Historia Ecclesiastica

ἡ δὲ θεία γυνὴ τούτων ἴφη μὴ δεῖσθαι, μέγαν δὲ ἡγεῖσθαι μισθὸν τὴν τῆς εὐσεβείας ἐπίγνωσιν· καὶ προσέφερεν, ὡς ἐνῆν, τὰ θεῖα παιδεύματα, καὶ θεῖον ἀνεγεῖραι παρεγγυᾷ νεὼν τῷ σεσωκότι Χριστῷ. τούτων ἐκείνη ἀκούσασα κατέλαβε τὰ βασίλεια.

καὶ παραυτίκα μὲν ἐξέπληξε τὸν ὁμόζυγα τῷ συντόμῳ τῆς θεραπείας· εἶτα τοῦ θεοῦ τῆς αἰχμαλώτου τὴν δύναμιν ἐδήλου καὶ παρεκάλει τοῦτον μόνον εἰδέναι θεὸν καὶ νεὼν αὐτῷ κατασκευάσαι καὶ ἅπαν εἰς τὴν τούτου θεραπείαν μεταθεῖναι τὸ ἔθνος. ὁ δὲ τὸ μὲν εἰς τὴν ὁμόζυγα θαῦμα γεγενημένον εὐφήμει, τὸν δὲ νεὼν οὐκ ἤθελε δείμασθαι.

Ὀλίγου δὲ διελθόντος χρόνου, αὐτὸς μὲν εἰς θήραν ἐξῆλθεν, ὁ δὲ φιλάνθρωπος αὐτὸν δεσπότης κατὰ τὸν Παῦλον ἐθήρευσε.

ζόφος γὰρ αὐτῷ ἐξαπίνης προσπεσὼν οὐκ εἴα περαιτέρω προβαίνειν. καὶ οἱ μὲν συνθηρεύοντες τῆς ἀκτῖνος συνήθως ἀπήλαυον, οὗτος δὲ μόνος ἀποληφθεὶς τοῖς τῆς ἀορασίας ἐπεδήθη δεσμοῖς ἐν ἀπορίᾳ δὲ ὢν πόρον εὗρε τῆς σωτηρίας. εὐθὺς γὰρ εἰς νοῦν τὴν ἀπείθειαν λαβὼν καὶ τὸν τῆς αἰχμαλώτου θεὸν καλέσας ἐπίκουρον, ἀπηλλάγη τοῦ ζόφου. καὶ τὴν ἀξιάγαστον ἐκείνην καταλαβὼν δοριάλωτον.

παρεκάλει δεῖξαι τῆς οἰκοδομίας τὸ σχῆμα.

ὁ δὲ τὸν Βεσελὴλ τῆς [*](29 f Exod. 31, 2—4) [*](A HN(n) GS{s) DL + FV(v) — z) [*](4 χαλεποῦ καὶ αὐτὴ oo n ι χαλεποῦ As ι 5 φρονήματι = Cod. ’d. τώ φρονήματι A ι 6 ἐκείνης A ι 7 δοριάλωτος Lv ι 10 προσεκόμιζεν = Cod. Polyd.ι προσεκόμισεν DLF ἐκόμισεν V ι μιζεν ὃν ἐνό am Rand Ac 14 παρηγγύα L παρηγγυᾶτο SjnsiX. ι ναὸν nsSynax. ι 16 τῶ συντόμω übergeschrieben Ac τῶ συντόνω s I 18 παρασκευάσαι A ι 19 τούτου nszSynax. αὐτοῦ A ι 20 γεγενημένον θαῦμα ~ nG ι δήμασθαι A ι 23 αὐτῶ nsz Cod. Polyd. αὐτὸν A ι πορρωτέρω ns ι 24 θηρεύοντεσ nL, οἱ μὲν σὺν αὐτῷ θηρεύοντες Synax. ι ἀπέλαυον v ι 25 ἀποληφθεὶς AnsV ἀπολειφθεὶσ DLF ὑπολειφθεὶς Synax. ι 28 δοριάλωτον LV ι 29 δεῖξαι auf Rasur A c)

ὁ μὲν οὖν δεξάμενος τὴν εἰσήγησιν τοὺς πρεσβευσομένους ἐξέπεμψεν· ὁ δὲ βασιλεύς, τῆς αἰτήσεως τὴν αἰτίαν μαθών (Κωνσταντῖνος δὲ ἦν ὁ τῆς εὐσεβείας θερμότατος φιλοφροσύνης μὲν παμπόλλης τοὺς πρέσβεις ἠξίωσεν, ἄνδρα δὲ πίστει καὶ συνέσει καὶ βίῳ κοσμούμενον καὶ τῷ ἀρχιερωσύνης ἠξιωμένον κήρυκα τῷ ἔθνει τῆς θεογνωσίας ἐξέπεμψε μετὰ δώρων ὅτι μάλιστα πλείστων.

ταύτης μὲν οὖν τῆς προμηθείας τοὺς ᾐτηκότας ἠξίωσε.

Τῶν ἐν Πέρσιδι δὲ τῆς εὐσεβείας τροφίμων αὐτόματος προὐνοήθη.

μαθὼν γὰρ αὐτοὺς ὑπὸ τῶν δυσσεβῶν ἐξελαύνεσθαι καὶ τὸν ἐκείνων βασιλέα τῇ πλάνῃ δεδουλωμένον παντοδαπὰς αὐτοῖς καττύειν ἐπιβουλὰς ἐπέστειλε, καὶ παραινῶν εὐσεβεῖν καὶ τοὺς εὐσεβοῦντας τιμῆς ἀπολαύειν αἰτῶν. ἄμεινον δὲ τὴν τοῦ γεγραφότος σπουδὴν ἐπιδείξει τὰ γράμματα.

»Βασιλέως Κωνσταντίνου ἐπιστολὴ πρὸς Σαβώρην τὸν

>Περσῶν βασιλέα περὶ τῆς τοῦ λαοῦ τοῦ θεοῦ

>Τὴν θείαν πίστιν φυλάσσων τοῦ τῆς ἀληθείας φωτὸς μετα- >λαγχάνω· τῷ τῆς ἀληθείας φωτὶ ὁδηγούμενος τὴν θείαν [*](14 vgl. Euseb. Vit. Const. IV 8 — 15—17 vgl. Sozomen. 11 15, 1 20— S. 79, 13 bei Euseb. Vit. Const. IV 9—13. vgl. Sozomen. II 15) [*](* 14—S. S. 80, 9 Gelas. Cyzic. III 10—11 — 14 —S. 80, 7 Cass. III 3) [*](A HN (n) GS (s) DL + FV (v) ἡ T [von 22 an]) [*](1 ἀρχιτεκτονίασ σοφίας S ἀρχιτεκτονία σοφίσας G ι ὥστε] ὡς AV ι 3 ὁ > Lv I 4/5 θαυμαστὴ LV ι 5 τοῦ ἔθνους τὸν oo n ι 6 αἰτήσασθαι nsz Cod. Polyd. Synax. αἰτῆσαι A ι 7/8 πρεσβυτέρους G πρέσβεις S ι 8 αἰτήσεως auf Rasur A ι 10 παμπόλλου A ι 13 μὲν οὖν übergeschrieben Ac ι ἠιτη- κότας] ἠκότασ G εἰκότας S ι 14 αὐτομάτως n sponte Cass. ι προνοήθη s I 16 αὐτοὴσ L ι 16/17 ἐπέστειλεν ἐπιβουλὰς ~ s ι ἀπέστειλε n ι 18 ἐπισεῖξαι An 1 20 Λῆ am Rand HSS ι βασιλέως — 21 προνοίας = Cass. Eus. Cod. V > AV Eus. übr. Codd. ι Κωνσταντίνου βασιλέως ~ ST ι ἐπιστολὴ vor βασιλέως ~ n Gel. ι σαβώρην nD und (nach βασιλέα ~ L saborem Cass. Cod. L σαβώριν T ἀπώρην S ἀπώριν F σαπώρην G Eus. Saporem Cass. Cod. Ρ Σαβώιον Gel. τὸν ns τὸν τῶν DLF > T ι 21 τοῦ λαοῦ τοῦ θεοῦ = Gel. Cass. Eus.] τῶν χριστιανῶν T I 23 τῷ] καὶ τῶ Τ ////// τώ A, καὶ fehlt in Gel. Cass. Eus.)

>θῆναι. τοῦτον τὸν θεὸν πρεσβεύω· οὗ τὸ σημεῖον ὁ τῷ θεῷ ἀνα- >κείμενός μου στρατὸς ὑπὲρ τῶν ὤμων φέρει, καὶ ἐφ’ ἅπερ ἂν ὁ δικαίου λόγος παρακαλῇ κατευθύνεται· ἐξ αὐτῶν δὲ ἐκείνων περι- >φανέσι τροπαίοις αὐτίκα τὴν χάριν ἀντιλαμβάνω. τοῦτον τὸν >ἀθανάτῳ μνήμῃ τιμὰν ὁμολογῶ, τοῦτον ἀκραιφνεῖ καὶ καθαρᾷ >νοίᾳ ἐν τοῖς ἀνωτάτω τυγχάνειν ÿkeraigqazomai.

>Τοῦτον ἐπικαλοῦμαι γόνυ κλίνας, φεύγων μὲν πᾶν αἷμα βδελυ- >κτὸν καὶ ὀσμὰς ἀηδεῖς καὶ ἀποτροπαίους, πάσαν δὲ γεώδη >ἐκκλίνων, οἷς πᾶσιν ἡ ἀθέμιτος καὶ ἄρρητος πλάνη χραινομένη >λοὺς τῶν ἐθνῶν καὶ ὅλα γένη κατέρριψε τοῖς κατωτάτω >παραδοῦσα.

ἃ γὰρ ὁ τῶν ὅλων θεὸς προνοίᾳ τῶν ἀνθρώπων διὰ >φιλανθρωπίαν οἰκείαν χρείας ἕνεκα εἰς τοὐμφανὲς παρήγαγε, >πρὸς τὴν ἑκάστου ἐπιθυμίαν ἕλκεσθαι οὐδαμῶς ἀνέχεται, >δὲ μόνην διάνοιαν καὶ ψυχὴν ἀκηλίδωτον παρὰ ἀνθρώπων >τὰς τῆς ἀρετῆς καὶ εὐσεβείας πράξεις ἐν τούτοις.

>ἐπιεικείας γὰρ καὶ ἡμερότητος ἔργοις ἀρέσκεται, πράους φιλῶν, >μισῶν τοὺς ταραχώδεις, ἀγαπῶν τὴν πίστιν, ἀπιστίαν κολάζων >πᾶσαν μετ’ ἀλαζονείας δυναστείαν καταρρηγνύς, ὕβριν ὑπερηφάνων >τιμωρεῖται, τοὺς ὑπὸ τύφου ἐπαιρομένους ἐκ βάθρων ἀναιρεῖ, >ταπεινόφροσι καὶ ἀνεξικάκοις τὰ πρὸς ἀξίαν νέμων.

οὕτω καὶ βασιλείαν >δικαίαν περὶ πολλοῦ ποιούμενος ταῖς παρ’ ἑαυτοῦ ἐπικουρίαις >κρατύνει, σύνεσίν τε βασιλικὴν τῷ γαληναίῳ τῆς εἰρήνης διαφυλάττει.

>Οὔ μοι δοκῶ πλανᾶσθαι, ἀδελφέ μου, τοῦτον εἶναι θεὸν >ὁμολογῶν πάντων ἀρχηγὸν καὶ πατέρα, ὅν πολλοὶ τῶν τῇδε >βασιλευσάντων μανιώδεσι πλάναις ὑπαχθέντες ἐπεχείρησαν ἀρνήνασθαι >ἀλλ᾿ ἐκείνους ἅπαντας τοιοῦτον τιμωρὸν τέλος κατανάλωσεν, ὡς >πᾶν τὸ μετ’ ἐκείνους ἀνθρώπων γένος τὰς ἐκείνων συμφορὰς ἀντ' >ἄλλου παραδείγματος ἐπαράτους τοῖς τὰ ὅμοια ζηλοῦσι τίθεσθαι.

>τουτων ἐκεῖνον ἕνα ἡγοῦμαι γεγονέναι ὃν καθάπερ τις σκηπτὸς ἡ >θεία μῆνις τῶν τῇδε ἀπελάσασα τοῖς ὑμετέροις μέρεσι παρεδέδωκε. >τῆς ἐπ’ αὐτῷ αἰσχύνης πολυθρύλητον τὸ παρ’ ὑμῖν τρόπαιον >ἀποφηναντα.

Ἀλλὰ γὰρ ἔοικεν εἰς καλὸν προκεχωρηκέναι τὸ καὶ ἐν τῷ καθ’ >ἡμᾶς αἰῶνι τὴν τῶν τοιούτων τιμωρίαν περιφανῆ δειχθῆναι.

ἐπεῖδον >γὰρ καὶ αὐτὸς ἐκείνων τὰ τέλη τῶν ἔναγχος ἀθεμίτοις προστάγμασι >τὸν τῷ θεῷ ἀνακείμενον λαὸν ἐκταραξάντων. διὸ δὴ καὶ πολλὴ >χάρις τῷ θεῷ, ὅτι τελείᾳ προνοίᾳ πᾶν τὸ ἀνθρώπινον τὸ >θεραπεῦον τὸν θεῖον νόμον, ἀποδοθείσης αὐτῶ τῆς εἰρήνης. ἀγάλλεται >καὶ γαυριᾷ.

ἐντεῦθεν καὶ ἡμῖν αὐτοῖς πέπεισμαι ὡς ὅτι κάλλιστα [*](3 vgl. Jes. 13, 11) [*](A HN(n) GS (8) DL + FV (v) = z T) [*](1 φιλῶν ἐμ A ι 2 τοὺς ταραχώδεις μισῶν ~ Lv und, τοὺς > D ι τὴν Π Gel. > Eus. ι 3 καταρρηγνύσ nsDLEus. καταγνοίησ ρη Ac) A καταρρήγνυσιν V καταγνούσ T καταγνοὺς καταβάλλει Gel. despicit Cass. ι 8 εἶναι = Gel. Cass,] ἵνα Eus. ι 9 πατέρα = Cass. Eus.] σρα AGel. ι 11 ἐκείνους Π Gel. ἐκείνους μὲν Eus. ι 12 πὰν τὸ = Gel. Eus. Cass.] πάντοτε A ι 13 ἐπαράτους τοῖσ’ Ans ἐπαράτου τοῖσ’ DLT ἐπαράτους v τοῖς παρὰ τούτοις Eus., clades eorum pro male- dietionis exemplo proponere videatur Cass. ι 14 ἐκεῖνον Eus. und, aus Correct., Gel.] ἐκείνων Π > Cass. ι 15 μῆνις = Eus. Sozom.] μήνησισ A μήνισισ T ἡμετέροισ A ι 16/17 ἀποφήναντα = Gel. Cass. Eus.] ἀποφήνασα s ι 21 ἐκταραξάντων ΠGel. turbaverunt Cass. ἐκπραξάντων Eus., s. zu 67, 16 ι 22 πὰν AT Gel. Eus. ἅπαν nsz ι 23 αἰτῶ ΠGel. αὐτοῖς Eus. ι εἰρήνης AT Gel. Cass. Eus.] θείας εἰρήνης nsz ι 24 πέπεισμαι nsz Cass. Eus. πεπίστευμαι A πεπείσμεθα T πεπεισμένον Gel. I ὡς = Eus. > A Gel. ι κάλλιστα = Gel. Eus. optime Cass.] μάλιστα nGv)

λέγω δὴ τῶν χριστιανῶν >(ὑπὲρ γὰρ τούτων ὁ πᾶς μοι λόγος), ὦς οἴει με ἥδεσθαι ἀκούοντα. >ὅταν καὶ τῆς Πέρσιδος τὰ κράτιστα ἐπὶ πλεῖστον ὥσπερ ἔστι μοι >βουλομένῳ κοσμῆται. σοί τε οὑν ὡς ὅτι κάλλιστα ἐκείνοις τε >ὡσαύτως ὑπάρχοι τὰ κάλλιστα, ὅ τι σοὶ κἀκείνοις. οὕτω γὰρ ἕξεις τὸν >τῶν ὅλων δεσπότην πρᾶον, ἵλεω καὶ εὐμενῆ. τούτους τοιγαροῦν.

>ἐπειδὴ τοσοῦτος εἶ, σοὶ παρατίθεμαι τοὺς αὐτοὺς τούτους, ὅτι καὶ >εὐσεβείᾳ ἐπίσημος εἶ, ἐγχειρίζων. τούτους ἀγάπα ἁρμοδίως τῆς αὐτοῦ >φιλανθρωπίας. σαυτῶ τε γὰρ καὶ ἡμῖν ἀπερίγραπτον δώσεις διὰ >τῆς πίστεως τὴν χάριν.«

Τοσαύτην ὁ πάντα ἄριστος βασιλεὺς τῶν εὐσεβείᾳ κοσμουμένων ἐποιεῖτο φροντίδα, οὐ μόνον τῶν ὑπηκόων ἐπιμελούμενος ἀλλὰ καὶ [*](14—S. 80, 1 vgl. Sozomeu. II 15, 5) [*](* 4— S. 80, 7 Niceph. H. Ε. VIII 38) [*](A HN(n) GS (s) DL + FV(v) = z Τ W [von — 13]) [*](1 ἔχει AnSvT ἔχειν AcGDLEiis. ι 2 πάντας Eus. πάντα/// A πάντα die übr. HSS Gel. unirersa Cass. ι 4 τουτου τοῦ καταλόγου ANsLvTWGel. undHSS. Eus. = de taJi hominum collegio Cass. τούτω τῶ καταλόγῳ HD ι 6 ὅταν ANsLvTW Gel. ὅτε Eus. Cod. V quando Cass. oriHDEus. ι 7 κοσμῆται AsFWGel. κοσμεῖται nDLVT κεκόσμηται Eus. ι τε2 = Eus.] δὲ Τ ι 8 ὑπάρχοι τὰ] ὑπάρχοντα Τ ι ὑπάρχοι nsFEus. Cod. V ὑπάρχει /// εἰ aus ο . . corr. Ae) A ὑπάρχει DLVWEus. Codd. JMBA ὑπάρξοι Gel. ι ὅτι ADLTGel.Eus. ὅ ἐστι nsvW ι κἀκείνοισ AnsvW Eus. Cod. J κἀκεῖνοι DLTGel. Eus. Cod. V, ὑπάρχοι und κἀκείνοις belegt auch Cass.: tu ergo optime gubernaveris si fueris sieut Uli, et habueris commune quod illi γὰρ > n ι 9 δεσπότην πρᾶον AnsTCass. θεὸν πρᾶον zW δεσπότην καὶ θεὸν πρᾶον Gel. δεσπότην πατέρα θεὸν Eus. ι καὶ] τε καὶ nV ι τούτοισ’ Lv I 10 παρατίθεμαι = Eus.] παρατίθημι VTGel. ι τοὺς αὐτοὺς τούτους] τούτουσ αὐτοὺς T τοὺς αὐτοὺς δὲ τούτους W ι καὶ > Lv ι 11 ἐγχειρίζων nsT Gel. Eus. ἐγχειρίζω kzW ι 11/12 τῆς αὐτοῦ (ἑαυτοῦ σαυτοῦ L Gel.) AnszTGel. τῆς σεαυτοῦ ἑαυτοῦ Cod. V) φιλανθρωπίας Eus. HSS ἡ σαυτοῦ φιλανθρωπία θρωπία W ι 12 σαυτῶ AzWT αὐτῶ nsEus. Cod, V ι ἀπ///ρ///γραπτον T τὴν Ans Gel. Eus. > zW ι 14 τοσαύτη T ι ὁ πανάριστος T ὁ τὰ πάντα ἄριστος Gel. ι 15 ἐποιεῖτο = Gel.] σπουδὴ ἐποιεῖτο τὴν T ι μόνον AnGDL Gel. Cass.] μόνων SvT ι ἐπιμελόμενος T)