Historiae

1. Hac itaque victoria potiti Romani , et induciis quodam- modo a bello factis , armisque confestim conquiescentibus , tum de- mura quaestio habita de facinore in Gubazen commisso. Athanasius ergo in excelso quodam throno deccnter consedit , chlamydem indu- tus, quali fere politissimi principes uti solent. Aderant vero ipsi viri et scribendi apprime periti, ct scripta prompte expcditeque legendi, aliique miuistri everi et graves , et in rebus iudicialibus optime versati , praccones etiam altum clamantes , et lictores ; omncs hi ex Constantiuopolitaua aula delccti. Proferebant vcro iu medium ii, quibus id commissum erat, viucula ferrea , collaria , compedes et tendiculas aliaque id genus instrumenta tortoria. Et υ1δθm mihi videtur Iustinianus Imperator non abs re neque temere, sed pruden- tissime decori habita ratione, mandasse , ut hoc ordine atque appa- ratu iudicium institueretur, non solum ut qui ibi crant barbari, CUBt eis Romanorum instituta magnificentiorc apparatu propouereutur , ca et adinirarentur magisque corum gubernatioui assueficrent : ve-

rum ctiam ut, si quidem Gubazes defectione antea ad Medos tentata caesus fuisse deprehenderetur, non amplius eius caedem dolerent Colchi neque ut gravi malo accepto indignarentur. Si vero interfectores per falsam criminationem facinoris piacularis perpetrati convincerentur, ipsis publico iudicio damnatis, et praeeunte ac proclamante praecoue per excrcitum circumductis viudiceque gladio, omnibus spcctantibus, capite truncatis, atrocior barbaris rei exitus et duplicatum supplicium esse videretur. Sciebat enim, si clandestina nece barbaricum in morem Rusticum et Ioannem e medio tolli mandasset, existimaturos Colchos, iniuriam, quam acccperant, non satis pro eo ac debebat vindicatam, neque satis graves de crimine poenas sumtas fuisse. Iudicio vero pro tribunali instituto, et causa untrimque disceptata, et ministris iudiciariis ultro citroque commeantibus, utque actores et rei apte suo ordinc iutcrloquantur procurautibus, versante etiam ob oculos maicstate iudiciali et grandiloquentia aures feriente, eoque onini apparatu niortem immineutem horribiliorem efficiente: liis, inquam, omnibus ita peractis, rem ipsam niaius aliquid atque atroeius barbaris esse repraesentaturam, et fortasse criminis admissi nieritum excedens. Haec enim etiam ipsos cives Byzantinos, tametsi frequenter illic coutingant, percellunt, atque

extra sε ponunt, nedum barbaros iis non assuetos. His igitur, ut arbitror, de causis Romanum, immo vero Atticissimum, tribunal ad Caucasum fuit indictum.

2. Tum vero Rusticus et Ioannes e carcere producti, ad sinistram partem sunt constituti, utpoti rei; ex adverso stabant actores, qui eum criminaturi erant, Colchorum sapientissimi, quique iam a multo tempore Graece loqui didicerant; ac primum quidem postularunt, ut litterae Imperatoriae publice recitarentur, quas antea Ioannes de hisce rebus ad praefectos exercitus attulerat. Quod quidem postulatum cum et iudici probaretur, quidam ex iis, qui ad hoc erant designati, altiore voce eam recitavit; sic habentem: „Incredibile quidem mihi absurdumque videtur, quod a vobis nuntiatur, Gubazi deliberatum esse, patriis moribus relictis, et iis qui unius eiusdemque sunt cum ipso in omnibus sententiae; veteribus suis ducibus, Romanis inquam, desertis, ad inimicissimos alienissiinosque atque adeo diversae a nobis religionis homines desciscere, et quidem cum nulla nostra in se iniuria sit provocatus. Verumtamen cum sciamus humana omnia esse instabilia et in lubrico posita, proque varietate incidentium rerum circumagi ac rotari solere, non plane derogan-

dam esse nuntio vestro fidem duximus, neque committendum, ut ea quae sive cogitavit tantum, sive plane statuit, non praecaveamus; ingentes nobis ipsis curas, et ambiguum fluctuantemque incertitudine eventus animum retinentes. Et profecto absurdum est ac molestum nemini plane firmiter fidere, sed suspicione semper metuque laborare, etiam de iis qui nobis sunt intimi. Nihilominus (in omnibus enim hoc vincit) sequimur etiam nos naturam, et diffidimus. Ne vero praecipitanter crudele aliquid et saevum in Gubazen statuamus, neve contra indecenter aliquid hac in re faciendi metu adducti enervemur remissioresque videamur; sed potius pocnitudinem utrimque imminentem subterfugiamus, consultum nobis et medio cuidam moderationique tenendae convenientius est visum, huc hominem adduci. Mittite itaque eum quam citissime, sive volentem sive coactum. Quodsi ille voluntate vestra intellecta restiterit, et ire detrectaveit, apprehendentibusque vobis et protrahentibus (nam et hoc vobis tum facere licebit) propulset et reluctetur, aut quocunque tandem modo manus vobis intulerit, tum demum manifesta habituri sumus rerum, quas molitus fuerit, indicia, et in prsterum inter eos, qui maxime hostes sunt, censebitur, adeo ut si

quis eum talia audentem etiam interfecerit, ne hoc quidem immerito factum censebimus, neque percussor facinoris sui poenas luet; utpote non ut homicida puniendus, sed ut tyrannicida “ Imperatoriis itaque litteris talia quaedam mandari est cognitum.

3. Statim vero viri Colchici instituendae accusationi designati, cum iudex ipsis permisisset, ut causae suae praesidia, si vellent, in medium adferrent, alacriter criminationem sunt adorsi, in haec verba: „Scelus ipsum perpetratum, ο iudix, aperte, etiam nobis tacentibus, clamitat auctores gravissimis suppliciis esse obnoxios: ceterum cum legibus vestris ita cautum sit , ut ne de manifestis quidem maximisque criminibus sententia feratur, donec facta ipsa plana oratione explicata fuerint; venimus nunc quae facta sunt simpliciter exposituri. lta enim etiam a nobis praestabitur quod lege cautum est , etiamsi oratione utainur simplici minimeque ornata, quaeque magnitudinem criminum admissorum nequaquam exaequet. Quaenam enim excusatio suppetere potest iis, qui talem virum, amicum vobis et familiarem, societate belli et foederum coniunctum eademque vobiscum de Deo sentientem, et quid non eorum quae nobis familiaria sunt consecutum, nefarie adeo interfecerunt, tantamque adversus vos hostilitatem declararunt, hostium gratiam demerendo?

Rex enim erat, qui interfectus est, o iudex, et gentis non ignobilis et strenuus virtutis cultor, et Romanorum studiosus semper multo magis quam interfectores. Eversae iam sunt Colchorum res et collapsae, immo potius publicae, siquidem pars quaedam etiam nos ncque minima subditorum sumus, deperiitque vobis rerum vestrarum integer atque inoffensus status, potentiaque vestra vehementer est imminu • ta; res publica vero, quae non omnibus suis partibus est valida ac firma, sed vel exigua sui parte labefactata, recte iam ultra consistere non potest; e contrario vero falsam appellationem usurpat , quippe quae integritate perfectioneque sua est privata. Horum itaque omnium cum ipsi sint auctores, aiunt non debere vos factum ipsum tametsi alrox considerare, sed tantum, qua mente consilioque factum sit, investigare atque admittere , et ex obscuris quibusdam et quodammodo verisimilibus argumentis repraesentare animis vestris benelicium iude acceptum , potius quam evidenti damno, quodque re ipsa experimur, fidem accommodare. Haec itaque commenta fallaciasque etiam ante iudicium institutum frequenter in vulgus iactantew multorum animis se fucum fecisse arbitrabantur. Quodsi vero in ipso iudicio haec ipsa proponant, intelligant , o iudex,

neque Romanum neque iustum esse, adeo aperta manifestaque iniuria neglecta, incertis potius de causis, quas ipsi frustra commenti sunt, falli. Neque enim ferendi sunt, qui interieclum quidem abs sese virum hunc aperte fatentur, maximam vero ex hac caede utilitatem ad publicum pervenisse prodigiose mentiuntur. Quo pacto enim consistere possint sibi ipsis contraria ? aut quo pacto factum ipsum atrox appellantes, animum eius, qui id perpetravit, Iaudabimus, tanquam publicum bonum spectantem ? Sunt enim haec quam remotissime inter se disiuncta et insociabilia ; et neque unquam simul subsistere possunt utilitas et iniquitas, crudelitas et iustitia.

4. „Quod si vero etiam nudus ipsorum animus est explorandus, hoc quoque ipso maligni nequissimique esse convincentur, quippe qui consilia Persis grata agitarint, adeo ut ne Romani quidem sint appellandi isti sanguinarii, neque amica societas cum iis tanquam popularibus sit habenda: sed summi potius hostes sint. censendi ; quandoquidem etiam nunc commuui naturae lege sunt seiuncti, tametsi nondum a vobis scripta. Adversarii enim atque hostes ex factis sunt aestimandi, non ex locorum disiunctioue. Hic vero, quae grata sint hostibus summo studio procurans , me-

rito hostis est iudicandus, etiamsi praesto sit, unaque militet, quantumvis etiam quam proxime genere sit coniunctus. At vero, non amicum sese, non regem interfecisse dicunt, sed hostem potius et tyrannum et Persarum studiosum. Eo enim iniustitiae iniquitatisque pervenerunt, ut Medismi accusent mortuum; eoque iam miser redactus est, ut ne mortuus quidem a malis sit liber, sed nunc proditionis insimuletur, cum ei victoria nihil est profutura. Quaenam vero lex sive apud vos sive apud barbaros laudaverit accusationem post iudicium factam ? Iudices enim ipsi , et hostes et accusatores, omniaque simul facti, supplicium indicta causa de immerente sumpscrunt, quale par erat sumi de eo, qui revera tyrannidis esset convictus. Prodeunt vero nunc, cum defendi oporteret, accusantes hominem iniuria affectum. Oportuisset vero illos, priusquam ipsum interficerent, si modo accusationibus suis fidebant, aperte in eum actionem instituere, primosque in ius vocare, non vero nunc accusatos recriminari. Si enim hoc omuibus licet, cur non etiam nos istos carnifices nostris manibus interficimus, cum liceat nobis in ius fortassis adductis recriminari contraque obiicere ipsis etiani mortuis, quae antea ab ipsis fuerunt commissa? Atque

ita conari probare, iure nos scelus scelere compensasse? Multo enim gravius nos rebus manifestis antea perpetratis irritati, nos ulcisci possimus; atque ita contentio recte procedat. Sed neque a nobis, nec ab aliis talia patrari oportet, si modo secundum patrias leges vobis est vivendum. Age enim, si quibus libitum fuerit, licuerit privatos suos inimicos sic confestim interficere, eoque saepius facto in infinitum crescat haec audacia, quo pacto tandem vobis libere intrepideque iudicandi potestas integra permaneat? Cum enim omnes et interficiant et interficiantur, mutuasque sibi insidias impune struere audeant, neque vos supplicium de eis sumere poteritis: quin potius tota gens contribulis temere est interitura, quaestionisque habendae occasionem praeripiet malum semper malo vindicantium protervia.

5. „Atqui quid mali, inquiunt, si uno homine et quidem illo proditore interfecto, omnes nobis belli societate coniuncti moderatius se gerant ? Proditoribus sane etiam quamplurimis e medio sublatis, etiamsi nihil aliud utilitatis ad interfectores redeat, ipse tamen talium interitus abunde satis per se est fructuosus. At vero si proditione neutiquam demonstrata confestim vir aliquis maximi nominis e medio tollatur supplicioque afficiatur, perinde atque

aperte deprehensus, quo pacto vobis socii hinc moderatiores reddantur? Immo vero quo modo non potius pacta conventaque dissolvant, si vos participes tanti sceleris exstitisse putarint, reputantes quod si erga intimos coniunctissimosque vobis adeo sitis inhumani atque iniqui, nullo etiam modo constantes sitis futuri erga aiienigenas et extcros, et necessitate tantum ita postulante, non ultra notos? Ceterum vos neque neque illius consilii participes fuistis, neque piaculare scelus, quod privatim illis insedit, universam Romanorun gentem involvit, neque veterem illam de vobis opinionem, quod nimirum fidi constautesque sitis aequissimisque legibus utentes, horum nefaria malignitas infringet: quin potius ita nobis persuademus , vestrum hoc tribunal pro communi gentis gloria constitutum; ut universi homiues intelligant, vobis neutiquaim volentibus factum, ut Colchis adeo atrox iniuria ac vis inferretur. Nunc enim fortasse in utiamque partem sententiae multorum vergunt opinionesque fluctuant: ex tuo vero, o iudex, iudicio, hisce iamiam necatis, magis etiam nunc perspicuum fiet, quod non amicorum vcstrorum proditores sed delinquentium castigatores esse consueveritis. Tametsi enim verbis causam suam defendere videntur, reipsa tamen se ipsi accusare coarguuutur, et caedis abs sese com-

missae indignitatem fateri. Regiae enim litterae mandant praefectis militiae, ut Gubazen Byzantium mittant, primo quidem suadela utentes, obaudientem vero et necessitati reluctantem cogerent ; nulla tamen ratione interficerent, donec aperta defectione facta hostiliter agere coepisset. Hi vero cum neque praefecti militares essent, neque alioqui eis liceret, quae liberet, facere, repente miserum trucidarunt, haudquaquam ut Byzantium iret hortati, cum ne modicam quidem vim ei utrenitenti intulissent, neque omnino tentassent an aliquo tandem modo mandatum regis contemneret. Gloriantur interea illi et iactitant, se Imperatoris mandata exsecutos, cum potius illius voluntatem contempsisse deprehendantur, falsisque criminationibus Gubazen onerare non sint veriti et contraria ab iis, quae recte mandata data erant, propria auctoritate in eum decernere ; et quod quidem omnium est iniquissimum , neque litteris Imperatoris ostensis, ut cognita eius voluntate quid facto opus esset statuerent.

6. „Quo pacto igitur non illorum scelus quodvis necis aut supplicii genus exsuperare censuerimus? Iniuria enim cuivis alteri illata, res est fugienda vetitaque legibus, praecipue si amicum et benevolum quique frequenter pericula pro sociis adierit, contingat esse eum, qui

iniuria est affectis. Quis enim est qui Persicis opibus omnibusque rebus oblatis benevolentiam erga vos commutavit? Quis, qui Chosrois amicitiam aspernatus, apud quem facilis ei ad summas divitias aditus patuisset, minore apud vos loco esse maluit ? Quis autea regione vestra longissimo tempore a Medis oppressa, cunctantibusque adhuc vestris auxiliis, confestim mutatis translatisque sedibus altissima Caucasi iuga insedit, atque ibi ferinam potius quandam vitam agere sustinuit, quam hostium munificentia, domum reversus, molliter et delicate vivere? Quis tandem ? Ille cui nihil adeo erat arduum et grave, quod, si vestra causa toleraudum esset, reformidaret, gubazes, o leges, o iustitia ! ille, inquam, Gubazes defectionem ad Medos tentans, ille tyrannus, ille Romanorum proditor; et caesus est a Rustico et Ioanne, adeo nefariis abiectisque hominibus, vir rex ductus: qui etiam si revera eiuscemodi crimini fuisset obnoxius, non tamen illum statim ab his e medio tolli oportebat, sed potius ut reus peractus cunctantius a communi Romanorum pariter et Colchorum Imperatore, utpote maximo omniumque eminentissimo, nierito supplicio afficeretur. Verum cum nulla illis legitima huius caedis perpetrandae causa fuerit, sed potius vesanum quoddam odium ex

invidentia ortum eo mali eos provexerit, verisimiliter recto consilio et moderatae cogitationi, eiusque quod maxime conducibile esset cognitioni nullum tempus reliquerunt, sed soli animo superbia elato odioque flagranti habenas laxantes omnemque permittentes libertatem, quodque multo ante tempore praemeditati erant et parturierant, hoc pacto, occasionem nacti, sunt exsecuti, adeo ut neque praesentis temporis statum observarint, sed ne cogitarint quidem. Adeo enim difficili bello premente, prudentium virorum erat etiam peregrinas neque adhuc notas nationes sibi humanitate conciliare. Hi vero etiam eos, qui iampridem erant coniunctissimi Romanis, debellare maximi fecerunt; et quidem , quantum in ipsis situm est, hostibus dediti sumus, insidiamur iam olim amicissimis, regio nostra Persarum est, et patria iustituta prorsus abolita ; quanta seditionis atque tumultus intestini furiosa indicia? Quocirca cum haec omnia ita se habeant, et res nostrae adeo omni ex parte sint collapsae, ita digna si quae excogitari possint supplicia istis sunt inferenda. Si enim etiam nos fidi erga Romanos et constantes sumus , non est tamen aequum, o iudex, ut hi lenitate nostra abutantur, minusque aliquid patiantur, quam facinoris atrocitas postulat.“

7. Cum vero accusatores ita criminationem suam peregissent,

Colchorum copiae (eo enim convenerant) verborum enuntiationem non satis exaudire poterant, neque sententiarum pondera: rem tamen ipsam intelligentes, cuius causa singula in medium erant producta, decertantibus ipsis animi propensione collaborabant, eosdemque, quos accusatores, gestus prae se ferebant, atque ita animis affecti erant, prout illivel fiduciam vel commiserationem vultu exprimebant. Ac deinde ubi dicendi finem fecissent, statim hi , restitante nonnihil iudice et consultante, tacite incusabant, molesteque ferebant adversarios non statim ad necem rapi. Mandante vero iudice, ut et illi quae vellent pro sese dicerent, tum aperte reclamare coeperunt, et iam submurmurabant, vocesque ipsae iam manifestius exaudiebantur. Sed accusatores, silentio manibus indicto, marioris tumultus ansam praeciderunt. Silentio itaque facto , progressus in medium Rusticus cum fratre suo Ioanne, in hunc modum verba fccit : „Mutavit nobis subito, iudices, et in contrarium vertit consiliorum nostrorum eventum Fortuna; cumque maxima nobis praemia sint debita, capitis accersimur. Verum enimvero iucundissimum nobis hoc certamen iudiciale videtur maximeque gloriosum; fiet enim omnibus perspicuum, solis nobis hoc deberi, quod homo proditor et tyrannus sit interfectus, et

imperatoris nostri res ex parte conservatae ; adeo ut etiamsi mori nos contigerit, libentes vel sic simus amplexuri veluti amicum et voluntarium id, quod est acerbum et coactum, et moriemur pulcherrimum hoc ad alacritatem tranquillitatemque animi viaticum habentes , conscire nobis irsis, quod Romanos adhuc in Colchos imperium obtinentes reliquerimus, neque illud ipsis ab aliis ereptum. Si enim Persicum esset istud tribunal, eorumque iudicio nobis staudum esset, omnino nobis negatione eorum, quae facta sunt, foret opus , extimescendaeque essent probationes ; magnopere etiam laboraremus, quibus verbis eas refutaremus apud iudices inimicissimos graviterque hoc facto offensos, quia spe sua essent frustrati. Cum vero iudex sit Romanus, quam ob causam a nobis factum negetur, aut quid opus est excusare apud vos id , quo ipso bene de vobis sumus meriti, qui tyrannum interfecimus? Neque enim tribuendum ei est venerandum regis nomen, qui ab eo alienissimus re ipsa est deprehensus, quantumvis clamitent accusatores, et atrox a nobis facinus perpetratum dicant, utpote rege interfecto. Oportet enim non fibulae et chlamydi exterioribusque ornamentis hauc. appellationem tribuere , sed ei qui iustitiam exercet, et cupiditatibus suis modum non excedit

cogitationesque suas solo honrsto metitur. Quod si itaque talem virum interfecimus, contra leges fecimus, iusta est accusatio, merito violenti, superbi et sicarii a Colchis appellamur. Si vero illius mores ab hisce virtutibus quam longissime aberant , nihil vero moderatum animo agitabat, sed vel ut Persas in nos clam adduceret eisque ditionem nostram proderet, cur non potius oportuit imminentis mali occasionem hoc praeclaro facinore antevertere, quam regium habitum verendo in hostium potestatem venire? Qui enim periculum aliquod a quopiam praemeditatum praesciverunt , cumque protinus possent insidias declinare, et praesens discrimen utcumque propulsando cunctautius sese in posterum adversus eventa comparare, magnae crudelitatis fuerit multo ante iis supplicium inferre, et non potius contentos esse facultate, quam habent, insidias contrariis insidiis propulsandi. Ubi vero machinationibus iam in actum dcductis nihil ad remedium fit reliqui, sed iamiam omnia pessum eunt, sublata una cum communi salute omni etiam eius spc, ibi tum prudentibus viris acceleratione est utendum, et ne irremediabile aliquod malum accipiant, praecavendum.

8. „Etiamsi itaque disrumpantur accusatores, piaculare scelus vo-

cantes et latrocinium, aliisque id genus appellationibus plane tragicis factum atrocius reddentes, idque summa vi agentes, ut tantum ad nudum factum respiciatur: tuum tamen est , o iudex, praecedentes causas accurate expendere, quae nos ad hoc factum impulerunt, et ex facti aequitate animi nostri rectitudinem cognoscere. Siquidem cum passim per civitates impostores quosdam et fures aut qui aliud aliquod scelus perpetrarunt, videmus modo capite truncari, modo pedes discindi; supplicium irsum, quod oculis nostris cernimus, non incusamus, quantumvis inhumanum atque atrox videalur, neque eam ob causam magistratui eiuscemodi supplicia irroganti indignamur, piaculares et nefarios eos vocantes: sed cum quae ab illis perpetrata sunt consideramus, quodque scelerum suorum poenas luant nobiscum reputamus , gaudemus ea crudelitate. Neque enim frustra supplicium est adinventum, sccleribus nequaquam cessantibus. Interfectus itaque est a nobis gubazes. Et quid mali, si hominem proditorem et hostem interfecimus? Atqui hostis appellationem recte interpretantes accusatores, non ei, qui remotissime sit dissitus, convenire aiunt, sed cuivis etiam populari, qui bostibus gratificari studeat. Quam quidem opinionem etiam nos optimam ccnsemus ct vcrissimam ; quippe quae rei

ipsius naturam attingaf. Cmn Itaqne utrisque noslrum haec sentculia probctur , age hostcm fuissc Gubazcn hoc ipso argumento αωnω demonstrcmus. Hoc cnim ilcmonstrato, etiam iure caesuni esse ipsum una perspicuum fiet. Universa itaque perpetuo barbara natio, cliamsi Romanis subdita sit, animo tamen ab cis alicnissimo dissita, ct lcguin discipliuam atque ordinem gravate fercns , ad novas rcs moliendas turbasque excitandas ferri consuevit, et placidissimc quidcm inter scse , dum aliis subest, vivere neutiquam perscvcrat, quin aliquod crimen incurrat. Quod cum ipsis sit impossibile, nationes eiusdem sccum instituti , et quae quam proxime acl eorum morcs acccdant, sibi adiungcre studcnt. Porro Gubazes etiamsi hiscc vitiis csset obnoxius, quod et barbarus ortus sit et communi natiouis infidelitate laborct : tantum ctiam odii adversus nos conccpcrat, nt id ncqnaquam diutius tegendmn ccnscrct, sed e contrario in apertum produccndam exercendamquc re ipsa hostilifatcm, quani tamdiu impactam animo suo latentcmque gcsscrat. Nobis enim allaborantibus et nullum non pcriculum subeuntibus, ne hostibus quicquam omnino e^ animi sentcntia succcderct, ipse domi sibi cum barbaris suis desidcndum censebat , longissimeque a laboribus bellicis abesse. Obser-

vabat tamen accurate proeliorum motus, quo tenderent. Si quid igitur praeclare a Romanis esset gestum, et strenuam verissimamque victoriae laudem reportassent, ipse hostilem suum invidumque animum declarans , mordaciter comicum in morem irridere et rerum gestarum splendorem ac dignitatem offuscare nitebatur, ridiculi ocepti ridiculum eventum appellans, quiqoe non ipsorum fortitudini, sed fortunae temeritati deberetur. Sicubi vero fortassis lapsi fuissemus, (qui enim fieri possit, ut res humanae non in contrarium vergant, sed perpetuo in uno eodemque statu permaneant?) tum iste tanquam ultroneus quidam eventuum iudex, fortunam quidem statim, perinde ac si eventus rerum ab ea non penderent, culpa omni liberabat: hoc vero fixum ei decretumque rnanebat, nullam aliam esse causam rei parum bene a nobis gestae, praeter solam animi mollitiem, manuum imbecillitatem et consiliorum stoliditatem. Fortunae enim mutabilitatem, inconstantiam et temeritatem et alia , quae nobis contumeliose obiiciebat, hostibus nequaquam adscribebat , tanquam hisce de causis, occasione ita oblata, nos superassent.

9. „Haec itaque ille proclamabat, et significabat non solum Persarum exercitibus , quibus quidem ille etiam singula et elaborabat et perficiebat ; sed nuntii stalim ab ipso emissi id perferebant in

Iberiam, in Alanos, Suanorum nationi, barbaris ultra Caucasum habitantibus, quique ultra hos , et his ipsis adhuc sunt ulteriores, et ad omnes, si obiri potuissent, orbis terrarum extremitates mittere non destitisset. Nuntii summa haec erat : Romani imbelles, et a barbaris superantur. Atque his quidcm in rebus studium ille suum collocabat, non solum ut universam Romanorum nationem contumelia afficeret, ( tametsi etiam hoc grave esset. et valde manifestum hostilis animi argumentum,) aliud vero quiddam longe maius hoc suberat, in quo praecipue laborabat et machinabatur. Opinionem enim, quae de maximo Imperatore omnium barbarorum animos occuparat, quod nimirum potentissimus esset innumerisque trophaeis clarus, infringendam sibi ex parte putabat, ut sic illos, terrore admirationeque Romani nominis antea captos , audentiores confidentioresque redderet. Num igitur hostis, qui talia facit, iure vocetur, an potius ainicus et benevolus et rex et confoederatus , aut quibuscunque eum accusatores titulis ornant ? Tametsi ut utrisque communiter hoc detur, non aliter discernendus est amicus ab hoste, quam ex solo incidentium rerum evciitu , et ex bona fortassis aut

mala animi affectione. Cum itaque probatum sit etiam nunc, quod Gubazes nobis victoria potitis dolebat, si quid vero sinislri nostra culpa evenisset, gaudebat : quid igitur Romanis legibus occlamant barbari, ex quarum praescripto punire solemus, aut, si res ita postulet, etiam e medio tollere , qui rei publicae statum turbarent ex parte et labefactarent? At, si videtur, signa atque indicia probationesque ex rebus verisimilibus petitas omittarnus ; solam vero rerum ipsarum experientiam consideremus, quonam illa nos agens ferat. Occupabatur a Persis propugnaculum Onoguris , ex ditione Archaeopoli circumiecta ademptum , eratque dcdecus intolerandum , hostium exercitum intra muros nostris in Iocis valide conscdisse. Vicerat haec sententia inter praefectos militiae, ut in eos cum toto exercitu moveremus , utque submoveremus et propulsaremus id, quod nobis quam maxime infestum insidiosumque erat. Erat nobis plane opus etiam Colchico exercitu , ut non solum illi tanquam locorum periti plus aliquid, quam eorum imperiti, consiliis suis iuvarent, sed ut bellantibus nobis adversus armatos munitissimoque loco insidentes, et adversus eos, qui ex Muchiriside vcrisimiliter venturi videbantur, copias viresque suas coniungerent. Quid itaque hisce in rebus praefcctis exercitus faciendum erat ? Rogandus uti videtur

erat dux nationis , et auxilium ab eo poscendum, aequitate pctitionis ei demonstrata. Rogarunt itaque et demonstrarunt. llle vero , veluti regem quendam se revera esse sibi persuadeus , et perindc ac si ipsi licitum csset pro suo arbitratu vivere , ne adesse quidem nobis , nednm adversus propugnaculi illius cxpugnationcm copias suas couiungere voluit. Sed neque excusationes quidem ullas , etiamsi parum idoneas ac decoras , speciosum tamen aliqucin recusationis suae praetextum habentes , comminiscebatur ; scd potius graviter fastuosiusque quam mercnarium subditum decebat postulata reiiciebat. Aclhaec in suo adversus praefcctos odio persistcus, hostiliter in ipsos crat contumeliosus ; fortitudinem id esse regesque decere , censcns. Dicebat enim aperte, eos in iis , quae iani accurate tractata erant , impudcuter se gessisse. Eratne tura diutius cunctandum, aut maiores probatioucs exspcctandae , aut Imperatoriae litterae ostendendae, quibus mandabatur ut Byzantium irct, cum ne ad brevissimum quidem iter intra Dostram regioncm se accingere vellet ? Et quo pacto fieri poterat, si illum usque adeo ^obis infensum Byzantium mittere aggrcssi fuissemus, quin infinitas turbas multasque caedes intestinas concitassemus , quin etiam aper-

tac dcfcctioni ct Pcrsarnm irruptioni ansam pracbuissemus , cmn univcrsa baec natio mirum in modum sit contumax et rebcllis ct scdiiionis valde studiosa, quod videlicct barbaricum inmorem ad immutandum statum rcrum naturaliter sit propensa ; cum praecipuc in propinquo csscntliabituri, qui ipsos tucndos susciperent? Nositaquc, principc scditionis iuterfccto, tantarum calaniilatmn examen iam pvacscns atque suppullulans boc taiulcm moilo facillime compressimus, adco ut nunc nou crcdaturaj)ertc, an in uuivcrsum aliquid ctiam futurum fuciit.

10. „Desinant crgo nunc, ὁ iudcx, cpistolain proferre, neijue nos damuent, quod earum maudatimi seculi non simus. Cui cnim non fuerit mauifcstum, id quod littcris illis perscribebatur, oporlcrc il- lum Byzantium irc, tentandi tantum cxplorandique caussa faclnin fuissc , an sua spontc aequis mandatis cssct obtemperatarus , iisquc se iure accommodaturus ? Cum ilaquc nobis ipsius animi pervicacia et protervia facile esset cognita , cum id quod minus erat dctrcctaret, quo pacto ad id quod maius crat cuin incitarc oporlebat , ct non potius statim ad extrema remedia venire , ad quae multis ui ftentibus malis nccessario pcrvenisscinus .̓ Qui enim opportu-

nae occasionis momentum neglexerit , neque statim rei gereudae facultatem arripuerit, frustra deinde praeterlapsam occasionein revocabit. Reliquum igitur erat fortassis , ut accusatores aiunt , litem quaudam movere Gubazi , et nugatoriam in iudicio contentiouem cxcitare , rerumque securitati verborum ampullas praeferro. At non permittebant hoc, o miseri , Persae iam praesentes, reque ipsa imminentes, et ad universam Colchorum regionem liuius cousilio atque ope iuvadeudam parati. Cum vero omnino demonstratus sit Gubazes hostis pariter et proditor, animoque ad tyrannicas spes elato, quid interesse putant Colchi, sive a nobis sive ab aliis sit interfectus? Neque euim ducibus tantum aut alioquin iis, qui maxima potentia valent, bona mens inuasci atque adhaerescere solet , scd cuivis omniuo volenti Libenua convcnieiisque est , pro re publica, in qua locum aliquem obtinet, laborare, et ad cominune bonuin praestandum omnibus viribus adniti. Quocirca tametsi execrabiles illorum iudicio ct dctestandi censeamur, fidelissimi tamen Iinpcratori sumus et Romanoruin studiosi, et insidias struere tentantibus infcsti. Si quid vero ctiam amplius dicendum est , ita tibi plane persuade, o iudex, rectuin acquissiiuumque nos facinus peropportune ausos fuisse , neque id absque Martini voluntate.”

11. His ita pcroratis, Athanasius initio quideom nihilo minus Rustici dictis aurem accommodabat; consultatione vero disceptationeque bis ea de re habita, cum ipse omnia accuratius expendisset atque investigasset, visum ei est nullam a Gubaze proditionem aut tyrannidem apcrtam tentatam fuisse, ac proinde caeclem inique nefarieque perpetratam : adeo ut quod copias suas ad oppugnandam Onogurin cum eis coniungere recusaverit, non ipsius ad Medos defectio in causa fuerit, sed quod pracfectis cxercitus infensior esset, quod illorum vceordia et negligentia propugnaculum illud esset amissum. Quibus rebus omnibus a iudice cognitis, de Martino quod dictum fuerat, etiam ipsum conscium fuisse participemque horum consiliorum, ad Imperatorem referendum censuit. De hisce vero, utpote aperte caedem ab se perpetratam fassis, ex scripto sentcntiam tulit, qua mandavit, ut quamprimum interficerentur, et gladio iudiciali submissi capite truncarentur.. Atque hi quidem mulis insidentes, et per publicas vias circumvecti maximo Colchis spcctaculo terrorique futuri videbantur. Percellcbantur enim voce praeconis altum horrendumque in modum proclamantis, et mo-

nentis leges vereri , et nefariis caedibus abstinere. Postquam vero hi capitibus fuerunt truncati , ad commiserationem versi omnem animorum offensionem deposuerunt : atque ita conventus iudiciarius solutus; Colchi vero in sua erga Romanos fide ac benevolentia perstiterunt.

12. His ita peractis, Romanorum copiae per urbes et castella divisae hibernarunt , prout cuique mandatum erat. Interea viri quidam praecipuae inter Misimianos potentiae in Iberiam ad Nachoraganem cum pervenissent , omnia ei nuntiarunt, quae in Soterichum perpetrassent ; verissimam quidem causam silentio occultantes, dicentes vero , quod, cum a multo tempore Persarum partes essent secuti , ignominia afficerentur et ab ipsis Colchis et a romanis, atque inter vilissimos censerentur : tandem vero Soterichum ipsum supervenisse, verbis quidem prae se ferentem, quod pecuniam sociis distribuere vellet, re autem ipsa, quae ad perniciem eversionemque totius gentis perlinebaut, molientem. „Cum itaque oporteret nos (dicebant oratores) vel funditus pcrire , vel praeveniendo Romanos calidi fortassis ac praecipitis facti opinionem apud nonnullos incurrere, eoque nomine male audire , vetus tamen nostrum vivendi ius retinere , et de rebus nostrii , prout consultissimum visum

fuerit, statuere: potiora et humanis moribus convenientiora elegimus, de conviciis et criminatiouibus parum solliciti, praecipuam vero salutis curam gerentes. Nam et Soterichum interfecimus , quique cum co ad hoc vcncrant , ut illorum quidem iniuriam vindicaremus, firmissimo vero hoc ipso facto bciiovolentiae studiique erga Persas argumento edito , gloriosius dcsciscamus. Cum vero ob hacc omnia ac praecipue ob dcfectionem ad Pcrsas ncquaquain desituri sint Romani id molcste ferre, scd quam citissime nos sint invasuri, et universos , quantum fieri ab ipsis poterit, deleturi : tui officii est , o Pracfecte , nos benigne excipere ac propugnare , et pro rcgionis, ut propriae deinceps et subditae, salute excubare , neque negligere de interitu periclitantem gentem non parvam neque obscuram , scd quae maximam utilitatem Persarum imperio adferre possit. Nam et rei bellicae peritos nos facile comperietis et fortissime Boeietate vobiscum inila proeliantes ; pritque vobia lonis irse in ulteriore Colcliorum rcgioue situs tuta belli sedes , irruptionibus faciendis peridonea, ac veluti propugnaculum adversus ” Haec cum audisset Nachoragan, libcutissime eos excepit, et defectionnis cousilium laudavit , alacresque abire iussit , ut Persica auxilia

opportune habituros. Oratores itaque ad suos reversi, cum singula renuutiassent, maxima spe gentem replerunt.

13. Ineunte autem vere, statim Romanorum praefecti in unum coacti exercitum in Misimianos mittendum statuerunt. Ac Buzes quidem et Iustinus apud Insulara manere sunt iussi , praesidio locis illis futuri, omniaque diligenter curaturi ; missa vero sunt ad bellum peditum simul et equitum millia quatuor , inter quos et alii erant maximi nominis viri, et Maxentius ac Theodorus Zannicarum copiarum dux, ut iam saepe dixi; bellicosi ambo et ordinum duces. Atque hi quidem expeditionem aggresi sunt. Videbatur autem non multo post etiam Martinus ipsis adiungendus , ut ductor futurus. Ne vero vel ad breve aliquod tempus duce destituerentur, imperium totius exercitus, quamdiu per subditorum regionem iter facerent, ad Barazem Armenium et Pharsantem Colchum est delatum , qni neque bellica virtute neque alia dignitate omnibus sociis praestabant, immo vero nonnullis eraut inferiores. Nam Barazes inter turmarios censebatur, alter vero in aula agmina regis Colchorum ductabat ; (Magister dignitati est nomen ; usitatum enim hoc est elus loci barbaris,) atqui non tantum aut prudentiae aut confidenliae huic inerat, ut audacter etiam Romano exercitui imperaret

Hic itaque exercitus aestate iam vigente in Apsiliorum regionem venerat; volentibusque ipsis ulterius progredi , impedimento fuit Persicum agmen eodem loci collectum. Cognito enim Romanorum apparatu, quodque in Misimiauos moverant, motis ex Iberia et castellis, quae circa Muchirisidem sunt, castris , iverunt etiam hi in illos, pracoccupaturi regionem, et pro viribus subsidio futuri. Quocirca Romani circa Apsiliorum castella commorantcs, protrahcre cunctando rem tcntabant, donec messis tempus esset praeterlapsum. Persis enim simul et Misimianis instructa acie obviam ire inconsultum, immo periculosissimum iudicabant. Sic itaque uterque exercitus conquievit, neque alteruter ad ulterius procedendum pedem movit, sed observabant sese mutuo atque exspectabant, si quis prior moveret. Aderant vero Persis etiam Himnorum Sabirorum mercenaria auxilia. Est enim haec natio et maxima et populosissima , simulque et bellorum et rapinae siticntissima , quaeque perpetuo foris externo in solo degere amat , semperque aliena appetere, solius mercedis causa et praedae spe modo quidem his , modo illis , nunc alteri alicui sese in belli et pcriculorum societatcra coniungendo,

in contraria subinde mutatur. Frequenter enim cum Romanis, frequenter vero cum Persis, inter sese bellun gerentibus, proelium inierunt, et exiguo temporis spatio interposito modo his, modo illis mercenariam suam operam locarunt. Nam priore bello adversus Persas pugnarunt, cum multos Dilimnitarum in se irruentes nocturno proelio trucidarunt, quemadmodum supra narravi. Quo statim bello confecto, dimissi quidem sunt a Romanis, mercede, de qua inter ipsos convenerat, accepta; postea autcm eos, qui antea ipsis fuerant acerrimi hostes, sunt secuti, sive hi ipsi, sive alii, Sabiri tamen et ex sua gente ad sociale cum Persis bellum missi.

14. Ex his itaque Sabiris viri quingcnti in stabulo quodam subdivo longiusculc a reliquo exercitu dissito consederant; quod quidem cum Maxentius et Theodorus plane cognovissent, quodque ibi positis armis negligenter viverent, confestim in eos trecentos equites duxerunt. Muro itaque in orbem circumsesso, (neque enim ille valde erat altus, sed ita tantum, ut equitis extra stantis facies prospici posset,) huic, inquam, muro appropinquantes, omni ex parte barbaros iaculis, saxis, sagittis et quovis alio telorum gencre feriebant. Tum hi plures esse hostes, quam revera erant, suspicati simulque inopi-

nato rei perculsi, nec de tuendo se admodum cogitabant, neque effugio locus patcbat , quod muro essent circumvallati. lbi ergo alii omnes passim caesi sunt, soli vero XL. viri cum mirifice manibus pedibusque in smnmum murmn conscendissent, in diversam partem delapsi, in proximae silvae densitate delituerunt; quos tamen Romani investigare non destiterunt. Haec simulatque Persis fuerunt nuntiata, confestim illi turmas equitum in eos mittunt, duo virorum millia acie bene instructa. Romani vero, cedentes multitudini et vcluti contenti praeterito facinore, cursim sese receperunt et in propugnaculum, unde venerant, refugientes in tuto se continuerunt; praeclaro quidem facto gloriabundi , Maxentii tautum vicem dolentes. Erat enim is a quodam barbarorum, qui in silvam se abdideraut, gravissime vulneratus, adeo ut lectica elatus praeter omnem spem servatus fuerit. Statim enim atque ictus fuerat, confestim asseclae, eo sublato, quaiu citissime se inde abripuerunt, priusquam universi liostes irruerent Cum vero venirent impetumque facerent, tuin Roinani ad aliam quandam viam fugieutcs, et in se eos, qui insequebautur, locum illi dabant, ut aegre tandem in propugnaculum deferretur.

15. Interea Iustiuus Germani filius unum e suis ducibus, Hunnum uatione, Elminzur nomine, ex insula Rhodopolim mittit cum duobus

equitum millibus. Est autem haec Rhodopolis oppitlum Colchicum , a Persis tamen tunc temporis tenebatur, a Mermeroe multo onte captum, qui etiam Persicum praesidium in eo collocarat. Haec vero quo paclo gesta fuerint, practeribo , ut a Procopio rhetore aperte conscripta. Posteaquam igitur Elminzur eo pervenit , prospera quaedam iuvit fortuna. Persarum enim praesidium forte per id tempus alibi extra oppidum versabatur, maximaque oppidanoruvn pars alius alio concesserat. Nullo itaque negotio ingressus , oppido in suam potestatem redacto, circumiacentem etiam agnun pergrassatus est, et quicquid e Persicis copiis obvium habuit, ad unum omnes trucidavit; quotquot vero eraut indigenae ac cives , cum eos sciret extcrno metu niagis quam propria perfidia Persarum partes secutos , ut palriam rursus suam incolerent, permisit; obsidibusque maioris securitatis causa acceptis, omnia, prout par erat, constabilivit. Atque ita Rhodopolis ad priorem statum est reducta, et patria instituta amplectens et Romanorum Imperatori subdita. Hac igitur aestate nihii aliud gestum esi memoratu dignum. briuna vero invalescente, Persae quidem statim solutis castris Cotaisim et Iberiam versus sese receperunt, animo

ibi hibernandi, auxilio Misimianis ferendo longum dicentes vale. Neque enim patriis ipsorum institutis ac moribus est receptum, per hiemem foris longinquas laboriosasque expeditiones suscipere. Romani vero ab insideutibus itinera Persis iam liberi, priorem suam in Misimianos expcditionem sunt prosecuti. Cum vero ad praesidium Tibeleum ita dictum venissent, quod quidem Misimianorum regionem ab Apsiliis distcrminat, advenit Martinus, ut reliquas copias ductaret, et universum exercitum ordinaret. Sed gravis quidam morbus superveniens consilium ipsius turbavit atque interrupit. Atque ipse quidem ibi mansit, tanquam paulo post in Colchicam regionem eiusque castclla rediturus; exeicilus vero nihilominus ulterius progressus est, sub prioribus iterum ducibus ductus. Primum quidem igitur tentandos esse Misimianorum animos censnerunt, an forte libentes ad saniora cousilia convcrterentur, agnitisque suis principibus, poeuitudine taudem suorum delictorum ducereutur, et se ipsos Romanis dederent pecuniamque omnem, quam Sotericho eripueraut, restituerent. Delectos itaque ex Apsiliorum gente spectabilcs viros oratores eo mittunt. Misimiani vero tantum aberant, ut crudelitatem remitterent aut novis officiis praeteriti facti ab-

surditatem emendarent, quin potius nefarii et piaculares fanaticique homines et quodvis aliud convitium , quod indignatio cuipiam suggerat, audire digni , reiecto proculcatoque communi omnium hominum iure , oratores confestim trucidarunt, cum tamen Apsilii essent, eiusdem cum ipsis instituti et contermini , quique eorum , de quibus illi Romanos pariter et Soterichum insimulabant , neutiquam conscii participesve fuissent , amicam tantum admonitionem quaeque in rem ipsorum futura esset, citra ullam acerbitatem denuntiantes.

16. Ita utique a vesania initio impiisque factis orsi, iisdem perpetuo facinoribus insistcbant, immo vero multo etiam sceleratioribus. Cum enim scirent Persas abiisse, neque, ut convenerat, auxilio venturos , locorum tamen difficultate freti , et quod sperarent Romanos nunquam eam transituros et superaturos, atrociora perpetrarunt. Est enim mons quidam regioni obiectus, non quidem admodum altus, neque valde in sublime tendens , acclivis tamen vehementer atque arduus et praeruptis petris utrobique densus. In medio angusta quaedam parumque trita via se ostcndit, quaeque ne uni quidem viro intrepide eunti facilis accessu sit et pervia, adeo ut si quis ver-

tici montis insistens accedentes aditu prohibeat, hostes nunquam eum transire queant, ne si infinita quidem sit nmltitudo , neque si leves atque expediti omnes sint , quales esse Isauros ferunt. Hoc itaque loco freti, ad summam vesaniam sunt conversi. At Romani, execrabili Misimianorum facto ipsis nuntiato , ingentem ex eo indignationem couceperunt. Cunctantibus interea barbaris , cum nondum praesidia monti imposuissent, antevortentos eos Romani summa iuga occupant , nemineque obsistente ea superantes, omnes statim in planiores equisque pervios campos effunduntur. Misimiani vero ca spe frustrati confestim plurimis et supervacaueis ipsorum propugnaculis incensis, quod nimirum omnibus tuendis pares non essent, in unum quoddam solum, quod munitissimum ipsis videbatur, omnes se receperunt. Zachar id ab antiquo nominatur; Ferreum autem id ipsum, quod firmissimum sit atque inexpugnabile, cognominant. Paucis vero quibusdam Romauis , et non pluribus quam quadraginta equitibus simul congregatis (erant autem non e maultis, sed eximii in primis et agniinum duces) hos, inquam, separalima reliquo exercitu procedentes, invadunt Misimiani viri sexcenti pedites pariter atque quites, rati se omnes multitudine circumventos facile caesuros Hi vero

rei bellicae peritia in collem quendam cursu delati, fortiter strenueque rem gersbant, fuitque dudum acris inter eos dubiaque pugna; illis quidem in orbem Romanos cingere conautibus , Romanis autem modo confertim in eow prosilientibus , adeo ut universam aciem convelloieut ac perturbareut , rnodo retroccdentibus et in tutum sese recipientibus. Interea dum reliquae Romanorum copiae eminus ex editiore quodam monte se ostendunt , barbari insidias et dolum rcm esse suspicantes, concitatissime statim fugerunt. At Romanorum exercitus (iam enim universi inter se permixti erant) hostium tergis acriter insistcbant, donec quamplurimos eorum interfecerunt, adeo ut ex tanto numero soli octoginta viri in Ferreum illud propuguaculum salvi redierint. Quod quidem propugnaculum si eodem impetu invasissent Romani , perculsis hac recenti clade barbaris , nou dubitarim, quin primo insultu universi capi potuissent, eoque ipso die bellum finem habuisset. Nunc vero qubd celebriore aliquo praefecto essent destituti , quique potestate prudcn- excelleret, aed omnes propemodum inter se essent pares , et mutua consilia improbando contrariaque mandaudo certarent, et qualia quisque dicisset, talia audiret, imp[erfectae eorum actiones neque admodum dignae laude fuerunt. Cum enim in diversas es-

sent sententias secti, atque alii quidem hanc, alii aliam quandam probarent, nihil eorum, quae consulebantur, peragebatur; sed unusquisque, aegre ferens suam sententiam non valuisse, negligentius segniusque ad rem gerendam accedebat, et sinistris eventibus magis gaudebat, ut in posterum gloriari liberiusque se ipsum apud suos iactare, nullamque aliam sinistris eventus causam fuisse demonstrare posset, quam quod privatum suum consilium secuti nou essent.

17. Hoc in statu cum res essent, remotius nonnihil ab hostibus, quam ut in obsidione, castrametati sunt: praeterea neque sub diluculum euntes quales opus erat insultus faciebant; sed ignavia vecordiaque victi, res serias maximeque opportunas pro accessoriis et supervacaneis censebant; serius quidem quam oportebat in hostes impetum facientes, maturius vero quam expediebat sese recipientes. Haec cum cognovisset Martinus, emittit quam citissime ad ipsos, qui universis imperaturus et dux futurus esset, virum Cappadocem quidem natione, dignitate vero praetoria iam a multo tempore clarum; cui nomen quidem erat Ioanmnes, vulgare autem cognomen Dacnas. Missus vero erat ad Colchos non multo ante ab Imperatore, Rustici habens mandatum, ut singula, quae gererentur, accurate renuntiaret, et milites, quorum fortitudo eminuisset, regali-

bus donis prosequeretur. Hic itaque Ioannes cum ad Misimianos pervenisset, et iam Romanorum exercitui praeesset, confestim omnibus copiis propugnaculo admotis, obsidione illud cingere nitebatur, simulque eoc, qui extra degebant, invadere omniaque obturbare. Domus enim plurimae muri ambitu non concludebantur, sed in scopuloso quodam loco prope exporrecto, in quo praecipitia et abruptae petrae, in longum tendente, difficilia accessu transituque exteris et insuetis omnia efficiebant. Incolae vero peritia locorum ex angustissima quadam et tecta via aegre quidem etiam ipsi et laboriose, descendunt tamen, si quando opus fuerit, rursusque sursum repunt. Ad radicem vero montis in humili et plano solo fontes potabilis aquae scaturunt, unde incolae aquam petunt, Tum itaque temporis (observabant enim eos Romani, et ex parte prohibebant) barbari noctu descendentes aquam hauriebant. Isaurus autem quidam, Illus nomine, qui ea in parte stationem habebat, conspicatus multos Misimianow, qui multa nocte eum in locum descenderant, ipse tectus tacitusque suo loco mansit et permisit: simulatque vero illi hydriis repletis recesserunt, Isaurus clam eos subsequitur, simulque ascendit, donec in summum venisset, et loci

situm, quantum in tenebris fieri poterat, optime contemplatus est, quodque non plures, quam octo viri essent collocati ad observandum tuendumque ascensum. His, inquam, omnibus cognitis, statim descendit, et praefeeto singula exponit; qui-quidem magnopere eo nuntio est gavisus et nocte proxime sequente delectos centum fortes ac strenous viros ad aditum illum misit, qui specularentur locum, impetumque, quando res ita ferret, facerent. Mandavit autem iis, ut cum iam certissime conscendissent, tuba signum darent, ut etiam reliquo exercitu in murum irruente, hostes utrimque perturbarentur.

18. Illus itaque praecedens ducebat virow ad aditum iam sibi exploratum. Secutus vero statim est Ziper Marcellini satelles, et ab illo dabragesus, et post illum Theodorus Zannorum dux, atque ita deinceps omnes seriatim sese mutuo sequebantur. Cum autem iam ad ipsum medium ventum esset, aperte admodum conspicati sunt qui priores erant, excubitorum ignem accensum, et ipsos quam proxime decumbentes; e quibus septem quidem aperte dormiebant, et stertentew iacebant, unus autem solus cubito innixus, vigilanti similis, captus erat tamen etiam ipse sono, capitequew erat

praegravato, neque aclinic satis apparcbat, quonam evasurus esset, nutans frequenter capite, rursusque id succutiens. Interea Leoulius Dabragesi iilius, ad coenura quoddam lubricum lapsus, toto corpore procidit et deorsum est delatus, simulque scutum diirregit. Soui-tu vero, uti par est, ingenti excitato, excubitores omnes perterriti prosilierunt, stratisque insidentes, et crises stringebant, et colla in onincni partem versantes despiciebaut; neque tamen coniicere pote-rant, quid rei esset. Nam ut splendor ignis ipsorum oculos per-strinxerat, in tenebris constitutos ccrnere non poterant, et sonitus ipsis dormientibus allapsus non admodum manifestus erat, neque distinctus, neque qui armorum solo allisorum fragorem aperte pro-dcret. Romani vero accuratissime omnia observabant. Quocirca gressu inhibito, quieti tacitique manserunt, veluti terrae radicibus ailixi , et neque vocis ullum murmur audicbatur, et pedes ne tan-tillum quidem movebaut, sed ita uti crant fixi immotique stabant, sive acutam aliquam petram, sive fruticem premerent. Nisi enim ita rem instituissent, scnsusquc aliquis eorum, quae ficbant, ad excubitores pervenisset, illi omuino ingentem aliquam petram deturbas-sent, quae in declive provoluta facile omnes, qui sursum niteban-tur, collieisset. Idcirco Romaui taciti inuaotique stabaut; adeo ut no

spiritum quidem emitterent, sed cum in pectore conditum premerent. Et certe miror ac laudo optimum ipsorum ordinem, quod omnes simul veluti ex pacto uno temporis momento id, quod ex re futurum esset, collimantes, in ordine perstiterint, et iu animis suis cogitarint, quae proloqui tempus non patiebatur. Barbari vero, cum nihil incommodi aut periculi animadverterent, rursus ad id, quod amicum erat, se couvertunt, suavissime dormientes.

19. Tum itaque Romani, illos ita in somnum effusos adorti, trucidant cum alios tum etiam illum semivigilem, ut aliquis ipsum per iocum appellaverit; ac deinceps intrepide progredientes, per vicos domuum diffusi sunt, simulque tuba classicum cecinit; quo exaudito Misimiani novitate rei sunt perculsi, quo vero in statu res essent nescientes, excitati tamen inter sese coire nitebantur, et alios aliunde prosilientes congregare. At Romani in ipsis vestibulis occurrentes, et quodammodo ensibus ipsos excipientes, ingentem stragem ediderunt.᾿ Alii enim iam egressi statim interficiebantur, et mox alii, rursumque alii atque alii; atque alii; neque erat caedis remissio, omnibus urgentibus. Iam vero etiam multae feminae stratis effusae cum maguo eiulatu

foras confluebant. Sed neque ab his abstinebant Romani, ira abrepti, sed crudelissime etiam hae trucidatae virorum sceleratam proterviam luebant. Una autem ex elegautioribus aecensam facem manu gestans, Valde conspicue incedebat. Sed etiam baec basta ventrem transfossa miserrime periit. Romanorum vero quidam arrepta face ignem domibus immisit; quae ut erant e lignis et stramentis confectae, citissime conflagrarunt ; et flamma adeo alte sublata est , ut et Apsiliorum genti aliisque remotioribus quae gerebantur nuntiaret. Tum quidem et multo atrocius barbari passim peribant. Qui enim domi manserant, concremabantur, vel aedibus obruebantur; qui vero e domibus proruebant, iis paratior ab ensibus interitus imminebat. Multi vero pueri vagientes suasque matres inclamantes rapiebantur; atque ex his quidem alii petris crudeliter illisi dilaniabantur, alii vero veluti per ludum in altum eiecti, ac deinde pondere deorsum delati, erectisque hastis excepti in sublimi transfigebantur. Et certe Romani non abs re adversus Misimianos adeo ingentem indignationem conceperant, cum ob Soterichi caedem, tum ob sceleratum in oratores facinus; cum tamen aequum non esset, in ipsos etiam recens editos infantes,

quique eorum, quae parentes ipsorum perpetrarant, neutiquam erant conscii, usque adeo foede saevire; ita eis factum hoc non impune abiit.

20. Nocte enim tota in hisce malis transacta , cum iam totus ille tractus vastatus videretur , tum vero ex Misimianis viri quingeuti optime armati, praesidio egressi, sub ipsum diluculum Romanos invadunt, nullas aut exiguas excubias agentes, quod putarent se plenissima victoria potitos ; et plurimos quidem caedunt , omnes vero in fugam vertunt, violenter expellentes; illi vero turbulente in praeceps acti, frequentibusque et variis vulneribus pleni, in castra sunt reversi, et telis hostium icti, et, quod frequenter in petras offendissent, tibiis graviter sauciatis, adeo ut eis denuo in scopulum illum surreptandi animus non esset, sed murum potius, qua parte opportunior oppugnationi videretur, adoriendi simulque fossam opplendi. Quocirca domunculis quibusdam et tuguriis propius structis, e tuto murum oppugnabant, machinis pariter utentes et iaculatione, et alio quovis modo gravissimam iis, qui intus erant, intolerabilemque obsidionem efficientes. Barbari vero vehementer laborabant , graviterque premebantur; nondum tamen sese tueri desistebant. Iam enim nonnulli testudinem

portantes ad Romanorum muntitiones se conferebant, tanquam omnia demolituri. Priusquam vero appropinquarent atque obtegerentur, Suarunas quidam nomine , vir Sclavus, hastam iacit in eum, qui minus tectus erat, et ferit letaliter ; quo collapso , statim excussa est testudo, inversaque corruit; atque ita resupinato eius sinu et capacitate, detecti sunt nudatique viri , quos Romani facile iaculis petentes interfecerunt. Unus auteni ex iis fuga evaserat, et iam propius ad praesidium venerat, portulamque ingrediebatur ; sed tum frequentibus sagittis ictus interiit, ibique corruens, in limine iacebat , exigua quidem aliqua corporis parte foris relicta, maiore vero sui parte introrsum porrectus. Id vero conspicati Misimiani , et infaustum ac triste de futuris omen esse internretati , et alioqui desperantes etiam laboribus , et redeundi in graliam cum Romanis cupidi, praecipue quod neque ipsis auxilia a Persis prout convenerat venissent: haec, iuquam, secum reputantes suasque vires perpendentes , quod romanis impares essent, neque diutius bellum sustinere possent, tum demum aegre ad saniorem mentem redeuntes, confestim oratores ad loannem miserunt precatum, ne se ad internecionem perderet, neque

funditus exstirparet gentem, iam ab antiquo Romanis subditam, et in religione cum ipsis convenientem , quaeque quamplurimia iniuriis provocata, tandem ad rependendas illas accesserit, atque hoc quidem barbara quadam amenlia; commiseratione tanien veniaque se non prorsus indignos dicebant , qui adeo iam atrocia mala essent perpessi adeoque graves poenas luissent; utpote circumiecLis praesidio babitationibus incende absumptis, et virorum aetate florentium non minus quinque millibus interfectis , feminis vero multo pluribus et pueris adhuc pluribus : adeo ut parum absit, quin universa Misimianorum gens sit deleta. Ioannes vero libentissime supplicea preces admisit, partim ne diutius in loco deserto et praealgido cum exercitu periclitaretur, partim quod revera iam satis poenarum, qui deliquerant, dedissent. Acceptis itaque obsidibus omnique pecunia, quam Soterichus secum attulcrat, aliisque rebus , et praeterea Imperatorio auro (erant vero nummi integri ac probi ad duas myriades, octies mille et octingenti) his, inquam, omnibus acceptis , multaque praeda adiecta, permisit, ut intrepide rursus sua colerent, et pristinum vivendi genus instaurarent. lpse vero in Colchicam regionem est reversus, iuclitum gloriosumque exercitum reducens , solis XXX. viris desideratis.