Historia Ecclesiastica

>Τὰ περὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς πίστεως πραγματευθέντα κατὰ >μεγάλην σύνοδον τὴν ἐν Νικαίᾳ συγκροτηθεῖσαν εἰκὸς μὲν ὑμᾶς, >ἀγαπητοί, καὶ ἄλλοθεν μεμαθηκέναι, τῆς φήμης προτρέχειν >τὸν περὶ τῶν πραττομένων [πραγμάτων] ἀληθῆ λόγον. ἀλλ᾿ ἐκ τοιαύτης ἀκοῆς τὰ τῆς ἀληθείας ἑτεροίως ὑμῖν ἀπαγγέλληται, >ἀναγκαίως διεπεμψάμεθα ὑμῖν πρῶτον μὲν τὴν ὑφ᾿ ἡμῶν >θεῖσαν περὶ τῆς πίστεως γραφήν, ἔπειτα δὲ τὴν δευτέραν, ἥν ταῖς >ἡμετέραις φωναῖς προσθήκας ἐπιβαλόντες ἐκδεδώκασι.

τὸ μὲν >παρ᾿ ἡμῶν γράμμα ἐπὶ παρουσίᾳ τοῦ θεοφιλεστάτου ἡμῶν βασιλέως >ἀναγνωσθὲν εὖ τε ἔχειν καὶ δοκίμως ἀποφανθὲν τοῦτον ἔχει >τρόπον·

>Ἡ ὑφ᾿ ἡμῶν ἐκτεθεῖσα πίστις. καθὼς παρελάβομεν παρὰ >πρὸ ἡμῶν ἐπισκόπων καὶ ἐν τῇ

πρώτῃ κατηχήσει καὶ ὅτε τὸ λουτρὸν >ἐλαμβάνομεν καὶ καθὼς ἀπὸ τῶν θείων γραφῶν μεμαθήκαμεν >ὡς ἐν τῷ πρεσβυτερίῳ ἐν αὐτῇ τῇ ἐπισκοπῇ ἐπιστεύομέν τε καὶ [*](14—S. 127,26 vgl.Socr.I8,35—54p.48ff. Athanas. (Montfaucon) I1238. Thdt. I12 p. 48ff A1H V1P3 M2P1P2) [*](1 ὑμῖν corr. von 1. Hd. aus ἡμῖν Α1 5 ἀποδἐξασθαι M2P3 8 τῇ > 2 9 περὶ] ὑπὲρ M2P1P2 10 ἔχειν] ἄγειν Ρ3 11 διὰ] παρὰ P2V1P3 12 τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ~ V1P3 14 ἐπισκόπου > H 19 corr. nach Socr. Thdt. 20 ἡμῖν 21 ὑφ᾿] ἐφ’ Ρ3 21f προτεθεῖσαν A1P3 προταθεῖσαν ΗM2P1P2V1 Thdt. 23 ἐπιβάλλοντες Α1 ἐπιβαλλόντες (so!) V1 Überlieferung gespalten) 29 καὶ1 > P2 (vgl. Thdt.))

>Πιστεύομεν εἰς ἕνα θέον, πατέρα ποντοκράτορα, τὸν τῶν >ἁπάντων ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων ποιητήν· καὶ εἰς ἕνα κύριον Ἰησοῦν >Χριστόν, τὸν τοῦ θεοῦ λόγον, θεὸν έκ θεοῦ, φῶς ἐκ φωτός, ζωὴν >ἐκ ζωῆς, υἱὸν μονογενῆ, πρωτότοκον πάσης κτίσεως, πρὸ πάντων >τῶν αἰώνων ἐκ τοῦ πατρὸς γεγεννημένον, δι᾿ οὗ καὶ ἐγένετο τὰ >πάντα, τὸν διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν σαρκωθέντα καὶ ἐν ἀνθρώποις >πολιτευσάμενον καὶ παθόντα καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμἐρᾳ καὶ >ἀνελθόντα πρὸς τὸν πατέρα καὶ ἥξοντα πάλιν ἐν δόξῃ κρῖναι ζῶντας >καὶ νεκρούς. πιστεύομεν καὶ εἰς ἓν πνεῦμα ἅγιον ἀληθῶς πνεῦμα >ἅγιον,

καθὼς καὶ ὁ κύριος ἡμῶν ἀποστέλλων εἰς τὸ κήρυγμ τοὺς >ἑαυτοῦ μαθητὰς εἶπε· »πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ >ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ πατρὸς καὶ τοῦ >υἱοῦ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος«, περὶ ὧν καὶ διαβεβαιούμεθα οὕ- >τως ἔχειν καὶ οὕτω φρονεῖν καὶ πάλιν οὕτως ἐσχηκέναι καὶ μέχρις >θανάτου ὑπὲρ ταύτης ἐνίστασθαι τῆς πίστεως, ἀναθεματίζοντες >πᾶσαν ἄθεον αἵρεσιν·

ταῦτα ἀπὸ καρδίας καὶ ψυχῆς πάντοτε πεφρο- >νηκέναι, ἐξ οὗπερ ἴσμεν ἑαυτούς, καὶ νῦν φρονεῖν τε καὶ λέγειν ἐξ >ἀληθείας ἐπὶ τοῦ θεοῦ τοῦ παντοκράτορος καὶ τοῦ κυρίου ἡμῶν >Ἰησοῦ χριστοῦ μαρτυρόμεθα, δεικνύναι ἔχοντες καὶ δι᾿ ἀποδείξεων >καὶ πείθειν ὑμᾶς, ὅτι καὶ τοὺς παρεληλυθότας χρόνους οὕτως ἐπι- στεύομέν τε καὶ ἐκηρύσσομεν.

>Ταύτης ὑφ᾿ ἡμῶν ἐκτεθείσης τῆς πίστεως οὐδενὶ παρῆν ἀντι- >λογίας τόπος. ἀλλ᾿ αὐτός τε πρῶτος ὁ θεοφιλέστατος ἡμῶν βασιλεὺς >ὀρθότατα περιέχειν αὐτὴν ἐμαρτύρησεν οὕτω τε καὶ ἑαυτὸν φρονεῖν >συνωμολόγησε, καὶ ταύτῃ τοὺς πάντας συγκατατίθεσθαι ὑπογράφειν >τε τοῖς δόγμασι κοὶ συμφωνεῖν τούτοις αὐτοῖς παρεκελεύετο, ἑνὸς [*](13 Matth. 2S, 19 A1H V1P3 M2P1P2) [*](2 προσαναφέρομεν Socr. Thdt. 9 ἡμέρᾳ > P2 10 καὶ vor ἥξοντα nachträgl. eingefügt Ρ2 11 καὶ2 > H | ἅγιον1 + τούτων ἕκαστον εἶναι καὶ ὑπάρχειν πιστεύοντες, πατέρα ἀληθῶς πατέρα καὶ υἱὸν ἀληθῶς υἱὸν καὶ πνεῦμα ἅγιον M2P1P2 nach Thdt. oder Socr. 16 ἔχειν — οὕτως > P3 | πάλιν] πάλαι Αthan. Socr. cod. A 18 πάντως P3 πάντa Socr. > Thdt. 19 ἴσμεν] ἴωμεν V1 ἴωμεν, aber am Rand von späterer Hd. ἴσμεν und von einer andern ἔγνωμέν P3 21 μαρτυρώμεθα A1 μαρτυρούμεθα Η | δι᾿] ἐξ A1 22 καὶ1 > A1 25 τόπος] τύπος H | πρῶτος > P2)

>Πιστεύομεν εἰς ἔνα θεόν, πατέρα παντοκράτορα, πάντων ὁρατῶν τε καὶ ἀοράτων ποιητήν· καὶ εἰς ἕνα κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν τὸν >υἱὸν τοῦ θεοῦ, γεννηθέντα ἐκ τοῦ πατρὸς μονογενῆ, τουτ᾿ ἔστιν >τῆς οὐσίας τοῦ πατρός, θεὸν ἐκ θεοῦ, φῶς ἐκ φωτός, θεὸν >ἐκ θεοῦ ὀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ >δι᾿ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο, τά τε ἐν οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῇ· τὸν >ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν >καὶ σαρκωθέντα, ἐνανθρωπήσαντα, παθόντα, ταφέντα καὶ >τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ, ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανούς, ἐρχόμενον >ζῶντας καὶ νεκρούς· καὶ εἰς τὸ ἅγιον πνεῦμα. τοὺς δὲ λέγοντας >ποτε ὅτε οὐκ ἠν« καὶ »πρὶν γεννηθῆναι οὐκ ἠν« καὶ ὅτι »ἐξ οὐκ >των ἐγένετο« ἢ ἐξ ἑτέρας ὑποστάσεως ἢ οὐσίας φάσκοντας εἶναι >κτιστὸν ἢ τρεπτὸν ἢ ἀλλοιωτὸν τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ ἀναθεματίζει >ἀποστολικὴ καὶ καθολικὴ ἐκκλησία.

>Καὶ δὴ ταύτης τῆς γραφῆς ὑπ᾿ αὐτῶν ὑπαγορευθείσης, ὅπως >εἴρηται αὐτοῖς τὸ »ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ πατρὸς« καὶ τὸ »τῷ >ὁμοούσιον« οὐκ ἀνεξέταστον αὐτοῖς κατελιμπάνομεν. ἐπερωτήσασι >τοιγαροῦν καὶ ἀποκρίσεις ἐντεῦθεν ἀνεκινοῦντο, ἐβασάνιζέ τε ὁ >τὴν διάνοιαν τῶν εἰρημένων. καὶ δὴ τὸ »ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ [*](A1H V1P3 M2P1P2) [*](1f ἑρμήνευσε Α1 2 σωμάτων] ἀσωμάτων H 3 vor διαίρεσιν ist zugefügt P2 | τοῦ > H 5 δὲ] τε Α1 6 προσήκει ΗM2P1P2 (Thdt. codd. 11 πιστεύω Α1Η 16 καὶ + τὰ V1P3 21 καὶ πρὶν—ἦν > M2P1P2 | γεννηθῆναι] γενέσθαι V1 22f ἢ κτιστὸν > H Thdt. 23 τὸν τοῦ θεοῦ υἱὸν ~ M2 21 καθολικὴ + ἁγία ΗM2P1P2 27 κατελιμπάνομεν Α1M2P1P2 (vgl. Thdt.) καταλιμπάνομεν HV1 καταλαμβάνομεν P3 | ἐπερωτήσεις Athan. Socr. ἐρωτήσεις Thdt. 28 καὶ βασανίζε τ (= βασανίζετο), aber eine spätere hat ε vorgesetzt P3)

ταύτῃ δὲ καὶ ἡμῖν >ἐδόκει καλῶς ἔχειν συγκατατίθεσθαι τῇ διανοίᾳ, τῆς εὐσεβοῦς >δασκαλίας ὑπαγορευούσης ἐκ τοῦ πατρὸς εἶναι τὸν υἱόν, οὐ >μέρος αὐτοῦ τῆς οὐσίας τυγχάνειν. διόπερ τῇ διανοίᾳ καὶ >συνετιθέμεθα, οὐδὲ τὴν φωνὴν παραιτούμενοι, τοῦ τῆς εἰρήνης >ποῦ πρὸ ὀφθαλμῶν ἡμῖν κειμένου καὶ τοῦ μὴ τῆς ὀρθῆς >διανοίας.

>Κατὰ τὰ αὐτὰ δὲ καὶ τὸ »γεννηθέντα καὶ οὐ ποιηθέντα« κατε- >δεξάμεθα. ἐπειδὴ τὸ ποιηθὲν κοινὸν ἔφασκον εἶναι πρόσρημα >λοιπῶν κτισμάτων τῶν διὰ τοῦ υἱοῦ γενομένων, ὡν οὐδὲν >ἔχειν τὸν υἱόν. διὸ δὴ μὴ εἶναι αὐτὸν ποίημα τοῖς δι᾿ >μένοις ἐμφερές, κρείττονος δὲ ἢ κατὰ πᾶν ποίημα τυγχάνειν >ἣν ἐκ τοῦ πατρὸς γεγεννῆσθαι τὰ θεῖα διδάσκει λόγια, τοῦ >τῆς γεννήσεως ἀνεκφράστου καὶ ἀνεπιλογίστου πάσῃ γενητῇ >τυγχανοντος.

>Οὕτω δὲ καὶ τὸ ὁμοούσιον εἶναι τοῦ πατρὸς τὸν υἱὸν ἐξεταζό- >μενος ὁ λόγος συνίστη, οὐ κατὰ τὸν τῶν σωμάτων τρόπον, >τοῖς θνητοῖς ζῴοις παραπλησίως· οὔτε γὰρ κατὰ διαίρεσιν τῆς >σίας οὔτε κατὰ ἀποτομήν, ἀλλ᾿ οὐδὲ κατά τι πάθος ἢ τροπὴν >ἀλλοίωσιν τῆς τοῦ πατρὸς δυνάμεως. τούτων γὰρ πάντων >τρίαν εἶναι τὴν ἀγέννητον τοῦ πατρὸς φύσιν·

παραστατικὸν δὲ εἶναι >τὸ ὁμοούσιον τῷ πατρὶ τοῦ μηδεμίαν ἐμφέρειαν πρὸς τὰ >κτίσματα τὸν υἱὸν τοῦ θεοῦ φέρειν, μόνῳ δὲ τῷ πατρὶ τῷ >κότι κατὰ πάντα τρόπον ἀφωμοιῶσθαι καὶ μὴ εἶναι ἐξ ἑτέρας >ὑποστάσεώς τε καὶ οὐσίας ἀλλ’ ἐκ τοῦ πατρός. ᾡ καὶ αὐτὸ >ἑρμηνευθέντι τὸν τρόπον καλῶς ἔχειν ἐφάνη συγκαταθέσθαι· >καὶ τῶν παλαιῶν τινας λογίους καὶ ἐπιφανεῖς ἐπισκόπους καὶ >γραφέας ἔγνωμεν ἐπὶ τῆς τοῦ πατρὸς καὶ υἱοῦ θεολογίας τῷ >ὁμοουσίου χρησαμένους ὀνόματι· ὀνόματι·

μὲν οὐν περὶ τῆς ἐκτε- >θείσης εἰρήσθω πίστεως ᾗ συνεφωνήσαμεν οἱ πάντες οὐκ ἀνεξετά- [*](A1H V1P3 M2P1P2) [*](1 μὲν fehlt im Text, steht aber am Rand V1 | τοῦ2 > H 6 συντιθέμεθα HM2P1P2 Socr., Thdt.-HSS außer A 7 ὀφθαλμοῦ H 9 καὶ2 > H 10 τὸ + 13 κρεῖττον Α1 κρείττων H 15 γεννητῆ ΗM2P1P2 und die Mehrzahl der Thdt.-HSS 18 συνίστησιν M2P1P2 (die Überlieferung gespalten) 23 τοῦ corr. aus τὸ AI (vgl. Thdt.) τὸ d. übr. HSS | γεννητὰ M2P1P2 25 ἀφομοιῶσθαι H ἀφωμοιοῦσθαι V1P3 (vgl. Thdt.) 26 αὐτῷ H Socr., Thdt.-HSS außer L | M2 27 συγκατατίθεσθαι M2P1P2 Thdt.)

>Καὶ τὸν ἀναθεματισμὸν δὲ τὸν μετὰ τὴν πίστιν πρὸς αὐτῶν >ἐκτεθέντα ἄλυπον εἶναι ἡγησάμεθα διὰ τὸ ἀπείργειν ἀγράφοις >φωναῖς, δι᾿ ἃς σχεδὸν ἡ πᾶσα γέγονε σύγχυσις καὶ >ἐκκλησίας. μηδεμιᾶς γοῦν θεοπνεύστου γραφῆς »ἐξ οὐκ >καὶ τῷ »ἠν ποτε ὅτε οὐκ ἠν« καὶ τοῖς ἐξῆς ἐπιλεγομένοις >νης, οὐκ εὔλογον ἐφάνη ταῦτα λέγειν καὶ διδάσκειν.

ᾁ καὶ αὐτῷ >καλῶς δόξαντι συνεθέμεθα. ἐπεὶ μηδὲ ἐν τῷ πρὸ τούτου χρόνῳ >τούτοις εἰώθαμεν συγχρῆσθαι τοῖς ῥήμασι.

>Ἔτι μὴν τὸ ἀναθεματίζεσθαι τὸ πρὸ τοῦ γεννηθῆναι οὐκ >οὐκ ἄτοπον ἐνομίσθη τῷ παρὰ πᾶσιν ὁμολογεῖσθαι εἶναι αὐτὸν >τοῦ θεοῦ πρὸ τῆς κατὰ σάρκα γεννήσεως.

ἤδη δὲ ὁ θεοφιλέστα- >τος ἡμῶν βασιλεὺς καὶ αὐτὸς τῷ λόγῳ κατεσκεύαζεν, ὡς καὶ >τὴς ἔνθεον αὐτοῦ γέννησιν τὴν πρὸ πάντων αἰώνων εἶναι >ἐπεὶ καὶ πρὶν ἐνεργείᾳ γεννηθῆναι, δυνάμει ἦν ἐν τῷ πατρὶ >τως, ὄντος τοῦ πατρὸς ἀεὶ πατρὸς ὡς καὶ βασιλέως ἀεὶ καὶ >ἀεὶ δυνάμει πάντα ὄντος, ἀεί τε κατὰ τὰ αὐτὰ κοὶ ὡσαύτως >τος.

ταῦτα ὑμῖν ἀναγκάίως διεπεμψάμεθα, ἀγαπητοί, τὸ κεκριμέ- >νον τῆς ἡμετέρας ἐξετάσεώς τε καὶ συγκαταθέσεως φανερὸν >καθιστῶντες, καὶ ὡς εὐλόγως τότε μὲν καὶ μέχρις ὑστάτης >ἐνιστάμεθα, ὅτε ἡμῖν τὰ ἑτεροίως γραφέντα προσέκοπτε, τότε >ἀφιλονείκως τὰ μὴ λυποῦντα κατεδεάμεθα, ὅτε ἡμῖν >τῶν λόγων ἐξετάζουσι τὴν διάνοιαν ἐφάνη συντρέχειν τοῖς ὑφ’ >αὐτῶν ἐν τῇ προεκτεθείσῃ πίστει [*](A1H V1P3 M2P1P2) [*](2f καὶ — συνομολογηθείσας > A1HP3 5 ἄλυπον A1HV1P3 Athan. ἄλυτον M2P1P2 Socr. cod. T δεκτὸν Thdt. 7. 8 xm Ai corr. aus τό, τὸ ΗM2P1P2 V1P3 9 αὐτῷ) ὐτὸς A1 11 συγχρησθῆναι A1H χρῆσθαι V 13 πᾶσιν] πάντων Α1 14 θεοῦ + καὶ H 16 Am Rand von späterer Hd. ζήτησον τούτου, οὐ γὰρ δοκεῖ ἔχειν ὀρθῶς M2. Am Rand wohl sicher von 1. Hd. ςΗ. ζήτει περὶ ρούτου· οὐδὲ γὰρ δοκεῖ ἔχειν καλῶς Ρ2. Entsprechende, nur längere und z. Τ. schwer lesbare Randbemerkungen dogmatischen Inhalts in Ai und H 19 πάντων A1 | ὄντως P2 | τὰ nachträgl. von 2. Hd. eingefügt M2 αὐτὰ] αὐτοῦ P3 20f κεκριμμένον Α1 21 τε > Α1 Thdt. SDL | ὑμῖν] ἡμπῖν H 22 τότε] ποτὲ Μ2 23 ἡμῖν] μὴν H 23 τὰ ἑτεροίως — 24 ἡμῖν > V1 | τότε δὲ] τε καὶ H 26 ὡμολογησαμένοις Α1 ὁμολογησαμένοις H )