Historia Ecclesiastica

>Ἀσεβεστάτης οὖν φανείσης τῆς ἐξ οὐκ ὄντων ὑποθέσεως, ἀνάγκη >τὸν πατέρα ἀεὶ εἶναι πατέρα· ἔστι δὲ πατὴρ ἀεὶ παρόντος τοῦ υἱοῦ, >δι᾿ ὃν χρηματίζει πατήρ· ἀεὶ δὲ παρόντος αὐτῷ τοῦ υἱοῦ, ἀεί ἐστιν >ὁ πατὴρ τέλειος, ἀνελλιπὴς τυγχάνων ἐν τῶ καλῷ, οὐ χρονικῶς >οὐδὲ ἐκ διαστήματος οὐδὲ ἐξ οὐκ ὄντων γεννήσας τὸν μονογενῆ >υἱόν. τί δέ;

οὐκ ἀνόσιον τὸ λέγειν μὴ εἶναί ποτε τὴν σοφίαν τοῦ >θεοῦ, τὴν λέγουσαν· »ἐγὼ ἤμην παρ’ αὐτῷ ἁρμόζουσα, ἐγὼ >ἤμην ᾖ προσέχαιρεν«, ἢ τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ ποτε μὴ ὑπάρχειν, >ἤ τὸν λόγον αὐτοῦ ἠκρωτηριάσθαι ποτέ, ἢ τὰ ἄλλα ἐξ ὧν ὁ υἱὸς γνωρίζεται καὶ ὁ πατὴρ χαρακτηρίζεται; τὸ γὰρ ἀπαύγασμα τῆς >δίξης μὴ εἶναι λέγειν συναναιρεῖ καὶ τὸ πρωτότυπον φῶς, οὗ ἐστιν >ἀπαύγασμα. εἰ δὲ καὶ ἡ εἰκὼν τοῦ θεοῦ οὐκ ἦν ἀεί, δῆλον ὅτι >οὐδὲ οὗ ἐστιν εἰκὼν ἔστιν ἀεί.

ἀλλὰ καὶ τῷ μὴ εἶναι τὸν τῆς ὑποστάσεως τοῦ θεοῦ χαρακτῆρα, συναναιρεῖται κἀκεῖνος ὁ [*](6 Kol. 1, 15 — 8/9 Hebr. 1, 2 — 9 f Kol. 1, — 17 — 20/21 Pro v. 8, 30 — 21 ι Kor. 1, 24 — 23/24 u. 27 Hebr. 1, 3 — 25 II Kor. 4, 4. Kol. 1, 15) [*](A HN(n) GS(s) DL + FV (v) = z T) [*](1 εἶναί > s ι ἀνόητον Τ stultum Cass. ι 2 ἀνάπλεω As ἀνάπλεον D ι μεταγενέστερον = posteriorem Cass.] μὴ προγενέστερον n ι 4 τοῦ θεοῦ δη- μιουργούσης ~ HZ 15 γενέσθαι Τ ι ὑπὸ nsDT a Cass. ἀπὸ ALv ι 15 ἔστι— 16 πατήρ > H ι τοῦ > T ι 16 δι’ ὃν —υἱοῦ = Cass. > T ι 17 ἀνελλειπὴσ ANv ι 19 ποτὲ μὴ εἶναι co Xn, Cass. wie im Text ι 21 μὴ ὑπάρχειν ποτέ fvj An, Cass. wie im Text ι 25 ἀεί = Cass. > Τ ι 26 vor εἰκὼν + ἧ L ι ἔστιν ἀεί > TCass. ι τῷ] τὸ GFT > D ι 27 συναναιρεῖ κἀκεῖνον τὸν πάντως ὑπ’ αὐτοῦ χαρακτηριζόμενον T, aber ctim non est . . . una peremitur et ille qui in omnibus ab co figuratur Cass.)

ὃν τρόπον γὰρ ἡ ἄρρητος αὐτοῦ ὑπόστασις ἀσυγκρίτῳ ὑπεροχῇ ἐδείχθη ὑπερκειμένη πάντων οἶς αὐτὸς τὸ εἶναι ἐχαρίσατο, >οὕτως καὶ ἡ υἱότης αὐτοῦ, κατὰ φύσιν τυγχάνουσα τῆς πατρικῆς θεό- >τητος, ἀλέκτῳ ὑπεροχῇ διαφέρει τῶν δι’ αὐτοῦ θέσει υἱοθετηθέντων. >ὁ μὲν γὰρ ἀτρέπτου φύσεως τυγχάνει, τέλειος ὥν καὶ διὰ πάντων >ἀνενδεής· οἱ δὲ τῇ εἰς ἑκάτερα τροπῇ ὑποκείμενοι τῆς παρὰ τούτου >βοηθείας δέονται.

τί γὰρ ἂν καὶ προκόψαι ἔχοι ἡ τοῦ θεοῦ σοφία, >ἤ τί προσλαβεῖν ἡ αὐτοαλήθεια; ἢ ὁ θεὸς λόγος πῶς ἂν ἔχοι βελ- >τιωθῆναι ἢ ἡ ζωὴ ἢ τὸ ἀληθινὸν φὼς; εἰ δὲ τοῦτο, πόσῳ πλέον >ἀφύσικον τυγχάνει μωρίας ποτὲ δεκτικὴν γενέσθαι τὴν σοφίαν ἢ τὴν >τοῦ θεοῦ δύναμιν ἀσθενείᾳ προσπλακῆναι, ἢ ἀλογίᾳ τὸν λόγον ἀμαυρωθῆναι ἢ τῷ ἀληθινῷ φωτὶ ἐπιμιχθῆναι σκότος, τοῦ μὲν >ἀποοτόλου αὐτόθεν λέγοντος τίς κοινωνία φωτὶ πρὸς σκότος, >ἤ τίς συμφώνησις Χριστῷ πρὸς Βελίαρ«, τοῦ δὲ Σολομῶντος >ὅτι ἀδύνατον ἂν εἴη κἂν μέχρι πρὸς ἐννοίας εὑρεθῆναι ὁδοὺς ὄφεως >ἐπὶ πέτρας, ἥτις κατὰ Παῦλόν ἐστιν ὁ Χριστός; οἱ δὲ κτίσματα >αὐτοῦ τυγχάνοντες, ἄνθρωποί τε καὶ ἄγγελοι, καὶ εὐλογίας εἰλήφασι >προκόπτειν ἀρεταῖς ἀσκούμενοι καὶ νομίμοις ἐντολαῖς πρὸς τὸ μὴ >άμαρτάνειν.

διὸ δὴ ὁ κύριος ἡμῶν, φύσει τοῦ πατρὸς υἱὸς τυγχἀ- >νων, ὑπὸ πάντων προσκυνεῖται· οἱ δὲ ἀποθέμενοι τὸ πνεῦμα τῆς δουλείας, ἐξ ἀνδραγαθημάτων καὶ προκοπῆς τὸ τῆς υἱοθεσίας [*](9 ι Kor. 1,24 — 10/11 llJoh. 14,6. 1,4,9 — 12 I Kor. 1, 24 — 15/16 II Kor. 6, 14—15 — 17/18 Prov. 24, 53—54 (30, 18—19) — 18 I Kor. 21/22 vgl. Phil. 2, 11 —22 —S. 17, 1 Röm. 8, 15) [*](Α HN(n) GS(s) DL + FV(v) = z T) [*](1 ὑπ’ αὐτοῦ szT am Rand A παρ’ αὐτοῦ An ι 3 γὰρ τρόπον ~ nT ι 5 καὶ = et Cass, > sv [8 ταῖς . . . τροπαῖς s, midabilitati Cass. ι παρὰ τούτου An παρ’ αὐτοῦ szT ι 10 vor ἧ ὁ θεὸς λόγος interpungieren die besten HSS und Cass. ι 11 ἢ ἡ ζωή· ἢ τὸ nT //// ἧ ζωή· //// τὸ A ἧ ζωή· τὸ sz, vgl. Cass.: αἰ deus quomodo quotnodo polest fsic Codd. CLP) meliorari, cum sit vita rerumque bimen? ι 11/12 πλέον πλεῖον L μᾶλλον G) ἀφύσικον τυγχάνει szT πλέον τυγχάνει ἀφύσικον n πλείονα φυσικὸν τυχχάνει Α ι 11 σκότος = Cass.] καὶ σκότος v ι 15 αὐτόθεν > n Cass. ι 16 χὥ AnsD yy LvTCass. ι 17 μέχρι πρὸς = tisqiie ad Cass.] μέχρις Τ, ob μέχρι τινὸς wie 12, 24? ülicher 20 νομίμοισ ἐντολαῖς AHLv Cass. νόμοις ἐντολαῖς N νομίμους νόμου S) ἐντολάσ sDT ι 21 nach δὴ + καὶ sL ι nach ἡμῶν + ισ(??) χα(??) n, Cass. Text ι 22 τῶ πνι, ω und ι corr. Ac)

>Τὴν μὲν οὖν γνησίαν αὐτοῦ καὶ ἰδιότροπον καὶ φυσικὴν καὶ κατ’ >ἐξαίρετον υἱότητα ὁ Παῦλος οὕτως ἀπεφήνατο, περὶ θεοῦ εἰπών· »ὅς γε τοῦ ἰδίου υἱοῦ οὐκ ἐφείσατο, ἀλλ’ ὑπὲρ ἡμῶν δηλον- >ότι τῶν μὴ φύσει υἱῶν) παρέδωκεν αὐτόν‘.

πρὸς γὰρ ἀντι- >διαστολὴν τῶν οὐκ ἰδίων αὐτὸν ἴδιον υἱὸν ἔφησεν εἶναι. ἐν δὲ τῷ >Εὐαγγελίῳ· »οὖτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾡ εὐδό- κησα«. ἐν δὲ Ψαλμοῖς ὁ σωτήρ φησιν· »κύριος εἶπε πρός με· >υἱός μου εἶ σύ«. γνησιότητα ἐμφανίζων σημαίνει μὴ εἶναι αὐτοῦ >γνησίους υἱοὺς ἄλλους τινὰς παρ’ αὐτόν.

τί δὲ καὶ τὸ »ἐκ γαστρὸς >πρὸ ἑωσφόρου ἐγέννησά σε«; οὐχὶ ἄντικρυς τῆς πατρικῆς μαιώ- >σεως φυσικὴν ἐνδείκνυται υἱότητα, οὐ τρόπων ἐπιμελείᾳ καὶ προ- >κοπῆς ἀσκήσει, ἀλλὰ φύσεως ἰδιώματι ταύτην λαχόντος; ὅθεν καὶ >ἀμετάπτωτον ἔχει τὴν υἱότητα ὁ μονογενὴς υἱὸς τοῦ πατρός. τὴν >δὲ τῶν λογικῶν υἱοθεσίαν, οὐ κατὰ φύσιν αὐτοῖς ὑπάρχουσαν ἀλλὰ >τρόπων ἐπιτηδειότητι καὶ δωρεᾷ θεοῦ, καὶ μεταπτώτην οἶδεν ὁ λόγος· »ἰδόντες γὰρ οἱ υἱοὶ τοῦ θεοῦ τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώ- >πων ἔλαβον ἑαυτοῖς γυναῖκας« καὶ τὰ ἑξῆς·

καὶ »υἱοὺς ἐγέν- >νησα καὶ ὕψωσα, αὐτοὶ δέ με ἠθέτησαν‘ διὰ Ἠσαίου εἰρηκέναι >τὸν θεὸν ἐδιδάχθημεν.

>Πολλὰ λέγειν ἔχων, ἀγαπητοί, παρέρχομαι, φορτικὸν εἶναι νομίσας >διὰ πλειόνων διδασκάλους ὁμόφρονας ὑπομιμνήσκειν. αὐτοὶ γὰρ >ὑμεῖς θεοδίδακτοί ἐστε, οὐκ ἀγνοοῦντες ὅτι ἡ ἔναγχος ἐπανα- >στᾶσα τῇ ἐκκλησιαστικῇ εὐσεβείᾳ διδασκαλία Ἐβίωνός ἐστι καὶ Ἀρ- [*](5/6 Röm. 8, 32 — 8 Matth. 3, 17. 17, 5 — 9/10 Psal. 2, 7 — 11/12 Psal. 109, 3 — 18/19 Gen. 6, 2 u. 4 — 19/20 Jes. 1, 2 — 23/24 I Thess. 4, 9) [*](* 22— 18, 11 Niceph. H. E. VIII) [*](A HN (n) GS (s) DL + FV (v) = z T W [von 22 Πόλλὰ]) [*](1 διὰ τοῦ AnTCass. δι’ αὐτοῦ τοῦ sz ι εὐεργετούμενοι = adiuti Cass.] ἐνεργούμενοι s ι 2 αὐτοὶ > n, et ipsi Cass. ι 7 υἱὸν ἴδιον αὐτὸν ~ n ι 8/9 ηὐδόκησα sFT ι 10 vor γνησιότητα + Λαὶ T, Cass. wie im Text ι αὐτοῦ μὴ εἶναι ~ s, non esse eins Cass. ι 12/13 μαιώσεως nsT μαιεύσεως Lv und εὑ auf Rasur Ac) A ὁμοιώσεως D 1 13 ἐπιμελείας HF, σ ausradiert V ι 13/14 προκοπῆς] τροπῆς s ι 14 ἰδιώματι nsDTCass. ἰδιώμασι Lv σί’ auf Rasur Ac) A ι 15 υἱὸς > szCass. ι 16 ὑπάρχουσαν αὐτοῖς ~ An, Cass. wie im Text ι 19 καὶ τὰ ἑξῆς] ἐξ αὐτῶν T ex ipsis Cass. (aus LXX) ι 21 τὸν θεὸν εἰρηκέναι ~ DT Cass. I 24 ὑμεῖς = Thess. νοs Cass. > An)

ὃν διαδεξάμενοc Λουκιανὸς ἀποσυνάγωγος ἔμεινε τριῶν >ἐπισκόπων πολυετεῖς χρόνους. ὦν τῆς ἀσεβείας τὴν τρύγα ἐρρο- >φηκότες νῦν ἡμῖν οἱ ἐξ οὐκ ὄντων ἐπεφύησαν, τὰ ἐκείνων κεκρυμ- μένα μοσχεύματα, . Ἄρειός τε καὶ Ἀχιλλᾶς καὶ ἡ τῶν σὺν αὐτοῖς πονηρευομένων ούνοδος.

καὶ οὐκ οἶδ’ ὅπως ἐν Συρίᾳ χειροτονη- >θέντες ἐπίσκοποι τρεῖς, διὰ τὸ συναινεῖν αὐτοῖς, ἐπὶ τὸ χεῖρον >ὑπεκκαίουσι, περὶ ὧν ἡ κρίσις ἀνακείσθω τῇ ὑμετέρᾳ δοκιμασίᾳ· οἳ >τὰς μὲν τοῦ σωτηρίου πάθους ταπεινώσεως τε καὶ κενώσεως καὶ >τῆς καλουμένης αὐτοῦ πτωχείας καὶ ὢν ἐπικτήτους ὁ σωτὴρ δι’ >ἡμᾶς ἀνεδέξατο φωνὰς διὰ μνήμης ἔχοντες, παρατίθενται ἐπὶ παρα- >φυσικῆς τῆς ἀνωτάτω καὶ ἀρχῆθεν αὐτοῦ θεότητος, τῶν δὲ τῆς >φυσικῆς αὐτοῦ δόξης τε καὶ εὐγενείας καὶ παρὰ τῷ πατρὶ μονῆς >σημαντικῶν λόγων ἐπιλήσμονες γεγόνασιν· οἶόν ἐστι τὸ »ἐγὼ καὶ >ὁ πατὴρ ἕν ἐσμεν«.

ὅπερ φηοὶν ὁ κύριος, οὐ πατέρα ἑαυτὸν ἀνα- >γορεύων οὐδὲ τὰς τῇ ὑποστάσει δύο φύσεις μίαν εἶναι σαφηνίζω >ἀλλ᾿ ὅτι τὴν πατρικὴν ἐμφέρειαν ἀκριβῶς πέφυκε σώζειν ὁ υἱὸς τοῦ >πατρός, τὴν κατὰ πάντα ὁμοιότητα αὐτοῦ ἐκ φύσεως ἀπομαξάμενος >καὶ ἀπαράλλακτος εἰκὼν τοῦ πατρὸς τυγχάνων καὶ τοῦ πρωτοτύπου >ἔκτυπος χαρακτήρ.

ὅθεν καὶ τῷ τηνικαῦτα ποθοῦντι ἰδεῖν Φιλίππῳ [*](3 Job. 9, 22. 12, 42. 16, 2 — 6 Sap. Sal. 4, 3 — 7 Psal. 21, 17 — 8 vgl. Sozomen. I 15, 11 — 10/11 Phil. 2, 7 f. II Kor. 8, 9 — 14 u. 15/16 Job. 14,23 u. 10, 30) [*](A HN(n) GS(s) DL + FV(v) = z T W [bis 11 ἐπικτήτους]) [*](1 σαμωσατέωσ T ι 2 συνόδῳ — 4 ὧν τῆς > W ι ἀποκηρυχθέντων A, Cass. wei im Text ι 3 τρῶν — 4 χρόνους > s ι 4/5 ἐρροφηκότεσ zT und ἐρ auf Rasur Ac) A ῥεροφηκότεσ nSW ῥερομφκότεσ G ι 5 οἱ AnT > szW ι nach ἐπεφύεσαν (sie) + λέγοντες T, fehlt bei Cass. ι 5/6 κεκρυμμένα nsDvTLmCass. κεκρυμμένως W > A ι 6 ἀχιλλᾶσ nVTCass. ἀχιλλεὺσ AsDLFW ι 8 διὰ — 9 ὑπὲκ· καίουσι > W I διὰ τὸ AsLv διὰ τοῦ nDT ι συναινεῖν A γρ. συναίρειν am Rand A c ι 8 /9 χεῖρον ὑπεκκαίουσι Τ χεῖρον τε ὑπεκκαίουσι n χεῖρον //// ὑπεκκαίοντεσ in A, aber ντεσ auf Rasur Ac χεῖρον ὑπεκκαίοντεσ sz et ad peiora flmnmati sunt Cass. ι 9 ὑπανακείσθω n //// ἀνακείσθω A, sit reposita Cass. ι 11 ἐπικτήτους] ἐπικτήτων Jülicher ἐπικτήτως Schwartz ι 14 μόνης 15 τὸ > s ι 16 nach πατήρ + μου SDv ] 17 οὐδὲ — σαφηνίζων] neque substantialiter duas naturas, quae est una, declarans Cass., danach Holsten. [PG 18, 542]: οὐδὲ τῇ ὑποστάσει δύο φύσεις τὴν μίαν εἶναι σαφηνίζων ι τῇ] ἐν τῆ T I 19 ἐκ φύσεως > LCass. ι ἀπομορξάμενοσ s ι 20 τοῦ πατρὸς εἰκὼν ~ L ι 21 τῴ] τὰ τὸ v τὸ G)

»ἐν >τῷ φωτί σου ὀψόμεθα φῶς«. διὸ δὴ καὶ ὁ τιμῶ, τὸν υἱὸν τιμᾷ >τὸν πατέρα, καὶ εἰκότως· πᾶσα γὰρ ἀσεβὴς φωνὴ εἰς τὸν υἱὸν λέ- >γεσθαι τολμωμένη εἰς τὸν πατέρα τὴν ἀναφορὰν ἔχει. Καὶ τί λοιπὸν ἔτι θαυμαστὸν ὃ μέλλω γράφειν, ἀγαπητοί, εἰ >τὰς κατ’ ἐμοῦ ψευδεῖς διαβολὰς καὶ τοῦ εὐσεβεστάτου ἡμῶν λαοῦ >ἐκθήσομαι;

οἱ γὰρ κατὰ τῆς θεότητος τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ παραταξά- >μενοι οὐδὲ τὰς καθ᾿ ἡμῶν ἀχαρίστους παροινίας παραιτοῦνται λέ- >γειν· οἵ γε οὐδὲ τῶν ἀρχαίων τινὰς συγκρίνειν ἑαυτοῖς ἀξιοῦσιν >οὐδὲ οἶς ἡμεῖς ἐκ παίδων ὡμιλήσαμεν διδασκάλοις ἐξισοῦσθαι ̓νἐχον- >ται, ἀλλ’ οὐδὲ τῶν νῦν πανταχοῦ συλλειτουργῶν τινα εἰς μέτρον >σοφίας ἡγοῦνται, μόνοι σοφοὶ καὶ ἀκτήμονες καὶ δογμάτων εὑρεταὶ >λέγοντες εἶναι, καὶ αὐτοῖς ἀποκεκαλύφθαι μόνοις ἅπερ οὐδενὶ τῶν >ὑπὸ τὸν ἥλιον ἑτέρῳ πέφυκεν ἐλθεῖν εἰς ἔννοιαν.

ὢ ἀνοσίου τύφου >καὶ ἀμέτρου μανίας καὶ μελαγχολικῆς ἡρμοσμένης δόξης κενῆς καὶ >σατανικοῦ φρονήματος εἰς τὰς ἀνοσίους αὐτῶν ψυχὰς ἀποσκιρώσαντος.

>οὑ κατῄδεσεν αὐτοὺς ἡ τῶν ἀρχαίων γραφῶν φιλόθεος σαφήνεια, >οὐδὲ ἡ τῶν συλλειτουργῶν σύμφωνος περὶ Χριστοῦ εὐλάβεια τὴν >κατ᾿ αὐτοῦ θρασύτητα αὐτῶν ἠμαύρωσεν. ὢν οὐδὲ τὰ δαιμόνια τῆς >ἀνοσιουργίας ἀνέξεται, φωνὴν βλάσφημον κατὰ τοῦ υἱοῦ τοῦ θεοῦ >εἰπεῖν φυλαττόμενα.

>Ταῦτα μὲν οὑν ἡμῖν κατὰ τὴν παροῦσαν δύναμιν ἐπηπορήοθω >πρὸς τοὺς ἀπαιδεύτῳ ὕλῃ κατὰ τοῦ Χριστοῦ κονισαμένους καὶ τὴν >εἰς αὐτὸν εὐσέβειαν ἡμῶν συκοφαντεῖν προθεμένους.