Historia Ecclesiastica

Εὐσέβιος δὲ ὁ τῆς δυσσεβείας συνήγορος, μικρὰ φροντίσας ὧν πρὸ βραχέος μετὰ τῶν ἄλλων ἀρχιερέων συνέγραψεν ὅρων, παραυτίκα τὴν Νικομήδειαν καταλιπὼν τὸν τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἥρπασε θρόνον, ἄντικρυς τοῦ κανόνος ἐπισκόπους ὁμοῦ καὶ πρεσβυέρους ἀπαγορεύοντος ἐξ ἑτέρας εἰς ἑτέραν μὴ μεταβαίνειν πόλιν. θαυμαστὸν δὲ οὐδὲν τοὺς οὕτω κατὰ τῆς τοῦ μονογενοῦς μανέντας θεότητος ἀδεῶς τοὺς ἄλλους παραβῆναι νόμους.

οὐ νῦν δὲ τοῦτο Πρῶτον κεκαινοτόμηκεν, ἀλλὰ καὶ ἤδη πρότερον ταὐτὸ τοῦτο τετόλμηκεν. τὴν Βηρυτὸν γὰρ πάλαι πεπιστευμένος, εἰς τὴν Νικομήδειαν μετεπήδησε · καὶ ταύτης δὲ μετὰ τὴν σύνοδον διὰ τὸ τῆς δυσσεβείας προφανὲς ἐξηλάθη, καὶ οὑν αὐτῷ Θεογόνιος ὁ Νικαίας, καὶ τοῦτο δῆλον βασιλεὺς Κωνσταντῖνος διὰ γραμμάτων πεποίηκεν.

ἐγὼ δὲ τὸ τέλος τῆς ἐπιστολῆς ἐνθήσω τῇ συγγραφῇ· ἐπέστειλε δὲ ταῦτα Νικομηδεῦσι.

»Τίς ἐστιν ὁ ταῦτα διδάξας οὕτως ἄκακον πλῆθος; Εὐσέβιος >δηλαδὴ ὁ τῆς τυραννικῆς ὠμότητος συμμύστης. ὅτι γὰρ >τοῦ τυράννου γεγένηται πρόσφυξ, πολλαχόθεν ἐστὶ συνορᾶν. >μὲν γὰρ αἱ τῶν ἐπισκόπων σφαγαὶ διαμαρτύρονται, ἀλλὰ τῶν >ἐπισκόπων· τοῦτο δὲ ἡ χαλεπωτάτη τῶν Χριστιανῶν ἐκδίωξις >ρήδην βοᾷ.

οὐδὲν γὰρ περὶ τῶν εἰς ἐμὲ γεγενημένων ὕβρεων νῦν [*](1 vgl. Matth. 7, 15 — 2—8 vgl. Philostorg. II 10 — 8 Can. Nicaen. (Mansi II —6) — 19 —s. 69, 12 in Athanas.-HSS Parisinus 474 Scorial. Ω III 15 Basil. 32 (ihre Übereinstimmung = Ω). bei Gelas. Cyzic. ed. Commelin S. 59, 21 (Mansi II 941) = Gel. und I 10 (Commelin S. 9, 26) = Gel. 1 lat. Übersetzung Baronius Ann. 329, 14 [Parisinus 168] = Λ — 19 vgl. Röm. 16, 17f (s. auch S. 67, 12)?) [*](Α HN (n) GS (s) DL + FV (v) = z Τ [von 19 an]) [*](3 ὁ Βυζάντιος A ι 6 βραχέως AG ι συνέγραψεν ἀρχιερέων ~ Α ι 9 μὴ> L u. mit leerem RaumH ι 11 τοῦτο > s ι 11/12 πρῶτον τοῦτο ~ L ι 12 κεκαινοτόμητο A, hanc novitatem fecit cass. ι ταὐτὸ] αὐτὸ A ι 15 θέογνισ LV Theognius Cass. Cod. L ι 16 vor βασιλεὺς + ὁ n ι vor διὰ + δεύτερον A, Cass. wie im Text ι 19 am Rand κ HSS ι 20/21 πανταχοῦ τοῦ τυράννου = Cass. ΩGel. Gel. 1 tcbiqiie tyranni Cod. Λ] πανταχοῦ τῶν ἁγίων A ι 21 γεγένηται = ὥ Gel. 1] ἐγένετο T ι 22 vor τῶν1 + πανταχοῦ Τ, Cass. Ω Gel. 1 Λ wie im Text ι 24 γεγενημένων] διαγεγενημένων T)

ἀλλὰ ταῦτα μὲν παρίημι· ἃ νῦν οὐκ ἀγανακτήσεως ἕνεκεν, ἀλλ’ εἰς ἐκείνων αἰσχύνην ὑπ’ ἐμοῦ προενήνεκται. ἐκεῖνο μόνον δέδια, ἐκεῖνο διαλογίζομαι, ὅτι ὑμᾶς ὁρῶ πρὸς τὴν τοῦ ἐγκλήματος καλεῖσθαι >κοινωνίαν. διὰ γὰρ τῆς Εὐσεβίου ἀγωγῆς τε καὶ διαστροφῆς >είδησιν τῆς ἀληθείας κεχωρισμένην εἰλήφατε. ἀλλ’ ἔστιν οὐ βραδεῖα >θεραπεία, εἴ γε ἐπίσκοπον πιστόν τε καὶ ἀκέραιον νῦν γοῦν λαβόντες >πρὸς τὸν θεὸν ἀπίδητε·

ὅπερ ἐπὶ τοῦ παρόντος ἐν ὑμῖν ἐστιν καὶ >πάλαι ἐχρῆν τῆς ὑμετέρας κρίσεως ἠρτῆσθαι, εἰ μὴ ὁ προειρημένος >Εὐσέβιος δίνῃ τῶν συλλαμβανομένων αὐτῷ ἐνταῦθα ἐληλύθει καὶ >τὴν τῆς τάξεως ὀρθότητα ἀναισχύντως συνεπεπράχθει.

>Ἀλλ᾿ ἐπειδὴ περὶ αὐτοῦ τοῦ Εὐσεβίου πρὸς τὴν ὑμετέραν ἀγά- [*](3 f vgl. Socrat. I 9, 65) [*](A HN(n) GS (s) DL + FV(v) = z T) [*](1 ὅτε] ὅτι IIGel., aber quando Cass. = ὅτε Ω Gel. 1 cum Λ ι αἱ = ὥ Gel. Gel. 1] ἐκ L > A ι ἐπραγματεύσαντο = ΩGel.] ἐπραγματεύθησαν L ἐπραγματεύοντο Gel.1 ι 2 ἔπεμπε = Gel. 1] ἔπεμψε nT ὑπέπεμπε ὥ Gel. submittebat Λ habebat Cass. ι 3 συνεισέφερεν = Ω Gel. Gel. 1] εἰσέφερεν A ι 8 προσενήνεκται T ἐκεῖνο μόνον δέδια ἐκεῖνο = Cass. Ω Gel. Gel. i und (illud1 + autem) Λ] ἐκεῖνο δὲ μόνον Τ ι 8/9 ἐκεῖνο διαλογίζομαι ὅτι ///// teils auf Rasur u. teils am Rand Ac 9 ὁρῶ = Cass. Ω Gel. 1 Λ] ὁρῶ καὶ T ι T ι 12 θεραπεία AnsTΩ Gel. Gel. 1 ἧ θεραπεία z ι εἰ γε] οἵ γε v ι 13 καὶ ΑΤΩ Gel. Λ ὅπερ καὶ z und ὅπερ übergeschrieben Ac ὁ καὶ ns Gel. 1, qoud utique ad praesens in voobis est studet (istud et?) dudiini oportnerat in vestro pendere iudicio Cass. Codd. LP 14 πάλαι] πόλιν ἱν auf Rasur A c) A ι εἰ μὴ = ΩGel. 1 Α ι 15 δίνῃ τῶν συλλαμβανομένων μένων αὐτῷ Parm.] δηνῶσ ῶσ auf Rasur Ac) τῶν (+ τότε übergeschrieben Ac) συλλαμβανομένων αὐτῶ A cum turbulenta multitudine [= σὺν δεινῇ oder δίνῃ] eorum qui eum sequebantiir Λ δεινὴ δεῖν ἧ Scor.) τῶν αὐτῷ ὥ δεινὴ τῶν τῶν > Gel.) τότε συλλαβομένων αὐτώ (+ προαιρέσει Gel. 1) T Gel. Gel.* δεινῶς τῶν τότε τότε] τε ns) συλλαβομένων αὐτώ nsz pessima consciorum suorum tuitione Cass. ι ἐνταῦθα > N ι ἐνταῦθα ἐληλύθει > mit leerem Raum H ι ἐλήλυθε s ι 16 συνεπεπράχει = Ω Gel. Gel. 1] συντεπεπράχθει θι S) s confifdisset Cass. conturbasset Λ συνετεταράχει Balforeus, vgl. App. zu 78, 21 I 17 ἐπειδὴ] ἐπειδήπερ T ι αὐτοῦ τοῖ Ω Gel. ipse Λ αὐτοῦ τούτου AT τοῦ αὐτοῦ Gel.1, de memorato Eusebio Cass.)

ἀλλ’ αὐτὸς >οὑτος Εὐσέβιος, προσφιλέστατοι καὶ τιμιώτατοι, μεθ’ ὅσης >συνδρομῆς, ἅτε δὴ ὑπὸ τῆς συνειδήσεως αὐτῆς ἡττώμενος, μεθ’ ὅσης δὲ αἰσχύνης τῇ πανταχόθεν ἐληλεγμένῃ ψευδολογίᾳ συνίστατο, ύπο- >πέμπων μέν μοι διαφόρους τοὺς ἀξιοῦντας ὑπὲρ αὐτοῦ, ἐξαιτούμενος >δὲ παρ’ ἐμοῦ συμμαχίαν τινὰ ὅπως μὴ ἐπὶ τοσούτῳ ἐλεγχθεὶς >πλημμελήματι τῆς ὑπαρχούσης αὐτῶ τιμῆς ἐκβάλλοιτο.

μάρτυς ἐστί μοι >τούτου ὁ θεὸς αὐτός, ὃς ἐμοί τε καὶ ὑμῖν φιλαγάθως ἐπιμένοι, ἐπεὶ >καὶ ἐμὲ ἐκεῖνος περιέτρεψε καὶ ἀπρεπῶς ὑφήρπασεν, ὃ καὶ ὑμεῖς >ἐπιγνώσεσθε.

πάντα μὲν γὰρ ἐπράχθη τότε καθὼς αὐτὸς ἐπόθει, πᾶν ὁτιοῦν κακὸν ἐπὶ τῆς ἑαυτοῦ διανοίας ἀποκρυπτόμενος.

>Ἀλλὰ πρώην, ἵνα τὰ λοιπὰ τῆς τούτου σκαιότητος παρῶ. τί >μάλιστα μετὰ Θεογονίου, ὃν τῆς ἀνοίας ἔχει κοινωνόν, διεπράξατο >ἀκούσατε, παρακαλῶ. Ἀλεξανδρέας τινὰς τῆς ἡμετέρας πίστεως >ἀναχωρήσαντας ἐνταῦθα κεκελεύκειν ἀποσταλῆναι, ἐπειδὴ διὰ τῆς τούτων ὑπηρεσίας ὁ τῆς διχονοίας ἠγείρετο πυρσός.

ἀλλ’ οὗτοι οἱ [*](22—S. 69, 12 vgl. Sozomen. II 21, 8. I 21, 5) [*](A HN(n) GS(s) DL + FV(v) = z T) [*](1 nach φράσαι + μακροθύμως ἀκούσατε Gel. 1, loqui decet + audite Cass., Ω Gel. Λ wie im Text ι 4 πρό γε AnT (expung. in A) πρὸ ΩGel. Gel. 1 = Cass. Λ > sLv ι 6 τοὐ) τῆς τοῦ Τ ι ἰσχυροποίητο nGT ἰσχυροπόίοιτο A ἰρχυροποιεῖτο ΩGel. Gel. 1 ι 7 ὀλεθρίου Τ ι 8 οὕτος ΤΩGel. Gel. 1 οὕτος ὁ An I νομίζετε ΩGel. 1 putatis Cass. Λ νομίζεται AGTGel. ι 10 ἐλεγχομένη. Τ, uQGel. Gel. 1 wie im Text ι 11 μοι] τοι Τ ι 13 ἐστί μοι AT Cass. ὥ Gel. 1 μοί ἐστι Λ μού ἐστι n ι14 ὃς] ὡς s ι φιλάγαθος Ausgaben ι 15/16 ἐπιγνώσεσθε ΠΩ Gel. ἐπέγνωτε καὶ ἐπιγνώσεσθε Gel. 1 nostis Cass. cognoscitis Λ ι 16 αὐτὸς] καὶ αὐτὸς n ι ἐπόθει = Cass. Ω Gel. Λ ] Λ] ἐπεπόθει s ἐφάνη ποθῶν= ι 17 ἐπὶ τῆς ἑαυτοῦ διανοίας = Cass. Gel. Λ] ἐν T Λ] ι718 τού- του = ΩGel. 1 ι αὐτοῦ n ι σκαιότητος τοìτου Τ T ι παρῶ τί] παρόντι v ι 19 θεγνίον AnsDF θεογνίον LTi2Gel. 1 ΤιeοΡωiο > θεόγνιρῶ V ι 21 κε· κέλευσιν κελεί·σειν S ι ἐπειδὴ = Cass. ΩGel. gel. 1] ἐπειδὴ δὲ A 22 ἠγείρετο ΑΤΩ Gel. Gel. 1 διηγείρετο nsz)

νῦν >ὑμέτερόν ἐστιν πρὸς τὸν θεὸν ἐκείνῃ τῇ πίστει βλέπειν ἣ πάντοτε καὶ >γεγενῆσθαι συνέστηκε καὶ εἶναι πρέπει, καὶ διαπράξασθαι οὕτως ὡς >ἐπισκόπους ἁγνούς τε καὶ ὀρθοδόξους καὶ φιλανθρώπους ἔχοντες >χαίρομεν. εἰ τις δὲ πρὸς μνήμην τῶν λυμεώνων ἐκείνων ἢ πρὸς >ἔπαινον ἀπρονοήτως ἐξαφθῆναι τολμήσει, παραχρῆμα τῆς ἰδίας >τόλμης διὰ τῆς τοῦ θεράποντος τοῦ θεοῦ, τουτέστιν ἐμοῦ, ἐνεργείας >ἀνασταλήσεται· ὁ θεὸς ὑμὰς διαφυλάξει, ἀδελφοὶ ἀγαπητοί.

Τότε μὲν οὖν οὗτοι καὶ καθῃρέθησαν καὶ τῶν πόλεων ἐξηλάθησαν.« καὶ τὴν μὲν Νικομήδειαν Ἀμφίων ἐπιστεύθη, τὴν δὲ Νικαίαν Χρῆστος. ἀλλὰ πάλιν ταῖς ἐξ ἔθους χρησάμενοι μηχαναῖς καὶ τὴν βασιλέως φιλανθρωπίαν ἐφόδιον ἐξαπάτης εὑρόντες. ἀνεπάλαισάν τε καὶ τὴν προτέραν δυναστείαν ἀπέλαβον.

Ὅ δὲ Εὐσέβιος, ὡς ἤδη ἔφην, καὶ τὴν Κωνσταντινουπόλεως ἡγεμονίαν κατέσχε τυραννικῶς. οὕτω δὲ τῆς πλείονος ἐπιλαβόμενος δυναστείας καὶ θαμὰ παρὰ βασιλέως φοιτῶν καὶ τὴν παρρησίαν ἐκ τῆς συχνοτέρας συνουσίας λαβών, τὰς κατὰ τῶν τῆς ἀληθείας προμάχων κατεσκεύασε μηχανάς.

καὶ πρῶτον ἱμείρεσθαι τῆς τῶν Ἱεροσολύμων θέας σκηψάμενος, καὶ ταύτῃ τὸν βασιλέα βουκολήσας ὡς τὸ πολυθρύλητον τῆς οἰκοδομίας ἔργον ὀψόμενος, μετὰ πλείστης ἐκεῖθεν ἀπῆρε ἀπῆρε τοῦ βασιλέως αὐτῷ καὶ ὀχήματα καὶ τὴν ἄλλην ἀπονείμαντος θεραπεία,,.

συναπῆρε δὲ αὐτῶ καὶ θεογόνιος ὁ Νικαίας, κοινωνὸς ὤν, ὡς καὶ πρόσθεν εἰρήκαμεν τῶν πονηρῶν βουλευυατων.

Ἀφικόμενοι δὲ εἰς τὴν Ἀντιόχειαν καὶ τὸ τῆς φιλίας περιθέμενοι προσωπεῖον, θεραπείας ἀπήλαυσαν ὅτι μάλιστα πλείστης· ὁ γὰρ τῆς ἀληθείας πρόμαχος ὁ μέγας Εὐστάθιος πᾶσαν αὐτοῖς ἀδελφικὴν φιλοφροσύνην προσήνεγκεν.

ἐπειδὴ δὲ τοὺς ἱεροὺς κατέλαβον τόπους καὶ τοὺς ὁμόφρονας ἐθεάσαντο, Εὐσέβιόν τε τὸν Καισαρείας καὶ τὸν Σκυθοπολίτην Πατρόφιλον καὶ τὸν Λύδδης Ἀέτιον καὶ τὸν Λαοδικείας Θεόδοτον καὶ τοὺς ἄλλους ὅσοι τὴν λώβην εἰσεδέξαντο τὴν Ἀρείου, ἐμήνυσάν τε τὸ τυρευόμενον καὶ σὺν αὐτοῖς τὴν Ἀντιόχου κατέλαβον.

καὶ τὸ μὲν πρόσχημα τῆς τῶν ἄλλων ἐπιδημίας προ- [*](1 oben S. 66, 7 f — 2—5 vgl. Socrat. 1 23, 1 — 5— S. 72, 3 vgl. Synax. — 5—S. S. 72, 21 vgl. Nicetas Thesaur. V 9 PG 139, 1869 D — 10 oben S. 33, 1. 68, 19) [*](* 2—S. 72, 21 Gelas. Cyzic. III 16 — 5—S. 72, 21 Polydeukes 298 phan. 28, 9 — — S. 72, 21 Cass. II 24) [*](A HN (n) GS ἡ DL + FV (v) = z T [von 5 ἱμείρεσθαι an]) [*](1 κὴ am Rand A ι 1/2 κατέσχεν ἡγεμονίαν ns ι 2 οὗτος ns ι 3 θαμὰ παρὰ L und θαμὰ auf Rasur Ac) A συχνὰ παρὰ D frequenter ad Cass. ἐγγὺς nsv, vgl. unten II .3, 6 ι 6 σκεψάμενος DT ι 7 ἔργον übergeschrieben Ac ι ἐκεῖθεν] ἐκείνης s ι 9 συναπῆρε — 11 βουλευμάτων > T* ι θεόγνιοσ L Gel. Theognius Cass. Cod. L θέογνισ V Synax. ι 12 ἀφικόμενος T* ι τὸ As ι περιθέμενοσ Τ* ι 13 ἀπέλασαν Lv ἀπήλαυσεν T* ι nach γὰρ + θεῖος ι 14 αὐτῶ Τ* ι 15 προσήνεγκεν, εγκεν auf Rasur, Ac ι nach δὲ + καὶ Τ* κατελάβετο — 16 ἐθεάσατο T* ι 10 τε > T ι nach Καισαρείας + θεόγνιον τὸν νικαίας Τ*, Cass. wie im Text ι 18 θεόδωτον AT ι εἰσεδέξαντο Τ ///// ἐδέξαντο A ἐδέξαντο nsz ι 19 ἐμήνυσάν — αὐτοῖς] συνελάλησέν τε μετ’ αὐτῶν κατὰ τοῦ τῆς ἀληθείας διδασκάλου εὐσταθίου καὶ ὁμοθυμασὸν Τ* Cass. wie im Text ι τε τὸ nsD //// τὸ A τὸ Lv ι τετυρευμένον v quod cogitaverant Cass. τυρευθὲν Gel.) [*](20 πρόσσχημα Av)

ἡ δὲ παιδίον ὑπότιτθον ὑποδεικνῦσα, ἐκ τῆς Εὐσταθίου συνουσίας ἔλεγε τοῦτο καὶ συνειληφέναι καὶ τετοκέναι καὶ ἀναίδην ἐβόα. ὁ δὲ τῆς συκοφαντίας τὸ προφανὲς ἐπιστάμενος εἴ τινα ἔχοι τούτου συνίστορα, ἄγειν εἰς μέσον ἐκέλευσεν.