In C. Verrem

ac ne forte ea, quae remota de medio atque erepta nobis sunt, omnia ita condita fuisse atque ita abdita[*](abdite Cbd, fort. recte) latuisse videantur ut haec[*](haec CO: hac p rell.) diligentia, quam ego a me exspectari maxime puto, nihil eorum investigare[*](investigari Cb), nihil adsequi potuerit, —quae consilio aliquo aut ratione inveniri potuerunt inventa sunt, iudices: manifestis in rebus hominem iam teneri videbitis[*](teneri videbitis pb vulg. (prob. Ziel. l.c.): videbitis teneri CO). nam quod in publicanorum causis vel plurimum aetatis meae versor vehementerque illum ordinem observo, satis commode mihi videor eorum consuetudinem usu tractandoque cognosse.

itaque ut hoc comperi, remotas esse litteras societatis, habui rationem eorum annorum per quos iste in Sicilia fuisset; dein[*](dein C (domi O): deinde p rell.) quaesivi, quod erat inventu facillimum, qui per eos[*](eos CO: eosdem p rell.) annos magistri illius societatis fuissent, apud[*](apud CO: et apud pq al.) quos tabulae fuissent. sciebam enim hanc magistrorum qui tabulas haberent consuetudinem esse, ut, cum tabulas novo magistro traderent, exempla litterarum ipsi habere non nollent. itaque ad L. Vibium, equitem Romanum, virum primarium, quem reperiebam magistrum[*](magistratum CO) fuisse eo ipso anno qui mihi maxime quaerendus erat, primum veni. sane homini praeter opinionem improviso incidi. scrutatus sum quae potui et quaesivi omnia: inveni duos solos libellos a L. Canuleio missos sociis ex portu Syracusis, in quibus erat scripta ratio[*](scripta ratio codd.: ratio scripta b vulg.) mensuum[*](mensuum qk: mensum Cp (prob. Luterbacher): mensium Ob edd. (§§184, 188)) complurium rerum exportatarum istius nomine sine portorio: itaque obsignavi statim.

non[*](Non addidi (ante verum tantum l. 20): nec Hotom.) erat haec[*](erat haec (sc. ratio) scripsi: erant haec Cb: erat (om. haec) O) ex eodem[*](ex eodem (exeo dē Cp) genere COp al.: ex eo gen. b: ex eo quidem genere Halm) genere quod ego maxime genus ex sociorum litteris reperire cupiebam; verum tantum inveni, iudices, quod apud vos quasi exempli causa proferre possem. sed tamen quicquid erit in his libellis, quantulumcumque[*](quantulum CO1: quantulumque pk) videbitur esse, hoc quidem certe manifestum erit: de ceteris ex hoc coniecturam facere debebitis. recita mihi, quaeso, hunc primum libellum, deinde illum alterum. LIBELLI CANVELIANI. non quaero unde cccc amphoras mellis habueris, unde tantum Melitensium[*](tantum Melitensium cO: tantam Melitensem vestem p rell.), unde L tricliniorum lectos, unde tot candelabra; non, inquam, iam quaero unde haec habueris, sed quo tantum tibi opus fuerit, id quaero. omitto[*](Omitto O1q: mitto p rell.) de melle, sed tantumne[*](tantumne p rell.: tantum O) Melitensium, quasi etiam amicorum uxores, tantum lectorum, quasi omnium istorum villas ornaturus esses?

et[*](Et O1: om. rell.) cum haec paucorum mensuum[*](mensum C: mensium edd.) ratio in his libellis sit, facite ut vobis trienni totius veniat in mentem. sic contendo, ex his parvis libellis[*](libellis parvis O) apud unum magistrum societatis repertis vos iam coniectura adsequi posse cuius modi praedo iste in illa provincia fuerit, quam multas cupiditates, quam varias, quam infinitas habuerit, quantam pecuniam non solum numeratam, verum etiam in huiusce modi[*](in huiuscemodi p (eius- O): in huiusmodi qr: huiuscemodi in edd.) rebus positam confecerit; quae vobis alio loco planius explicabuntur.

nunc hoc attendite. his exportationibus quae recitatae sunt scribit HS cx[*](HS DC cO1) socios perdidisse ex vicensima portori Syracusis. pauculis igitur mensibus, ut hi pusilli et contempti libelli indicant, furta praetoris, quae essent HS ZZZcc[*](ċ∞ċccċ cO: duodecies p rell.), ex uno oppido solo exportata sunt. cogitate nunc,—cum illa Sicilia sit, hoc est insula quae undique exitus maritimos habeat,—quid ex ceteris locis exportatum putetis, quid Agrigento, quid Lilybaeo, quid Panhormo, quid Thermis, quid Halaesa, quid Catina, quid ex ceteris oppidis, quid vero Messana, quem iste sibi locum maxime tutum esse[*](esse O: om. rell.) arbitrabatur, ubi animo semper soluto liberoque erat, quod sibi iste Mamertinos delegerat ad quos omnia quae aut diligentius servanda aut occultius exportanda erant deportaret. his inventis libellis ceteri remoti et diligentius sunt reconditi; nos tamen, ut omnes intellegant hoc nos sine cupiditate agere, his ipsis libellis contenti sumus.

nunc ad sociorum tabulas accepti et expensi, quas removere honeste nullo modo potuerunt, et ad amicum tuum Carpinatium revertemur. inspiciebamus Syracusis a Carpinatio confectas tabulas societatis, quae significabant multis nominibus eos homines versuram a Carpinatio fecisse qui pecunias Verri dedissent; quod[*](quod cO1: om. rell.) erit vobis luce clarius, iudices, tum[*](iud. tum Opq: tum om. d) cum eos ipsos produxero qui dederunt; intellegetis enim illa tempora per quae, cum essent in periculo, pretio sese redemerunt cum societatis tabulis non solum consulibus verum etiam mensibus convenire.

cum haec[*](haec p vulg.: hoc O (ex hec, credo, §189 infra)) maxime cognosceremus et[*](et Opq: et iam vulg.) in manibus tabulas haberemus, repente aspicimus lituras eius modi[*](eius modi Ern., Schuetz. auctt. secl. Kayser) quasi quaedam vulnera tabularum recentia. statim suspicione offensi ad ea ipsa nomina oculos animumque transtulimus. erant acceptae pecuniae C. VERRVCIO[*](C. Verrucio O: a C. Verr. p rell.) C. F.[*](C. F. cO: om. p rell.), sic tamen ut usque ad alterum R litterae constarent integrae, reliquae omnes essent in litura; alterum, tertium, quartum, permulta erant eiusdem modi[*](eiusdem modi cO: om. rell.) nomina. cum manifesto[*](manifesto scripsi (manif. teneretur: cf. Cluent. §20): manifesta codd.) res flagitiosa[*](flagitiosa O: tum (tam?) flagit. rell., cum flagit. Hotom.) litura[*](litura cO: om. rell.) tabularum atque insignis turpitudo teneretur[*](Sed v. Cl. Rev. xviii. 25. Coniecerat Mueller Cum manifesto res flagitiosa atque insignis turp. teneretur fort. recte), quaerere incipimus[*](incepimus O) de Carpinatio quisnam is esset Verrucius quicum tantae pecuniae rationem haberet. haerere homo, versari[*](versari cO: aversari, advers. rell.), rubere. quod lege excipiuntur tabulae publicanorum quo minus Romam deportentur, ut res quam maxime clara et[*](et O: ac p vulg.) testata esse posset, in ius ad Metellum Carpinatium voco tabulasque societatis in forum defero[*](defert cO1). fit maximus concursus hominum, et, quod erat Carpinati nota cum isto praetore societas ac faeneratio, summe exspectabant omnes quidnam[*](quidnam cO: quid p rell.) in tabulis teneretur.

rem ad Metellum defero, me tabulas perspexisse sociorum; in his tabulis magnam rationem C. Verruci permultis nominibus esse, meque hoc perspicere ex consulum mensuumque[*](mensumque c (§184 supra)) ratione, hunc Verrucium neque ante adventum C. Verris neque post decessionem quicquam cum Carpinatio rationis habuisse; postulo ut mihi respondeat qui sit is[*](is Op: iste edd.) Verrucius, mercator an negotiator[*](an negotiator cO: om. rell.) an arator an pecuarius, in Sicilia[*](in Sic. VcO1: ex Sic. p rell.) sit an iam decesserit. clamare omnes ex conventu neminem umquam in Sicilia fuisse Verrucium. ego instare ut mihi responderet quis[*](quis (qui O) esset ubi esset VcO: ubi esset quis esset p rell.) esset, ubi esset, unde esset; cur servus societatis qui tabulas conficeret[*](conficeret O1: confecerit p rell.) semper[*](semper om. V) in Verruci nomine certo ex loco mendosus esset.

atque haec[*](hoc O (§187 supra)) postulabam, non quo illum cogi putarem oportere ut ad ea[*](ad ea V: ea rell.) mihi responderet invitus, sed ut omnibus istius furta, illius flagitium, utriusque audacia perspicua esse posset. itaque illum in iure metu conscientiaque peccati mutum atque exanimatum ac vix vivum relinquo, tabulas in foro summa hominum frequentia exscribo; adhibentur in scribendo[*](scribendo V Arus. Mess.: exscribendo p rell.) ex[*](ex V: et O: de p vulg. (ii §24: Am. J. Ph. xxvi, p. 420)) conventu viri primarii, litterae lituraeque omnes adsimulatae et[*](et V: om. p rell.) expressae de tabulis in libros transferuntur.

haec omnia summa cura et diligentia recognita et collata et ab hominibus honestissimis obsignata sunt. si Carpinatius mihi tum respondere noluit, responde tu mihi nunc[*](tu mihi nunc O: tu om. V: mihi nunc tu pb ed. Rom.: nunc tu mihi r), Verres, quem esse hunc tuum paene gentilem Verrucium putes. fieri non potest ut, quem video te praetore in Sicilia fuisse et quem ex ipsa ratione intellego locupletem fuisse, eum tu in tua provincia non cognoveris[*](cognoveris O1: cognoris Vp rell.). atque adeo, ne hoc aut[*](ne hoc aut VcOp: hoc ne b rell.) longius aut obscurius esse possit, procedite in medium atque[*](atque VcO: om. p rell.) explicate descriptionem imaginemque tabularum, ut omnes mortales[*](mortales om. V) istius avaritiae non iam vestigia sed ipsa cubilia videre possint. Liber explicetur[*](Liber explicetur c: liber explicatur pq, punctis subscr. r: om. Vb: del. edd.).

videtis Verrucium? videtis primas litteras[*](litteras primas V) integras? videtis extremam partem nominis[*](extr. part. nominis del. Hartman), codam[*](codam Vcp: quodam Ob: caudam k) illam Verrinam[*](Verrinam Maius e V (Verrisnam): Verris p rell.) tamquam in luto demersam esse in litura? sic habent se tabulae, iudices, ut videtis. quid exspectatis, quid quaeritis amplius? tu ipse, Verres, quid sedes, quid moraris? nam aut exhibeas nobis Verrucium necesse est aut te Verrucium esse fateare. laudantur[*](Laudentur V) oratores veteres, Crassi illi et Antonii, quod crimina diluere dilucide, quod copiose reorum causas defendere solerent[*](solerent cO: solebant p rell.): nimirum illi non ingenio solum his patronis, sed fortuna etiam praestiterunt. nemo enim tum ita peccabat ut defensioni locum non relinqueret; nemo ita[*](tum ita p rell.: ita tum O: ita om. b) vivebat ut nulla eius vitae pars summae turpitudinis esset expers; nemo ita in manifesto peccato[*](peccatu Gell.) tenebatur ut, cum impudens fuisset in facto, tum impudentior videretur si negaret.

nunc vero quid faciat Hortensius[*](Hortensius patronus O; sed v. Gell. vii. 16)? avaritiaene crimina frugalitatis laudibus deprecetur? at hominem flagitiosissimum libidinosissimum nequissimumque defendit. an ab hac eius[*](illius O1) infamia nequitia[*](ac nequitia Muell.: infam. nequissima k) vestros[*](nostros O) animos in aliam partem fortitudinis commemoratione traducat? at homo inertior, ignavior, magis vir inter mulieres, impura inter viros muliercula proferri non potest. at mores commodi. quis contumacior, quis inhumanior, quis superbior? at haec sine cuiusquam malo. quis acerbior, quis insidiosior, quis crudelior umquam fuit? in hoc homine atque in eius modi causa quid facerent omnes Crassi et Antonii? tantum, opinor, Hortensi: ad causam[*](ad causam cO1: ad hanc causam p rell.) non accederent neque in alterius impudentia sui pudoris existimationem amitterent. liberi enim ad causas solutique veniebant, neque committebant[*](neque committebant p2 s.l.) ut, si impudentes in defendendo esse noluissent[*](voluissent cOq al.), ingrati in deserendo existimarentur.

omnes qui alterum, iudices, nullis impulsi inimicitiis, nulla privatim laesi iniuria, nullo praemio adducti in iudicium rei publicae causa vocant providere debent non solum quid oneris in praesentia tollant, sed[*](sed VHO1: sed etiam p rell. (i, §106; Am. J. Ph. xxvi, p. 412)) quantum in omnem vitam negoti suscipere conentur. legem enim sibi ipsi dicunt[*](dicunt VHcO: indicunt p rell.) innocentiae continentiae[*](continentiae Vp rell.: om. HcO) virtutumque omnium qui ab altero rationem vitae reposcunt, atque eo magis si id, ut ante dixi, faciunt nulla re commoti alia nisi utilitate communi.

nam qui sibi hoc sumpsit, ut corrigat mores aliorum ac peccata reprehendat, quis huic ignoscat si qua in re ipse ab[*](ab VHp rell.: a O1k) religione offici declinarit? quapropter hoc etiam magis ab omnibus eius modi civis laudandus ac diligendus est, quod[*](qui d) non solum ab[*](ab VHpk: a cO) re publica civem improbum removet, verum etiam se ipsum eius modi fore profitetur ac praestat ut sibi non modo communi voluntate virtutis atque offici, sed etiam vi[*](vi H: in O: ut c rell.) quadam magis necessaria recte sit honesteque vivendum.

itaque hoc, iudices, ex homine clarissimo atque eloquentissimo[*](atque eloq. om. O1), L. Crasso, saepe auditum est, cum se nullius rei tam paenitere diceret quam quod C. Carbonem umquam in iudicium vocavisset; minus enim liberas omnium rerum voluntates habebat, et vitam suam pluribus quam vellet observari oculis arbitrabatur. atque ille his praesidiis ingeni fortunaeque munitus tamen hac cura continebatur, quam sibi nondum confirmato consilio[*](consilio confirmato O fort. recte (confirm. sc. sibi: cf. De Repub. §30; Cluent. §13)) sed ineunte aetate susceperat, cum[*](cum scripsi: quo codd. (e quom, credo): quamquam Bake, Koch, Mueller) minus etiam praecipitur[*](precipitur H: percip. cO: perspicitur rell. edd.) eorum virtus et integritas qui ad hanc rem adulescentuli, quam qui iam firmata aetate[*](Verba quam qui iam firmata aetate abesse malim; cf. J. J. Hartman, Mnemosyne, xl, p. 450) descendunt. illi enim, ante quam potuerunt existimare quanto liberior vita sit eorum qui neminem accusarint, gloriae causa atque ostentationis accusant: nos qui iam et quid facere et quantum iudicare[*](quantum iudicare scripsi: quantulum dicere cO (credo ex quantūludicare): quantulum iudicare rell. praeter H (quantulum, omissis reliquis)) possemus ostendimus, nisi facile cupiditates nostras teneremus, numquam ipsimet nobis praecideremus istam licentiam libertatemque vivendi.

atque ego hoc[*](ego hoc HO: hoc ego p rell. (v, §179)) plus oneris habeo quam qui ceteros accusarunt,—si onus est id appellandum quod cum laetitia feras ac voluptate[*](voluptate p rell.: voluntate HOq): verum tamen ego hoc amplius suscepi quam ceteri quod ita postulatur ab hominibus[*](hominibus HcO1: omnibus p rell.) ut his abstineant[*](ut his abstineant HcO: ut ab his se abstineant p rell.) maxime vitiis in quibus alterum reprehenderint[*](reprehenderint HcO: -erunt p rell.). Furem aliquem aut rapacem accusaris: vitanda tibi semper erit omnis avaritiae suspicio. maleficum quempiam adduxeris aut crudelem: cavendum erit semper ne qua in re asperior aut inhumanior[*](immanior O1: humanior H corr. m. 2) fuisse videare. corruptorem, adulterum: providendum diligenter ne quod in vita vestigium libidinis appareat: omnia postremo quae vindicaris in altero tibi ipsi vehementer fugienda sunt. etenim non modo accusator, sed ne obiurgator quidem ferendus est is[*](is om. O1) qui, quod in altero vitium reprehendit, in eo ipse reprehenditur[*](reprehenditur HcOk: depreh. pr (prob. Luterbacher)).

ego in uno homine omnia vitia quae possunt in homine perdito nefarioque esse reprehendo; nullum esse dico indicium libidinis sceleris audaciae quod non in istius unius[*](istius unius HcO (ii, §67; §23 infra): unius istius p rell.) vita perspicere possitis. ergo[*](Ergo Ernesti: ego codd.) in isto reo legem hanc mihi, iudices[*](mihi iudices Op: iudices mihi H al.), statuo, vivendum ita esse ut isti non modo factis dictisque omnibus, sed etiam oris oculorumque illa contumacia ac superbia quam videtis, dissimillimus esse ac semper fuisse videar. patior[*](Patiar p), non moleste fero[*](fero HcO1: om. p rell.), iudices, eam vitam quae mihi sua[*](sua om. pk) sponte antea iucunda fuerit nunc iam mea lege et condicione necessariam quoque futuram.

et in hoc homine saepe a me quaeris, Hortensi, quibus inimicitiis aut qua iniuria adductus ad accusandum descenderim? Mitto iam rationem offici mei necessitudinisque Siculorum: de ipsis tibi inimicitiis respondeo. an tu maiores ullas inimicitias putas esse quam contrarias hominum sententias ac[*](ac HO: et rell.) dissimilitudines studiorum ac voluntatum? fidem sanctissimam in vita qui putat, potest ei non inimicus esse qui quaestor consulem suum consiliis commissis, pecunia tradita, rebus omnibus creditis spoliare, relinquere, prodere, oppugnare ausus sit? pudorem ac[*](ac HOp: et rell.) pudicitiam qui colit, potest animo aequo istius cotidiana adulteria, meretriciam disciplinam, domesticum lenocinium videre? qui religiones deorum immortalium retinere vult, ei qui fana spoliarit omnia, qui ex tensarum orbitis praedari sit ausus, inimicus non esse qui potest? qui iure aequo omnis putat esse oportere, is tibi non infestissimus sit, cum cogitet varietatem libidinemque decretorum tuorum? qui sociorum iniuriis provinciarumque incommodis doleat, is in te non expilatione Asiae, vexatione Pamphyliae, squalore et lacrimis Siciliae concitetur? qui civium Romanorum iura ac libertatem sanctam apud omnis haberi velit[*](haberi velit HcO: habere volt pk), is non tibi plus etiam quam inimicus esse debeat, cum tua verbera, cum securis, cum cruces ad civium Romanorum supplicia fixas recordetur?

an si qua in re contra rem meam decrevisset [*](decrevisset HO: decresset p rell.) aliquid iniuria, iure ei me[*](me ei d) inimicum esse arbitrarere[*](arbitrarere Hotom.: arbitrarer codd.): cum omnia contra omnium bonorum rem causam rationem utilitatem voluntatemque fecerit, quaeris cur ei sim inimicus cui populus Romanus infestus est[*](est HO: sit p rell.)? qui praesertim plus etiam quam pars virilis postulat pro voluntate populi Romani oneris ac muneris suscipere debeam.quid? illa quae leviora videntur esse non cuiusvis[*](cuivis O) animum possunt movere, quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hominum magnorum[*](hominum magnorum HcO: omnium maiorum p rell.) atque nobilium faciliorem aditum istius habet nequitia et audacia quam cuiusquam nostrum virtus et integritas? odistis hominum novorum industriam[*](industriam HcO: -as p rell.), despicitis eorum frugalitatem, pudorem contemnitis, ingenium vero et virtutem depressam exstinctamque cupitis: Verrem amatis!

ita credo: si non virtute, non industria, non innocentia, non pudore, non pudicitia, at sermone, at litteris, at humanitate eius delectamini. nihil eorum est, contraque sunt omnia cum summo dedecore ac turpitudine tum singulari stultitia atque inhumanitate oblita. huic homini si cuius domus patet, utrum ea patere an hiare ac poscere aliquid videtur? hunc vestri ianitores, hunc cubicularii diligunt; hunc liberti vestri, hunc servi ancillaeque amant; hic cum venit extra ordinem vocatur; hic solus introducitur; ceteri saepe frugalissimi homines excluduntur. ex quo intellegi potest eos vobis esse carissimos qui ita vixerint[*](vixerint O1 edd.: vixerunt Hp rell.) ut sine vestro praesidio salvi esse non possint.