In C. Verrem

quid? hoc cuiquam ferendum putas[*](putas s. l. p2) esse, nos ita vivere in pecunia tenui ut prorsus nihil adquirere velimus, ut dignitatem nostram populique Romani beneficia non copiis sed virtute tueamur, istum rebus omnibus undique ereptis impune eludentem circumfluere atque abundare? huius argento dominia vestra[*](dominia vestra Hc: domum nostram O1, in mg. m. 1 damna, suprascr. domina: domos vestras m. 2, ut rell. (domus v. p)), huius signis et tabulis forum comitiumque ornari, praesertim cum vos vestro Marte his rebus omnibus abundetis? Verrem esse qui vestras villas suis manubiis ornet? Verrem esse qui cum L. Mummio certet, ut pluris hic sociorum urbis quam ille hostium spoliasse videatur, pluris hic villas[*](hic villas HO1: hic solus villas p rell.) ornamentis fanorum quam ille fana spoliis hostium ornasse? et is erit ob eam rem vobis carior ut ceteri libentius suo periculo vestris cupiditatibus serviant?

verum haec et dicentur[*](et dicentur HcO: dicentur p rell.) alio loco et dicta sunt: nunc proficiscemur ad reliqua, si pauca ante fuerimus[*](erimus d) a vobis, iudices, deprecati. superiore omni oratione perattentos vestros animos habuimus: id fuit nobis gratum admodum. sed multo erit gratius si reliqua voletis attendere, propterea quod in his omnibus quae antea dicta sunt erat quaedam ex ipsa[*](ex ipsa O: ex iis, ex his p rell.) varietate ac novitate[*](nobilitate cO) rerum et criminum delectatio, nunc tractare causam instituimus frumentariam, quae magnitudine iniuriae et re[*](et re cO: fere pO2: et re fere vulg.) criminibus ceteris antecellet[*](antecellet O: -it p rell.), iucunditatis in agendo et varietatis minus habebit. vestra autem auctoritate et prudentia dignissimum est, iudices, in audiendi diligentia[*](in audiendi diligentia cO1: in audiendo diligentiam O2 rell.) non minus religioni tribuere quam voluptati[*](voluntati O1).

in hac causa frumentaria cognoscenda haec vobis proponite, iudices, vos de rebus fortunisque Siculorum omnium[*](omnium om. O), de civium Romanorum qui arant in Sicilia bonis, de vectigalibus a maioribus traditis, de vita victuque[*](victu vitaque O (Am. J. Ph. xxviii, p. 141)) populi Romani cognituros: quae si magna atque adeo maxima vobis videbuntur[*](videbuntur O1: videntur p rell.), quam varie et quam copiose dicantur exspectare nolite. neminem vestrum praeterit, iudices, omnem utilitatem opportunitatemque provinciae Siciliae, quae ad commoda populi Romani adiuncta sit, consistere in re frumentaria maxime; nam[*](nam cO: in rell.) ceteris rebus adiuvamur ex illa provincia, hac vero alimur ac sustinemur.

ea causa[*](haec causa p (ac sustinemur haec causa tri. p2 s.l., om. k)) tripertita, iudices, erit in accusatione; primum enim[*](enim om. O) de decumano, deinde de empto dicemus frumento, postremo de aestimato. inter Siciliam ceterasque provincias, iudices, in agrorum vectigalium ratione[*](ratione cOk: rationes p rell.) hoc interest, quod ceteris aut impositum vectigal est certum, quod stipendiarium dicitur, ut Hispanis et plerisque Poenorum quasi victoriae praemium ac poena belli, aut censoria locatio constituta est, ut Asiae lege Sempronia: Siciliae civitates sic in amicitiam fidemque accepimus[*](accepimus codd.: recepimus vulg.) ut eodem iure essent quo fuissent, eadem condicione populo Romano parerent qua suis antea[*](ante O1 (§24 infra)) paruissent.

perpaucae Siciliae civitates sunt[*](sunt codd.: superiori O1: sunt superiore Muell.) bello a maioribus nostris subactae; quarum ager cum esset publicus populi Romani factus, tamen illis est redditus; is ager a censoribus locari solet. foederatae civitates duae sunt[*](sunt duae O), quarum decumae venire non soleant, Mamertina et Tauromenitana, quinque praeterea sine foedere immunes civitates[*](civitates om. O, secl. Kayser) ac liberae, Centuripina, Halaesina, Segestana, Halicyensis, Panhormitana; praeterea omnis ager Siciliae civitatum decumanus est, itemque ante imperium populi Romani ipsorum Siculorum voluntate et institutis fuit.

videte nunc maiorum sapientiam[*](sap. maiorum O), qui cum Siciliam tam opportunum subsidium belli atque pacis ad rem publicam adiunxissent, tanta cura Siculos tueri ac retinere voluerunt ut non modo eorum agris vectigal novum nullum imponerent, sed ne legem quidem venditionis decumarum neve[*](neve codd.: nec Muell.) vendundi aut tempus aut locum commutarent, ut certo tempore anni, ut ibidem in Sicilia, denique ut lege Hieronica venderent. voluerunt eos in suis rebus ipsos interesse, eorumque animos non modo lege nova sed ne nomine quidem legis novo[*](novo codd. praeter O (nove): novae Mueller) commoveri.

itaque[*](Itaque O: ita p rell.) decumas lege Hieronica semper vendundas censuerunt, ut iis iucundior esset muneris illius functio, si eius regis qui Siculis carissimus fuit non solum instituta commutato imperio, verum etiam nomen maneret. hoc iure ante Verrem praetorem Siculi semper usi sunt: hic primus instituta omnium, consuetudinem a maioribus traditam, condicionem amicitiae, ius societatis convellere et commutare ausus est.

qua in re primum illud reprehendo et accuso, cur in re tam vetere[*](vetere Opqk: veteri d (Div. §5)), tam usitata quicquam novi feceris. ingenio aliquid adsecutus es? tot homines sapientissimos et clarissimos[*](et clarissimos cO: om. rell.), qui illam provinciam ante te tenuerunt, prudentia consilioque vicisti? est tuum, est ingeni diligentiaeque tuae: do hoc tibi et concedo. scio te Romae, cum praetor esses, edicto tuo possessiones hereditatum a liberis ad alienos, a primis heredibus ad secundos, a legibus ad libidinem tuam transtulisse; scio te edicta superiorum omnium correxisse et possessiones hereditatum non secundum eos qui proferrent, sed secundum eos qui dicerent testamentum factum dedisse; easque res novas abs te prolatas et inventas magno tibi quaestui fuisse scio; eundemque te memini censorias quoque leges in sartis tectis exigendis tollere et commutare, ne is redimeret cuia res esset, ne pupillo tutores propinquique consulerent quo minus fortunis omnibus everteretur; exiguam diem praefinire operi qua ceteros ab negotio excluderes, ipse in tuo redemptore nullam certam diem observares.

quam ob rem novam legem te in decumis statuisse non miror, hominem in edictis praetoriis[*](pr. O ( = praetoris: i, §106: infra §§25, 66)), in censoriis legibus tam prudentem, tam exercitatum,—non, inquam, miror te aliquid excogitasse; sed quod tua sponte iniussu populi sine senatus auctoritate iura provinciae Siciliae mutaveris[*](mutaveris O: mutaris rell.), id reprehendo, id accuso.

L. Octavio et C. Cottae consulibus senatus permisit ut vini et olei decumas et frugum minutarum, quas ante[*](ante O1: ante te rell. (§43 infra)) quaestores in Sicilia vendere consuessent, Romae venderent, legemque his rebus quam ipsis videretur dicerent[*](dicerent cO1: edicerent p rell.). cum locatio fieret, publicani postularunt quasdam res ut ad legem adderent neque tamen a ceteris censoriis legibus recederent. contra dixit is[*](is om. O) qui casu tum Romae fuit, tuus hospes, Verres,—hospes, inquam, et familiaris tuus,—Sthenius hic Thermitanus. consules causam cognorunt[*](cognorunt O: cognoverunt rell.); cum viros primarios atque amplissimos civitatis multos in consilium advocassent, de consili sententia pronuntiarunt se lege Hieronica vendituros.

itane vero? prudentissimi viri summa auctoritate praediti, quibus senatus legum dicendarum in locandis vectigalibus omnem potestatem permiserat populusque Romanus idem[*](Romanus idem om. O) iusserat, Siculo uno recusante cum amplificatione vectigalium nomen Hieronicae legis mutare noluerunt: tu, homo minimi consili, nullius auctoritatis, iniussu populi ac senatus, tota Sicilia recusante, cum maximo detrimento atque adeo exitio vectigalium totam[*](tum totam O1: fort. tu totam (totam totam M = C)) Hieronicam legem sustulisti?

at quam legem corrigit, iudices, atque adeo totam tollit! acutissime ac diligentissime[*](et dilig. O (§143)) scriptam, quae lex[*](lex cO: om. rell.) omnibus custodiis subiectum aratorem decumano tradidit, ut neque[*](neque post horreis om. O) in segetibus neque in areis neque in horreis neque in amovendo neque in exportando[*](exportando Vcp al.: asportando O) frumento grano uno posset arator sine maxima poena fraudare decumanum. scripta lex ita diligenter est ut eum scripsisse appareat qui alia vectigalia non haberet, ita acute ut Siculum, ita severe ut tyrannum; qua lege Siculis tamen arare expediret; nam ita diligenter constituta sunt iura decumano[*](decumano VcO: decumani p rell.) ut tamen ab invito aratore plus decuma non possit[*](posset O1) auferri.

cum haec essent ita[*](ita essent V) constituta, Verres tot annis atque adeo saeculis tot inventus est qui haec non commutaret sed everteret[*](verteret V), eaque quae iam diu ad salutem sociorum utilitatemque[*](utilitatemque VO: utilitatem p al.) rei publicae composita comparataque essent ad suos improbissimos quaestus converteret; qui primum certos instituerit[*](institueret p) nomine decumanos, re vera ministros ac satellites cupiditatum suarum, per quos ostendam sic provinciam per triennium vexatam atque vastatam, iudices, ut eam multis annis multorum innocentia sapientiaque recreare nequeamus.

Eorum omnium[*](omnium om. V) qui decumani vocabantur princeps erat Q. ille Apronius, quem videtis; de cuius improbitate singulari gravissimarum legationum querimonias audivistis. aspicite, iudices, vultum hominis et aspectum, et ex ea contumacia quam hic in perditis rebus[*](audivistis O: audistis p vulg.) retinet illos eius spiritus Siciliensis quos fuisse putetis cogitate ac recordamini[*](recordamini VO: cogitate ac recordamini p rell.). hic est Apronius quem in provincia tota Verres, cum undique nequissimos homines conquisisset, et[*](et om. V) cum ipse secum sui similis duxisset non parum multos, nequitia luxuria audacia sui simillimum iudicavit; itaque istos inter se perbrevi tempore non res, non ratio, non commendatio aliqua, sed studiorum turpitudo similitudoque coniunxit.

Verris mores improbos impurosque nostis: fingite vobis si potestis, aliquem[*](vobis si potestis aliquem V et pler. (s''i pot. vo''bis aliq. p): vobis aliq. si pot. O) qui in omnibus isti[*](istis VO) rebus par ad omnium flagitiorum nefarias libidines esse possit; is erit Apronius ille qui, ut ipse non solum vita sed[*](sed cO: sed etiam rell. (iii, §§1, 56)) corpore atque ore significat, immensa aliqua vorago est aut[*](aut p vulg.: ac cod. Vrs.: et Halm (v, §§34, 64)) gurges vitiorum turpitudinumque omnium. hunc in omnibus stupris, hunc in fanorum expilationibus, hunc in impuris conviviis principem adhibebat; tantamque habet morum similitudo coniunctionem atque concordiam ut Apronius, qui aliis inhumanus ac barbarus, isti uni commodus ac disertus videretur; ut quem omnes odissent neque videre vellent, sine eo iste esse non posset; ut cum alii ne conviviis quidem isdem quibus Apronius, hic isdem etiam poculis uteretur; postremo ut odor Aproni taeterrimus oris et corporis,—quem, ut aiunt, ne bestiae quidem ferre possent,—uni isti suavis et iucundus videretur. ille erat in tribunali proximus, in cubiculo solus, in convivio dominus, ac tum maxime cum accubante praetextato praetoris filio saltare in convivio[*](saltare in convivio O (prob. Ziel. p. 195): in conv. salt. p rell. (Deiot. §26)) nudus[*](nudus om. pk) coeperat.

hunc, uti dicere institui, principem Verres ad fortunas[*](ad fortunas cO: ad evertendas fortunas p rell.) aratorum vexandas diripiendasque esse voluit: huius audaciae nequitiae crudelitati fidelissimos socios optimosque civis scitota hoc praetore traditos, iudices, atque addictos fuisse novis institutis et edictis, tote Hieronica lege, quem ad modum antea[*](antea Opq: ante V (ii, §82; §12 supra)) dixi, reiecta ac[*](ac V: et p rell.) repudiata.

primum edictum, iudices, audite[*](audite iudices O (§80 infra)) praeclarum: quantum decumanus edidisset aratorem sibi decumae dare oportere, ut tantum arator decumano dare cogeretur. quo modo? quantum poposcerit Apronius, dato. quid est hoc? utrum praetoris institutum in socios an in hostis victos insani edictum atque imperium tyranni? ego tantundem dabo[*](tantundem dabo V (cf. §201 infra): tantum dem p Lamb. edd.: tantundem rell.) quantum ille poposcerit? poscet omne quantum exaravero. quid omne? plus immo etiam, inquit, si volet. quid tum? quid censes? aut dabis aut contra edictum fecisse damnabere. per deos immortalis, quid est hoc? veri enim simile[*](enim simile VcO: simile enim p rell.) non est.

sic mihi persuadeo, iudices, tametsi omnia in istum hominem convenire putetis, tamen hoc vobis falsum videri. ego enim, cum hoc tota Sicilia diceret, tamen adfirmare non auderem, si haec edicta non ex ipsius tabulis totidem verbis recitare possem, sicuti faciam. da, quaeso, scribae, recitet[*](scribae: recitet edd. praeter Muellerum) ex codice professionem. recita. EDICTVM DE PROFESSIONE[*](ex codice professione r edictum de professionem V: profess. rectia om. O: lacunam habent p). negat me recitare totum; nam id significare nutu videtur. quid praetereo? an illud, ubi caves tamen Siculis et miseros respicis aratores? dicis enim te in decumanum, si plus abstulerit quam debitum sit, in octuplum iudicium daturum[*](daturum VO: daturum esse rell. (prob. Zielinski, p. 195)). nihil mihi placet praetermitti; recita hoc quoque quod postulat totum. recita[*](ċRċ ( = Recita) Vp2: om. O rell. (ċRċ edictum de iudicio in octuplum, ut V, ita suppl. in vers. vac. p2 q2)). EDICTVM DE IVDICIO IN OCTVPLVM. Iudicio ut arator decumanum persequatur? miserum atque iniquum! ex agro homines traducis[*](traducis VOpq: miserum... traduci vulg.) in forum, ab aratro ad subsellia, ab usu rerum rusticarum[*](rusticarum rerum O) ad insolitam litem atque iudicium?

cum omnibus in aliis vectigalibus, Asiae Macedoniae Hispaniae Galliae Africae Sardiniae, ipsius Italiae quae vectigalia sunt —cum in his, inquam, rebus omnibus[*](omnibus om. V) publicanus[*](aut O1 Mueller) petitor ac pignerator, non ereptor neque possessor soleat esse, tu de optimo, de iustissimo, de honestissimo genere hominum, hoc est de aratoribus, ea iura constituebas quae omnibus aliis essent contraria? Vtrum est aequius, decumanum petere an aratorem repetere? iudicium integra re an perdita fieri? eum qui manu quaesierit, an eum qui digito sit licitus[*](sit licitus Vq (prob. Ziel. l.c.): licitus sit rell.) possidere? quid? qui singulis iugis arant, qui ab opere ipsi non recedunt,—quo in numero magnus ante te praetorem numerus ac[*](ac VO: om. p rell.) magna multitudo Siculorum fuit,— quid facient cum dederint Apronio quod poposcerit? relinquent arationes, relinquent Larem familiarem suum? venient Syracusas, ut te praetore videlicet aequo iure Apronium, delicias ac vitam tuam, iudicio recuperatorio persequantur?

verum esto: reperietur aliqui[*](aliqui VO: aliquis p rell.) fortis et experiens arator, qui, cum tantum dederit decumano quantum ille deberi dixerit, iudicio repetat et poenam octupli persequatur: exspecto vim edicti, severitatem praetoris: faveo aratori, cupio octupli damnari Apronium. quid tandem postulat arator? nihil nisi ex edicto iudicium in octuplum. quid Apronius? non recusat. quid praetor? iubet recuperatores reicere. 'decurias scribamus[*](exscribamus cO).' quas decurias? 'de cohorte mea reicies,' inquit. 'quid? ista cohors[*](cohors ista V) quorum hominum est?' Volusi haruspicis et Corneli medici et horum canum quos tribunal meum vides lambere; nam de conventu nullum umquam iudicem nec recuperatorem dedit; iniquos decumanis aiebat omnis esse[*](aiebat omnis esse V: esse aiebat omnes esse O: esse aiebat omnes ck (non p): omnes dicebat esse p) qui ullam agri glebam possiderent. veniendum erat ad eos contra Apronium qui nondum[*](nondum VO: nondum etiam p rell.) Aproniani convivi crapulam exhalassent. O praeclarum et commemorandum iudicium! o severum edictum! o tutum perfugium aratorum!