Historia Ecclesiastica

καὶ οὗτος μὲν ἐξώρμησεν εὐθὺς τὴν κλῆσιν δεξάμενος· οἱ δὲ τὸ δρᾶμα συντεθεικότες εἰς μὲν τὴν Ῥώμην οὐκ ἀπῆλθον, εὐφώρατον εἰδότες τὸ ψεῦδος, ἔρημα δὲ τοῦ νομέως τὰ πρόβατα θεασάμενοι λύκον αὐτοῖς ἀντὶ ποιμένος ἐπέστησαν· Γρηγόριος δὲ τούτῳ ὄνομα ἠν. ἓξ δὲ ἔτη θηρίων ἀγρίων ὠμότερον τῇ ποίμνῃ χρησάμενος, δίκας ἔτισε τῆς πονηρίας, ὑπ’ αὐτῶν πικρῶς διαφθαρεὶς τῶν προβάτων.

Ἀθανάσιος δὲ πρὸς Κώνσταντα ἀφικόμενος (Κωνσταντῖνος γὰρ ὁ πρεσβύτατος πολεμῶν ἐτεθνήκει), τῆς Ἀρειανικῆς φάλαγγος τὰς ἐπιβουλὰς ἀπωδύρετο καὶ τὸν κατὰ τῆς ἀποστολικῆς πίστεως ὠλοφύρατο πόλεμον, καὶ τοῦ τε πατρὸς ἀνέμνησε καὶ τῆς συνόδου τῆς μεγίστης ἣν ἐκεῖνος συνήλισε, καὶ ὡς τὰ παρ’ ἐκείνων γραφέντα τοῦ συνεδρίου κοινωνῶν ἐκράτυνε νόμῳ.

τοιαῦτα ποτνιώμενος εἰς τὸν πατρῷον ζῆλον τὸν βασιλέα διήγειρεν. παραυτίκα γὰρ τούτων ἀκούσας ἐπέστειλε τῷ ἀδελφῷ, παραινῶν τῆς πατρῴας εὐσεβείας ἄσυλον φυλάξαι τὸν κλῆρον· καὶ γὰρ ἐκεῖνος εὐσεβείᾳ τὴν βασιλείαν κρατύνας καὶ τοὺς Ῥωμαίων τυράννους κατέλυσε καὶ τοὺς ἐν κύκλω βαρβάρους ὑπέταξε.

Τούτοις πεισθεὶς τοῖς γράμμασιν ὁ Κωνστάντιος προσέταξεν εἰς τὴν Σαρδικὴν (Ἰλλυρικὴ δὲ αὕτη πόλις τοῦ Δακῶν ἔθνους μητρόπολις) καὶ τοὺς τῆς Ἑῴας καὶ τοὺς τῆς Ἑσπέρας συνδραμεῖν ἐπισκό- [*](15/16 u. 20 — S. 99, 1 vgl. Socrat. II 20, 2—3 Sozomen. III 11, 3) [*](* 6—8 Nicetas Thesaur. VI 10 PG 140, 16 C — 9—19 Cass. IV 20— S.99, 20—S. 99, 16 Cass. IV 21) [*](B Α HN (n) + S = r L + F V (v) = z T [von 6 ἓξ — 19 ὑπέταξε]) [*](2 θεῖον übergeschrieben Ae ι 3 οἵδε τὸ δρᾶμα συντεθεικότεσ BASzCass. οἱ δὲ τὸ δρᾶμα εἰδότεσ ὡς καὶ συντεθεικότεσ n ι 5 τοῦ νομέωσ τὰ πρόβατα θεασόμενοι B τὰ πρόβατα τοῦ νομέως θεασάμενοι A τοῦ νομέωσ θεασάμενοι τὰ πρόβατα rz ι 6 τούτου B ι ἔτη δὲ ~ Α ι θηρίων BT θηρῶν Arz 7 ὠμότερον > B, crudelius Cass. ι 9 Ἀθανάσιος — 10 ἐτεθνήκει > Τ* 10 πρεσβύτεροσ nz ι 11 ἀποδυρόμενοι T* ι τῆς κατὰ ~ Τ ι 11/12 ὠλοφύρατο BAL ὠλοφύρετο rv ὠλοφύραντο Τ* ι 12 τε übergeschrieben Ac ι 13 συνήλισε A συνείλισεν B συνέλεξε rzT am Rand Ac, s. 85, 5 ι 14 κοινῶ n ι ποτνιώμενοι u. 15 διήγειραν Τ* ι 15 πάτριον Α ι 16 ἐπέστειλε τῷ ἀδελφῷ] καὶ ἰδιοπαθήσασ πρὸς τὸν ἀδελφὸν γράμματα διαπέμπεται T* ι 20 Τούτοις: ε am Rand BSz ι πεισθεὶς] εἰσθεὶσ B ι τοῖς As ι τοῖς L ι 21 u. S. 99, 7 σερδικὴν V σαρδικὴν, α aus ε corr., B Sardicae Cass. ι τοῖ· As ι 22 τοὺς 2 > N und, mit leerem Raum, H)

Καὶ γὰρ Παῦλον (Kωνσταντινουπόλεως δὲ ἐπίσκοπος οὕτος ἠν, τῶν ὀρθῶν προκινδυνεύων δογμάτων) οἱ τῆς Ἀρειανικῆς μετειληχότες νόσου ἐγράψαντο ὡς στάσεως ἀρχηγόν, καὶ ἄλλα τινὰ προσθέντες ἃ συκοφαντεῖν εἰώθασι τῆς εὐσεβείας τοὺς κήρυκας.

ἀλλὰ τοῦτον τηνικαῦτα οὐκ εἴασεν ὁ λεὼς εἰς τὴν Σαρδικην ἀπαχθῆναι, τὰς τῶν ἐναντίων ὀρρωδήσας ἐπιβουλάς. μικρὸν δὲ ὕστερον τὴν κουφοτάτην τοῦ βασιλέως παραπείσαντες γνώμην, τῆς μὲν βασιλευούσης ἐξωστράκισαν πόλεως, μετῴκισαν δὲ εἰς Κουκουσόν· πόλισμα δὲ αὕτη σμικρόν πάλαι μὲν εἰς τὸ Καππαδοκῶν ἔθνος τελοῦν, νῦν δέ γε τῇ Ἀρμενίᾳ τῇ δευτέρᾳ συναριθμούμενον.

ἀλλ’ οὐκ ἀπέχρησε τοῖς πάντα κυκῶσιν ἡ ἐν ἐρημίᾳ τοῦ θαυμασίου Παύλου διατριβή· πέμψαντες γὰρ τῆς μιαιφόνοι γνώμης τοὺς ὑπουργοὺς βιαίῳ θανάτῳ παρέδοσαν. καὶ τοῦτο ἡμὰς ὁ θεῖος ἐδίδαξεν Ἀθανάσιος, ἐν τῇ περὶ τῆς οἰκείας φυγῆς Ἀπολογίᾳ καὶ ταῦτα προστεθεικώς·

»Τὸν γὰρ τῆς Κωνσταντινουπόλεως Παῦλον τὸν ἐπίσκοπον διώ- ξαντες καὶ εὑρόντες, προφανῶς ἀποπνιγῆναι πεποιήκασιν ἐν λεγομένῃ Κουκουσῷ τῆς Καππαδοκίας, δήμιον ἐσχηκότες εἰς [*](3 — 12 vgl.Histor. acephala Arian. 2 — — S. 100,2 Athanas.Apol. de fuga sua3) [*](* 17 — S. 100, 2 Niceph. H. Ε. IX 30 — —S. 100, 15 Cass. IV 22) [*](B A HN (n) + G[G von 15 ἐν τῇ an] S (s) = r L + FV (v) = z Tu. W [von 17 Τὸν γὰρ an]) [*](3 ε am Rand A ι Παύλου B ι δὲ > B ι ἐπίσκοπος οὕτος ἢν οὗτοσ ἐπίσκοποσ ἦν nz οὗτοσ ἢν ἐπίσκοποσ S ἐπίσκοποσ ἦν B ι 4 ὀρθοδόξων B, rectis Cass. ι προκινδυνεύων Br προκινδυνεύοντα Az ι 4/5 μετειληφότες B ι 5 στάσεων B, seditionis Cass. ι 6 εἰώθεσαν r ἰωθεῖσαν B, quae calumniatoribus sunt amica Cass. ι τοῦτον] γὰρ τὸ B, quem tarnen Cass. ι 7 εἴασεν ὁ λεὼς] εἴασεν τέως r εἴασεν τέως ὁ λέως z ι 9 βασιλικῆς B ι 10 μετῴκισαν δὲ] καὶ μετῴκισαν z ι κοκκουσὸν B ι πόλισμα B πόλισ///// Α civitatulam Cass. πόλις rz ι σμικρὸν B ///μικρὰ/// (ὰ auf Rasur Ac) A μικρὰ rz ι 11 τελοῦν (σα auf Rasur Ae) Arz ι γε > z ι τῇ > B ι 12 συναριθμούμενον συναριθμουμένη rzAc ι 13 θαυμασίου übergeschrieben Ac ι 15 οἰκείασ BAS ἰδίασ nGz ι 16 καὶ ταῦτα προσςτεθειωσ Am ι 17 ἀθανασίου am Rand A τῆς] δὴ Τ ι Παῦλον τὸν > T ι ἐπίσκοπον παῦλον WAthan. ι 18 εὑρόντες προφανῶς] φυγὴ καταδικάσαντεσ T* ι ἐν = Athan. > BW ι 19 κοκκοτυσῶ B ι Καππαδοκίας] ἀρμενίασ Τ* ι δήμιον ἐσχηκότες εἰς τοῦτο > N und, mit leerem Raum, H ι ἐσχηκότες = Athan. ἔχοντες z)

Τοιαύτας μιαιφονίας ἡ Ἀρείου βεβλάστηκε βλασφημία. τῇ γὰρ κατὰ τοῦ μονογενοῦς λύττῃ συμβαίνει τὰ κατὰ τῶν ἐκείνου θεραπόντων τολμήματα.

Ἀλλὰ τοῦτον οὕτω τῷ θανάτῳ, μᾶλλον δὲ τῇ τῶν οὐρανῶν παραπέμψαντες βασιλείᾳ, Μακεδόνιον ἀντὶ τούτου προὐβάλοντο, ὁμογνώμονα τοῦτον ὑπειληφότες ἐπειδὴ παραπλησίως αὐτοῖς ἐβλασφήμει τὸ πανάγιον πνεῦμα ἀλλὰ μικρὸν ὕστερον καὶ τοῦτον ἐξήλασαν, κτίσμα λέγειν οὐκ ἀνασχόμενον ὃν υἱὸν ἡ θεία προσαγορεύει γραφή.

οὑ δὴ χάριν οὕτος ἐκείνων ἀποκριθεὶς ἰδίας αἱρέσεως προστάτης γεγένηται· ὁμοούσιον μὲν οὐδὲ οὕτος τῶ πατρὶ τὸν υἱὸν εἶναι λέγων, ὅμοιον δὲ εἶναι κατὰ πάντα τῷ γεγεννηκότι διδάσκων, κτιστὸν δὲ τὸ πνεῦμα προφανῶς ὀνομάζων. ταῦτα μὲν οὑν οὐ πολλῷ χρόνῳ ὕστερον οὕτω γέγονεν ὡς εἰρήκαμεν.

Εἰς δὲ τὴν Σαρδικὴν πεντήκοντα μὲν καὶ διακόσιοι συνῆλθον ἀρχιερεῖς, ὡς διδάσκει τὰ παλαιὰ διηγήματα. ἀφίκετο δὲ καὶ ὁ μέγας Ἀθανάσιος καὶ Ἀσκληπᾶς ὁ Γαζαῖος, οὗ καὶ πρόσθεν ἐμνήσθην, καὶ Μάρκελλος ὁ Ἀγκύρας τῆς Γαλατῶν μητροΠόλεως, ὃς καὶ ἐπὶ τῆς συνόδου τῆς μεγάλης ἐπίσκοπος ἠν.

ἀφίκοντο δὲ καὶ οἱ τούτων κατήγοροι καὶ οἱ τῆς αἱρετικῆς προστατεύοντες φάλαγγος, οἱ πάλαι τῶν περὶ τὸν Ἀθανάσιον γενόμενοι δικασταί. ἀλλὰ τῆς συνόδου μεμαθηκότες τὸ ἀκλινὲς καὶ τὴν ἐν τοῖς θείοις δόγμασιν ὑγίειαν, οὐδὲ κληθέντες εἰσῆλθον εἰς τὸ συνέδριον ἀλλ’ ἀπέδρασαν σὺν τοῖς [*](6—14 vgl. Rufin. H. Ε. X 26, 990, 1—5 u. 11—13. Sozomen. Haeret. Fabul. IV 5 PG 83, 424 A — 18 oben S. 85, 7) [*](* 16 Nicetas Thesaur. VI 13 PG 140, 20 B) [*](B A HN(n) + GS(s) = r L+FV [Vbis 16 Σαρδικὴν] (v) = z TW [his 2 ὑπηρέτης]) [*](1 γενόμενον = Athan. γενόμενον B γενόμενον A aber νό auf Rasur Ac ι 2 πρωτοστάτης A ι 3 Τοιαίτας: ς am Rand Bz ι 4 συμβαίνει /// A ι 6 am Rand A ι τῷ > n ι 7 προὐβάλλοντο A, statuerunt Cass. ι 8 τοῦτον] τούτων αὐτὸν n ι 10 προσαγορεύει ἡ θεία ~ Α ι 12 ἐγένετο L ι 14 οὖν > n ι οὐ > A, non Cass. ι 16 ζ am Rand HSS ι δὲ] δέ γε B ι σαπδικὴν, α aus ε corr., B σερδικὴν V ι μὲν > n ι 17 ὡς //// A ι 18 ὁ As ι γαζεύσ B ι 19 ὁ > BA ι ὃς B ι καὶ As ι 21 οἱ1 > B ι 22 τὸν > L, gestrichen in A ι 23 δόγμασιν] προστάγμασιν A, vgl. IV 7, 7 u. S. 118, 7 ι ὑγείαν AS ὑγίαν G)

καὶ τοῦτο ἄμεινον διδάσκει τῆς συνόδου τὰ γράμματα ἃ σαφοῦς εἵνεκα διδασκαλίας ἐνθήσω τῇ συγγραφῇ.

»Ἡ ἁγία σύνοδος ἡ κατὰ θεοῦ χάριν ἐν Σαρδικῇ συναχθεῖσα >ἀπό τε ῾Ρώμης καὶ Σπανίων καὶ Γαλλίων, ᾿Ιταλίας, Καμπανίας, >Καλαβρίας, Ἀφρικῆς, Σαρδανίας, Παννονίας Μυσίας, Δακίας, Δαρδα- >νίας, ἄλλης Δακίας, Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ἀχαΐας, Ἠπείρων, Ορά- >κης, Ῥοδόπης, Ἀσίας, Καρίας, Βιθυνίας, Ἑλλησπόντου, Φρυγίας, >Πισιδίας, Καππαδοκίας, Πόντου, Κιλικίας, Φρυγίας ἄλλης, Παμφυ- >λίας, Λυδίας, νήσων Κυκλάδων, Αἰγύπτου, Θηβαΐδος, Λιβύης, Γα- >λατίας, Παλαιστίνης, Ἀραβίας, τοῖς πανταχοῦ ἐπισκόποις καὶ συλ- >λειτουργοῖς τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας, ἀγαπητοῖς >ἀδελφοῖς ἐν κυρίῳ χαίρειν.

>Πολλὰ μὲν καὶ πολλάκις ἐτόλμησαν οἱ Ἀρειομανῖται κατὰ τῶν >δούλων τοῦ θεοῦ τῶν τὴν πίστιν φυλαττόντων τὴν ὀρθήν. νόθον >γὰρ ὑποβάλλοντες διδασκαλίαν τοὺς ὀρθοδόξους ἐλαύνειν ἐπειρά- >θησαν· τοσοῦτον δὲ λοιπὸν κατεπανέστησαν κατὰ τῆς πίστεως ὡς >μηδὲ τὴν ἀκοὴν τῶν θεοφιλεστάτων βασιλέων λαθεῖν.

τοιγαροῦν [*](4—S. 118, 4 lateinisch S. Leonis opera III 598 ff [nach einem mit Theodoret nahe verwandten Text] = Λ — Inhaltsangabe bei Sozomen. III 12 — 4 — S. 112, 15 bei Athanas. Apol. c. Arianes 44—9 — 14— S. 112, 15 Hilar. Fr. histor. Π [mit Athanas. verwandt] = Hil.) [*](* 4— S. 118, 9 Cass. IV 24) [*](B A HN (n) + GS (s) = r LF = z Τ [von 4 an]) [*](2 εἵνεκεν B ἕνεκεν A | 4 ηݲ am Rand Bv | θεοῦ = Cass. Athan. Λ] χυݲ B | 5 ἀπό τε — 11 Ἀραβίας > Athan. | σπανίων καὶ γαλλίων BANG σπανίων καὶγαλλιῶν H | σπανιῶν καὶ γαλλιῶν SF Hispaniis Galliis Cass. Λ σπανίασ καὶ γαλλίασ LT | καππανίασ A | 6 σαρδίασ n | πανονίασ r | Παννο- νίας — 7 ἄλλης > L, s. unten Ζ. 7 | πανονίασ — δαρδανίασ G m > F | Μυ- σίας — 7 ἄλλης = Cass. Λ] δαρδανίασ ὄλλησ μυσίας Τ | 7 nach Θεσσαλίας + παννονίασ (πανονίασ F) μυσίας (+ ἄλλησ L) δακίασ δαρδανίασ z | 8 ῾Ροδόαης — 10 Γα- λατία = Cass.] Europa Λ | 9 Πισιδίας — Φρυγίας > r | Κιλικίασ φρυγίας ἄλλησ BT Cass. φρυγίασ ἄλλησ κιλικίασ A κιλικίασ ἄλλησ z | 10 Αἰγύπτου = Cass. > Τ | 13 κυρίῳ = Cass. Athan. Λ] χωݲ B | 14 ηݲ am Rand A | ἐτόλμησαν οἱ ἀρειομανῖται BrzTAthan.ΛHil. οἱ ἀρειομανῖται ἐτόλμησαν ~ A Cass. | 16 ὑποβαλόντεσ A | 17 τοσοῦτον] τόσου B | κατεπανέστησαν = Cass. Athan.Λ Hil.] καὶ ἐπανέστησαν B | 18 ἀκοὴν Π Cass. εὐσέβειαν Athan. = pietatem Hil. bonitatem Λ)

ἴσως γὰρ καὶ εἰς ὑμὰς >αὐτοὺς ἔφθασαν αἱ διαβολαί, ὡς καὶ τὰς ἡμετέρας ἀκοὰς >παρασαλεῦσαι, ἵνα κατὰ μὲν τῶν ἀθῴων ἃ λέγουσι πιστεύηται, >δὲ τῆς μοχθηρᾶς αὐτῶν αἱρέσεως ὑπόνοιαν ἐπικρύψωσιν.

ἀλλ’ οὐκ >ἐπὶ πολὺ ταῦτα ποιεῖν συνεχωρήθησαν. ἔστι γὰρ ὁ >τῶν ἐκκλησιῶν κύριος, ὁ ὑπὲρ τούτων καὶ ὑπὲρ πάντων >θάνατον ὑπομείνας, καὶ δι’ αὐτὰς τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον >ἡμῖν δεδωκώς.

>Πάλαι μὲν οὗν ἔγραψαν οἱ περὶ Εὐσέβιον καὶ Μάριν καὶ Θεό- >δωρον καὶ Θεογόνιον καὶ Οὐροάκιον καὶ Οὐάλεντα καὶ >καὶ Στέφανον Ἰουλίῳ τῷ συλλειτουργῷ ἡμῶν, τῆς Ῥωμαίων [*](B A HN (n) + GS (s) = r LF = z T) [*](1 εὐσεβέστατοι = Cass. Athan. Λ] θεοφιλέστατοι A ι 3 σαρδέων AnF σάρδεων SFc σαρδαίων GT σερδῶν Athan. Codd. Par. Bas. σαρδικὴν L σαρδικησίων B Sardicensium Cass. Hil. apud Sardicam Λ ι γενέσθαι BAzTAthan. γεγενῆσθαι r ι 4 περιαιρεθῇ BArz Athan. διαιρεθῆ T ι ἐξελασθείσησ B ι 5 παρὰ πᾶσι Π = Λ παρὰ πόντων Athan. = Hil. ι φυλάττεται B ι 6 γὰρ Π Cass. Hil. γὰρ καὶ οἱ Athan. enim et Λ ι ἀπὸ τῆς ἑῴας ἐπίσκοποι BrzT Athan. Λ Hil. ἐπίσκοποι ἀπὸ ῆσ ἑώασ A ι 7 δι’ ὅπερ BrzT = Hil. δ’ ὅπερ A δι’ ἅπερ Athan. Λ ι 8 ἡμῶν καὶ συλλειτουρυῶν BT Cass. Athan. Λ Hil. καὶ συλλειτουργῶν ἡμῶν Arz ι τοῦ > TAthan. ι 9 τῆς1 > BT ι τοῦ > BTAthan. ι 10 ἀσκλήπα T ι 11 αὐτοὺσ Cass. Hil. > Athan. Λ ι ἔφθασαν Π Cass. ἔφθασαν Athan. Hil. peryenere de his Λ ι ὡσ καὶ τὰς ἡμετέρας (ὑμετέρασ A) Π ἴσως καὶ τἀς ὑμετέρας Athan. Λ, vgl. Hil.: et aures restras tentasse eos commovere non dubitarimus ι 12 κατὰ μὲν] τὰ μὲν κατὰ T ι ἀθώων (θώ auf Rasur Ac) A ι 13 αὐτῶν αἱρέσεως BAAthan. αἱρέσεως αὐτῶν rzT ι ὑπόνοιαν ἐπικρύψωσιν] ὑποκρύψωσιν n ι 14 ὁ > Α ι 15 vor κύριος + ὁ K ι 16 δι’ αὐτὰσ BnGzTAc propter eas Cass. Λ Hil. δι’ αὐτοῦ AS δι’ ἑαυτοῦ Athan. ob ünglich δι’ αὐτῶν? Jülicher ι οὐρανοὺς = Cass. Λ Hil.] οὐρανὸν AAthan. 18 οὖν > F ι μακάριν B ι 19 θεόγ///νιον θεόγ////νιον Α ι οὐσάκιον n ι Μηνόφαντον] νέφαντον B ι 20 τῆς — S. 103, 1 ἡμῶν > L)

μαρτυροῦντες μὲν >τῇ καθαρότητι τοῦ συλλειτουργοῦ ἡμῶν Ἀθανασίου. τὰ δὲ >τῶν περὶ Εὐσέβιον γενόμενα οὐδὲν ἕτερον ἢ ψεύδη καὶ >εἶναι μεστά. εἰ καὶ τὰ μάλιστα ἐκ τοῦ κληθέντας αὐτοὺς παρὰ >ἀγαπητοῦ καὶ συλλειτουργοῦ Ἰουλίου μὴ ἀπαντῆσαι, καὶ ἐκ >γραφέντων παρὰ τοῦ αὐτοῦ ἐπισκόπου Ἰουλίου φανερὰ τούτων >συκοφαντία πέφηνεν (ἠλθον γὰρ ἂν εἴπερ ἐθάρρουν >καὶ πεποιήκασι κατὰ τῶν συλλειτουρυῶν ἡμῶν), ὅμως καὶ ἐξ >πεποιήκασιν ἐν ταύτῃ τῇ ἁγίᾳ καὶ μεγάλῃ συνόδῳ, φανερωτέραν >ἑαυτῶν συσκευὴν ἀπέδειξαν. ἀπαντήσαντες γὰρ εἰς τὴν >πόλιν, ἰδόντες τοὺς ἀδελφοὺς ἡμῶν Ἀθανάσιον καὶ Μάρκελλον >᾿Ασκληπᾶν καὶ τοὺς ἄλλους, ἐφοβήθησαν εἰς κρίσιν ἐλθεῖν.