) animalium rotundi. [*](Ar. I 5 extr.)[*]((3) ib. 489b 22. 23.)cetera binos pedes duces[*](duce Rs) habent, cancri tantum quaternos.

[*](Ar. P IV 10, 686b 12–17. (cfr. Ar. II 1, 501a 4–6).— (10) ib. 2. 3. 20–22.)Solidipedum[*](soli- pedum F1a) crura statim iusta nascuntur mensura, postea exporrigentia se verius quam crescentia[*](cfiftentia Rs. crescenti' a). itaque in infantia scabunt aures posterioribus pedibus[*](pedibus RsS. om. rv), quod addita aetate non queunt, quia longitudo superficiem[*](superfici F1. -cie d. alac.) corporum solam[*](sola FEz.alac.) ampliat. hac de causa inter initia pasci nisi[*](ni Fa) summissis genibus non possunt nec usque dum cervix ad iusta incrementa[*](crementa Rs) perveniat .

pumilionum[*](pumilionum RsF2G2. popi- r. pomi- v) genus in omnibus animalibus est, atque etiam inter volucres.

[*]((13) Ar. II 1, 500b 23. 24. IX 6 extr. (Mir. ausc. 12).— (15) V 2, 540a 18. 19.— cfr. Pl. XXXV 165.) Genitalia maribus quibus essent retrorsa[*](retrosa F1. -tro sat (satis v) dTva.S) diximus. ossea sunt lupis, vulpibus, mustelis, viverris[*](ui- uerris G. uniuerfif Rs. uiuerrę dv. -ere r), unde[*](unde RsG. sunt die r. sunt dis (iis v) sv. sunt inde z) etiam[*](10, 173) calculo humano remedia praecipua. urso quoque, simul atque [*](atque om.a. ut d2va. G) expiraverit, cornescere aiunt. camelino arcus intendere orientis populis fidissimum. nec non aliqua gentium quoque in hoc[*](ho M2a. hod M1. iis va. G) discrimina[*](crimina a) et sacrorum etiam, citra[*](circa Rs) perniciem amputantibus[*](amputatibus M. -antis F1a. -atis zva. G) Matris deum Gallis.[*]((19) cfr. Pl. VII 34.) contra mulierum paucis prodigiosa adsimulatio[*](adsi- milatio MJ D. cfr. III 43. XXXVII 179), sicut hermaphroditis utriusque sexus, quod etiam quadripedum generi accidisse Neronis principatu [*](principatus Rs. -tum F1) primum arbitror. ostentabat certe[*](certa F1a) hermaphroditas subiunctas[*](subiungias F1. -gi a a. -iuges va. (P) G2) carpento suo equas, in Treverico[*](triuerico Ma. trinueria (triue- F2)F) Galliae agro[*](acro F1. egro Rs)

[*](Ar. III 1, 509b 13. 14. 9. 10. 15–17. G I 3 init.— (7) cfr. Pl. X 21.— (10) Ar. IX 1, 608a 33. 34.) Testes pecori armentoque ad crura decidui, subus adnexi. delphino praelongi ultima[*](ultuma MRsD) conduntur alvo; et elephanto occulti. ova[*](qua Fa. qui oua va.G) parientium lumbis intus adhaerent, qualia ocissima in venere. piscibus serpentibusque nulli[*](nullis RsF1a), sed eorum vice[*](uie Rs) binae[*](binae MRsv.om. r) ad genitalia a[*](aom.M. ea Rs) renibus venae. buteonibus terni. homini tantum iniuria aut sponte naturae franguntur, idque tertium ab hermaphroditis[*](hermaproditis MF. -frod- a) et spadonibus semiviri genus[*](semiuiri genus om.Rs) habent.— Mares in omni genere fortiores sunt[*](sunt MD. om. rv) praeterquam pantheris[*](phantheris M. fon- Rs. in pan- va. J) et[*](ut (pro et) M. (item 15)) ursis.

[*](Ar. P IV 10, 689b 2. 3. 5. 6. 33. II 14, 658a 34. 36 sq. 33.— (15) Ar. II 17, 508b 8.— (16) P IV 9, 685b 22. 23.) Caudae praeter hominem ac simias omnibus fere et[*](et MD.om. rv) animal[*](animali D1F1. -libus D1Eava. H) et[*](et MRsF2v. om. r) ova gignentibus, pro desiderio corporum nudae hirtis, ut apris, parvae villosis, ut ursis, praelongae[*](praelongae saetosis ego. -gis saetosae MDFEav (D). saetosis (-sae S) prae- longis Rs) saetosis, ut equis. amputatae lacertis et serpentibus renascuntur . piscium[*](piscibus RsS) meatus gubernaculi modo regunt atque etiam in dexteram[*](in dextera F. -tra Rs. om.M) ac laevam[*](laeua MRsF2) motae[*](otae M. motem Rs) ut remigio quodam inpellunt . lacertis inveniuntur et geminae[*](geminae om.Rs).[*]((19. 20) cfr. Ar. I 6, 491a 1.)[*]((2) cfr. Pl. VIII 207.) boum caudis longissimus[*](lautissimus Rs) caulis[*](caulis MRsD2F2v. caudis D1F1. om.Ead) atque in ima parte hirtus[*](hirsutus a); idem asinis longior[*](seqq. dist. S) quam equis, sed saetosus veterinis[*](ueterinus Fa). leoni[*](leoni D2F2v. -nis D1F1Ea. -num Rs. om.M) in prima[*](in prima MRsF2S (D). in trima E. -ina a. in tria DF1. infima v(J))

[*](Ar. IV 9, 535a 30.— (6) ib. 535b 3–12. cfr. supra § 93 107.) Vocem non habere nisi quae pulmonem[*](pul- monem — nisi quae R1D2v (S). om. r H) et arterias[*](an arteriam? cfr. § 267 med.) habeant[*](habeant (U 212) J. -ent RsD2v), hoc est nisi quae spirent[*](spirant Eava. H), Aristoteles putat. idcirco et insectis sonum esse, non vocem, intus inmeante [*](inmeantes Rs. alac. meanteva.S) spiritu[*](spiritus Rs) et incluso sonante; alia murmur edere, ut apes, alia contractum[*](contractū ego. -tu D. cum tractu ll.v) stridorem, ut cicadas, receptum[*](recepto va.S) enim duobus[*](duobus RsS. ut du- rv) sub pectore[*](sub pectore om.Rs) cavis[*](cauid Rs. canis E1. alac. cannis E2z) spiritum[*](spiritu va.S), mobili occursante membrana intus, attritu[*](ad tritus F) eius sonare. muscas, apes, cetera[*](ceteua Rs. et zH) similia cum volatu et incipere audiri et desinere, sonum enim attritu et interiore aura[*](aure Rs), non anima, reddi; locustas pinnarum [*](dist. D) et feminum[*](et feminum F2G2. et fum- Rs. et fem- D2. et em- D1. //////m- F1. ee minimum Ea. et femo- rum v) attritu sonare.[*](Ar. ib. 26. 27. 13–18. (cfr. Pl. XXXII 19).— (19) ib. 536a 5–8. 11.)[*]((4) cfr. Ar. VIII 27, 606a 5. (Mir. ausc. 68). Ael. III 35. Pl. VIII 227.) credatur[*](credatur RsS. -ditur rv (D)) sane item aquatilium pectines stridere, cum volant, mollia et crusta intecta[*](uoce Rs) nec vocem nec[*](nec Rsv. in r) sonum ullum habere: sed[*](sed et va.S) ceteri pisces, quamvis pulmone et arteria[*](arteriae Rs) careant, non in totum sine ullo sunt sono[*](sunt sonu (-no S) RsS. sono sunt rv (D)) — stridorem eum dentibus fieri cavillantur —, et is, qui caper[*](aper (B) SJ ex Ar. (ὁ κάπρος ὁ ἐν τῷ ʼαχελῴῳ). sed ipsi Plinio error tri- buendus) vocatur in Acheloo[*](archelo////ne F1. acheo omne Rs. alac.) amne, grunnitum habet et alii[*](alii RsDF2v. de alii D1F1. de haliis E1. de aliis E2d.alac.), de quibus[*](de quib; de qua Rs) diximus. ova parientibus si-[*](9,70)

Mira praeterea sunt de voce digna dictu: theatrorum[*](theatro in F2. -trorum RsS. eatropum in a) in

Membra animalibus adgnata inutilia sunt, sicut sextus[*](sexus Ma) homini[*](homines Rs) semper digitus. placuit in Aegypto nutrire portentum, binis et in aversa capitis parte[*](recte (pro parte) D1Ea. -tae F1) oculis hominem, sed iis non cernentem.

[*](cfr. Ar. fr. 286 Rose.— (22) Ar. II 3 extr.) Miror[*](miror—22 spreuit om.a) equidem[*](quidem Fdva.S) Aristotelem non modo credidisse praescita vitae[*](uitate Rs 1. del.Rs 2. uita uitae F1) esse[*](esse del.F2.) aliqua in corporibus ipsis, verum etiam prodidisse. quae quamquam vana existimo nec sine cunctatione proferenda, ne in se quisque ea[*](& (pro ea) F1dva.S) auguria[*](auria M) anxie[*](anxiae M. -ia F1d) quaerat, attingam[*](attingat F1. tingam Rs 1. tang- Rs 2) tamen, quia[*](quae D2dva.S. cfr. II 85) tantus vir in doctrinis[*](doctrina Rsva. G (Dal.2)) non sprevit. igitur vitae brevis signa ponit raros dentes, praelongos

[*](Ar. VIII 5, 594b 26. cfr. Pl. VIII 46.— (11) cfr. Pl. XIV 142.— Th. IV 4, 2 extr. Verg. G II 134. cfr. Pl. XII 16.) Animae[*](anima Ea) leonis virus grave[*](graui (-is Rs 2) ursis Rs. grauetur a), ursi pestilens. contacta[*](con- tata F1. concit- F2) halitu eius nulla fera attingit, ociusque[*](otiusque Fda. cici- Rs 2. citi- E2va.S) putrescunt adflata. e[*](adflata. e Müller em. II p. 17. -tae (-te Ea) ll.v. -ta (Rs?) C) reliquis homini[*](homini MRsF2 (P)J. -ne Rs 2. -nis rv) tantum infici natura voluit pluribus modis, et ciborum ac dentium vitiis, sed maxime senio. dolorem sentire non poterat, tactu sensuque[*](sensuque Rs (?)v. esuque r) omni carebat sine[*](sine quibus Rse corr. SJ) qua nihil sentitur; eadem[*](eadem —13 addito om.a) commeabat[*](commeaba D1F1. -mae ab ea E. -meabat ab eo zva.G) recens assidue, exitura[*](exitura RsF2v. -tura ut D2. -tur ut F1d. -tu ut D1. -tus in E) supremo et sola ex homine[*](homine Rs (P) S. omne (-ni D2E) r. -nibus v) superfutura, denique haec[*](ae F1. aF2) trahebatur e caelo: huius quoque tamen reperta poena est, ut[*](ui F1) neque id[*](in id F2) ipsum, quo[*](quo Rsv. quia E2. qua r) vivitur[*](uuitur RsF2v (S). uiuere DF1E1. -ret E2H), in vita iuvaret. Parthorum populis haec[*](hoc Rs (?) va.D) praecipue et a iuventa propter indiscretos cibos[*](cibonos Rs 1an posteaque?), namque et vino faetent ora[*](faetentiora D. -n///ora F1. fe- tentiora E1. -ntia ora E2) nimio[*](nimis & ibi (cibi Rs 2) Rs); sed sibi proceres medentur grano[*](gra- nos Rs 1. -nis Rs 2) Assyrii mali, cuius et[*](est Rs(?)v) suavitas praecipua, in esculenta[*](esculenti Rs) addito.

[*](cfr. Pl. VIII 118. XXVIII 149.— (16) Ar. IX 1, 609b 30. — (17) Ar. VIII 27 extr. cfr. supra § 66.)[*]((1) Th. C. VI 5, 1. (Mir. ausc. 147). Ael. IV 18. III 7. - (3) Mir. ausc. 141.)Elephantorum anima serpentes extrahit, cervorum urit[*](ut Rs. item urit d2va.H). diximus hominum genera qui venena serpentium suctu[*](sucu Rsa) corporibus[*](7, 13 sq.) eximerent[*](eximerent G. &ime-Rs. exige- rv). quin et subus[*](sub his a. his z. ceruis B e Th. C IV 9, 2) serpentes[*](ser- pentis Rs) in pabulo sunt, et aliis[*](et aliis av. -lii DFE. et aluu. Alu Rs. (loc.corr. an nec aluo?)) venenum est. quae insecta appellavimus, omnia olei[*](1)

[*]((8. 9) Ael. IX 28.— (12) Ael. XVII 12.) Quae animalium pascerentur veneno diximus. quaedam, innocua alioqui, venenatis pasta noxia fiunt et ipsa. [*](10, 69) apros in Pamphylia et Ciliciae montuosis[*](mon- tuosius Rs. -tosis va. G) salamandra ab iis devorata qui edere[*](qui inedere Rs), moriuntur: neque[*](nec va.S) enim[*](enim Rsv (S). om. r G) est intellectus ullus[*](nullus Rs) in odore vel sapore; et[*](et (pro uel) RsSJ) aqua vinumque interemit[*](interimit F2ava.J) salamandra ibi inmortua vel si omnino biberit unde potetur[*](petetur D1F1Ea. put- F2), item rana[*](ranam Fa) quam rubetam vocant. tantum insidiarum est vitae cfr. Ael. XVII 30. (Herod. V 16 extr.).) vespae serpente[*](serpentem RsS J. -tes va. Verc.) avide vescuntur, quo alimento mortiferos ictus faciunt. adeoque[*](adeoque RsS. Ide- Fdv.alac.) magna differentia est victus, ut in tractu pisce viventium[*](uiuentium —16 pisce om.Rs) Theophrastus prodat[*](prodat F1dTS. -dit F2H. -didit v) boves quoque pisce vesci, sed non nisi vivente.

[*](Diog. La. X 27,131. Hor. sat. II 72. 73. Cels. I 1 (p. 13, 14 Dar.).— (18) cfr. Cels. I 2 (p. 15, 18).— (20) ib. I prooem. (p. 12, 22).)[*]((1) cfr. Gels. I 3 (p. 18, 25. 19, 16 sq.). Pl. XXVI 17. XXVIII 54. Sen. cons. ad Helv. 10, 3 med.) Homini cibus utilissimus simplex, acervatio saporum pestifera et condimento[*](condimento MRsF2H. -ta rv) perniciosior[*](perni- cior M. -ciosiora D2dva.H). difficulter autem perficiuntur omnia in cibis acria[*](acrim Rs), aspera[*](aspera -20 uaria MRsJ.om. rv), inconsueta, varia[*](uari Rs), nimia[*](nimie F2) et avide[*](auida a) hausta, et aestate quam hieme difficilius

[*]((6) Gels. I 3 (p. 18,13.14. 20, 15). Pl. XXIII 41.— (8) Ar. VIII 8 extr. (Pl. VIII 68).— (9) cfr. Hippocr. (de carne) I p. 442 Kühn. Varro ap. Gell. III 10, 15. Macrob. in somn. Scip. I 6, 78.) Somno concoquere corpulentiae[*](corpulentae M1d. -ta F1. -tiam Rs) quam[*](equam Rs) firmitati utilius; ideo athletas[*](athetas F1. ad lethas a. ad laetas Rs) ambulatione malunt cibos perficere. pervigilio quidem praecipue vincuntur cibi.

augescunt[*](augescun- tur Rs) corpora dulcibus atque pinguibus et potu[*](petu Rs. poto F1), minuuntur siccis et aridis fridigisque ac siti. quaedam animalia et pecudes quoque in Africa quarto die bibunt. homini non utique septimo letalis[*](letalis MF2v (D). -les Rsa. -le est H. laetales DF1E) inedia[*](inedia MDFv (D) . -di Rs. -dias EazH. -diam S); durasse et[*](at (pro et) HBrot.) ultra undecimum plerosque certum est. morbus[*](morbus Rs. mori rv. dist. va. H. cfr. Madvig adv. crit. II p. 527) esuriendi[*](esurienti a. exuendis Rs) semper inexplebili aviditate[*](auiditatē Rs) uni[*](uni RsS. uini M.om. rv) animalium homini[*](homini MRsS. uni hominum (-ni v) D2F2v. uni qui (cui F1) D1F1. unicuique EaH).

[*]((14) cfr. Pl. XXV 83. XXII 26.) Quaedam[*](quedam Fa. quid- D1) rursus exiguo gustu[*](gustus MRs. gestu F1a.an gustatu? cfr. nota ad IX 77 et XXV 79) famem[*](fame Rs) ac sitim sedant conservantque vires, ut butyrum[*](buturum Rs. cfr. § 239), hippace[*](hippace B. ipp- M. ip- E. tipp- F. typp- Rs. ut ipp- D d. ut urip- a. ut titip- v), glycyrrhiza[*](glycyrhiza M. -ciriza Rs. -cyrrhizon va.Brot. clyzyrica F. -zirica a). perniciosissimum autem et[*](est in D. at cfr. vol. I p. 543 ad 11247) in omni quidem vita quod nimium , praecipue tamen corpori, minuique quod gravet[*](grauet MRsH. -uat B. -uę F. -ue rv) quolibet[*](quodibet Rs. -dlibet ava.B) modo utilius.

Verum ad reliqua naturae transeamus.

Animalium omnium quae nosci[*](nasciRsF1) potuere naturae[*](natura Rs) generatim membratimque ita se habent[*](habet Rs). restat ut[*](restat ut z (coni. Madvig adv. crit. IIp. 527). restant ll.v) neque ipsa anima carentia — quandoquidem nihil sine ea vivit —, terra edita et[*](et ego. ut ll.v. aut Madvig l.l.) inde eruta[*](eruta RsF2v. erudita r), dicantur ac nullum sileatur rerum naturae opus. diu fuere occulta eius beneficia, summumque munus homini datum arbores silvaeque intellegebantur. hinc primum alimenta, harum fronde mollior specus[*](pecus Rs. -udis Rs 2), libro vestis. etiam nunc[*](etiamnum Rs 1E1va.S. -annum F. -am n??? a) gentes sic degunt.[*](cfr. Pl. XXXVI 2. IX 105.) quo magis[*](ac magis om.Rs) ac magis admirari[*](admireris ubi E. -reris azva.B) subit his[*](ab iis zva.s. om.a) a principiis caedi montes in[*](in-13 uestes om.Rs) marmora, vestes ad Seras[*](seres E2. a Seribus va.G) peti, unionem in Rubri maris profunda[*](profundo va.s. at cfr. XXXVI 2), zmaragdum in ima tellure quaeri. ad hoc excogitata sunt aurium[*](auri R1) vulnera, nimirum quoniam parum erat[*](erat manibus RsS) collo, crinibus [*](crinibusque va S), manibus[*](manibus F2. om.) gestari[*](gestare Rs 2), nisi infoderentur etiam corpori. quam ob rem sequi par est ordinem vitae et arbores ante alia[*](moniliis F2) dicere ac moribus primordia ingerere[*](ingerere RsRF2E3v. in genere r) nostris[*](nostris (nr???s) ego. nis Rs. om. rv).

[*](cfr. Tac. Germ. 9 extr. Herod. I 131 init.)[*]((3) Phaedr. fab. III 17.) Haec fuere numinum[*](nominum F1E1 (item infra passim)) templa, priscoque ritu[*](ritus Rs. rit ut F1. ritu ut zC) simplicia rura etiam nunc[*](etiam Num Rs) deo praecellentem arborem dicant.

[*]((24) Th. IV 5, 6.) Sed quis non iure miretur arborem umbrae gratia tantum ex alieno petitam orbe? platanus haec est[*](est MF2v. et Rs. om. R SJ), in[*](in ego. per zv. om. ll. H) mare

[*](cfr. Macrob. III 13, 3.) Hoc actum circa captae[*](capiae F1E. -pie a. -pua z. -puae P) urbis aetatem, tantumque postea honoris increvit, ut mero infuso enutriantur. conpertum [*](comper id Rs)[*](que om.Rs. quę Fa) id maxime prodesse radicibus, docuimusque etiam arbores[*](uita Ea) vina potare.

[*](Th. I 7,1. Varro I 37, 5.— (21) Mucian. fr. 7 Brunn.) Celebratae[*](celebrata est (S) J) sunt primum in ambulatione Academiae[*](academina F2. cad- F1. Eadem in E. (a lac.)) Athenis cubitorum XXXIII[*](XXXIII RsJ. -III a H. XXXI a r. XXXVI unius v. (an Athe- nis unius?)) radice ramos antecedente. nunc est[*](estRsF2v. sit r) clara in Lycia fontis gelidi socia amoenitate, itineri adposita , domicilii modo cava octoginta atque unius pedum specu, nemorosa[*](nemorosa ll. H. -so G. numerosa z. -so v) vertice et se vastis protegens ramis[*](ramis arborum B. ramorum arbo- ribus ll. v) arbor um instar, agros longis obtinens[*](obtinens Rv(S) . -inet r H. (an operiens?)) umbris ac, ne quid desit speluncae imagini, saxea[*](saxa Ez. saxeae HBrot.) intus crepidinis corona muscosos conplexa pumices[*](pumis cestam F1. -is cestas E. -ices stat z. -ices extat tam va. G), tam digna miraculo[*](miracula (om. ut) DF1E), ut Licinius[*](liscinius FE) Mu[*](mutianus Fva.H (SJ) passim)-

Namque et chamaeplatani vocantur coactae brevitatis

Peregrinae et cerasi[*](ce- rasi F2v. cetera siRs. cerase DF1. -sae Ea) Persicaeque[*](persici (-si//// F1) quae F) et omnes quarum Graeca nomina aut aliena, sed quae ex iis[*](its Rs. his r C) incolarum numero[*](numero Rsv. nomine rz) esse coepere, dicentur inter frugiferas. in praesentia externas[*](externas RsF2. G. -na rv) persequemur a salutari maxime orsi.

[*](Th. IV 4, 2. 3. (Athen. III 26). Diosc. I 166. Verg. G II 127. Isid. XVII 7, 8. (cfr. Pl. XXIII 105). Sol. 46, 4 5.)Malus Assyria[*](assuria FE), quam alii[*](alias Eaz. al//// F1) Medicam vocant, venenis[*](uenenis RsF2v. ueneris (-ri D2z) r) medetur . folium eius[*](eiusRs(?)v. om. r) est unedonis intercurrentibus spinis. pomum ipsum alias[*](alius Rs) non manditur, odore praecellit[*](praecellit F2E2v. -llet r) foliorum quoque, qui transit in vestes una conditus[*](conditas D) arcetque animalium noxia. arbor ipsa omnibus horis pomifera est, aliis cadentibus, aliis maturescentibus, aliis vero subnascentibus. [*](Th. IV 4, 3. cfr. Pallad. IV 10, 16. 18. Sol. 46, 6.— Th. ib. 2 extr. Verg. G II 134.)temptavere gentes transferre ad sese[*](se Rsva.G) propter remedii praestantiam fictilibus in vasis, dato per cavernas radicibus[*](radicibus MRsv. -citus rz) spiramento, qualiter omnia[*](omni F1E2. -nis E1. om. a) transitura longius seri aptissime[*](aptissime Rs. art- rv) transferrique meminisse[*](emisisse F1E. -sset a) conveniet, ut[*](ut MRsv.del.F2. et r) semel quaeque[*](que quę Rsva.Bas. quem F1Ea) dicantur [*](dicantur MRsv. dicta- r). sed nisi apud Medos et in Perside nasci noluit. haec[*](haec zv. hoc ll) est[*](est autem cuius Rs (?)C)[*](et culentis F1E1. (a lac.) cuius grana Parthorum proceres incoquere diximus esculentis[*](11, 278)

[*](Verg. G II 121. 117. Herod. III 97. Th. IV 4, 6. Diosc. I 129. (Isid. XVII 7, 36).— (14) Herod. III 115.) Lanigeras[*](lanigeris M) Serum in mentione gentis eius narravimus , item Indiae arborum magnitudinem[*](magnitudine Rs). unam e peculiaribus[*](6,54) Indiae Vergilius celebravit hebenum, nusquam alibi nasci[*](enasci Rs) professus. Herodotus eam[*](ea Rs) Aethiopiae intellegi maluit[*](uice zva.G. om.Rs) in[*](in MRsFaG (J). om.Ezv (S)) tributi vicem regibus Persidis[*](p???sidis Rs) e materia[*](materia MRsS. -riae F2. -rie v. mariae r) eius centenas [*](ducentenas Herod.) phalangas tertio quoque anno pensitasse Aethiopas cum auro et ebore prodendo. non omittendum id[*](id—19 fuerit om. a) quoque, vicenos[*](uicenos Mv (J). uige-RsF2S. -gens r) dentes elephantorum grandes, quoniam ita significavit [*](eadem Rsva. Brot. (S)), Aethiopas ea de causa pendere solitos. tanta[*](tanta ebori MF2v. -ria F1. -rea Ez. iam. Tebori Rs) ebori auctoritas erat urbis nostrae CCCX anno; tune enim auctor ille historiarum[*](historiarum M. -iam (sto- Rs) eam rv) condidit Thuriis[*](thuriis F1B. -ris MD. -rius Ev. turis Rs. tyris F2superscr. Thurios Dittrich (prob. Fleckeisen) ann. phil. CXL p. 559. sed de condidit absolute po- sito cfr. XIII 88. XXV 5) in Italia, quo magis mirum est quod eidem[*](idem F1E) credimus, qui Padum amnem vidisset[*](nidisset F. n??? uid- E) neminem [*](nemine Rs. -ini Mva.Bas.)[*](dist. ego) ad id tempus Asiae Graeciaeque[*](graeciaeque (-quae M) MRsF2v. quae D1F1. que r) visum[*](uisum M1. -su M2. ut sibi Rs. aut (haud E) sibi DFEv). cognita[*](cognita M. -tum rv) Aethiopiae forma — ut diximus, nuper allata[*](allatam Mva. Bas.) Neroni principi[*](6, 181) —raram arborem Meroen[*](meraen M. a Meroe va. G) usque a[*](a sueneRsFE. ad Syenē va.G) Syene fine[*](fine MRsF2G. -nem rv) imperii per[*](per om.M)DCCCCLXXXXVI[*](DCCCC. MRsF2v (J). dCCC. EH. aCCC. F1d. ///CCC. D) p. nullamque nisi palmarum generis esse docuit. ideo fortassis in tributi[*](tribut//// F1. -tum E. -torum va. H) auctoritate tertia res fuerit hebenus.

[*](Sol. 52, 52.— Diosc. I 129. Th. IV 4, 6.) Romae[*](ea Fa) eam Magnus Pompeius triumpho[*](in triumfo (-pho v) Eva.S) Mithridatico ostendit. accendi Fabianus negat, uritur tamen odore iucundo . duo genera eius: rarum id quod melius, arboreum[*](arboreum MF2v. -rem r), purae[*](purae Madvig adv. crit. II p. 527. iure ll. mire (Salm.) S. tereti D coll. § 57. trunco v) et enodis[*](et enodis M. -di F2D. et nodi r. enodi v) materiae[*](materiae FEav. -ri M. -rie RsC) nigri splendoris ac vel[*](uel om.Rs) sine arte protinus iucundi, alterum fruticosum cytisi modo et tota India dispersum.