De Libero Arbitrio

ΟΡΘΟΔ. Τὴν μὲν προθυμίαν ἀποδέχομαι τὴν σήν, ὦ φίλε, καί σου τὴν περὶ τὸν λόγον σπουδὴν ἐπαινῶ· ὄτι δὲ περὶ τῶν ὄντων οὕτως διετέθης, ὡς ἄρα ἐξ ὑποκειμένης τινὸς οὐσίας ταῦτα ἐδημιούργησεν ὁ θεός, οὐ πάνυ τι μέμφομαι. ὡς ἀληθῶς γὰρ ἡ τῶν κακῶν γένεσις οὕτω τοὺς πολλοὺς διατεθῆναι ποιεῖ.

καὶ γὰρ πρὸ σοῦ τε καὶ ἐμοῦ πολλοί τινες ἄνδρες ἱκανοὶ περὶ τούτου τὴν μεγίστην ζήτησιν ἐποιήσαντο. καὶ οἱ μὲν ὁμοίως διετέθησάν σοι, οἱ δ' αὖ πάλιν τὸν θεὸν τούτων δημιοργὸν ἀπεφήναντο, σύγχρονον αὐτῷ ὑπόστασιν δοῦναι πεφοβημένοι· κάκεῖνοι ἐκ τοῦ φοβηθῆναι τῶν κακῶν ποιητὴν εἰπεῖν τὸν θεὸν σὐγχρονον αὐτῷ δοῦναι τὴν ὕλην ἔδοξαν. καὶ συνέβη ἑκατέροις ἐκ τοῦ μὴ κατ’ ἐπιστήμην τοῦ ἀληθοῦς φοβηθῆναι τὸν θεὸν τὸ μὴ καλῶς εἰπεῖν.

ἔτεροι δὲ τὴν ἀρχὴν καὶ] περὶ τοῦ τοιούτου ζητεῖν παρῃτήσαντο, ὡς οὐκ ἔχοντος τέλος τοῦ τοιούτου ζητήματος.

ἐμὲ δὲ τὰ κοινὰ τῆς πρὸς σὲ φιλίας παραιτεῖσθαι τὸ ζητούμενον οὐκ ἐᾷ· καὶ μάλιστα ὅτε τὴν προαίρεσιν ἀπαγγέλλεις τὴν σὴν, ὡς οὐ προλήψει κρατούμενος εἰ καὶ τὰ μάλιστα οὕτω πως ἐξ ὡν ὑπενόησας ἔδοξας ἔχειν τὰ πράγματα), ἀλλ’ ἐν ἐπιθυμίᾳ τῆς τοῦ ἀληθοῦς γνώσεως καθεστάναι λέγεις. λέγεις. ὅθεν προθύμως κἀγὼ ἐπὶ τὸν τῆς ζητήσεως τραπήσομαι λόγον.

βούλομαι δὲ καὶ τουτονὶ τὸν ἑταῖρον ἀκροατὴν γενέσθαι τῶν ἡμετέρων λόγων· καὶ γὰρ δοκεῖ πως κατά τι περὶ τούτων ὁμοίως σοὶ δοξάζειν καὶ αὐτός. διὸ κοινὸν κοινὸν πρὸς ἀμφοτέρους τὸν λόγον ποιεῖσθαι βούλομαι· ἅ γὰρ ἂν εἴποιμι πρὸς σὲ οὕτως ἔχοντα, ταῦτα καὶ πρὸς τοῦτον ὁμοίως λέξω. εἴ σοι τοίνυν ἀληθῶς περὶ τοῦ κρείττονος λέγειν εὐγνωμόνως δοκεῖ, πρὸς ἔκαστον ἀπό- κριναι ὡν ἐρωτῶ· ἐκ γὰρ τούτων γενήσεται καὶ σὲ μὲν τὸ ἀληθὲς μανθάνειν, κἀμὲ δὲ μὴ μάτην τοὺς λόγους ποιεῖσθαι πρὸς σέ.

ΟΥΑΔ. ταῦθ' ἅπερ εἶπας πράττειν ἑτοίμοως ἔχω, καὶ διὰ τοῦτο [*](1 De autex. 8, 2. Plato Phaedr. 279 C — 2 vgl. De res. I, 2, 6 — 5 vgl. Plato Apol. 21 B — 8 vgl. z. B. Plato Protag. 317 C. 348 A) [*](F S C D Ezn 1 κοινὰ τ. πρ. σὲ φιλίας] vgl. S. 165, 10 und PI κοινὰ γὰρ τὰ τῶν φίλων παραιτ. — ἐᾷ Ζ. 2] »genötigt« Ezn 2 καὶ m;alista — λέξω Ζ. 10 < C Ι μάλιστα — προθύμως κἀγὼ Ζ. 5] »und weil die Gegner nicht richtig blicken, entsprechend unserer äche zur Gnade Gottes Zuflucht « Ezn 3 τὰ μάλιστα od. μᾶλλον S 5 ὅθεν < S Ι ἐπὶ — λόγον Ζ. 6] PI ἐπὶ ζήτησιν . ἐτραπόμην 6 βούλομαι — λέγειν Ζ. 11 < D Ι βούλομαι — ἐρωτῶ Ζ. »zumal da wir hoffend verti-aiien auf die Bereitwilligkeit der aufrichtigen örer« Ezn Ι καὶ τουτονὶ] ἢ τοῦτον ἢ S, vielleicht aber das 1. ἢ ili aus i = καὶ | τὸν ἔτερον FS 7 καὶ γὰρ δοκεῖ: δοκεῖ γὰρ S 8 αὐτός S 8 Ι δἰ ὂ F 9 ἃ] ὡς schwerl. S, jako že (= ὡς) aus jaže (= ἃ) Ι ἄν: ὑμῖν S 10 εἰ δέ σοι S, εἰς ὃ C Ι ἀληθῶς C 11 τῶν κρειττόνων? S Ι λέγεις C Ι δοκῶ d. Ausgg., ür auch Bh, < CD: πρόκειται (vor λέγειν) S Ι εὐγνωμόνως binden S C (ebenso Bh) mit dem Folgenden (in S dazwischen mit roter Tinte »Es beginnt die «) Ι ἔκαστα D 12 ἐρωτῶμεν S Ι τούτου DS: ? Ezn 12f καὶ σὲ . . κἀμὲ: »ihnen« . . »uns« Ezn 12 ταληθὲς C: τἀληθῆ w. e. seh. S 12f τὸ ἀλ. μανθάνειν] γνῶναι (+ 2. Hd.) τὸ ἀλ. D, aber aber ür μανθάνειν PI 13 καὶ ἐμὲ CD Ι τ. λόγους μου? S Ι ποιεῖσθαι] προσΐεσθαι C Ι πρ. σέ < 14 ΟΥ am Rand in F, aber schwerl. ist der Unterredende von Methodius als Valentinianer gedacht, vgl. Symp. 8, 10 S. 93, 7 Ι ταῦθ' — τοῦ λόγου S. 157, 4 < CD, nur β in D ἑτοίμως ἔχω S. 144, 5 und S. Μ 14 οὐ γὰρ σπεύδω κακῶς, ἀλλὰ ζητῆσαι ἀΜῶς Ι ταῦθ' — μαθεῖν S. 157, 2 < Ezn Ι ἔχων auf Rasur) F)

ΟΡΘΟΔ. Ὅτι μὲν οὖν ἀδύνατον ὑπάρχειν ἀγένητα δύο ἄμα, οὐδὲ σὲ ἀγνοεῖν νομίζω, εἰ καὶ τὰ μάλιστα δοκεῖς προλαβὼν τοῦτο προστεθεικέναι τῷ λόγῳ, τὸ πάντως ἐξ ἀνάγκης τὸ ἕτερον δεῖν λέγειν, ἢ ὅτι κεχώρισται τῆς ὕλης ὁ θεός, ἢ οὖ πάλιν ὅτι ἀμέριστος αὐτῆς τυγχάνει.

εἰ μὲν οὖν ἡνῶσθαι τις αὐτὸν εἰπεῖν Μέλοι, ὲν τὸ ἀγένητον λέξει. ἔκαστον γὰρ τούτων μέρος ἔσται τοῦ πλησίον· ἀλλήλων δὲ [*](2 De autex. S, 3 — 3 vgl. De res. I, 2, 6) [*](F S E C D Ph Ezn 2 μοι: »uns« Ezn 3 κακῶς] καὶ κακῶς (so) πάθος od. ἀγ(όν (stradanie) S Ι εἰπὼν) ψεῦδος νικῆσαι S. 165,15 Ι καλῶς F 196 v 5 es beginnt Maximus bei Euseb., Praep. evang. VII, 22 (E 1) ὅτι μὴ ἀγένητος ἡ ὕλη μηδὲ κακῶν αἰτία Ε 10 vgl. 21, 5 Μαξίμῳ. . λόγος οἰκεῖος συγγέγραπται ὁ Περὶ τῆς Περὶ τῆς ὕλης; Orig., Philokal. c. 24 (E 2) ed. Arm. Robinson S. 212 Περὶ ὕλης, ὅτι οὐκ ἀγένητος οὐδὲ κακῶν αἰτία. ἐκ τῆς Εὐσεβίου τοῦ παλαιστινάιου εὐαγγελικῆς προπαρασκευῆς λόγου ἐβδόμου. C No 431, 36 Holl. D S. 146, 15. Pb 304 b, 37 ff. Ezn Ζ. 325 6 ΟΡΘΟΔ.] am Rand ορθ. F Ι οὖν PhD: γàρ schwerl. S., wohl bo aus ubo; < FEC ἀδύνατον (< E 10 nach Köbert) ὑπάρχειν E C S: ὑπάρχειν ἀδύνατον ὑπάρχειν < Ph Ι ἀγέννητα (doppeltes ν) stets E 11 Ι ἄμα C 142 7 οὐδὲ νομίξω: »ist es Κlar« Ezn Ι εἰ κω — λόγῳ Ζ. 8 < Ph 8 προστεθ. προτεθεικέναι F, προτεθηκέναι C Ι τῷ λόγῳ F C E D S : τοῦ λόγου Jh nach ’PI Legg. IV, 723 C. VI, 772 E Ι τὸ πάντως — τυγχάνει Z. 10] ἢ γὰρ ἡνῶσθαι ἢ κεχωρίσθαι αὐτὰ λέγειν ἀνάγκη Ph, »Denn wo zwei zusammen sind, etwas sein, das sie von einander scheidet« Ezn Ι τῶ πάντως F E 2, πάντως + 2. Hd.) D: S 8 v Ι δεῖ F C D 9 ἀμέριστος: ἀχώριστος 2. Hd. D | αὐτῆς: ταυτης C 10 vor εἰ μὲν »Zu denen, die sagen, β Gott mit der Materie zu- sammen (geeint) « mit roter Tinte + S | καὶ εἰ μὲν D Ι οὖν < D S | εἰ μὲν ovv — λέγειν S. 158, 6 < Ezn Ι τις < Ph | αὐτὸν εἰπεῖν ἐθέλοι αὐτὸν ἐθέλοι F, αὑτῆ ἐθέλοιεν ( < ἓν) C, αὐτῷ αὐτὸν Bh) ἐθέλοι D, αὐτὸν λέγει λέξοι Ph Ι ἓ < S 11 λέξει < Ph Ι ἑκάτερον E, ἢ ἕκαστον (< γὰρ) 11 f ἔσται . . ἔσται: ἄν . . ἂν Ph a)

εἰ δὲ κεχωρίσθαι φήσει τις, ἀνάγκη εἶναί τι τὸ ἀνὰ μέσον άμφοτέρων, ὅπερ καὶ τὸν χ·ωρισμὸν αὐτῶν δείκνθσιν. ἀδύνατον γὰρ ἐν διαστάσει ἐξετάζεσθαί τι ἀπό τινος, οὐκ ὄντος ἑτέρου καθ’ ὃ ἡ διάστασις ἑκατέρου γίνεται.

ὅπερ οὐ μέχρι τούτου ἵσταται καὶ μόνου, ἀλλὰ καὶ πλείστων ὅσων. ὃν γὰρ ἐπὶ τῶν δύο ἀγενήτων εἴπαμεν λόγον, τοῦτον ἐξ ἀνάγκης ὁμοίως προχωρεῖν, εἰ τὰ ἀγένητα [*](3 vgl. Plato Phil. 18 E) [*](F S E C D Ph Ezn 1 οὐκ — συνεστός Ζ. 1 f] ἀγένητον ἀλλ’ οὐκ ἀγένητα ἔσται Ph Ι ἀλλ’ ἕν ἐκ: ὡς οὐδὲ E Ι διαφόροιν — ἔχοντα Z. 2 < E 1 f συνεστῶς u. συνεστώς FD 2. 2 οὐδὲ — λέγειν Ζ. 6 < D Ι ἔχ. διάφ. μέλη: μέρη ἔχοντα Ph Ι μέλη: μέρη (vgl. Ph) 2f κατακερματιξόμενα E 3 γέννητα stets Ε 1i Ι γενητά] μέρη S Ι ἀλλ’ — λέγειν Ζ. 6 < Ph Ι ἀλλ’ εἰ εἰ < Ε 1i) ὡς E: ἀλλ’ ἢ ὡς F ὡς S Ι ἀπαιτεῖ] »zeigt« S 4 πολυμερὲς ξῶον S, πολυμελὲς Jh Ι τοῦ < E Ι γεγονός od. γενόμενον S 5 μὲν < E C S Ι ὁ < Ε10 6 λέγειν εἶναι λέγειν] λέγεσθαι od. λέγεται übersetzt S, aber las schwerlich so, sdr. gletjsja wohl aus glati cornimpiert Ι εἰ δὲ] wieder D Ph 305 a,2 2 . Ι εἰ δὲ — πλησίον S. 159, 2] »Wenn er aber nicht in ihr ist und auch nicht in einem Teil derselben, so ist klar, daβ etwas anderes als Scheideraum zwischen beiden ist, gröβer beide, und es ergeben sich auch demgemäβ nicht blos zwei gleich sondern drei, nämlich Gott, die Materie und der Raum, ja der ist gröβer als beide« Ezn Ι κεχώρισται E 2 p C Ph Ι φησίν. τίς F, ἤ 7 vor ὅπερ + S »zu denen, die sagen, β getrennt sei Gott von der Μaterie« Ι δεικνύει C D Ι ἀδύνατον — ὑπόστασιν S. 159, 4] τοῦτο δὲ ἤτοι ταὐτὸν ὂν ἥνωται θατέρω τῶν δύο, καὶ ἀνάγκη πάλιν ἢ ἕνωσιν ἢ χωρισμὸν πρὸς τὸ ἔτερον ζητεῖν. ἔν(οσιν μὲν ἀδύνατον ἰδεῖν, εἴπερ θατέρῳ ταὐτὸν εἶναι καὶ ἡνῶσθαι δέδοται. ἡνοῦτο γὰρ ἂν οὕτως καὶ τὸ ἐξ ἀρχῆς, ᾧ ταὐτὸν εἶναι τοῦτο ἐδόθη. εἰ δὲ κεχω- ρίσθαι ἀπαιτεῖ ὁ λόγος, πάλιν τὸ χωρίζον ἀπαιτετέον, ἕως ἂν ἀπείρων ἡμῖν ἀγενήτων ἐσμὸς ἀναφανῇ Ph 305 a, 4 — 10: ἀδύνατόν τι χωρίξεσθαι ἀπό τινος, μὴ ὅντος τοῦ χωρίζοντος D S. 146, 7f 9 ὅπερ S 9 Ι καὶ < C S 10 όσον C, ὅσων (war schwer übersetzbar) < S Ι ὅν] »auf welche « S Ι vor ἐπὶ + S Ι δύο ἀγεν.] γενητῶν C 11 εἴπομεν E, so nach Jh stets Plato Ι λόγον < Ε 1i Ι προσχωρεῖν »kommen« S: προχωρεῖ Ausgg. Ι elg τὰ E 10 τὰ C, εἶτα S)

εἰ μὲν γὰρ ἡνῶσθαί τις εἰπεῖν ἐθέλοι, τὸν αὐτὸν ἀκούσει τῷ πρώτῳ λογον. εἰ δ' αὐ πόλιν κεχωρίσθαι, οὐ φεύξεται τὴν ἐξ ἀνάγκης τοῦ χωρίξοντος ὑπόστασιν.