Historia Ecclesiastica

Ἤδη δὲ ὁ θεοφιλέ- >στατος ἡμῶν βασιλεὺς τῷ λόγῳ κατεσκεύαζε καὶ κατὰ τὴν >αὐτοῦ γέννησιν τὸ πρὸ πάντων αἰώνων εἶναι αὐτόν, ἐπεὶ καὶ >ἐνεργείᾳ γεννηθῆναι δυνάμει ἢν ἐν τῷ πατρὶ ἀγεννήτως, ὄντος >πατρὸς ἀεὶ πατρός, ὡς καὶ βασιλέως ἀεὶ καὶ σωτῆρος καὶ >πάντα ὄντος, ἀεί τε Λαὶ κατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχοντος.

ταῦτα >ὑμῖν ἀναγκαίως διεπεμψάμεθα, ἀγαπητοί, τὰ κεκριμένα τῆς >ἐξετάσεώς τε καὶ συγκαταθέσεως φανερὰ καθιστῶντες, ὡς >τότε μὲν καὶ μέχρις ὑστάτης ὥρας ἱστάμεθα, ὅθ’ ἡμῖν τὰ >γραφέντα προσέκοπτε, τότε δὲ ἀφιλονείκως τὰ μὴ λυποῦντα [*](15/16 vgl. unten IV 8, 11) [*](A HN(n) GS(s) DL + FV (v) = z W) [*](3 αὐτὸν ASL ι 4 ἐκτεθέντα Αthan. Socr. Gel. ι δεκτὸν Π ἄλυπον Αthan. Socr. Codd. AFCM Cass. aber ἄλυτον Cod. Τ und Gel. ι χρῆσθαι UAL Αthan. Socr. Codd. MT Gel. χρήσασθαι nsvWSocr. Codd. AFC ι 5 δι’ ἃς = Socr. Cod. T Gel] δι’ ἃ V διὸ Αthan. ι ἧ A Αthan. Socr. Gel. #x003E; nszW ι γέγονε nsz Αthan. Socr. Gel. γεγόνει A ἐγεγόνει W ι 6 τῶ — 7 τῶ n Αthan. Cod. Bas. Socr. Codd. AT τὸ ΑΤ— τὸ AszW Αthan. Cod. Par. Socr. Codd. FCM Gel. ι 8 ὧ n Αthan. Socr. Gel. — llll A #x003E; szW ι 9 πρὸ ///// A ι 10 εἰώθειμεν A (aber εἰ auf Rasur Ac) nDLW εἰώθημεν sF εἰώθαμεν VFc Αthan. Socr. Gel. ι συγχρῆσθαι AszWAthan. Socr. Cod. T Gel. συγεχρῆσθαι ι 11 τοῦ] τούτου A ι 12 πᾶσιν n Athan. Gel. πᾶσι μὶν AszW ι αὐτὸν] τὸν L ι 13 τοῦ übergeschrieben Ac #x003E; n ι κατὰ LsFm ι 19 τὰ κεκριμένα Π τὸ κεκριμένον Athan. Socr. Gel. so vielleicht zu schreiben, s. unten zu φανερὰ ι 20 τε #x003E; SDL ι φανερὰ HLVW φανερὸν NsDF φανερὸν ὑμῖν Athan. Socr. Gel. φανερὰν Α ι καθιστῶντες Az Athan. Socr. Gel. καθιστάντες hbW ι ὡς Π καὶ ὡς Athan. Socr. Gel. ι 21 τότε An Athan. Socr. Gel. ποτὲ szW ι ἱστάμεθα Π ἐνιστάμεθα Athan. Socr. Gel. ι 22 τότε AnWAthan. Socr. Gel. ὅτε sz)

Ὅτι μὲν οὖν οὐ καινή τις ἡ τοῦ ὁμοουσίου πρόσρησις οὐδὲ ὑπὸ τῶν τότε συναθροισθέντων πατέρων ἐξευρεθεῖσα, ἀλλ’ ἄνωθεν ἐκ προγόνων εἰς ἐγγόνους καταγομένη, σαφῶς μεμαρτύρηκεν ὁ Εὐσέβιος· ὅτι δὲ καὶ ἄπαντες οἱ τηνικαῦτα συναθροισθέντες συμφώνως τὴν ἐκτεθεῖσαν κατεδέξαντο πίστιν, κἀνταῦθα ἔφη καὶ πάλιν ἐν ἑτέρῳ συγγράμματι μαρτυρεῖ, τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου τὴν πολιτείαν εὐφημίαις γεραίρων. Λέγει δὲ οὕτως·

» Ὁ μὲν δὴ ταῦτ’ εἰπὼν Ῥωμαίᾳ γλώττῃ, ὑφερμηνεύοντος ἑτέρου, >παρεδίδου τὸν λόγον τοῖς τῆς συνόδου προέδροις. ἐντεῦθεν δ’ >μὲν ἀρξάμενοι κατῃτιῶντο τοὺς πέλας, οἱ δ’ ἀπελογοῦντό τε >ἀντεμέμφοντο. πλείστων δῆτα ὑφ’ ἑκατέρου τάγματος >μένων πολλῆς τε ἀμφιλογίας τὰ πρῶτα συνισταμένης, >ἐπηκροᾶτο ὁ βασιλεὺς τῶν πάντων σχολῇ τε εὐτόνῳ τὰς >ὑπεδέχετο, ἐν μέρει τε ἀντιλαμβανόμενος τῶν παρ’ ἑκάστου >λεγομένων, ἠρέμα συνῆγε τοὺς φιλονείκως ἐνισταμένους, πράως >ποιούμενος τὰς πρὸς ἕκαστον ὁμιλίας ἑλληνίζων τε τῇ φωνῇ, >μηδὲ ταύτης ἀμαθῶς εἶχε, γλυκερός τις ἢν καὶ ἡδύς, τοὺς μὲν >πείθων, τοὺς δὲ καταδυσωπῶν τῷ λόγω, τοὺς δ᾿ εἰ λέγοντας >νῶν, πάντας δὲ εἰς ὁμόνοιαν ἐλαύνων, ἕως ὅτε ὁμογνώμονας [*](11— 55, 4 Euseb. Vit. Const. III 13—14. vgl. Sozomen. I 20, 1 55, 4 bei Socrat. I 8, 21—24. Gelas. Cyzic. II 28) [*](* — S. 55, 1 Georg. Mon. 508, 17) [*](A HN (n) GS (s) DL + FV (v) = z W [bis 3 ὡμολογημένοις]) [*](1 ὅθ᾿] ὅθεν L οὕτως v ι εὐγνωμόνως = Athan. Socr. Gel.] συγγνωμόνως A ι τῶν λόγων εὐγνωμόνως ~ s ι 2 ἐμφανῆ σύμπραξιν (συμπραξίαν z) ἔδοξε Π ἐφάνη συντρέχειν Athan. Socr. Gel. ι 2/3 προσεκτεθείση πίστει ὁμολογουμένοισ s ι 4 ᾗ am Rand HSS ι οὑν #x003E; S, übergeschrieben Ac ι 6 ἐκγόνουσ s 1 8 τεθεῖσαν s ι 10 εὐφημία sz ι 11 εὐσεβίου Am 1 12 δ’ Az Eus. #x003E; ns ι IS πέλας nszEns. τόπους πέλασ ἔλασ’ A ι ἀπολογοῦντο A ι 15 συνισταμένησ τὰ πρώτα L ι 16 ὁ = Socr. Gel. #x003E; S Eus. ι τε ANDL Eus. Socr. Gel. μὲν SV #x003E; mit leerem Raum H ι 17 ἑκάστου Π ἑκατέρου Eus. Soci-. Gel. ι 18 συνῆγε Π Socr. Gel. συνήγαγε Eus. ι ἐνισταμένου = Eus. Socr. Gel.] συνισταμένουσ V ι 20 τις nszEus. Socr. Gel. δέ τις A ι 22 ἐλαύνων nsz Eus. Socr. Gel. ἤλαυνεν A ι ἴωσ’ ὅτε AnsD Gel. εἰσότε Lv εἰσόθ’ Eus.)

Καὶ μετὰ βραχέα πόλιν καὶ ταῦτα προστέθεικεν·

»Οὕτω δὴ συνταξάμενος ἐπὶ τὰ σφῶν οἰκεῖα τοὺς πάντας ἐπανι- >έναι ἠφίει. οἱ δὲ ἐπανῄεσαν σὺν εὐφροσύνῃ, ἐκράτει τε λοιπὸν >παρὰ τοῖς πᾶσι μία γνώμη, παρ’ αὐτῷ βασιλεῖ συμφωνηθεῖσα, >συναπτομένων ὥσπερ ὑφ’ ἑνὶ σώματι τῶν ἐκ μακροῦ διῃρημένων.

χαίρων >δῆτα βασιλεὺς ἐπὶ τῷ κατορθώματι τοῖς μὴ παρατυχοῦσι τῇ συνόδῳ >καρπὸν εὐθαλῆ δι’ ἐπιστολῶν ἐδωρεῖτο, λαοῖς τε ἅπασι τοῖς τε καὶ >ἀγροὺς καὶ τοῖς ἀμφὶ τὰς πόλεις χρημάτων ἀφθόνους διαδόσεις >ποιεῖσθαι παρεκελεύετο, ὡδί πη γεραίρων τὴν ἑορτὴν τῆς >εἰκοσετοῦς.«

Ἔδει μὲν οὖν τοὺς τὰ Ἀρείου φρονοῦντας, εἰ καὶ τοῖς ἄλλοις πατράσιν ἀντιλέγειν οὐκ ἐνόμιζον δυσσεβές, τούτῳ γοῦν πιστεύειν ὃν θαυμάζειν εἰώθασι, σύμφωνον γεγενῆσθαι τὴν ὁμολογίαν ἐκείνην διδάσκοντι ἐπειδὴ δὲ καὶ πρὸς τὰς τῶν οἰκείων πατέρων διαμάχονται δόξας ἐχρῆν τοῦ Ἀρείου τὴν αἰσχίστην μεμαθηκότας καὶ φρίκης γέμουσαν τελευτὴν φυγεῖν παντὶ σθένει τὴν ὑπ’ ἐκείνου τεχθεῖσαν ἀσέβειαν. ἐπειδὴ δὲ εἰκὸς μὴ πάντας εἰδέναι τοῦ θανάτου τὸν τρόπον ἐγὼ καὶ τοῦτον ὡς ἐγένετο διηγήσομαι.

Πλεῖστον οὕτος ἐν Ἀλεξανδρείᾳ διατρίψας χρόνον ἐπικωμάσαι [*](6—14 Euseb. Vit. Const. III 21—22) [*](* 6—14 Gelas. Cyzic. II 36) [*](A HN (n) GS (s) DL + FV(v) = z) [*](4 ἐν γραφῆ δι’ S Eus. ἐνγραφίδι Gz ἐγγραφίδι A aber ἴδι’ auf Rasur Ac ἐγγραφῆ n ἐγγράφως δι’ Socr, Gel. ι 5 καὶ2] κατὰ Α ι 7 ἐπανίεσαν An ι 7 λοιπὸν nszEus. Gel. τὸ λοιπὸν A ι 8 παρ’ αὐτώ SDLEus. Gel.//// παρ’ αὐτῶ //// A παρὰ τῶ Gv ἡ παρὰ τῶ n ι 9/10 χαίρων δῆτα ADLEus. Gel. χαίρων δὴ ἧ καὶ δὴ χαίρων n ι 10 βασιλεὺς AsDvEus. ὁ βασιλεὺς nLGel. ι 11 ἐπιστολῶν nsv Eus. Gel. ἐπιστολῆς ADL ι πᾶσι K ι 12/13 ποεῖσθαι διαδόσεις ~ A, Eus. Gel. wie im Text ι 13 παρεκελεύετο A Eus. Gel. διεκελεύετο nsz ι ὧδ’ ἐπιγεραίρων V 1 ἑορτὴν #x003E; V und 14 nach βασιλείας + ἀρχήν V ι 15 ιδ am Rand sF ι οὑν A #x003E; s ι19 τοῦ An] γοῦν sDv und, nach Ἀρείου ~, L) ι 23 ἰδ’ am Rand AnDL ι vor χρόνον + τὸν A

ὡς δὲ οὔτε τὸν θεῖον Ἀλέξανδρον ἔπεισεν, οὔτε μὴν Ἀθανάσιον τὸν τῆς ἐκείνου καὶ προεδρίας καὶ εὐσεβείας διάδοχον, πάλιν διὰ τῆς Εὐσεβίου τοῦ Νικομηδέως σπουδῆς εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ἔδραμεν. τὰ δ᾿ ὑπ’ ἐκείνου τυρευθέντα καὶ ὑπὸ τοῦ δικαίου ψηφισθέντα κριτοῦ, ἄμεινον ὁ πάντα ἄριστος Ἀθανάσιος ἐν τοῖς πρὸς Ἀπίωνα διηγήσατο γράμμασιν. ἐγὼ δὲ καὶ τοῦτο τὸ μέρος ἐντάξω τῇ συγγραφῇ.

»Ἐγὼ μὲν οὐ παρήμην ἐν τῇ Κωνσταντινουπόλει ὅτε τετελεύ- >τηκεν ἐκεῖνος, Μακάριος δὲ ὁ πρεσβύτερος παρῆν κἀκείνου λέγοντος ἤκουσα. ἐκέκλητο μὲν παρὰ Κωνσταντίνου τοῦ βασιλέως Ἄρειος ἐκ >σπουδῆς τῶν περὶ Εὐσέβιον. εἰσελθόντα δὲ τὸν Ἄρειον ἀνέκρινεν >ὁ βασιλεὺς εἰ τὴν πίστιν τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας ἔχοι. αὐτός τε >οὖν ὤμοσε πιστεύειν ὀρθῶς καὶ ἔγγραφον ἐπιδέδωκε πίστεως, κρύψασ >μὲν ἐφ’ οἷς ἐξεβλήθη τῆς ἐκκλησίας ὑπὸ Ἀλεξάνδρου τοῦ ἐπισκόπου >ὑποκρινόμενος δὲ τὰς ἀπὸ τῶν γραφῶν λέξεις.

ὀμόσαντα τοίνυν αὐτὸν μὴ πεφρονηκέναι ἐφ’ οἶς ἐξέβαλεν αὐτὸν Ἀλέξανδρος, ἀπέ- >λυσεν εἰρηκώς· εἰ ὀρθή σού ἐστιν ἡ πίστις, καλῶς ὤμοσας· εἰ δὲ >ἀσεβής ἐστιν ἡ πίστις σου καὶ ὤμοσας, ὁ θεὸς ἐκ τοῦ οὐρανοῦ κρίναι τὰ κατὰ σεῦ. οὕτω δὴ οὑν αὐτὸν ἐξελθόντα παρὰ τοῦ βασιλέως >ἠθέλησαν εἰσαγαγεῖν εἰς τὴν ἐκκλησίαν οἱ περὶ Εὐσέβιον τῇ συνήθει >αὐτῶν βίᾳ.

ἀλλ’ ὁ τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐπίσκοπος, ὁ μακα- [*](3—6 vgl. Socrat. ι 37, 1—3. Sozomen. II 18, 2. II 29, 1. Rufin. H. E. (S. 978, 1—3) und 13 —5 — S. 58, 12 vgl. Theodoret. Haeret. Fabul. IV 1 83, 413 D f. — — S. 58, 12 Athanas. Epist. ad Serapionem 2—4) [*](* — S. 57, 18 Nicetas Thesaur. V 11 PG 139, 1372 A) [*](A HN(n) GS(s) DL + FV(v) = z) [*](3 οὔτε1] οὐδὲ nsv I nach θεῖον + ἐκεῖνον A ι 4 καὶ1 #x003E; A ι nach προεδρίας + καὶ ἀνδρείας Gaisford aus Versehen ι 8 ἀπίωνα Π ἀππίωνα Cod. Nicet. Σεραπίωνα Athan. ι 10 μὲν AnsD Athan. Nicet. μὲν οὖν Lv οὖν übergeschrieben Ac ι 13 τῶν] τὸν AD 1 εἰσελθόντα — 14 βασιλεὺς #x003E; V ι τὸν ὄρειον AnsDFAthan. αὐτὸν LAc Cod. Nicet. ι 14 ἔχοι AnsDL Cod Nicet. ἔχει V Athan. ι 16 οἶσ’ auf Rasur Ac ι 17 ὑποκρινόμενος Nsv Athan. ὑποκρινάμενος AHDL Cod. Nicet., aber in A scheint α aus ο corr. von Ac ι 19 ἐστιν ἧ πίστις = Athan.] ἡ πίστισ ἐστὶν A, β und α von Ac ι καλώς — 20 σου am Rand Ac ι 20 οὐρανοῦ Π Cod. Nicet. ὅρκου Athan. ι 22 vor εἰς + αὐτὸν A, fehlt iit Athan. ι 23 ὁ2 übergeschrieben Ac)