Historia Ecclesiastica

ὁ δὲ τῆς μητρὸς τὰς ὑποθήκας ὀνησιφόρους ὑπολαβὼν (εἰς γὰρ τὸ τῆς φύσεως δέλεαρ ἀποβλέπων τὸ θανατηφόρον ἄγκιστρον οὐχ ἑώρα), Ἀμβροσίῳ πρώτῳ τοὺς περὶ τούτων προσενήνοχε λόγους, ἡγούμενος, εἰ τοῦτον μεταπείσοι, τῶν ἄλλων ῥᾳδίως ἂν περιέσεσθαι καὶ οὐδένα ἀντίπαλον ἔσεσθαι.

ὁ δὲ τῆς τε τοῦ πατρὸς ἀνεμίμνησκεν εὐσεβείας καὶ τὸν κλῆρον παρεκάλει φυλάττειν ὃν παρέλαβεν ἄσυλον· ἐδίδασκε δὲ καὶ τὴν τῶν δογμάτων διαφοράν, καὶ ὅπως τὰ μὲν τῇ τοῦ κυρίου διδασκαλίᾳ καὶ τοῖς τῶν ἀποστόλων συμβαίνει κηρύγμασι, τὰ δὲ ἄντικρύς ἐστιν ἐναντία καὶ τῇ πνευματικῇ νομοθεσίᾳ μαχόμενα.

ὁ δὲ νέος, οἷα δὴ νέος καὶ παρὰ μητρὸς ἠπατημένης θηγόμενος, οὐ μόνον οὐ προσίετο τὰ λεγόμενα, ἀλλὰ καὶ θυμοῦ πλήρης ἐγίγνετο καὶ λόχοις ὁπλιτῶν τε καὶ πελταστῶν τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς περιβόλους ἐκύκλου. [*](6—11 vgl. Rufin. H. E. XI 15 [Georg. Mon. 564, 10-17] 10—17] — 22—S. 304, 8 vgl. Paulini Vita Ambrosii 13 [griechisch Papadopoulos-Kerameus Ἀνάλεκτα Ἱεροσολ. σταχυολ. I 41]. Ambros. Epist. 20, 2 u. 8. Epist. 21, 14 PL 16) [*](* 6—23 Niceph. H. E. XII 19 — 6—S. 318, 4 Vaticanus syriac. 145 f. 69v (— Σ)) [*](B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)) [*](3 νέον Bry Symeon νέον ὄντα VF ι 4 τισ B δέ τισ VFry δὴ Symeon τὴν βαλ. καταφρονήσας νεότητα VF ι 4 u. 6 οὐαλεντινιανοῦ BV Symeon ι 6 ιγ am Rand HSS ι καιρὸν VF ι ἰουστῖνα VF ι μὲν BVFy Symeon > r ι 9 ὁμόζυγος B ὁμοζύγου YFry Symeon; vgl. S. 75,16; 189,19 ι 11 προενεγκεῖν Val., s. aber Z. 14 ι 12 ὑποθήκας BVFny Symeon συνθήκας s ι 13 ἀποβλέ- πων — ἄγκιστρον = Symeon Nic. Σ > B ι οὐκ B ι 15/16 καὶ οὐδένα ἀντίπαλον ἔσεσθαι ΒΣ > VFry, vgl. Symeon: αὐτὸς δὲ οἶον ἀντίπαλον τὸν ἄνδρα ἐδόκει εἶναι ι 16 τε > ry, übergeschrieben Ac ι 20 ἐστιν BVFr Symeon > y ι 21 δὴ VFry Symeon > B ι θηγόμενος = Σ] θελγόμενος S Symeon ι 2 > L ι 22 ἐγένετο s, ἐγίνετο Symeon ι καὶ λόχοις — 23 ἐκκλησιαστικούς = Symeon > s ι 23 κύκλου G κυκλῶν S)

ἐπειδὴ δὲ τὸν μέγιστον ἐκεῖνον ἀριστέα οὐδὲν ἐδεδίξατο τῶν ὑπ’ αὐτοῦ γενομένων μορμολύκεια γὰρ ὑπέλαβε ταῦτα, μειρακυλλίοις ὑπό τινων προσφερόμενα), τότε δὴ χαλεπήνας προφανῶς αὐτὸν ἐκέλευσε τῶν ἱερῶν ἔξω βῆναι προθύρων.

ὁ δέ· »ἑκὼν εἶναι τοῦτο«, ἔφη, »οὐ δράσω, οὐδὲ προδώσω τοῖς λύκοις τὸν τῶν προβάτων σηκόν, οὐδὲ τοῖς βλασφημοῦσι τὸν θεῖον παραδώσω νεών· ἀλλ’ εἴ σοι κτεῖναι δοκεῖ, ἔνδον ἐπένεγκέ μοι τὸ ξίφος ἢ τὴν αἰχμήν· ἀσπασίως γὰρ δέξομαι τὴν τοιαύτην σφαγήν‘.

Χρόνου δὲ συχνοῦ τριβομένου, μεμάθηκε μὲν ὁ Μάξιμος τὰ κατὰ τοῦ μεγαλοφώνου κήρυκος τῆς ἀληθείας τολμώμενα, ἐπέστειλε δὲ τῷ Βαλεντινιανῷ, τὸν κατὰ τῆς εὐσεβείας πόλεμον καταλῦσαι παρεγγυῶν καὶ παραινῶν μὴ προέσθαι τὴν πατρῴαν εὐσέβειαν· προστέθεικε δὲ καὶ τοῦ πολέμου τὴν ἀπειλὴν εἰ μὴ πείθοιτο, καὶ μέντοι καὶ τοῖς λόγοις τὸ ἔργον ἐπέθηκε. τὴν γὰρ στρατιὰν ἀγείρας ἐπὶ τὴν Μεδιόλανον ὥρμησεν ἔνθα ἐκεῖνος διῆγεν. ὁ δὲ μαθὼν τὴν ἔφοδον εἰς Ἰλλυρίους ᾤχετο φεύγων, τῇ πείρᾳ μαθὼν τίνων ἐκ τῆς μητρῴας ἀπώνατο συμβουλῆς.

Πυθόμενος δὲ Θεοδόσιος ὁ πανεύφημος βασιλεὺς τά τε παρὰ τοῦ βασιλέως πραχθέντα καὶ τὰ παρὰ τοῦ τυράννου γραφέντα, ἔγραψε τῷ πεφευγότι νέῳ μὴ χρῆναι θαυμάζειν, εἰ τῶ, μὲν βασιλεῖ τὸ δέος, τῷ δὲ τυράννῳ τὸ κράτος συνέζευκται· τῇ γὰρ εὐσεβείᾳ πεπολέμηκε μὲν ὁ βασιλεύς, ὁ δὲ τύραννος ἐπεκούρησε.

καὶ ὁ μὲν ταύτην προ- [*](9—17 vgl. Rufin. H. E. XI 16 S. 1022, 4 [Georg. Mon. 564, 20] — 10—12 Mansi III 673 — 15/16 vgl. Socrat. V 11, 12. Sozomen. VII 13, 11 — 18—S. 305, 11 vgl. Zonar. XIII 18, 4 S. 85, ι Georg. Mon. 565, 11—566, 20. Suidas Οὐαλεντινιανός) [*](* 3—8 Cass. IX 20 — 9—S. 305, 2 Cass. IX 21 — 9—S. 305, 11 H. E. XII 20—21) [*](B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)) [*](1 ἐδεδίξατο B ι 2 μορμολυκία B ι 4 ἐκέλευε L ι προθύρων VFry Symeon θυρῶν B, vgl. S. 308, 2; 311, 2 ι ἑκὼν εἶναι τοῦτο ἔφη B ἑκὼν μὲν ἔφη τοῦτο VFry Symeon ι 5 τῶν Vs ι 9 ιδ am Rand HSS ι μὲν > VG ι 10 μεγαλοφώνου κήρυκος = Symeon Cass. Σ] μεγαλο////κήρυκοσ V ι 11 οὐαλεντινιανῶ BV Symeon ι 12 προέσθαι = Symeon] προίεσθαι B, vgl. S. 243, 12 ι προστέθηκεν B ι 13/14 τοῖσ λόγοισ τὸ ἔργον B τὸ ἔργον τοῖσ’ λόγοισ’ VFry Symeon, vgl. rei-ba operibus adimpleret Cass. ι 14/15 μεδιολάνων s ι 16 ἰλλυριοὺσ Vy ι ᾤχετο = Symeon] ἵκετο n ι 18 ιε am Rand HSS ι 19 γραφέντα πραχθέντα L ι 20 βασιλεῖ μὲν ~ A ι 21 πεπολεμήκει A )

ταῦτα μὲν οὖν ἑκὰς ὥν ἐπέστειλεν. ἐπειδὴ δὲ τὴν φυγὴν μεμαθηκὼς εἰς ἐπικουρίαν ἀφίκετο καὶ τὴν μὲν οἰκείαν καταλελοιπότα βασιλείαν εἰς δὲ τὴν αὐτοῦ παραγενόμενον εἶδε, πρῶτον μὲν τῇ ψυχῇ τὴν θεραπείαν προσήνεγκε καὶ τὴν ἐπιγενομένην τῆς ἀσεβείας ἐξήλασε νόσον καὶ εἰς τὴν πατρῴαν εὐσέβειαν ἐπανήγαγεν· εἶτα θαρρεῖν παρεγγυήσας καὶ κατὰ τοῦ τυράννου στρατεύσας, ἀναιμωτὶ μὲν τῶ νέῳ τὴν βασιλείαν παρέδωκε, τὸν δὲ τύραννον ἔκτεινεν.

ἀδικεῖν γὰρ ὑπέλαβεν καὶ τὰς πρὸς Γρατιανὸν γεγενημένας παραβαίνειν συνθήκας, εἰ μὴ ποινὴν τοὺς ἀπεκταγκότας εἰσπράξαιτο τῆς σφαγῆς.

Μετὰ δὲ τὴν ἐκεῖθεν ἐπάνοδον ἀφίκετο μὲ,, Ἀμφιλόχιος ὁ θαυμάσιος, οὗ πολλάκις ἐμνήσθην, ἀντιβολῶν τοὺς τῶν Ἀρειανῶν ἐκ τῶν πόλεων ἐξελαθῆναι συλλόγοις· ὁ δὲ βασιλεὺς ἀπηνεστέραν ὑπολαβὼν τὴν αἴτησιν οὐκ ἐδέξατο.

ὁ δὲ σοφώτατος Ἀμφιλόχιος παραυτίκα σιγήσας μνήμης ἀξίαν ἐξηύρηκεν μηχανήν. εἴσω γὰρ αὖθις τῶν βασιλείων γενόμενος καὶ παρεστῶτα τῷ βασιλεῖ τὸν υἱὸν Ἀρκάδιον θεασάμενος νεωστὶ δὲ οὗτος κεχειροτόνητο βασιλεύς), αὐτὸν μὲν ἠσπάσατο συνήθως τὸν βασιλέα, ἀγέραστον δὲ κατέλιπε τὸν υἱόν.

ὁ δὲ βασιλεύς, ἐπιλησθῆναι νομίσας τὸν Ἀμφιλόχιον, προσελθεῖν καὶ φιλῆσαι προσέταξε τὸν υἱόν· ὁ δὲ ἀποχρῆν ἔφη τὴν αὐτῷ παρ’ αὐτοῦ προσενεχθεῖσαν τιμήν. ὁ δὲ δυσχεράνας οἰκείαν ἐκάλει παροινίαν τὴν τοῦ παιδὸς ἀτιμίαν. τηνικαῦτα λοιπὸν ὁ σοφώτατος Ἀμφιλόχιος ἐκκαλύπτει τὸν τοῦ γεγενημένου σκοπὸν καὶ βοῶν ἔφη· »ὁρᾷς, ὠ βασιλεῦ, ὅπως οὐ φέρεις τὴν τοῦ παιδὸς ἀτιμίαν, ἀλλὰ τοῖς εἰς τοῦτον [*](7—11 vgl. Rufin. H. E. XI 17. unt. S. 324, 14/15 — 13 ob. S. 230, 6; 270 287, 23 — 17—S. 306, 6 vgl. Sozomen. VII 6, 4—7. Vita Amphilochii PG 39 Symeon 7—8 PG 116, 965 D. Zonar. XIII 19, 10 S. 91) [*](* 12—S. 306, 6 Niceph. H. E. XII 9. Cass. IX 25 — 13—S. 306, 6 Georg. Mon. 576, 3. Gecken. I 555, 15. Synops. 64, 18. Synax. 249, 10 u. 149, 48.) [*](B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)) [*](2 συνέστη V ι 3 ἑκὰς ὥν = Σ] ἑκάστω B, πόρρω ὢν Symeon ι ἀπέστειλεν F ι ἐπειδὴ] ἐπεὶ n ι 10 παραβαίνειν = Symeon Σ > B ι 11 ἀπεκτανκότασ BFs ἀπεκτακότασ N ἀπεκτονότας HL Symeon ι σφαγῆς = Symeon Σ] φυγῆσ V ι 12 ις am Rand HSS ι 14 ἐζελασθῆναι B Synops. ι 16 ἄξιον VF ι ἐξηύρηκεν B ἐξεύρηκε VF ἐξεῦρε ry Georg. Synax. ι 18 νεός τὴ B ι 19 κατέ- λίπε = Georg. Cass.] κατέλειπεν B ι 21 ἀποχρῆν Sy ἀποχρὴν VF ἀποχρῆν BG Georg. Cod. P ἀπόχρη Synops. Georg, übr. Codd. (jedoch Cod. E ἀποχρὴ) ἀποχρῆναι n)

πίστευσον δὴ οὑν καὶ τὸν τῶν ὅλων θεὸν τοὺς τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ βλασφημοῦντας βδελύττεσθαι, καὶ ὡς ἀχαρίστους περὶ τὸν σωτῆρα καὶ εὐεργέτην γεγενημένους μισεῖν«.

οὕτω συνεὶς ὁ βασιλεὺς καὶ τά τε πεπραγμένα καὶ τὰ εἰρημένα θαυμάσας, νόμον εὐθὺς ἔγρψε τοὺς τῶν αἱρετικῶν συλλόγους κωλύοντα.

Ἀλλὰ γὰρ οὐ ῥᾴδιον πάσας διαφυγεῖν τοῦ κοινοῦ τῶν ἀνθρώπων [*]([ιζ΄]) πολεμίου τὰς ἄρκυς.

πολλάκις γάρ τις διαδρὰς τῆς ἀσελγείας τὸ πάθος τῇ τῆς πλεονεξίας περιπείρεται πάγῃ· εἰ δὲ καὶ ταύτης κρείττων φανείη, ἑτέρωθεν ἀναφύεται τοῦ φθόνου τὸ βάραθρον κἂν τοῦτο δὲ πάλιν ὑπερπηδήσῃ, τοῦ θυμοῦ τὸ δίκτυον εὑρήσει προκείμενον· καὶ ἄλλας δὲ μυρίας τοῖς ἀνθρώποις τίθησι ποδοστράβας, ἀγρεύων εἰς ὄλεθρον.

καὶ τὰ μὲν πάθη τοῦ σώματος ὑπουργοῦντα ἔχει ταῖς κατὰ τῆς ψυχῆς τεκταινομένοις ὑπ’ αὐτοῦ μηχαναῖς· μόνος δὲ ὁ νοῦς ἐγρηγορὼς περιγίγνεται τῇ περὶ τὰ θεῖα ῥοπῇ τῶν μηχανημάτων διαλύων τὴν ῥύμην. τῆς ἀνθρωπείας δὴ οὖν φύσεως καὶ ὁ θαυμάσιος οὗτος μετασχὼν βασιλεὺς καὶ τῶν παθημάτων μετέλαχε, καὶ τῷ δικαίῳ θυμῷ ἀμετρία προσγινομένη ὠμόν τι καὶ παράνομον εἰργάσατο πάθος. ἐρῶ δὲ καὶ τοῦτο τῆς τῶν ἐντευξομένων εἵνεκα ὠφελείας οὐ γὰρ μόνον κατηγορίαν ἔχει τοῦ θαυμαστοῦ βασιλέως, ἀλλὰ καὶ εὐφημίαν μνήμης ἀξιωτάτην.

Θεσσαλονίκη πόλις ἐστὶ μεγίστη καὶ πολυάνθρωπος, εἰς μὲν τὸ Μακεδόνων ἔθνος τελοῦσα, ἡγουμένη δὲ καὶ Θετταλίας καὶ Ἀχαίας [*](5/6 vgl. Maximin. c. Amb. S. 77, 29 f [Kauffmann]. Cod. Theod. XVI 4, 2. 5, 15. 5, 11 u. 12 — 8f vgl. I Tim. 6, 9—10. Theodoret. Gr. aff. cur. S. 99 146, 21 f [Raeder] — 22—S. S. 307, 12 vgl. Sozomen. YIl 25, 3—6. Rufin. H. E. Malal. S. 347, 16. Synops. 65, 15. Zonar. XIII 18, 9 S. 85, 16) [*](* — S. 313, 20 Niceph. H. E. XII 40—41. Cass. IX 30 — 7—S. 317 Vita Ambrosii 18—32) [*](B V F HN (n) + GS (s) = r AL (y)) [*](2 βδελλύττεσθαι B ι 3 τὸν nur in B ι 4 τε VrAc > BFy ι καὶ τὰ2B τά τε VFry, vgl. S. 304, 19; 320, 22 ι 5 θαυμάσας] ἀκούσασ V γρ. θαυμάσας Vm ι 7 ιζ am Rand HSS ι διαφυγεῖν = Symeon] διαφεύγειν κρεῖττον B ι 12 τίθησι τοῖς ἀνθρώποις ~ V ι ποδοστρόβασ B ι 14 ψυχῆσ übergeschrieben Ac ι 15 ἐγρηγορότως B, vigilans Cass. = Σ ι 17 οὗτος μετασχὼν] μεταλαχὼν L ι 18 προσγινομένη BV προσγενομένη Fry Symeon, vgl. Cass.: furori immensam permiscens crudelitatem ι 19 ἕνεκα BH ι 19/20 ὠφελείας εἵνεκα ~ y ι 20 nach ἔχει + τὸ ὑπὸ A ι 22 kein neues Capitel in HSS ι nach ἐστὶ + μνήμησ ἀξία expungiert L)

ὁ δὲ βασιλεὺς ἐξαφθεὶς ὑπὸ τῶν ἀγγελθέντων οὐκ ἤνεγκε τοῦ θυμοῦ τὴν ὁρμὴν οὐδὲ τῷ χαλινῶ τοῦ λογισμοῦ τὴν τούτου ῥύμην ἐκώλυσεν, ἀλλὰ τούτῳ τὴν ψῆφον ἐξενεγκεῖν τῆς τιμωρίας ἐπέτρεψε.

ταύτην δὲ τὴν ἐξουσίαν ἐκεῖνος λαβών, οἶα δὴ αὐτόνομός τε καὶ τύραννος τὸν δεσμὸν ἀπορρήξας καὶ τοῦ λογισμοῦ διαφυγὼν τὸν ζυγόν, ἄδικα ξίφη κατὰ πάντων ἐγύμνωσε καὶ τοὺς ἀθῴους μετὰ τῶν ὑπευθύνων κατέκτεινεν. ἑπτὰ γάρ, ὥς φασιν, ἀνθρώπων ἀνῃρέθησαν χιλιάδες, οὐ κρίσεως ἡγησαμένης καὶ τῶν τὰ δεινὰ ἐκεῖνα τετολμηκότων κατακριθέντων, ἀλλ’ ὡς ἐν ἀμήτῳ πόντων ὁμοῦ δίκην ἀσταχύων κατατμηθέντων.